Файл: Таырыбы Ммкіндігі шектеулі адамдарды леуметтік рлдерін абылдау проблемасы.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 11.12.2023
Просмотров: 61
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Психологтар ерекше күтімді қажет етіп туған балалардың ата-аналарының психологиялық жағдайының төрт фазасын бөліп қарастырады.
1-ші фаза – есеңгіреу, абыржу, шарасыздық, қорқыныш, өзіндік олқылықты сезінудің туындауы.
2-ші фаза – баланың кемшілігіне қойылған диагнозды жоққа шығару және жағымсыз сипаттағы ақылға қонымсыз қатынаспен қарау, бұл өзіндік қорғаныс реакциясы болып табылады.
3-ші фаза – «баланың өз кемшілігін ішінара сезінуі», оның «ұзақ қайғыру» сезімімен қоса жүруі, күйзелістегі жай-күй, бұл ата-аналардың баланың қажеттілігіне үнемі байланыстылығының, оның дамуында оң өзгерістердің болмауының салдары болып табылады.
4-ші фаза – отбасының барлық мүшелерінің туындаған кемшілікті қабылдауға әлеуметтік-психологиялық бейімделуінің, мамандармен адекватты қарым-қатынас орнатып, олардың ұсыныстарына ден қоюдың басталуы.
Ерекше күтімді қажет ететін балалары бар отбасылар ұзақ уақыт бойы қорқыныш, сенімсіздік, баланың болашағына деген уайымшылдық көзқараспен қарау сияқты жайттарды бастан кешеді. Мүгедек баласы бар отбасыларының ұзақ уақытқа созылған психикалық тұрғыдағы жағдайлардан шығуы үшін мамандардың арнайы көмегі, көбінесе, әлеуметтік педагогтың көмегі, туысқандарының, жақындарының және айналасындағы адамдардың қолдауы қажет.
Мүмкіндігі шектеулі балаларды кең түрдегі саналы байланыссыз, әртүрлі адамдармен үнемі қарым-қатынас жасамай дамыту мүмкін емес. Ол барлық сау балалар сияқты қарым-қатынасқа зәру. Мүгедек баланың кәдімгі балалармен қарым-қатынас жасай алмайтынынан, баланы олардың ренжітіп қою қаупінен қорқып, ата-аналар олардың қарым-қатынас ортасын тарылтуға тырысады. Бұның өзі болашақта баланың күйзеліске түсуіне себеп болуы мүмкін, өйткені айналасындағылар оны түсінбейді, одан қашады, ол басқалармен қалай байланыс орнату керектігін, достық қатынасты қалай құруды білмейді.
Отбасын социуммен өзара әрекет жасау алаңына енгізу – негізгі тұрақтандырушы фактор. Мүгедекті сауықтырудың жеке бағдарламасы балаға сауықтырудың техникалық құралдарын, медициналық, әлеуметтік, кәсіби, психологиялық-педагогикалық сауықтыру жөніндегі қызметтерді ұсынуды міндеттейді.
Мүгедекті сауықтырудың жеке бағдарламасын ұсыну мүмкіндігі шектеулі баланы жалпы білім беретін мектепке қабылдаудың міндетті талабы болып табылмайды, алайда көп жағдайда бұл қажет болып табылады, өйткені онда бұл үшін неғұрлым тиімді жағдай жасау мен оқыту бойынша ұсыныстар берілуі мүмкін.
Жалпы білім беретін мектепте оқытудың күндізгі нысанынан басқа, мүгедек балаға білім беру күндізгі-сырттай, сырттай, үйде оқыту нысанында іске асырылуы ықтимал.
Баланы интернаттанемесетүзетумектептеріндеоқытуғаболады. Олүшінпсихологиялық-медициналық-педагогикалықкомиссияныңқорытындысы мен ата-аналардыңкелісімікерек.
Бұлпроблемалардыңтабыстышешілуіосындайсипаттағыотбасыларынакөмекберудіңұзақмерзімдішараларыныңкеңшоғырынқамтитынмақсаттыәлеуметтік-педагогикалықжұмыспентікелейбайланысты.
Әлеуметтік педагог жұмысыныңміндеті – күйзелісжағдайларыншешу, баланыңтұлғалықдамуыүшінқолайлыжағдайжасау (физикалық, әлеуметтік, рухани-адамгершілік, интеллектуалдық), оғанкешендіәлеуметтік-психологиялықкөмеккөрсету, оныңөмірліккеңістігінқорғау.
Әлеуметтік педагог бала мен ересекадамарасындағы, бала мен оныңайналасындағыларарасындағыдәнекер, сондай-ақтікелейбаламеннемесеоныңайналасыменқарым-қатынастатәлімгеррөліндекөрінеді.
Отбасыменжұмыскезіндеүшрөлдекөрінеді:
Кеңесші – отбасынаата-аналар мен балалардыңотбасындағыөзараәрекетініңмаңыздылығы мен мүмкіндігітуралыақпаратбереді; баланыңдамуытуралыәңгімелейді; бала тәрбиесібойыншапедагогикалықкеңесбереді.
Кеңесберуші – отбасылықзаңнама; тұлғааралықөзараәрекетмәселелеріжөніндекеңесбереді; нақтыотбасынабағытталғанқолданыстағытәрбиеәдістерітуралыхабардаретеді; баланыңқалыптыдамуы мен тәрбиесінеқажеттіжағдайжасаутәсілдеріната-аналарғатүсіндіреді.
Қорғаушы – ата-аналартұлғасыныңтолықтайқұлдырауғаұшырағанжағдайымен (ішімдіккесалыну, есірткігеәуестену, балағақатаңқарау) жәнеосыданкеліпшығатынтұрмыстағыжағдайсыздық, ата-аналардыңбалағаназараудармауы, адамиқатынастыңжоқтығыменбетпе-бет келгендебаланыңқұқығынқорғайды.
Отбасынаәлеуметтік-педагогикалықкөмекберудіңнысандары
Негізгінысандардыңбіріәрата-анаменжекежұмысжасауболыптабылады. Отбасыерекшелігінзерттеу, үлкендерменәңгіме, ата-аналардыңбалаларменқарым-қатынасынбақылаубалағабірлесеықпалетудіңнақтыжолдарынасілтейді.
Әлеуметтік педагог мүгедекбаланыңотбасылықшағынортасынзерттейді. Баламенәңгімелесуденкөптегенқажеттіақпаратты, оныңәрекеттіңәртүрлінысанындағыәуестігі мен қызығушылығы, денсаулығы, әдеттері, дағдылары мен машықтарытуралыбілугеболады.
Әлеуметтікпедагогтыңбаланыңүйінебаруыоныңтұратынжағдайымен, үйдегіжалпыахуалыментанысуғасептігінтигізеді. Бұданбөлек, жұмыстыңмұндайнысаныәке-шешесіменғанаемес, баланыңтәрбиесінеқатысы бар отбасыныңбасқа да мүшелеріменқарым-қатынасжасауғамүмкіндікбереді.
Сараланғанжұмыснысандарыныңбірікеңес беру болыптабылады. Біржағынан, оларотбасыөмірінжақынырақбілугекөмектеседіжәнееңқажеттіжердекөмеккөрсетугемүмкіндікбереді, екіншіжағынан – ата-аналардыөзбалаларынабайсалдытүрдеқарауға, олардыңмінезсипаттарынанықтауға, тәрбиелеудіңүздікжолдарыжайлыойлануғатүрткіболады. Әлеуметтік педагог кеңесбереотырып, үлкендер мен балалардыңсұрақтарынажауапбереді, оларғабіліктікеңесберугеұмтылады.
Отбасыменжұмыскезіндежекеәңгімелердіңмаңызызор. Әлеуметтікпедагогпенжекеқалаотырып, ата-аналароғанбасқабөтенадамдардыңкөзіншеешқашанайтпайтынотбасыішілікқатынастағыөзпроблемаларыжайлыәңгімелейді.
Жеке әңгімелесукезіндебастықағиданыұстанукерек: оныңмазмұнынәңгімелесушілерғанабілугетиіс, олбасқаларғатаратылмайды.
Ата-аналардыңөтінішінемұқиятқараукерек. Оны орындаубалағазиянынтигізетінжағдайдағанаөтініштіорындамауғаболады.
Осылайша, әлеуметтік педагог әлеуметтік бейімделудің жеке жоспары бойынша отбасына қолдау көрсетуді іске асырады, бұл денсаулығы бойынша мүмкіндігі шектеулі балаларды қоғамға әлеуметтендіру процесін тездетеді.
Мүгедек балалардың отбасыларында сапалы өзгерістер үш деңгейде жүретіні белгілі: психологиялық - баланың ауруынан туындаған созылмалы стресстің, тұрақты және әр түрлі психо - травматикалық әсердің салдарынан; әлеуметтік-осы санаттағы отбасы байланыстар шеңберін тарылтады, аналар көбінесе жұмыстан кетеді; баланың туылуы ерлі-зайыптылар арасындағы қарым-қатынасты бұзады, соматикалық-ата-аналардың стресстері әртүрлі психосоматикалық ауруларда көрінеді.
Баланың ата-анасы үшін мүгедектігі күшті психо-травматикалық фактор екені анық. Бұл әсіресе жоғары білім және кәсіби мәртебесі бар отбасыларға тән, оларда кейде баланың дарындылығының жоғарылауы күтіледі. Мұндай жағдайларда баланың мүгедектік фактісіне реакция жеткілікті болуы мүмкін. Ол экстремалды форманы қабылдауы мүмкін - баламен қарым-қатынаста гиперопияны тудыратын өз кінәсінің кешені.
Ата - аналардың тағы бір санаты-білімі төмен, қызығушылықтары шектеулі және зияткерлік қабілеттері төмен адамдар. Олар баланың проблемаларын елемеу немесе медициналық және әлеуметтік қызметкерлердің проблемаларды шешуді күтуімен сипатталады. Бұл екі экстремалды (патологиялық) позиция, олар түзетуді қажет етеді.
Мүгедек балалары бар отбасылар - "тәуекел топтарына"жататын ерекше санат. Мүмкіндігі шектеулі балалары бар отбасылардағы психикалық (невротикалық және психосоматикалық) бұзылулардың саны мүгедек балалары жоқ отбасыларға қарағанда 2,5 есе көп екендігі белгілі. Мүгедек балалары бар отбасылардың ыдырауы жиі кездеседі.
Барлық осы және басқа факторлар ата-аналардың мүмкіндігі шектеулі балаларды оңалтуға кедергі болуына әкеледі. Бірақ ата-аналар сындарлы ұстанымға ие болған жағдайда да, олар эмоционалды күйзелісті сезінеді және баласының проблемалары туралы ерекше білімді қажет етеді.
Мүгедек баланы тәрбиелеу, әлеуметтік интеграцияны қалыптастыру процесінде отбасылар көптеген қиындықтарға тап болады. Ең алдымен, бұл өздерінің сенімсіздігінен, қоғамдық немқұрайдылығынан аман қалған балаларға көмек көрсету. Кейде мүгедек баланың жақын адамдары оның ауруына, емделу, білім алу, оқу, кәсіби қалыптасу жағдайларына байланысты созылмалы стресс жағдайында болады. Жалпы, олар оның болашағы үшін алаңдайды. Мұның бәрі дені сау құрдастарының ортасында мүмкіндіктері шектеулі баланың әлеуметтік интеграциясын қиындатады. Мұндай жағдайда әлеуметтік қызметкер отбасына осы мәселелердің барлығын шешуге көмектеседі. Бұл ретте оның жұмысы Денсаулық сақтау, білім беру, мәдениет, әлеуметтік қорғау және т.б. салалардағы әлеуметтік әріптестермен тығыз ынтымақтастықта жүргізіледі.
Мүгедек балалардың проблемаларымен айналысатын әлеуметтік қызметкер әлеуметтік оңалтудың жаңа тиімді нысандарын, әдістері мен құралдарын үнемі іздеуде, жаңа технологияларға, зерттеулерге және оңалту объектісінен кері байланысқа сүйенеді. Әлеуметтік қорғау мекемелерінің қызметкерлері мүмкіндігі шектеулі әрбір баланың өз қабілеттері, қызығушылықтары, дағдылары мен қажеттіліктеріне сәйкес өзін-өзі жүзеге асыра алуына ұмтылады.
Мүгедек балалары бар балалар мен отбасылардың тыныс-тіршілігін талдау, өзіне-өзі қызмет көрсету және тұрмыстық еңбек дағдыларын арнайы зерделеу
2.2 Әлеуметтік ортада мүмкіндігі шектеулі балалардың бейімделуіне септігін тигізетін отбасылық тәрбиенің міндеттері
Мүмкіндігі шектеулі баланы отбасынан бөлек оқуға болмайды. Осыған сүйене отырып, рөлдер мен тұлғааралық қатынастардың барлық түрлерін қабылдау қажет: "бала - ана - отбасы" (ана - Әке, Ана - мүгедек бала, ана - дені сау бала, әке - мүгедек бала, әке - дені сау бала, мүгедек-бала - дені сау бала). Бұл микрожүйе басқа микрожүйелермен (медицина қызметкерлері, көршілер мен достар, тәрбиешілер, мұғалімдер және т.б.) үнемі өзара әрекеттеседі. Микрожүйе экожүйе контекстінде жұмыс істейді-бұл жеке адамдар, қызметтер мен ұйымдар, отбасымен белсенді қарым-қатынас, арнайы оңалту немесе білім беру бағдарламалары.
Мүмкіндігі шектеулі балалардың отбасыларына қолдау топтарымен әлеуметтік, психологиялық және практикалық көмек көрсетілуі мүмкін. Мұндай топтар әлеуметтік саясатқа әсер ету, билік құрылымдарына сындарлы бастамалар енгізу арқылы отбасылардың құқықтарын қорғай алады. Мүмкіндігі шектеулі балалардың ата - аналар қауымдастығы отбасын қолдауда үлкен маңызға ие болып қана қоймайды-олар оңалту жұмыстарының, балаларға көмек көрсетудің жаңа түрлері мен технологияларын көбірек бастайды. Экожүйеге отбасы тікелей қосылмайтын, бірақ жанама түрде отбасына әсер етуі мүмкін институттар кіреді: бұқаралық ақпарат құралдары; денсаулық сақтау жүйесі; әлеуметтік қамсыздандыру жүйесі; білім беру жүйесі.
Макрожүйе әлеуметтік-мәдени, әлеуметтік-экономикалық және саяси факторларды қамтиды. Бұл кең әлеуметтік ортаның отбасы мүшелері баласының мүгедектігіне қарайтын көзқарасты қалыптастыруға әсері. Бұл отбасылық ресурстардың сипаты мен деңгейі. Бұл мүгедектер мен олардың отбасыларының мүдделері үшін қабылданатын бағдарламалардың мазмұны мен сапасына әсер ететін экономиканың жағдайы да, аймақтың немесе тұтастай елдің саяси ахуалы да. Осылайша, күш-жігер отбасын әлеуметтік оңалтуға бағытталуы тиіс, ал екінші жағынан, мүмкіндіктері шектеулі баланы оңалтудағы отбасының өзінің бастамасын қолдау үшін жағдай жасау қажет. Отбасында ол көрсететін әлеуметтік рөл қалыптасады және бұл науқастың рөлі, сау адамның рөлі болуы мүмкін (оның мүгедектік фактісін жоққа шығаруға әкеледі). Бұл және басқа рөл теріс. Психологиялық тұрғыдан алғанда, отбасында ғана дұрыс көзқарасты дамытуға болады - баланың дамуындағы ақыл-ой немесе физикалық ауытқуды барабар қарастыру. Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай келе, қорытынды жасауға болады - отбасындағы баланы оңалту бастамасы отбасының өзін оңалту бастамасына сәйкес келуі керек. Мұнда мүмкіндігі шектеулі балалардың қоғамдық бірлестіктерінің, мүгедек балалардың ата-аналарының рөлі баға жетпес.