ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 05.12.2023
Просмотров: 141
Скачиваний: 3
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
38. Онтогенездегі жас сатыларының сипаттамасы, олардың морфофизиологиялық ерекшеліктері. Онтогенездегі өсу мен даму арасындағы өзара қатынас, олардың ішкі және сыртқы факторлармен байланысын анықтау.
Кез келген ағаш өсімдігінің онтогенезі өсу және даму сияқты құбылыстармен байланысты. Бұл екі процесс бір уақытта жүреді және бір-бірімен тығыз байланысты. Өсу дегеніміз-ағзаның мөлшері мен массасының жас ұлғаюы және жеке тұлғаның белгілі бір келбетінің пайда болуы. Даму-бұл организмнің онтогенезде өтетін сапалы кезеңдері, ең алдымен ферментативті процестерге әсер ететін физиологиялық белсенді заттардың белгілі бір топтарының пайда болуымен байланысты.
Қоршаған орта факторларының қолайлығынан онтогенез қарқындылығы сәтті өтеді және өсімдіктердің типтік әдетінің қалыптасуын қамтамасыз етеді. Реакция нормасы шегіндегі депрессиялық қарқындылық, фенотиптің модификациялық және сирек мутациялық өзгерістеріне, соның ішінде жыныстық және жыныссыз көбею шектеулеріне әкеледі. Қарқындылығы өмірлік қажеттіліктен жоғары немесе төмен болатын қоршаған орта факторлары өсімдік ағзасына қатты әсер етіп, оның өліміне әкеледі.
39. Өсімдіктердің өсуі мен даму үдерістеріне жарық пен температураның әсері. Фотопериодизм. Фотопериодты индукция. Фитохромды жүйеге тоқталу.
Фотопериодты индукция- бұл қолайлы фотопериодтардың өсімдіктердің дамуына әсері, күннің ұзақтығына қарамастан олардың кейінгі гүлденуіне әкелуі.
Фитохромдық жүйе- бұл өсімдіктің жарық датчиктерінің жиынтығы, оған жарықтың спектрлік құрамы туралы үздіксіз ақпарат береді. Осы параметрлерге сүйене отырып, өсімдік фотосинтезді бастау үшін жеткілікті жарық бар-жоғын "шешеді".
Фитохромдар жүздеген функцияларды орындайды және ондаған процестерге қатысады: тұқымның өнуі, тұқымның деэтиоляциясы, өсімдіктің көлеңкеге белсенді реакциясы, тәуліктік ритмдардың синхрондалуы және фотопериодизм.
40. Өсімдіктердің өсуі мен дамуына температураның әсері. Термопериодизмді сипаттау. Көптеген өсімдіктер үшін максималды температура 37-44°С, оңтүстікте 44-50°С. Оңтайлы мәндер аймағында температураның 10°С жоғарылауымен өсу қарқыны 2-3 есе артады. Температураның оңтайлы деңгейден жоғарылауы өсуді баяулатады және оның кезеңін қысқартады. Тамыр жүйесінің өсуі үшін оңтайлы температура жер үсті мүшелеріне қарағанда төмен. Фотосинтезге қарағанда өсу үшін оңтайлы температура жоғары.
Термопериодизм-өсімдіктердің өсу мен даму процестерінің өзгеруінен көрінетін жоғары және төмен температуралардың өзгеруіне реакциясы. Бұл онтогенездің өмір сүруіне және сәтті өтуіне ықпал ететін пойкилотермиялық организмдердің жалпы реакциясы. Полюске неғұрлым жақын болса, өсімдіктердің термопериодтық бейімділік соғұрлым айқын болады және температураның үлкен ауытқуы көптеген түрлер үшін қажеттілікке айналады.
41. Өсімдік өсуінің эндогенді реттеуіштері. Фитогормондар. Өсім ингибиторларына тоқталу.Өсімдіктердің өсуі мен дамуын реттегіштерін 2 топқа бөлуге болады: өсімдіктің өзінде синтезделетін эндогендік (ауксиндер, гиббереллиндер, цитокининдер, этилен, абсциз қышқылы, брассинолидтер) және органикалық синтезден алынған экзогендік.
Кефель Валентин Ильичтің жіктелуі бойынша эндогендік өсу реттегіштері 2 үлкен топқа бөлінеді:
1) фитогормондар
2) гормоналды емес реттегіштер
Эндогендік" дегеніміз-өсімдіктердің өздері өндіретін.
Фитогормондар, өсімдіктер гормондары — өсімдіктермен өндірілетін және реттеуші функцияларды атқаратын төмен молекулалы органикалық заттар. Олар 10−11 М – ге дейін жететін төмен концентрацияда болса да, өсімдікке үлкен физиологиялық және морфологиялық әсер істей алады.
Фитогормондардың бес тобы бар: ауксиндер, гиббереллиндер, цитокининдер, абсциз қышқылы, этилен. Сонымен қатар, фитогормондарға брассиностероидтар, жасмонаттар, салицил қышқылы кіреді.
Өсу ингибиторлары-өсімдіктердегі физиологиялық немесе биохимиялық процестерді, өсу процестерін, тұқымның өнуін және бүршіктердің ашылуын тежейтін қосылыстар. Фитогормондардың бұл тобына гормоналды және гормоналды емес (синтетикалық) табиғаттың фенолдық және терпеноидтық тобының заттары жатады.
Гормоналды сипаттағы ингибиторлардың қатарына мыналар жатады:
- абсциз қышқылы (абсцизин);
- этилен;
- абсцизин мен этилен туындылары.
Соңғы жылдары кейбір синтетикалық өсу ингибиторлары химиялық жолмен алынды. Олар белгілі бір әсері бар препараттардың үш тобын құрайды:
- ретарданттар;
- антиоксиндер;
- морфактиндер.
42. Төзімділік өсімдіктердің тіршілік жағдайларына бейімделуі ретінде. Төзімділіктің компоненттері және олардың сипаттамасын талдау. Өсімдіктердің қолайсыз жағдайларға төзімділігі:
1.Төзімділік.
2.Өсімдіктердің қолайсыз температуралық жағдайларға төзімділігі.
3.Өсімдіктің қуаңшылыққа төзімділігі.
4.Өсімдіктердің топырақтың немесе қоректік ортаның тұздылығына төзімділігі.
Климаттық жағдайлар өсімдіктердің өсіп жетілуіне қолайлы әсер ете бермейді. Қатаң климат жағдайлары өсімдіктердің тіршілігіне қауіп төндіреді. Солтүстік және қоңыржай өңірлерде өсімдіктер аздап, қысқы құрғақшылық пен температураның ауытқуынан зардап шегеді. Мұндай кезеңдерде күздік астық тұқымдары мен жеміс ағаштары үсікке шалдығады. Тұзды топырақты жерлердің өсімдіктері тұздар концентрациясының күштілігімен күреседі. Алайда барлық топырақ-климат жағдайларында да өсімдіктер орта жағдайларына бейімделеді.
Өсімдіктердің зат алмасуы мен орта жағдайлары арасында үйлесімді байланыс бар. Бұл үйлесімділіктің бұзылуы Сергеевтің пікірі бойынша өсімдіктердің зақымдануы мен тіршілігін тоқтатуының себебі болып табылады. Сондықтан ортаның аса қиын жағдайларында организмнің тіршілікке қаблеттілігін оның төзімділігі емес, бейімделгіштігі анықтайды.
Суды көп буландыратын ағаш тұқымдастары суыққа төзімсіз болады. Қысқа тронстарция неғұрлым төмен болса, өсімдік соғұрлым аязға төзімді келеді.
И.И. Туманов өсімдіктерді төменгі температураға шынықтыру мәселесін зерттеп аязға төзімділік ұзақ та күрделі даярлықтың нәтижесінде қалыптасатынын көрсетті қажетті генетикалық табиғаты бар өсімдіктерді ғана аязға төзімді етуге болады. Өсімдіктерде өсу процесі тоқтап, олар тыныштық кезеңінде тұрғанда ғана аязға шынықтыруға болады.
Өсімдіктердің төзімділігі-бұл олардың зақымданған функцияларын қалпына келтіру қабілеті, бұл дақылдардың айтарлықтай шығынсыз қалыптасуын қамтамасыз етеді.
Өсімдіктердің төзімділігінің әр түрлі формалары бар: 1) аса сезімталдық реакциясы — метаболизм деңгейінің жоғарылауы және фотосинтетикалық белсенділіктің жоғарылауы, оның негізінде жеке тіндер мен мүшелердің регенерациясы немесе жоғалғандардың орнына жаңаларының пайда болуы жүзеге асырылады; 2) Жеке тіндердің, мүшелердің және бүкіл өсімдіктің ерекше өсуі; 3) тұқымдардың түсік жасатуы (мерзімінен бұрын).
43. Стресс физиологиясы. Жасуша және ағза деңгейіндегі стресс механизмдеріне тоқталу.
44. Адаптацияның түрлері. Адаптация мен акклимацияға түсінік беру.
45. Су режимінің қолайсыз жағдайларының өсімдікке әсері. Қуаңшылықққа төзімділігін сипаттау.
46. Температураға төзімділік, оның компоненттері және сипаттамасы. Шынығу механизмін анықтау.
47. Өсімдіктердің тұзды жағдайда өсуі. Тұзға төзімділік механизмдері. Тұздың улы әсерлерін түсіндіру.
48. Абсциз қышқылы туғызатын реакцияларға тоқталу.
49. Натрий-калийлік насостар, олардың жұмысы, маңызын талдау.
50. Өсімдіктерде әр түрлі деңгейдегі реттелу және интеграция жүйелері. Реттеу механизмдерінің әсерінің негізгі принциптерін сипаттау.
51. Егер ерітіндінің изотоникалық коэффициенті 1,8 тең екені белгілі болса, +7 °С температура кезіндегі 0,2 М калий хлориді ерітіндісінің осмостық қысымын есептеңдер.
52. Егер 0,3 және 0,4 М сахароза ерітінділері жасушада плазмолиз тудырмаса, ал 0,5 М ерітіндіде плазмолиз байқалатыны белгілі болса, онда +17 °С температура кезіндегі жасуша шырынының осмостық қысымын анықтаңдар.
53. Жасушаның сору күші 0,5 МПа. Егер осы жасушаның осмостық қысымы 1,2 МПа болса, оның тургорлық қысымын есептеңіз.
54. Жасуша 0,3 М сахароза ерітіндісіне салынды. Егер жасуша шырынының осмостық қысымы 1,0 МПа, ал тургорлық қысымы – 0,8 МПа тең екені белгілі болса, +17 °С температура кезіндегі судың қозғалу бағытын көрсетіңіз.
55. Жапырағының беттік ауданы 58 м2 болатын ағаштан 8 сағат ішінде 32 кг су буланып шыққан. Транспирация қарқындылығын есептеңдер.
56. Бір өсімдіктің ұлпасын осмостық қысымдары 0,3; 0,5; 1,0; 1,5; 2,0 және 2,5 МПа болатын ерітінділерге салды. Бұған дейін ұлпа жасушасының тургорлық қысымы 0,5 МПа болған, ал жасуша шырынының осмостық қысымы – 1,5 МПа. Қандай ерітінділерде а) жасушалар суды сорады, б) жасушалар суды жоғалтады, в) плазмолиз жүреді.
57. 10 тәулік ішінде фотосинтез процесі нәтижесінде жапырақ ауданы 650 дм2 болатын өсімдік 156 құрғақ зат жинады. Фотосинтездің таза өнімділігін есептеңіздер.
58. Осмостық қысымы 9 атм және тургорлық қысымы 5 атм болатын жасуша осмостық қысымы 12 атм және тургорлық қысымы 7 атм болатын екінші жасушамен соқтығысады. Су жасушаның қайсысына қарай қозғала бастайды?
59. Жасуша шырынының осмостық қысымы 8 атм тең. Егер осы жасушаны осмостық қысымы 3 атм болатын ерітіндіге салған уақытта су қандай бағытта қозғала бастайды?
60. Өсімдікті топырақ ерітіндісінің осмостық қысымы 0,3 МПа болатын топыраққа отырғызды. Отырғызу кезінде тамыр түктеріндегі жасуша шырынының осмостық қысымы 1 МПа, ал тургорлық қысымы 0,8 МПа тең болды. Осы өсімдік бұл топырақта өсе ала ма? Жауабыңызды түсіндіріңіз.
61. Егер ағаштың жапырақ бетінің ауданы 12 м2 тең, және оның 2 сағатта 3 кг су буландырғаны белгілі болса, ағаштың транспирация қарқындылығының көрсеткішін есептеңіздер.
62. Егер өсімдіктің транспирация қарқындылығы 120 г/(м2
сағ), ал жапырақ бетінің ауданы 240 см2 тең болса, бұл өсімдік 5 минут ішінде қанша су буландырады?63. Өсімдіктің транспирация қарқындылығы 85 г\м2 тең, ал жапырақтар ауданы 150 см2 болса, аталған өсімдік 30 мин ішінде қанша су буландырады?
64. Вегетациялық кезеңде өсімдік 2,1 кг органикалық зат жинақтады және 525 кг суды буландырды. Транспирацияның өнімділігін табыңдар.
P = 2100:525 = 4 г/л
ответ: 4 г/л
65. Ағаш вегетациялық кезеңінде 2 т суды буландырып, 10 кг құрғақ зат жинақтаған. Ағаштың транспирация коэффициентін есептеңіз.
10000÷2000000= 0.005
66. Өсімдік вегетациялық кезеңінде 1,5 кг органикалық зат жинақтады және осы уақыт аралығында 250 л суды буландырды. Транспирация өнімділігін есептеңдер.
1500÷ 250= 6
67. Солған екі бұтақты суы бар ыдысқа салып қойдық, бір бұтақтың кесілген жерін судың астында қайта жаңартып кестік. Осы бұтақтардың қайсысы тургор жағдайына ерте және толық жетеді? Неліктен солай ойлайсыз?
68. Жапырақ тақтасы 2,3 дм2 болатын өсімдік 1,5 сағат ішінде 3 г су буландырды. Транспирация қарқындылығы неге тең?