ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 05.12.2023
Просмотров: 143
Скачиваний: 3
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Одан соң, 1,3-ДФГҚ фотосинтездің жарық сатысының өнімі НАДФН-тың қатысуымен тотықсызданып 3-фосфоглицеральдегидке айналады. Реакцияны цитоплазмалық, НАД-пен байланысқан глицеральдегид-3-фосфат дегидрогеназа ферменті катализдейді:
Фотосинтез қарқындылығы өте жоғары (жапырақтың 1 дм2 ауданына 1 сағатта сіңетін СО2 мөлшері 40-80 мг, ал С3 -өсімдіктерде — 15 - 40 мг).
2. Басқа өсімдіктерге қарағанда өте жылдам өседі (жапырақтың 1 дм2 ауданына есептегенде бір тәулікте 4-5 г құрғақ зат түзіледі; С3 -өсімдіктерде — 0,5 - 2 г).
3. Жарықта тыныс алуы төмен.
4. Суды үнемді пайдаланады (1 г құрғақ зат түзуге жұмсалатын судың мөлшері 250 - 300 г; С3 - өсімдіктерде — 450-500 г).
5. Жапырақ құрамындағы ерекшеліктер: а) көптеген ауа қуыстарының болуына байланысты, ауадағы СО2 фотосинтездеуші клеткаларға кедергісіз тікелей сіңеді; б) түтік шоқтарын қоршай орналасқан екі қабат клеткалары болады; в) олардың айналасындағы мезофилл клеткалары онша тығыз қабаттаспай орналасқан; г) түтік шоқтардың қоршау клеткалары мен мезофилл клеткаларының арасында толып жатқан плазмодесмалар болады; д) хлоропластарының құрылысы да өзгешелеу болады. Фотосинтездің осы жолы айқынырақ байқалатын өсімдік түрлерінде хлоропластардың граналары жоқтың қасында, болса да — өлшемдері анағұрлым кішірек болады.
19. Хэч-Слэк циклі және САМ-метаболизмі, реакциялары, ферменттері, экологиялық ролін анықтау. Фотосинтездің бұл жолы ең бірінші тропикалық астық тұқымдастарға жататын жүгері және қант қамысында байқалды. Қазіргі кезде осы тұқымдастардың басқа түрлерінде де қияқөлеңдер, аиздар, гүлтәжілер, алабұталар, күрделі гүлділер, қарақаттар тұқымдастарының және т.б. өсімдік түрлерінде фотосинтездің С,—жолымен қатар С4—жолы да болатындығы анықталды. Әдетте бұндай өсімдіктер күн сәулесі жақсы түсетін және күндізгі температура 30-50° С шамасында болатын аймақтарда өсіп-өнеді. САМ жолы суккуленттерге, соның ішінде кактустарға және толстянковые (Crassulaceae) тұқымдастарына тән болғандықтан Crassulaceae acid metabolism немесе САМ-метаболизм (САМ-жолы) деген атауға ие болған. САМ жолында устьицелер транспирация қарқындылығы өте жоғары болатын күндіз жабық болады да, транспирация төмен болатын түнде ашық болады. Бұл өсімдіктердің кеуіп қалуының алдын алып, құрғақшылыққа төзімділігін арттырады. САМ химизмі С4 жолға ұқсас, бірақ С4 жолда фотосинтез кеңістікке таралған болса, САМ жолында фотосинтез уақытқа тәуелді.Фотосинтезге әсер ететін сыртқы орта факторлары (экологиялық факторлар):жарық, жылу, көмірқышқыл газы, оттегі, су, топырақтағы минералды заттар, жел, улар, аурулар, радиоактивтілік.
Тікелей әсер ететіні – жарық, жылу және т.б.
Жанама әсер ететіндер – жел...
20.Тыныс алу туралы түсінік, оның маңызы және фотосинтезбен байланысын салыстыру. оттектің белсенді түрде қатысуымен жүреді. Бұл кезең аэробты тыныс алу деп аталады. өсімдік жасушалары фотосинтез кезінде пайда болған және жасушааралық кеңістікте болатын оттегін пайдаланады. Тыныс алу кезінде органикалық заттар су мен көмірқышқыл газына ыдырайды. Ал органикалық заттардағы фотосинтез кезінде өсімдіктер жинақтаған күн сәулесінің энергиясы бөлінеді.
21. Тыныс алу ферменттерінің топтарына сипаттама беру. Өсімдіктің тыныс алу ферменттерінің ерекшеліктеріне тоқталу. Тыныс алу тізбегі тотығу фосфорлану процесінің бөлігі болып табылады). Тыныс алу тізбегінің компоненттері электрондардың NADH + H+ немесе қалпына келтірілген убихиноннан (QH2) молекулалық оттегіге ауысуын катализдейді. Донордың (NADH + H+ және сәйкесінше QH2) және акцептордың (O2) тотығу-тотықсыздану потенциалдарының үлкен айырмашылығына байланысты реакция жоғары экзергоникалық). Бұл кезде бөлінетін энергияның көп бөлігі протон градиентін құруға және ең соңында АТФ синтазасының көмегімен АТФ түзуге жұмсалады.
22. Тыныс алу процесінің негізгі кезеңдері. Тыныс алу субстратының активациясы және унификациясын сипаттау.
23. Гликолиз. Реакциялардың жүру бірізділігі, ферменттері мен биологиялық ролін сипаттау.
24. Пентозофосфаттық цикл. Реакциялардың жүру бірізділігі, ферменттер, биологиялық маңызын қарастыру.
25. Үшкарбон қышқылдардың циклі. Реакциялардың жүру бірізділігі, ферменттер, биологиялық ролін түсіндіру.
26. Митохондрийлердің тыныс алу тізбегі. Құрылу және қызмет атқару принциптері. Биологиялық роліне тоқталу.
27. Тыныс алу тізбегіндегі тотыға фосфорланудың механизмі. Тыныс алу процесінің энергетикалық тиімділігін сипаттау.
28. Азоттың маңызы, көздері және өсімдік арқылы азоттың әр түрлі формаларын пайдалану жолдары. Азотфиксация. Табиғаттағы азот айналымына тоқталу.
29. Күкірт пен фосфордың көздері, маңызы және өсімдіктің күкірт пен фосфорды пайдалану жолдары. Күкірттің биогеохимиялық циклін сипаттау.
30. Өсу және даму түсінігі, олардың ішкі және сыртқы факторлармен байланысын талдау.
31. Минералды қоректену элементтерінің жіктелуі, өсімдік ағзасындағы олардың негізгі функцияларын анықтау.
32. Минералды элементтердің сіңіру, таралу және әрекет ету сипатының формаларының жалпы сипаттамасына тоқталу.
33. Ассимиляция және өсімдіктегі фосфордың түрленуі. Биосферадағы фосфордың айналымын қарастыру.
34. Калий, кальций, магний және темірдің сіңіру формалары мен физиологиялық роліне тоқталу.
35. Өсу және даму түсінігі, олардың ішкі және сыртқы факторлармен байланысын қарастыру.
36. Өсімдіктердің өсу ерекшеліктері. Өсудің негізгі заңдылықтары. Өсу типтері мен фазаларын сипаттау. Өсімдіктердің өсу ерекшеліктері
1) полярлық (кеңістіктегі жасуша құрылымдары мен олардағы процестердің бағыты).
2) Шектеусіздік (өмір бойы өседі).
3) ырғақтылық (тәуліктік және физиолгиялық өзгерістері (күзгі жапырақ тастау, қыста өркендердің қатаюы, т.б.) түрінде байқалады.)
4) жылу, су, жарық, қуат элементтеріне деген қажеттілік
Өсудің негізгі заңдылықтары:
Минумум, оптимум, максимум заңы. Оны бірінші рет неміс ғалымы Сакс ашқан болатын. Оның айтуынша “Ең жоғарғы өнім факторлар оптималды мөлшерде болғанда ғана алынады, ал егер олар минималды (аз) және максималды (көп) мөлшерде болса өнім төмендейді”.Бұл заңды 1840 екінші неміс ғалымы Ю.Либих толықтырады.
Қайтарым заңын XІX ғасырдың орта кезінде Ю.Либих ашқан. Оның анықтамасы бойынша: “Өсімдіктер өнімі құралғанда пайдалынылған барлық заттар (азоттан басқа) толығымен қайтадан топыраққа тыңайтқыштар түрінде артығымен қайтарылуы керек.”Бұл заңды бұзу, ерте ме кешпе топырақ құнарлылығының жоғалуына әкеліп соқтырады. Осы заңның нәтижесінде минералдық тыңайтқыштар өндіретін зауттар салынды.
Өсу типтері.
Бөліну және бастапқы өсу процестері түзуші ұлпаларда — меристемаларда шоғырланған. Меристемалардың орналасуына байланысты апикальды өсу (ұзындығы, апикальды өркен мен тамыр меристемасына байланысты), бүйір (камбийге байланысты сабақтың қалыңдығына) және кірістіру немесе интеркалярлық (өркеннің ұзындығына, мысалы, сабақ түйіндеріндегі кірістіру меристемаларына байланысты) болып ажыратылады.
Өсу фазалары
Өсімдіктің өсуі үш кезеңге бөлінеді: а) ұрықтық (эмбриондық), б) созылып өсу, в) жіктелу(дифференциалдану).
Өсудің эмбриондық кезеңінде клеткалардың барлығы цитоплазмаға толған, вакуольсіз күйде болады; келесі кезеңде вакуоль қалыптасып, клетка қабығы созылып,клетка қабығы ұлғаяды. Эмбриондық (бөлінетін) клеткалар сабақтың, немесе тамырдың өсу төбешігі (конусы) қалыптастырады. Өсу төбешігіндегі клеткалар біртіндеп созылып өсетін клеткаларға айналады. Эмбриондық кезеңде цитоплазма және ядро ұлғаяды. Көлемі белгілі шамаға жеткен алғашқы клетканың бөлінуінен екі жас клетка пайда болады. Олардың біреуі эмбриондық (меристемалық) күйінде қалады да, екіншісі біраз уақыт өткенсін жаңадан бөлініп, белгілі ұлпа клеткасына айналады.
Клетканың созылып өсу кезеңінде оның көлемі ұлғайып, вакуольдер толық қалыптасады. Алғашында клеткада көптеген көпіршіктер күйіндегі майда вакуольшелер өзара тұтасып, үлкен көлемді бір вакуольге айналады. Вакуольге біраз мөлшерде судың жиналуына байланысты клетка қабығы керіліп, көлемі ұлғаяды. Мұндай клеткалардың көлемдері алғашқы меристемалық клеткаларға қарағанда бірнеше жүз есе ұлғаяды.
Эмбриондық клеткалардың қызметтік жағынан белгілі бір бағыттарда дамуы- жіктелуі (дифференциалдану) деп аталады. Бұнда меристемалық клеткалардан тұрақты ұлпалардан – палисадтық , паренхима, өткізгіш шоқтар, склеренхима, талшықтар клеткалары қалыптасады.
37. Биологиялық ритмдер. Өсімдіктер онтогенезіндегі периодизм мен тыныштық құбылыстары, өсімдіктердің қоршаған орта шарттарымен өзара әрекеттесу кезіндегі олардың ролін сипаттау.
Биологиялық ырғақ (ритм) - биологияда — биологиялық процестер мен құбылыстардың қарқыны мен сипатындағы мезгіл-мезгіл қайталанып отыратын өзгерістер реттілігі. Биологиялық ырғақ барлық тірі организмдерге тән және ол клеткалық процестерден бастап популяциялық, биосфералық құбылыстарды қамтиды. Мұны зерттейтін ғылым саласы — биоритмология.
Өсімдіктер онтогенезіндегі периодизм мен тыныштық құбылыстары
Өсімдіктердің өсуі тұрақты процесс емес. Белсенді өсу кезеңі процестің әлсіреуімен ауыстырылады. Тыныштық кезеңіне енеді. Қыс мезгілінде орта ендіктерде ағаштар осындай тыныштықта болады.
Тамырлар, бүршіктер, тұқымдар да сыртқы жансыз (тоқтатылған) күйде болады. Бірақ олардың жасушаларында метаболизм тоқтамайды, олар өміршеңдігін жоғалтпайды.
Көктемде өсімдіктер қайтадан белсенді өсуді көрсетеді. Тропикалық елдерде тыныштық кезеңі құрғақ жағдайлардан туындайды. Соңғысы жазда біздің жағдайымызда өсудің тоқтап қалуына әкелуі мүмкін. Содан кейін жапырақтардың кебуі байқалады.
Уақытша (мәжбүрлі) тыныштықтан басқа, қолайлы сыртқы жағдайлардың болмауына байланысты ішкі факторлардан туындаған ұзақ (терең) тыныштық бөлінеді. Мәселен, мысалы, күзде жиналған картоп барлық сыртқы жағдайлар болған кезде өнбейді. Қыстың екінші жартысында картоп көздерінің тез өнуі басталады. Қыста кесілген және бөлмеге енгізілген әртүрлі ағаштардың бұтақтарында бүршіктер бір уақытта ашылады-олардың ұзақ ұйықтау кезеңі әртүрлі.
Өсімдіктердің өсуіне қоршаған орта факторлары әсер етеді.
Жарық. Өсімдіктер жарықты энергия көзі ретінде ғана емес, сонымен қатар қоршаған орта жағдайларын сипаттайтын сигнал ретінде де қабылдайды. Жасушаларда жарықтың морфогенезге әсеріне делдал болатын фитохромның рецепторлық молекулалары бар. Фитохром жасуша мембраналарының өткізгіштігін өзгертеді, хлоропластардың қозғалысын реттейді және ферменттер мен гиббереллиндер мен цитокининдердің өсу стимуляторларының синтезіне әсер етеді.
Температура. Үш негізгі температура нүктесі бар: өсу басталатын минималды температура, оңтайлы - өсу үшін ең қолайлы және өсу тоқтайтын максималды температура. Температуралық режимге бейімделуіне байланысты термофильді (минималды температура 10оС-тан жоғары, оңтайлы 30-40оС) және суыққа төзімді (минималды температура 0-5оС, оңтайлы 25-30оС).
Газ құрамы. Оттегі қажет, өйткені тыныс алу өсу процестеріне энергия береді және фотосинтез кезінде органикалық заттарға дейін азаятын көмірқышқыл газы. Артық көмірқышқыл газы қысқа уақыт ішінде жасуша қабырғаларының созылуын арттырады және жасушалардың өсуін ынталандырады ("қышқыл өсу"әсері).
Су режимі. Өсімдіктерді сумен жеткіліксіз қамтамасыз ету өскіннің өсуін кешіктіреді және тамырдың өсуін тежейді.
Минералды тамақтану. Қалыпты өсу үшін барлық қоректік заттармен жеткілікті қамтамасыз ету қажет. Артық азот вегетативті массаның өсуін ынталандырады, бірақ дифференциация процестерін және гүлдердің пайда болуын баяулатады.