ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 04.12.2023
Просмотров: 816
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
саяси стратегиясын, көп қырлы принциптерін айқындайды. Еуразиялық өзгешелік республиканың сыртқы саясатының қалыптасуында үлкен рөл аткарады. Еуройалық одақпен қарым-қатынас та, сондай-ақ оның құрамына енетін іргелі мемлекеттермен, бірінші кезекте әлем елдері ішіндегі анағұрлым экономикалық және саяси тұрғыдан дамыған Германиямен екі жақты қатынастары стратегиялық жағынан өте маңызды болып табылады.
Германия Еуропалық елдердің ішінде Қазақстанның егемеңдігін алғашқы таныған мемлекеттердің бірі, оның жан-жақты қатынастарды дамытуға деген мүлделілігі бірқатар себептермен айқындалып отыр. Бірінші кезекте - республикада мекендейтін неміс диаспорасының болуы. Этносаяси фактор Қазақстан - Германия қатынастарын дамытудың маңызды бөлігі болып табылады. Қазақстан немістерінің тұрмыстық жағдайларын жақсарту проблемасы және көші-қон процесін қалыптастыру, мемлекеттік және үкіметтік деңгейлердегі келіссөздерде орын алған қашанда маңызды және тұрақты тақырыптың бірі болды.
Осы проблеманы шешудегі перспективалы жолдардың бірі - Қазақстандағы неміс диаспорасына экономикалық қолдау көрсету жөніндегі біріккен бағдарламаны жүзеге асыру болып табылады, ол үшін республика экономикасына Германия тарапынан едәуір қаржыларды инвестициялау, онда қазіргі заманғы Германия технологияларын ендіру және дамыту, немістердің шоғырланған жерлерінде бірлескен кәсіпорындарды ұйымдастыру. Мұның барлығы неміс диаспорасының республикада орнығуы проблемасын онды шешуге ықпал етеді.
Тағы бір маңыздылығы жағынан кем түспейтін бағыт - бірлескен мәдени және білім беретін бағдарламаларды көбейту, адамдар арасындағы байланыстарды өрістету, неміс тілін үйретудің мүмкіндіктерін және осы тілде газет және журналдарды және т.б. басылымдарды қамтамасыз ету болып табылады.
Елдер арасындағы сауда-экономикалық қатынастарды дамытуға екі жақ та мүлделі болып отыр. Қазақстан үшін ол Германияның мықты экономикалық қуатымен, ондағы бар осы заманғы технологиялармен едәуір мөлшерде инвестицияларды тарту мүмкіндігімен, сайып келгенде, оның Еуропалық экономикалық одақтағы жетекші рөлімен айқындалып отыр..
Қазақстан — АҚШ қатынастарының қалыптасуы
Мемлекеттіліктің қалыптасуы мен шынайы егемендікті иеленудің қажетті шарты - республикада экономикалық реформаларды және әлеуметтік қайта құруларды жүргізуде оның халықаралық беделін, қауіпсіздік кепілдіктерін, аумақтық тұтастығын және әлемдік қоғамдастықтың іргелі елдері тарапынан шекаралардың мызғымастығын қамтамасыз ету болып табылады. Нақ сондықтан да, қазіргі таңдағы дүниежүзілік саясатта үлкен күш болып отырған АҚШ-пен тығыз достық қатынастар орнату - Қазақстанның сыртқы саясатының басты бағыттарының бірі болмақ
Қазақстан үшін АҚШ-тың өзара тиімді сауда-экономикалық ынтымақтастықты дамыту жолымен көрсетілетін экономикалық жәрдемі де өте маңызды болып табылады, кұкықтық және экономикалық реформаларды жүргізуге көмек керсету ісі республика экономикасына инвестицияларды қамту, несиелер алу, іргелі батыс фирмаларымен және корпорациялары мен тең құқылы сауда-экономикалық қатынастарды өрістету нәтижесінде ғана жүзеге асырылмақ.
Тұтастай алғанда, Қазақстан мен АҚШ арасындағы қарым-қатынас әр түрлі салалар бойынша ұдайы дамып келеді.
Болашақты болжау қашан да оңай емес. Болжампаздықтың өзі де көбіне келешегі де жоқ кәсіп сияқты. Өйткені, әлем ұдайы өзгеріп отырады, сондықтан да ең әйгілі деген аналитиктердің болжамдары да кей кездері ақталмайды. Десек те, Қазақстан үшін болашақ халықаралық айқындама ынтымақтастық, интеграция, өзара іс-қимыл және тату көршілік арқылы ғана сипатталатын болады деуге негіз бар. Мұндай саясатқа басқа балама бүгінде жоқ.
Тақырыбы: Қазақстанның экономикалық дамуы.
1. Нарықтық қатынастарға көшу: қиыншылықтар мен күрделі мәселелер
2. Республика өнеркәсібінің дамуындағы ахуал
3. Қазақстан ауыл шаруашылығының жағдайы
1. Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін нарықтық экономикаға көшуді таңдап алған болатын. Осы бағытта 1992 жылы қаңтарда Қазақстан Ресейдің үлгісімен бағаны ырықтандыруға, мемлекеттік меншікті оның иелігінен алып жекешелендіруге кірісті.
Қазақстанда нарықтық экономикаға көшудің алғашқы кезде үш кезеңі белгіленді. Бірінші кезең- 1991-1992 жылдар, екінші кезең - 1993-1995 жылдар аралығы болып, осы мерізімде жүргізілетін іс бағдараламасы Жоғарғы Кеңестің сессиясында мақұлданып, Президенттің Жарлығымен бекіді. Ал үшінші кезең - 1996-1998 жылдарды қамтуға тиіс болды. Осымен байланысты көптеген жаңа заңдар, реформаны жүзеге асыруға қажет басқа да қүжаттар қабылданды. Нарықтық экономикаға көшу мәселелерімен айналысатын жаңа мемлекеттік басқару органдары құрылды. Олар: Мүлік жөніндегі, Монополияға қарсы саясат жөніндегі комитеттер, Салық инспекциясы, Кеден және т. б. Сондай-ақ нарықтық экономикаға тән инфрақұрылымның да кейбір түрлері: биржалар, коммерциялық банктер, сауда үйлері, жеке меншіктік кәсіпорындар мен шаруашылықтар, жеке меншік пен мемлекет меншігі аралас ірі корпорациялар, акционерлік қоғамдар, холдингтік компаниялар өмірге келді. Сөйтіп, нарықтық экономикаға қарай, меншіктің түрін өзгертуде, аралас экономика құруда біршама жұмыстар атқарылды.
Алайда, нарықтық экономикаға көшуде бірсыпыра қателіктерге жол берілді.
Бірінші. Реформаны бастауда мемлекеттің мақсаты да, мүдделері де, оларға жетер жолы да, әдіс-айласы да толық анықталмады.
Екінші. Барлық елге бірдей сай келетін экономикалық реформаның моделі болмайды. Әр елдің өзіне тән, оның ұлттық бітіміне, тарихына, дәстүріне, нақтылы саяси, әлеуметтік, экономикалық қалыптасқан жағдайына сәйкес өз моделі, өз жолы болу керек. Оны әлемдік тәжірибе де көрсеткен. "Жапондық", "Немістік" тағы басқадай әр елдің өз даму жолы болғаны белгілі. Қазақстан көп елде жақсы нәтиже бермеген, Халықаралық Валюталық Қордың ұсынған "есеңгіретіп емдеу" деп аталатын жолына түсіп, Ресейдің соңынан ерді. Ол Ресейден бөлек дербес экономикалық саясат жүргізу қиын деген желеумен жасалды.
Үшінші. Экономикалық реформа бірінен кейін бірі және өзіндік ретімен жасалуы арқылы жүзеге асуға тиіс. Ал Қазақстанға қажетті заң жүйесі жасалып бітпей, жеке меншікке негізделген кәсіпорындардың үлесі өсіп, бәсеке ортасы қалыптаспай тұрып, ең әуелі бағаны ырықтандырудан бастау қате болды, өйткені бағаны ырықтандыру өкімет тарапынан мезгіл-мезгіл оны өсіріп отыру болып шықты.
Төртінші. Қабылданған заңдар көп жағдайда жүзеге аспай қалды, себебі ол заңдардың жүзеге асатын механизмдері жасалмағанды. Реформаны жүзеге асыру үшін оған қажет механизмдерді жасау керек еді.
Бесінші. Инфляцияны (құнсыздандыруды) ауыздық-тамаса ешбір істе береке болмайтыны белгілі. Бірақ осыған қарамастан мемлекеттегі қаржы, несие, ақша жүйесі ретке келмеді. Ұлттық банк ақша жүйесін, ақша айналымын, оның ішкі және сыртқы қозғалысын қатаң бақылауға алудың орнына, ақша-несие ресрустарын бей-берекет жұмсап, аса жоғары пайызбен сатып, пайда табумен әуестенді.
Алтыншы. Қылмыс, жемқорлық, заңды бұзушылық көбейгені соншалық, ол қоғамның қатерлі ісік сияқты ең қауіпті ауруына айналды. Оған жаппай тәртіпсіздік, жауапкерсіздік қосылды. Міне, бұлар реформаны жасауда, қоғамды дұрыс дамытуда өздерінің кеселдерін тигізді.
Жетінші. Мемлекет басшылары экономикалык дағдарыс кезінде өмір сүріп, жұмыс істеп көрмегендіктен, оның ой-қырын, бүге-шігесін, одан шығу жолдарын білмеді. Экономикалық дағдарысты дұрыстап бағалай алмады. Елді дағдарыстан бір-ақ жылда шығару саясаты жүргізілді. Бірақ ол ешқандай нәтиже бермеді.
Сондықтан мемлекеттің алдында дағдарыстан шығудың жолдары қарастырыла бастады. Онын, ең бастысы - бағаны ырықтандыруды белгілі бір жүйеге келтіру еді. Бағаны ырықтандырудан кейінгі екінші атқарылған іс -жекешелендіру. Ол жайында көп айтылды, көп жазылды. Мемлекеттік меншікті тезірек жойып, бәрін жеке меншікке айналдырсақ, халық жұмыла жұмыс істеп, өндіріс жанданып, ел байып, бәрі де орнына келеді деп ойланды. Тәжірибе жүзінде олай болмай шықты. Жекешелендіру барысында елімізде үш бағыттағы /шағын, жаппай және жеке жобамен/ кәсіпорындар құрылған.
Нәтижесінде мемлекеттік меншікті жекешелендіру жарияланған екі кезеңінде де /1991-92 жж және 1993-95 жж/ мүліктің үлкен талан-таражға түсуіне жол берілді. Бұл халық шаруашылығы үшін берекесіздік тудырып, экономиканың күйреген, таяу жылдарда шыға алмайтын терең, дағдарысқа ұшырауының басты себебінің біріне айнадды. Сондай-ақ, елдің экспортқа өнім шығаратын кәсіпорындары ескі әдетіне басып, өздерінің тауарларын эшелон-эшелонмен сыртқа жөнелте беруді ғана білді. Соның салдарынан республикадан 250 млрд. сомның өнімі сыртқа, негізінен алғанда Ресей Федерациясы мен ТМД елдеріне, су тегін кеткен болып шықты. Сондықтан бұл жағдай үкіметпен барлық экономикалық институттарды, Статистика мен Қолдау Комитетін қатыстыра отырып, терең талдау жасауды талап етті. Тек осындай талдаудың қортындысына сүйене отырып, үкіметке алдағы уақытта нендей істерді жүргізуді анықтау керек болды.
Осымен байланысты 1994 жылдың қаңтарында экономикалық реформаны жүргізуді жандандыру жөніндегі шаралар туралы Президент қаулы қабылдады. Онда дағдарысқа қарсы шаралар мен экономиканы тұрақтандырудың 1994-1995 жылдарға арналған бағдарламасы әзірленді. Бағдарламада Қазақстандағы жүргізіліп жатқан реформалардың ерекшеліктері, елдің өндіргіш күштері, өндірістік қатынастар, өндірістік аппарат, игерілетін қазба байлық, елдегі 7 миллиондай еңбекке жарамды адам күші ескерілді. Бұдан басқа бағдарламада энергетикалық тәуелсіздікті қамтамасыз ету мәселесі қойылды, өндірістің құлдырауы тоқтатылып, экономиканы тұрақтандыру, инфляцияны ауыздықтау қажет екені айтылды. 1995 жылдың қараша айының 15-ші жұлдызында мемлекеттің өз ақшасы — тенге енгізілді.
1994 ж наурызда Президент Жарлығымен ауыл кәсіпорындарының өтей алмаған 2,2 млрд. сомдық несиесінің мерізімі екі жылға ұзартылды. Бірақ сол жылдың сәуірінен бастап энергияға, энергия көздеріне баға жоғарлады. Осыдан келіп инфляция тағы өсті, деңгейі 1260 пайызға жетті.
Реформаның барысында Қазақстанда 1994 жылдың күзінен үкімет макроэкономикалық реттеуді меңгере бастады. Бағаның өсуі біраз тежеліп, инфляцияның өсу қарқыны елеулі түрде төмендеді. Сол сияқты ұлттық банктің несиеге алатын пайызы да қауырт азайды. Ақша-қаражат саласында да осындай түзеліс байқалды. Өнеркәсіптің кей салаларында да оңға басушылық орын алды.
Жалпы дағдарыстан шығудың, реформаны жүргізудің пәрменді құралының бірі - экономикалық орталық болу тиіс еді. Алайда, Министрлер кабинетінде реформаны ойластырып, алға бастыратын орталық болмады. Экономика министрлігі ондай орталық бола алмады. Нәтижесінде 1994-1995 жылдары дағдарысқа қарсы шаралар мен реформаны тереңдету бағдарламасы негізінен орындалмай қалды. Макроэкономикалық тұрақтандыру және құнсыздануды тоқтатуға қол жетпеді, тиімді сыртқы сауда саясатын жасау да көңілдегідей болмай шықты, әлеуметтік саясат та халыктың басым көпшілігінің наразылығын өршіткені болмаса разы етпеді.
Нарықтық реформаға көшудегі жіберілген тағы бір қате -ол үкімет басшыларының елдің экономист ғалымдарына сенбеуі. Оның себебі бізде бұған дейін нарықтық экономика болмады, сондықтан біздің экономистер нарыққа көшудің жолдарын, түрлі тетіктерін білмейді деп есептелді.
Нарықтық қатынастарға көшу барысында бізде орын алған тағы бір үрдіс бар. Ол сонау Столыпин реформасынан, одан бері Қазан төңкерісінен кейінгі индустрияландыру, ұжымдастыру науқандары сияқты қоғам өміріндегі түбегейлі өзгерістерге революциялық сипат беру. Ал біздің халық бұл үрдіске үйренбеген және ол халықтың психологиясына келе бермеді. Әсіресе, ауыл шаруашылығын жекешелендіруде үкімет асығыстық жіберді. Дағдарыс жағдайында бой көтерген жеке фермерлер басқа халықты асырамақ түгіл, олардың көпшілігі өзін-өзі әрең асырап отырды. Нәтижесінде 1993-1995 жылдарға арналған бағдарламаларда инфляцияны төмендету, өндірістің құлдырауын тоқтату және өндірістің ұлғаюы үшін жағдайлар жасау жоспарынан ешнәрсе шықпады.
Германия Еуропалық елдердің ішінде Қазақстанның егемеңдігін алғашқы таныған мемлекеттердің бірі, оның жан-жақты қатынастарды дамытуға деген мүлделілігі бірқатар себептермен айқындалып отыр. Бірінші кезекте - республикада мекендейтін неміс диаспорасының болуы. Этносаяси фактор Қазақстан - Германия қатынастарын дамытудың маңызды бөлігі болып табылады. Қазақстан немістерінің тұрмыстық жағдайларын жақсарту проблемасы және көші-қон процесін қалыптастыру, мемлекеттік және үкіметтік деңгейлердегі келіссөздерде орын алған қашанда маңызды және тұрақты тақырыптың бірі болды.
Осы проблеманы шешудегі перспективалы жолдардың бірі - Қазақстандағы неміс диаспорасына экономикалық қолдау көрсету жөніндегі біріккен бағдарламаны жүзеге асыру болып табылады, ол үшін республика экономикасына Германия тарапынан едәуір қаржыларды инвестициялау, онда қазіргі заманғы Германия технологияларын ендіру және дамыту, немістердің шоғырланған жерлерінде бірлескен кәсіпорындарды ұйымдастыру. Мұның барлығы неміс диаспорасының республикада орнығуы проблемасын онды шешуге ықпал етеді.
Тағы бір маңыздылығы жағынан кем түспейтін бағыт - бірлескен мәдени және білім беретін бағдарламаларды көбейту, адамдар арасындағы байланыстарды өрістету, неміс тілін үйретудің мүмкіндіктерін және осы тілде газет және журналдарды және т.б. басылымдарды қамтамасыз ету болып табылады.
Елдер арасындағы сауда-экономикалық қатынастарды дамытуға екі жақ та мүлделі болып отыр. Қазақстан үшін ол Германияның мықты экономикалық қуатымен, ондағы бар осы заманғы технологиялармен едәуір мөлшерде инвестицияларды тарту мүмкіндігімен, сайып келгенде, оның Еуропалық экономикалық одақтағы жетекші рөлімен айқындалып отыр..
Қазақстан — АҚШ қатынастарының қалыптасуы
Мемлекеттіліктің қалыптасуы мен шынайы егемендікті иеленудің қажетті шарты - республикада экономикалық реформаларды және әлеуметтік қайта құруларды жүргізуде оның халықаралық беделін, қауіпсіздік кепілдіктерін, аумақтық тұтастығын және әлемдік қоғамдастықтың іргелі елдері тарапынан шекаралардың мызғымастығын қамтамасыз ету болып табылады. Нақ сондықтан да, қазіргі таңдағы дүниежүзілік саясатта үлкен күш болып отырған АҚШ-пен тығыз достық қатынастар орнату - Қазақстанның сыртқы саясатының басты бағыттарының бірі болмақ
Қазақстан үшін АҚШ-тың өзара тиімді сауда-экономикалық ынтымақтастықты дамыту жолымен көрсетілетін экономикалық жәрдемі де өте маңызды болып табылады, кұкықтық және экономикалық реформаларды жүргізуге көмек керсету ісі республика экономикасына инвестицияларды қамту, несиелер алу, іргелі батыс фирмаларымен және корпорациялары мен тең құқылы сауда-экономикалық қатынастарды өрістету нәтижесінде ғана жүзеге асырылмақ.
Тұтастай алғанда, Қазақстан мен АҚШ арасындағы қарым-қатынас әр түрлі салалар бойынша ұдайы дамып келеді.
Болашақты болжау қашан да оңай емес. Болжампаздықтың өзі де көбіне келешегі де жоқ кәсіп сияқты. Өйткені, әлем ұдайы өзгеріп отырады, сондықтан да ең әйгілі деген аналитиктердің болжамдары да кей кездері ақталмайды. Десек те, Қазақстан үшін болашақ халықаралық айқындама ынтымақтастық, интеграция, өзара іс-қимыл және тату көршілік арқылы ғана сипатталатын болады деуге негіз бар. Мұндай саясатқа басқа балама бүгінде жоқ.
Тақырыбы: Қазақстанның экономикалық дамуы.
1. Нарықтық қатынастарға көшу: қиыншылықтар мен күрделі мәселелер
2. Республика өнеркәсібінің дамуындағы ахуал
3. Қазақстан ауыл шаруашылығының жағдайы
1. Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін нарықтық экономикаға көшуді таңдап алған болатын. Осы бағытта 1992 жылы қаңтарда Қазақстан Ресейдің үлгісімен бағаны ырықтандыруға, мемлекеттік меншікті оның иелігінен алып жекешелендіруге кірісті.
Қазақстанда нарықтық экономикаға көшудің алғашқы кезде үш кезеңі белгіленді. Бірінші кезең- 1991-1992 жылдар, екінші кезең - 1993-1995 жылдар аралығы болып, осы мерізімде жүргізілетін іс бағдараламасы Жоғарғы Кеңестің сессиясында мақұлданып, Президенттің Жарлығымен бекіді. Ал үшінші кезең - 1996-1998 жылдарды қамтуға тиіс болды. Осымен байланысты көптеген жаңа заңдар, реформаны жүзеге асыруға қажет басқа да қүжаттар қабылданды. Нарықтық экономикаға көшу мәселелерімен айналысатын жаңа мемлекеттік басқару органдары құрылды. Олар: Мүлік жөніндегі, Монополияға қарсы саясат жөніндегі комитеттер, Салық инспекциясы, Кеден және т. б. Сондай-ақ нарықтық экономикаға тән инфрақұрылымның да кейбір түрлері: биржалар, коммерциялық банктер, сауда үйлері, жеке меншіктік кәсіпорындар мен шаруашылықтар, жеке меншік пен мемлекет меншігі аралас ірі корпорациялар, акционерлік қоғамдар, холдингтік компаниялар өмірге келді. Сөйтіп, нарықтық экономикаға қарай, меншіктің түрін өзгертуде, аралас экономика құруда біршама жұмыстар атқарылды.
Алайда, нарықтық экономикаға көшуде бірсыпыра қателіктерге жол берілді.
Бірінші. Реформаны бастауда мемлекеттің мақсаты да, мүдделері де, оларға жетер жолы да, әдіс-айласы да толық анықталмады.
Екінші. Барлық елге бірдей сай келетін экономикалық реформаның моделі болмайды. Әр елдің өзіне тән, оның ұлттық бітіміне, тарихына, дәстүріне, нақтылы саяси, әлеуметтік, экономикалық қалыптасқан жағдайына сәйкес өз моделі, өз жолы болу керек. Оны әлемдік тәжірибе де көрсеткен. "Жапондық", "Немістік" тағы басқадай әр елдің өз даму жолы болғаны белгілі. Қазақстан көп елде жақсы нәтиже бермеген, Халықаралық Валюталық Қордың ұсынған "есеңгіретіп емдеу" деп аталатын жолына түсіп, Ресейдің соңынан ерді. Ол Ресейден бөлек дербес экономикалық саясат жүргізу қиын деген желеумен жасалды.
Үшінші. Экономикалық реформа бірінен кейін бірі және өзіндік ретімен жасалуы арқылы жүзеге асуға тиіс. Ал Қазақстанға қажетті заң жүйесі жасалып бітпей, жеке меншікке негізделген кәсіпорындардың үлесі өсіп, бәсеке ортасы қалыптаспай тұрып, ең әуелі бағаны ырықтандырудан бастау қате болды, өйткені бағаны ырықтандыру өкімет тарапынан мезгіл-мезгіл оны өсіріп отыру болып шықты.
Төртінші. Қабылданған заңдар көп жағдайда жүзеге аспай қалды, себебі ол заңдардың жүзеге асатын механизмдері жасалмағанды. Реформаны жүзеге асыру үшін оған қажет механизмдерді жасау керек еді.
Бесінші. Инфляцияны (құнсыздандыруды) ауыздық-тамаса ешбір істе береке болмайтыны белгілі. Бірақ осыған қарамастан мемлекеттегі қаржы, несие, ақша жүйесі ретке келмеді. Ұлттық банк ақша жүйесін, ақша айналымын, оның ішкі және сыртқы қозғалысын қатаң бақылауға алудың орнына, ақша-несие ресрустарын бей-берекет жұмсап, аса жоғары пайызбен сатып, пайда табумен әуестенді.
Алтыншы. Қылмыс, жемқорлық, заңды бұзушылық көбейгені соншалық, ол қоғамның қатерлі ісік сияқты ең қауіпті ауруына айналды. Оған жаппай тәртіпсіздік, жауапкерсіздік қосылды. Міне, бұлар реформаны жасауда, қоғамды дұрыс дамытуда өздерінің кеселдерін тигізді.
Жетінші. Мемлекет басшылары экономикалык дағдарыс кезінде өмір сүріп, жұмыс істеп көрмегендіктен, оның ой-қырын, бүге-шігесін, одан шығу жолдарын білмеді. Экономикалық дағдарысты дұрыстап бағалай алмады. Елді дағдарыстан бір-ақ жылда шығару саясаты жүргізілді. Бірақ ол ешқандай нәтиже бермеді.
Сондықтан мемлекеттің алдында дағдарыстан шығудың жолдары қарастырыла бастады. Онын, ең бастысы - бағаны ырықтандыруды белгілі бір жүйеге келтіру еді. Бағаны ырықтандырудан кейінгі екінші атқарылған іс -жекешелендіру. Ол жайында көп айтылды, көп жазылды. Мемлекеттік меншікті тезірек жойып, бәрін жеке меншікке айналдырсақ, халық жұмыла жұмыс істеп, өндіріс жанданып, ел байып, бәрі де орнына келеді деп ойланды. Тәжірибе жүзінде олай болмай шықты. Жекешелендіру барысында елімізде үш бағыттағы /шағын, жаппай және жеке жобамен/ кәсіпорындар құрылған.
Нәтижесінде мемлекеттік меншікті жекешелендіру жарияланған екі кезеңінде де /1991-92 жж және 1993-95 жж/ мүліктің үлкен талан-таражға түсуіне жол берілді. Бұл халық шаруашылығы үшін берекесіздік тудырып, экономиканың күйреген, таяу жылдарда шыға алмайтын терең, дағдарысқа ұшырауының басты себебінің біріне айнадды. Сондай-ақ, елдің экспортқа өнім шығаратын кәсіпорындары ескі әдетіне басып, өздерінің тауарларын эшелон-эшелонмен сыртқа жөнелте беруді ғана білді. Соның салдарынан республикадан 250 млрд. сомның өнімі сыртқа, негізінен алғанда Ресей Федерациясы мен ТМД елдеріне, су тегін кеткен болып шықты. Сондықтан бұл жағдай үкіметпен барлық экономикалық институттарды, Статистика мен Қолдау Комитетін қатыстыра отырып, терең талдау жасауды талап етті. Тек осындай талдаудың қортындысына сүйене отырып, үкіметке алдағы уақытта нендей істерді жүргізуді анықтау керек болды.
Осымен байланысты 1994 жылдың қаңтарында экономикалық реформаны жүргізуді жандандыру жөніндегі шаралар туралы Президент қаулы қабылдады. Онда дағдарысқа қарсы шаралар мен экономиканы тұрақтандырудың 1994-1995 жылдарға арналған бағдарламасы әзірленді. Бағдарламада Қазақстандағы жүргізіліп жатқан реформалардың ерекшеліктері, елдің өндіргіш күштері, өндірістік қатынастар, өндірістік аппарат, игерілетін қазба байлық, елдегі 7 миллиондай еңбекке жарамды адам күші ескерілді. Бұдан басқа бағдарламада энергетикалық тәуелсіздікті қамтамасыз ету мәселесі қойылды, өндірістің құлдырауы тоқтатылып, экономиканы тұрақтандыру, инфляцияны ауыздықтау қажет екені айтылды. 1995 жылдың қараша айының 15-ші жұлдызында мемлекеттің өз ақшасы — тенге енгізілді.
1994 ж наурызда Президент Жарлығымен ауыл кәсіпорындарының өтей алмаған 2,2 млрд. сомдық несиесінің мерізімі екі жылға ұзартылды. Бірақ сол жылдың сәуірінен бастап энергияға, энергия көздеріне баға жоғарлады. Осыдан келіп инфляция тағы өсті, деңгейі 1260 пайызға жетті.
Реформаның барысында Қазақстанда 1994 жылдың күзінен үкімет макроэкономикалық реттеуді меңгере бастады. Бағаның өсуі біраз тежеліп, инфляцияның өсу қарқыны елеулі түрде төмендеді. Сол сияқты ұлттық банктің несиеге алатын пайызы да қауырт азайды. Ақша-қаражат саласында да осындай түзеліс байқалды. Өнеркәсіптің кей салаларында да оңға басушылық орын алды.
Жалпы дағдарыстан шығудың, реформаны жүргізудің пәрменді құралының бірі - экономикалық орталық болу тиіс еді. Алайда, Министрлер кабинетінде реформаны ойластырып, алға бастыратын орталық болмады. Экономика министрлігі ондай орталық бола алмады. Нәтижесінде 1994-1995 жылдары дағдарысқа қарсы шаралар мен реформаны тереңдету бағдарламасы негізінен орындалмай қалды. Макроэкономикалық тұрақтандыру және құнсыздануды тоқтатуға қол жетпеді, тиімді сыртқы сауда саясатын жасау да көңілдегідей болмай шықты, әлеуметтік саясат та халыктың басым көпшілігінің наразылығын өршіткені болмаса разы етпеді.
Нарықтық реформаға көшудегі жіберілген тағы бір қате -ол үкімет басшыларының елдің экономист ғалымдарына сенбеуі. Оның себебі бізде бұған дейін нарықтық экономика болмады, сондықтан біздің экономистер нарыққа көшудің жолдарын, түрлі тетіктерін білмейді деп есептелді.
Нарықтық қатынастарға көшу барысында бізде орын алған тағы бір үрдіс бар. Ол сонау Столыпин реформасынан, одан бері Қазан төңкерісінен кейінгі индустрияландыру, ұжымдастыру науқандары сияқты қоғам өміріндегі түбегейлі өзгерістерге революциялық сипат беру. Ал біздің халық бұл үрдіске үйренбеген және ол халықтың психологиясына келе бермеді. Әсіресе, ауыл шаруашылығын жекешелендіруде үкімет асығыстық жіберді. Дағдарыс жағдайында бой көтерген жеке фермерлер басқа халықты асырамақ түгіл, олардың көпшілігі өзін-өзі әрең асырап отырды. Нәтижесінде 1993-1995 жылдарға арналған бағдарламаларда инфляцияны төмендету, өндірістің құлдырауын тоқтату және өндірістің ұлғаюы үшін жағдайлар жасау жоспарынан ешнәрсе шықпады.