«Научный кенті жалпы орта білім беретін мектебі» КММ

Экологиялық білім мен тәрбиенің әдістемелік негіздері

Ташибаев Спандияр Талғатұлы

Физика пәні мұғалімі

2023 жыл

Экологиялық білім мен тәрбие жас ұрпақтың табиғаттың түрлі нысандарына, қоршаған әлемге дұрыс, ұқыпты көзқарас қалыптастыруға көмегін тигізуі керек және бұл үшін оқушылар табиғатты әлемнің жеке элементі деп емес, әртүрлі табиға нысандардың жиынтығы ретінде көре білуі керек. Экологиялық мәселелер тек техникалық прогресс пен адамзаттың өндірісітік белсенділігіне байланысты емес, көптеген жағдайларды бұл мәселелер әлеуметтік-экологиялық фактролардан туындайды, сондықтан бұны тек техникалық құралдардың көмегімен шешу мүмкін емес. Мектептегі физика курсы оқушылардың экологиялық білім беру мен тәрбие беру мәселелерін шешуде маңызды рөлге ие. Физика ғылым ретінде бізді қоршаған әлемде болатын табиғи құбылыстарды зерттеп қана қоймайды, қазіргі заманғы технологияның бір қатар маңызды табиғи салаларымен сондай-ақ адамның барлық іс-әрекеттерімен тығыз байланысты. Шындығында физиканың қоршаған ортаның құбылысын бақылаудағы рөлі маңызды емес, белгілі бір мәселелерді ғана емес, бүкіл әлемдегі экологиялық өзгерістерді бақылауға мүмкіндік беретін түрлі құралдар мен құрылғыларды құра білуінде. Жалпы білім беретін мектеп физика курсында экологиялық мәліметтерді байланыстыруға болатын тақырыптар көптеп кездеседі. Мысалы, іштен жану қозғалтқыштары, реактивті қозғалыс, диффузия, атмосфералық қысым және механика мен электродинамика бөлімдері. Іштен жану қозғалтқышының құрылымы мен жұмыс істеу принциптерін зерттей отырып оқушыларды осындай қозғалтқыштардың жұмыс атқару кезінде алынған зиянды қалдыртарымен және олардың қоршаған ортамыздың атмсферасына тигізетін әсерімен айтуға болады. Атмосфераны зерттей отырып оқушыларға атмосфераны тазарту әдістері туралы мысалға ең тиімді болып табылатын шашырау әдісі туралы айтуға болады. Сонымен қатар атмосферадағы көмірқышқыл газының қоспасының үнемі арту нәтижесінде пайда болатын белгілі парниктік әсерді атап өткен жөн. Жердің жасанды серіктерін зерттей отырып олардың планетамыздың эко-жүйесінде болып жатқан құбылыстар мен өзгерістерді бақылаудағы рөлі туралы айту керек. Эко-жүйе дегеніміз биологиялық әлеммен физикалық ортаның үйлесім табуы. Бұл жүйе бойынша бір жағынан топырақ, ауа, су, ал екінші жағынан өсімдіктер мен жануарлардың арасындағы өмір сүруге қажетті маңызы бар заттардың тұрақты айналымы жүреді. Сәйкесінше эко-жүйенің құрамының бөліктерінің бірінің кез-келген элементтерінің қандай да бір өзгеріс нәтижесінде екіншісінің өзгеруіне әкеледі. Эко-жүйені түзетін кез-келген басқа ағзалардың немесе қоршаған ортамен өзара әрекеттесуі оның кез-келген қызметі эко жүйенің құрылымы мен атқаратын функцияларында көрініс табады. Бұл өз тарапынан барлық тіршілік иелерінің түрлі табиғаттағы жағдайларға бейінделуін білдіреді. Физика әртүрлі эко-жүйелерде және тұтастай биосферада болатын процесстерді түсінуде өте маңызды рөл атқарады. Бұл мына себептермен анықталады:

---

1. 
   Біздің платенамыздың биосферасына кіретін барлық заттар физиканың зерттеу нысандары болып есептелінеді. Оларға ауа, су массалары, топырақ және тағы да басқа элементтерді жатқызуға болады.
   
2. 
   Биосферада көптеген үдерістер жүреді. Олардың тұрақталығы осы үдеріске қатысатын түрлі нысандардың физикалық қасиеттеріне байланысты болады.
   
3. 
   Биологиялық және биосферада қайсы бір физикалық үдерістер жүреді. Оларға әртүрлі жылу, радиоактивті және электромагниттік әсерлер жатады.
   

Осы заманғы мектептің экологиялық білімі кез-келген нақты пәндерге байланысты болмайды. Себебі, оны жан-жақты түрде жүзеге асыруға болады. Дегенмен, барлық оқу пәндерін қарастырып, олардың әрқайсысының тиімді экологиялық тәрбие мен білім алуға мүмкіндігі болмайтындығын байқауға болады. Мысалы, физикада бұл мүмкіндіктер бар. Себебі, бұл ғылым табиғат пен ондағы құбылыстар мен сонымен қатар әртүрлі техника мен түрлі механизмдермен тығыз байланысты, ал физика пәнінің экологиямен байланысын ескере отырып, оқушыларда құндылықтарды дүниетанымды қалыптастыруға болады. Оқушыларға экологиялық тәрбие берудегі мақсатқа қол жеткізу үшін төмендегідей міндеттерді жүзеге асыру қажет: Оқушылар мен жас ұрпақтың, жер бетіндегі адамзаттың жоғары экологиялық мәдениетін жүйелі дамыту; Табиғатқа, қоршаған ортаға қоғамның дамуы үшін материалды және рухани күштердің сарқылмас көзі деп қарап, ол үшін жауапкершілік таныту; Табиғат байлықтарын тиімді пайдалана отырып, оларды сақтау қажеттілігін адам санасына сіңіру; Табиғатқа кері әсерін, яғни зиян тигізбей қайсыбір шаруашылық-экономикалық мәселелерді шешетін дағдыларды қалыптастыру. Мектептегі экологиялық білімді жүзеге асыру барысында білім беру аспектілерімен қатар оның негізгі дидактикалық принциптерін сақтау керек. Оқушыларға экологиялық білім берудің негізгі принциптеріне тоқталайық. Ғылымилық принципі, бұл негізінен оқушыларға экологиялық білім беруде фактілер, құбылыстар мен үдерістер, адамның табиғатқа тигізетін әсері, табиғатты қорғау жұмыстары, экологиялық апаттық жағдайлардың нәтижелері ғылыми тұрғыда дәлелденіп нақтыларған материал негізінде берілуі және пайдалануы тиіс. Байланыстылық принципі, бұл табиғатты тірі(өсімдіктер мен жануарлар) және өлі(топырақ, ауа, су) табиғатпен орта арасындағы тығыз байланыстың бар екеніндігін ұғыну.

Тепе-теңдік принципі, табиғаттағы эко-жүйелер арасындағы тепе-теңдіктің сақталмауы және олардағы бір компоненттің өзгеруі нәтижесінде табиғи тепе-теңдіктің бұзылуына әкеліп соғатынын түсіну.

---

Қызығушылық принципі, еліміздің, ұлан-байтақ жеріміздің қайталанбас сұлу табиғатына деген қызығушылық сезімін оята біліп, өзінің туған өлкесін, оның табиғатын қорғауға, табиғи байлықтарын аялауға тәрбиелеу.

Үздіксіздік принципі, бұл оқушылардың экологиялық білім қорын бала-бақшадағы кезеңінен бастап жоғарғы сыныптарға көтерілу деңгейлеріне байланысты үйлестіре отырып дамыту.

Интеграциялау принципі, бұл экологиялық білім беруде жаратылыстану пәндері мен гуманитарлық пәндерді кіріктіру арқылы оқушыларға берілетін білім негіздерін жеке адам деңгейінен қоғамдық деңгейге көтеру.

Көрнекілік принципі, бұл мектеп оқушыларына экологиялық білім беруге оқу үрдісінде көрнекі құралдар мен диафильмдер, бейнекөріністер және түрлі коллекцияларды пайдалану.

Қабылдаушылық принципі, бұл негізінен экология ғылымының мазмұнын оқушылардың жас ерекшеліктеріне қарай қабылдауын ескере отырып жоспарлауы. Экологиялық терминдердің ұғынықтылығын, ұғымдар мен заңдарды қабылдау мүмкіндіктерін ескеріп түсінікті тілмен берілуі.

Өлкелік принципі, бұл оқушыларға экологиялық білім беру кезінде, тұрмыстық салт-дәстүрлерді немесе ауылдық жерлерде тұру жағдайларын ескере білу және мүмкіндігіне қарай жергілікті мәселелерді көтере отырып оған оқушылардың араласуын және туған өлкесіне деген елжандылық сана сезімін ояту.

Экологиялық материал деп аталатын ақпарат қоршаған әлем үшін маңызды болуы шарт және мұндай материал экологиялық мәнді болып саналадыррп және мыналарды сипаттайды:

1. 
   түрлі жүйелердің қасиеттерін, олардың ортасында түрлі организмдердің оларды қоршаған ортамен өзара әрекеттесу жолдарын;
   
2. 
   планетадағы тіршіліктің дамуына және олардың тіршілік ету жағдайына әсер ететін жүйелердің қасиеттерін.
   

Табиғатта болып жатқан үдерістер мен құбылыстарды физикалық және экологиялық мәліметтерге жатқызамыз. Олар планетаның бүкіл биосферасы үшін, тірі организмдер үшін және адамдар үшін де маңызды.

Мектептегі жаратылыстану пәндеріндегі экологиялық материалдарды негізгі 3 бағыт бойынша топтау керек:

1. 
   табиғи орта;
   
2. 
   табиғатты қорғау;
   
3. 
   табиғат қорын тиімді пайдалану.
   

Экологиялық білім беру бұл бүкіл адамзаттың, табиғат пен бізді қоршаған ортаның үйлесімділігінің ең тиімді жолдарын жас ұрпақтарға тиімді жолмен түсіндіру. Экологиялық білімді оқушыларда қалыптастыру үшін экологиялық оқу бағдарламасына жүгіну керек екені сөзсіз.

Әлемде экологиялық мәселелерді ескермеу мүмкін емес, қазіргі таңда ғылым мен теханиканың қарқындап дамуына, жаңа өнеркәсіп пен кәсіпорындардың өркендеуіне байланысты адамзаттың табиғатқа тигізер әсері көп екенін бақылау қажет. Табиғатқа тигізген кері әсерлерді адамзаттың өзі табиға қорғаныс механизмдерінің көмегімен да қайта қалпына келтіре алмайды. Сондықтан да экологиялық білім беру мен тәрбиелеуді әдістемелік ұйымдастыру мәселесі қазіргі уақытта пікірталас тудыратын өзекті мәселе болып отыр. Бұл жерде негізгі екі бағыт бар: ғалымдардың бір тобы мектепте оқытылатын барлық пәндерді экологияландыру қажет, бұл экологиялық білім берудің тиімді әдісі деп есептейді, себебі экологиялық мәселелер адам өмірінің нақты жағымен байланысты емес және табиғатта пәнаралық сипатқа ие болып саналады. Ал, кейбір ғалымдардың пікірінше бүкіл білім беруді экологияландыру, дегенмен экологиялық білімнің бағытын нақтылап, айқындау қажет.

---

Біздің елімізде экологиялық білім жалпы орта білім беретін мектептерде арнайы кәсіптік, жоғарғы оқу орындарында оқытылады. Бұқаралық ақпарат құралдары арқылы жүргізілетін экологиялық насихаттың маңызы зор. Бұл өз тарапынан экологиялық тұрғыдан құндылықтар мен табиғатқа ұқыпты қарауды қамтамасыз етеді.

---

Смотрите также файлы

• Класс 8Б,В атысаны атыспааны Сабаты таырыбы Рухани жаыру тарих пен инновацияны сабатастыы.docx

• Методы решения задач на смеси и сплавы.docx

• . Мырзалиев атындаы жалпы орта білім беретін мектебі.docx

• Название байт слово.docx

• Качественные и количественные методы психологических и.pdf