Файл: марат оспанов атындаы батыс азастан медицина университеті коммерциялы емес акционерлік Оамы.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 06.12.2023
Просмотров: 113
Скачиваний: 3
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
1. Шаңғы техникасының жүрісін жолдарба және жолдорбасыз меңгеру (бір
2. Шаңғымен кедергілермен жүру (арық, сай, бөрене, төмпе).
3. Шаңғымен жоғары көтерілу, төмен түсу, бұрылу және тежеу
4. Қолда бар құралдардан жарақаттанған адамды тасымалдау құралдарын жасауға
5. Шаңғысыз шаңғы таяғымен жеке сақтануы арқылы шөпті, құмды
6. Су кедергілерінен (өткел, өзен) сақтандыру арқылы өту техникасын
Шаңғы жорығында жолдорба арқылы қозғалысы.
Шаңғышылар белгіленген ауданда жолдорба арқылы негізгі қозғалысы- жылжымалы жүріс.
Шаңғы жолын таңдау
Айналада көрінетін қашықтықта жорыққа шығуда кесілген ағаш, өзен арналарымен
Айналада көру уақыты аз болса (боранда, орманда, қараңғыда) компаспен
Таптауға 3 адам қатысады, өзара ауысып, топ басшысы алдына
Тау бөктерінен өту
Тау бөктерінің қалың қарлы әрі қиын бөліктерінен өту топ
Сабақта шәкірттерге таудан төмен құлдырау кезінде рюкзак әсіресе (стенковый)
Көтерілулер
Биіктеу жерлерде шаңғымен көтерілу барысында аз уақыт жұмсап күшін
Адымдап жүру әдісі тегіс жерлі жармен көтерілу барысында қолданылады.
Ал, қатты тау бөктерінде “жарты шырша” әдісімен тау бөктеріне
“Шырша” әдісімен орта деңгейдегі “жарты шырша” әдісімен көтерілу
Қатты, әрі өте биік, қиғаш тау бөктеріне “баспалдақ” әдісімен
“Зигзаг” әдісімен көтерілу техникасы көбіне тау көшкіні қаупі жоқ
Шаңғымен төмен түсу
Шаңғымен төмен түсу – шаңғы техникасында ең негізгі элемент.
Тау бөктерімен жоғары, орта, төмен бағанамен түсуге болады. Орташа
Өте қиғаш тау бөктерінде ең төменгі бағана қолданылады. Бұл
Түсу жолдарының қиындығына қарай жолмен «зигзаг», «баспа» әдістерімен түседі.
Түзу әдісімен түсу – тегіс, қысқа, орта, қиялау, жақсы
Қысқа әрі қиялы тау бөктерінен түсерде жанымен сырғанау әдісі
«Баспалдақ» әдісімен түсу қиын қиялау тау бөктерінде «зигзаг» сырғанау
Шаңғымен бағдарлау арқылы жүру барысында ағысы жылдам өзендерден өту
Шаңғышылардың ара қашықтығы
Топ мүшелері бір боймен, бір адамнан қозғалуы шарт. Алда
Шаңғышылардың аттап өту, сайдан өту, бөренеден өту, бұрылу және
Аттап өту.
Қысқа каналдардан, төбешіктерден, шұңқырлардан аттап өтуге болады. Арқада жүк
Сайдан өтудің әдіс – тәсілдері:
Шаңғы жорығы кезінде шаңғышының алдынан бірнеше кедергілер кездеседі. Сондықтан
Бөренеден өтудің әдіс – тәсілдері:
Шаңғышылар жолда кездесетін бөренеден өту үшін ең алдымен бөрененің
Тоқтату
Шаңғымен сырғанауда тоқтатудың барлық әдістерін білу сырғанау бағыты жылдамдығын
Шаңғы туризміндегі тежеудің әдіс – тәсілдері:
Жорық барысында жыра сайлардан қауіпсіз өту үшін топ қатысушылары
Тоқтау әдісін үйренбес бұрын әдейі құлау арқылы тоқтауды меңгеру
1. Плуг.
2. Жартылай плуг.
3. Шаңғы таяғы арқылы.
Тежеу әдісінің кез – келген түрін еркін меңгеру шаңғышы
Тежеу кезінде көбіне плуг әдісі қолданылады. Плуг әдісін қолдану
Аласа баурайлардан шаңғымен түсерде негізінен жартылай плуг әдісі немесе
Шаңғы таяғы арқылы тежеу әдісі негізінен жайылма баурайлардан кей
Бұрылыстар
Бұрылыстарды меңгеруді тоқтауды үйретіп алған соң кіріскен жөн. Себебі:
Қайшы келген бұрылыстардан өткенде екі шаңғының басын қосып, таяқты
Шаңғы туризміндегі бұрылудың әдіс – тәсілдері:
Бұрылу әдістерін негізінен тежеу әдістерін, соның ішінде плуг және
«Плуг» әдісімен бұрылу әдетте орташа жардан түсу барысында жылдамдық
«Жартылай плуг» әдісімен бұрылу қатты жылдамдық кезінде қозғалыстың бағытын
Шаңғы жүрістері – бұл шаңғымен жүру, қозғалу әдістері. Шаңғы
Конькише жүріс – шаңғымен сырғанау барысында итеріліп, тоқталмай алға
Конькише жүрістер:
- алма-кезек екі адымдап конькише жүру;
- бір мезгілде бір адымдап конькише жүру;
- бір мезгілде екі адымдап конькише жүру;
- жартылай конькише жүру;
- таяқсыз конькише жүру.
Классикалық жүріс:
- екі адымды алмастырып жүру;
- бір мезгілде бір адымды жүріс;
- ауыспалы бір адымды жүріс;
- бір мезгілде адымсыз жүру;
- бір мезгілде екі адымдап жүру.
Бір қадамдық шаңғы жүрісінде бір мезгілде екі таяқпен итеріліп,
Екі қадамдық шаңғы жүрісінде екі аяқпен кезектестіре итеріп, таяқпен
Ауыспалы шаңғы жүрісі тік көтерілетін жерде қолданылады. Шаңғышы оң
Бір уақыттағы шаңғы жүрісі – бір мезгілде қатты екі
Қадамсыз шаңғы жүрісінде шаңғышы үнемі таяқпен итеріліп жүгіреді. Денесін
Қазіргі мезгілде әлемдегі шаңғы спортының дамуына немқұрайлы қарамауымыз керек.
Ендеше Ресейдің атақты маманы И.Бутиннің конькише жүрістерді топтастыруына сүйеніп,
Сондықтан дәрігерлер мен спорт мамандары бірауыздан конькише жүрісті тек
Мәселен, бастауыш сынып оқушылары әуелі конькише жүрісті үйренуден бастайды.
В.Капланский пікірінше, конькише тебу техникасын игеру оқушылармен тез қабылданады.
Бірінші кезең (1 – 6 сыныптар – классикалық жүрістерге
Екінші кезең (7 – 11 сыныптар) – конькише жүрістерге
Қорыта келгенде. мектеп бағдарламасын (шаңғы дайындығы бөлімін) түбегейлі өзгерту
- әлемдегі шаңғы спортындағы сапалы өзгерістердің болуы;
- конькише жүрістерге оқыту мен жаттығулар кезінде оқушылардың жас
I. Шаңғымен жүріп үйрену.
Бастауыш сынып оқушыларын шаңғы тебуге үйрету үшін, соның ішінде
1.Шаңғысыз мұз үстінде аяқ көтермей кезек-кезек адымдап жүргізу.
2.Қар үстімен шаңғысыз, бірақ шаңғы таяғын пайдаланып кезек-кезек
3.Кейін таяқсыз шаңғыға тұрғызып шаңғыны жерден көтермей жүргізу.
4. Шаңғы таяғын пайдаланып, шаңғыны жерден көтермей кезек-кезек адыммен
5.Екі аяқты бір қатарға қойып тізені сәл бүгіп, екі
Әр шаңғы дайындығы кезінде ескерілетін жағдай, бұл шаңғы бірлігі
II. Шаңғы жүрісінің жылдамдығын арттыру. (1 сурет).
1.Шаңғы жылдамдығын арттыру, жекелей және топтық түрде жүргізіледі. Ең
2.Содан соң арақашықтықты қысқарта түсу қажет.
3.Арақашықтық орта шамасына жетті деген кезде, бірте-бірте тап сол
4.Ақыр соңы бастапқы арақашықтыққа жеткен кезде, алғашқы күннің жылдамдығы
5.Қашықтық азайған сайын жылдамдық бірте-бірте байқалмай өсе түседі.
Осыдан кейін әр оқушы шаңғы теуіп үйренді делік, ендігі
III .Шатыр құру және оны жинау. (2-сурет)
Қыс кезінде шатыр құру, әрине, қар қалыңғығына байланысты. Ең
IV.Шаңғы соқпағы.
Шаңғы соқпағы топтық түрде орындалатын қиынды.
Бұл нүктеге келген кезде топ бірінің артына бірі қатармен
V.Жапа шеккенді іздестіру.(6-сурет)
Жапа шеккенді топтық түрде іздестіреді. Бұл нүктеге келген кезде
VI.Жыра – сайдан өту. (3 сурет).
Бір бағытта түсіп шығу қажет. Түсіп шығу баспа әдісімен
Ескерту!
1.Қиындыдан міндетті түрде бір-бірімен өту.
2.Шектен асып кетпеу және қиынды кезінде құламау.
VII.Төбеден сырғанап түсу. (4 сурет).
Төбеден сырғанау түрлі тәсілмен, негізінен жекелей түрде жүргізіледі. Себебі
Сондықтан да үйреніп жүрген оқушыны төбеден сырғанауды жеңіл түрінен
Бұл қалай жүргізіледі екен? Ең алдымен баланы кішкене биіктен
Енді жорық немесе жарыс кезінде төбеден сырғанау қиындысына келейік.
Ең бастысы төбеден сырғанауды сапалы түрде өтіп шыққан жөн.
Бұл әдістің пайдалылығы біріншіден, сырғанау кезінде жылдамдық аз болып,
VIII .Биікке шығу. (5 сурет).
Биіктікке шығу дайындық немесе үйрену кезінде топтық немесе жекелей
Негізінен биіктікке шығу екі тәсілмен жүргізіледі. Оның бірі шырша
IХ. Жапа шеккенді тасымалдау. (6 сурет).
Біреудің немесе бірнешеуінің жапа шеккенін тасымалдау түрлі әдіспен жасалынады.
Жорық кезінде ауыр әрі көлемді шананы сүйреп немесе көтеру
Шаңғы жорығының ерекшеліктері шаңғышыларды таңдау.
Шаңғы жорығы үшін жеке және топтық түрлі бекітулер, құралдар.
Тәжірибелік жұмыстар.
Шаңғыны әзірлеу және қолдану. Тегіс жерде шаңғымен жүру, биіктікке
2. Шаңғылар
Норвегияда археологтар 2 мың жыл болған шаңғы тапқан. Ал,
1930 жылға дейін жай ағаш шаңғылар болды. Одан кейін
Шаңғы бекітпелері 1870 жылы қазіргіге ұқсас пайда болды. Ал,
Шаңғының екі түрі – басып жүретін, сырғанайтын. Сырғанайтын шаңғы
Шаңғыны ұзақ уақыт қолдану барысында көптеген түрлері пайда болады.
Шаңғылар: спорттық, слаломдық секіретін, туристік, аңшылық (ормандық), балаларға арналған,
Жүгіруге, жарысуға арналған шаңғылар - тегіс және қиылысқан жер
Слаломдық шаңғылар - таудан бұрылып төмен түсуге арналған. Шаңғының
Секіруге арналған шаңғылар – салмағы 5-8 кг., қалыңдығы -3
Туристік шаңғылар – ауыр жүкпен, қалың қармен таулы жерде
Аңшылық шаңғылар – көбіне қолдан жасалған, жалпақ оймалы, алдыңғы
2.1. Шаңғыларға жалпы сипаттама.
Тарихта шаңғылар негізінен терең қармен жүру құралы ретінде пайда
Ағаш па әлде пластикпе? Қазіргі таңда шаңғынын көбі пластикадан
Шаңғы таңдауда ең басты назар аударатын нәрсе олардың
егер шаңғышымен рюкзактағы жүк салмағын қосқанда 80кг дейін болса
егер салмақ 100 кг дейін болса,180 см
салмақ 120 кг жоғары болса, 200 см немесе одан
Мыс: егер шаңғышы киімімен 80 кг болса және 30
2.2. Шаңғылардың жіктелуі:
Бұл шығармада айтылатын шаңғыларды 3 топқа бөлуге болады. Жүгіруге,
Қымбат, жүгіруге арналған шаңғы мен жай қарапайым серуенге арналған
Келесі қадам – мейлінше жалпақ шаңғышылар «backcounty» немесе «туршы»
Тау туризміне арналған шаңғыға СКИ- ТУР шаңғы да жатады.
Ски- турдан басқа тағы бір шаңғы бар, ол телемарка
Шаңғылардың типтік жіктелуі.
● Жүгіруге арналған спорттық деңгейдегі шаңғылар.
Бұл шаңғыларға дайын шаңғы жолы керек.Әр түрлі
бағыттағы: туристік марафон т.б. Қолданады
Жақсы жағы: жеңіл, мықты,жоғары жылдамдық
Жаман жағы; бағасы жоғары арнайы аяқ киім керек,
қолдану аясы аз.
● Серуендеу деңгейіндегі шаңғылар қолдану аясы:
дайын шаңғы жолы (ізі),жеңіл,тегіс.
Жақсы жағы: арзан,бағасы арзан.
Жаман жағы: төзілсіз,сапасыз,арнайы аяқ киім керектігі, көп таралған
шаңғылар.
● Жүгіруге арналған класс «backcautry» шаңғылары
Қолдану аясы: тундра ауданы,жеңіл целина
Жақсы жағы: қолдану аясы кең, салмағы жеңіл,кейбір модельдерінде темір
конт бар.
Жаман жағы: саудада аз кездеседі,шаңғы жолымен
шамалы жүреді,қиын рельфте қиын жүреді.
● Аңшылыққа арналған шаңғылар:
Қолдану аясы: орман ауданында жеңіл шаңғы жорығы.
Жақсы жағы: қиын рельефте камус арқылы жүруге ауыр заттарды
жүруге болады.
Жаман жағы: өте жалпақ,қантсыз,ауыр.
● Кәдімгі тау шаңғысы: кез-келген жорықта қолданылады,
арнайы бекітпелерсіз.
Қолдану аясы: әр түрлі деңгейдегі жорықтар.
Жақсы жағы: жоғары сапалы шаңғы.
Жаман жағы: салмағы ауыр, үнемі камус қолдану керек
немесе ұстағыш маза қолдану керек.
● Ски-тур, арнайы ұстатқыш бекітпе құралдарымен
Қолданылуы: таулы аймақтарда түрлі күрделі
жорықтарда.
Жақсы жағы: бұл шаңғылар арнайы тауда жүруге
арналған, сапасы өте жоғары.
Жаман жағы: бағасы өте жоғары,тегіс жерге қолданылуы
қиын әрі жоғары,төмен түсерде камус қолдану
керек болады
● Телемарк арнайы ұстатқыш бекітпе құралдарымен
Қолданылуы: таулы аймақта,түрлі курделі жорықтарда
Жақсы жағы: жоғары сенімділік,әдемі таудағы