Файл: Таырыбы Ммкіндігі шектеулі адамдарды леуметтік рлдерін абылдау проблемасы.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 11.12.2023
Просмотров: 65
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Мүмкіндігі шектеулі бала мен отбасын оңалту бойынша әлеуметтік жұмысты қолданудың екінші нүктесі - оңалтудың төмен және жоғары бағдарламаларын ұштастыру. Бұл не? Төмен түсетін бағдарламаны негізінен мемлекет жоспарлайды, ұйымдастырады және бақылайды және ұзақ мерзімді орындауға және бүкіл массивке бағытталған және көбінесе нақты отбасын ескермейді. Материалдық қиындықтарға, әдіснаманың болмауына байланысты қалпына келтіру бастамалары қолдау таппайды және ең жақсы жағдайда олар жеке міндеттерді шешетін ведомстволық сипаттағы тағы бір мекемені ұйымдастыруға дейін азаяды.
Отбасын оңалтуда жалпы мемлекеттік тәсілдің болмауы жергілікті жерлерде биліктің мүгедек балалармен және олардың ата-аналарымен әлеуметтік жұмыс технологиясын дамытуға мүдделілігін ынталандырмайды. Жоғарыда айтылғандардан реабилитологтардың, әлеуметтік қызметкерлердің және қоғамдық бірлестіктер өкілдерінің нақты міндеттері туындайды. Олар:
- отбасын оңалту мекемесіне айналдыру;
- отбасының өзін оңалту;
- жоғары және төмен бастамаларды біріктіру. Қарапайым тілмен айтқанда, бұл мүгедектердің құқықтарына қамқорлық жасау; мүгедекке, оның отбасына нақты көмек көрсету; әлеуметтік қамсыздандыру бағдарламаларын әзірлеуге қатысу; мүгедек баланы оңалту бойынша отбасының күш-жігерін ынталандыру; мүгедек пен оның отбасын жергілікті қоғамдастықтың өміріне біріктіру. Мүгедек балалардың ата-аналарының" жалпыланған " психологиялық портреті қатты алаңдаушылықпен, мазасыздықтың жоғары деңгейімен, әлсіздікпен, эмоционалды құрылымдардың нәзіктігімен, әлеуметтік ұялшақтықпен, күдікпен сипатталады. Өз бастамасы бойынша ата-аналар бейтаныс адамдармен сирек кездеседі, балалармен сөйлесуге тырысатындардың бәрінен сақ болады. Ауру баланы көргенде басқалардың аяушылық немесе таңдануы ата-ананың баланы көзге көрінбейтін жерден жасыра бастауына ықпал етеді: олар қоғамдық орындарда олармен бірге болмауға тырысады, осылайша баланың әлеуметтік бейімделуіне одан әрі ықпал етеді. Мұндай отбасыларда ауру бала отбасылық қақтығыстардың себебі болады," көбінесе отбасылық қатынастардың тұрақсыздануына, отбасының бұзылуына әкеледі, ал толық емес отбасы - бұл баланың физикалық және психикалық дамуындағы тежегіш. Кейбір ата-аналар баланың кемшілігін өздерінің жетілмегендігі, кемшілігі ретінде қабылдайды, ол баланың және айналасындағы адамдардың алдында кінә сезімін сезіну түрінде басылады.
Бала есейген сайын проблемалар аз болмайды, олар әлеуметтік бояуға ие болады. Ата-аналардың сауалнамалары көрсеткендей, егер мектеп жасына дейінгі баланың ата-анасының қамқорлығы мен проблемалары оның мінез-құлқына, ұйқысына, жүруіне және оған жалпы күтімді қамтамасыз етуге байланысты болса, онда туылмаған баланың проблемалары, оның кәсіби анықтамасы және басқалармен қарым-қатынасы одан әрі дамиды. Мүмкіндігі шектеулі баланың пайда болуымен байланысты отбасындағы жағдай материалдық тәртіптің қиындықтарына байланысты күрделене түседі: ақылы күтімді қамтамасыз ету, медициналық кеңес беру, дәрі-дәрмек, қосымша тамақ, оңалту құралдарын сатып алу қажеттілігі туындайды. Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай келе, ақау, баланың дамуындағы шектеулердің мүмкіндігі шектеулі баласы бар отбасының белгілі бір міндеттерін шешуге сәйкес жүзеге асырылатын өтемақының екі деңгейі бар деп айтуға болады: жоғары - белсенді жеңумен және оған бейімделуден тұратын төмен (ақауға). Баланы бірінші стратегияға сәйкес тәрбиелеу баланың тану, тәуелсіздік қажеттіліктерін қанағаттандыруды қамтамасыз етеді, оны басқа балалармен және ересектермен қарым-қатынас пен қарым-қатынаста шектемейді. Егер екінші стратегия таңдалса, онда балаға нақты мәртебе беріледі, ол бүкіл отбасының өмірін ұйымдастырушы факторға айналады. Науқастың, мүгедектің рөлі баланың тану, махаббат, қамқорлық қажеттілігін қанағаттандырады, бірақ оның тәуелсіздігін, әлеуметтік бейімделу қабілетін дамытуды айтарлықтай шектейді. Осыған байланысты мамандар отбасылық тәрбиенің бірнеше ерекше түрлерін ажыратады. Көбінесе мүмкіндігі шектеулі балалар тұратын отбасыларда гиперопия сияқты тәрбие стилі бар, ол науқас балаға шамадан тыс қамқорлық жасауда, оған деген адалдықта көрінеді, бұл балада эгоцентристік көзқарастардың қалыптасуына әкеледі, оның бастамасына, жауапкершілік сезімі мен парызына теріс әсер етеді. Басқалармен байланыс бұзылады, бұл баланың қоғамға кейінгі бейімделуіне әсер етеді. 50% жағдайда ата-аналар өз қабілеттеріне, білім беру мүмкіндіктеріне сенімсіздікпен қарайды және олар баласының қалауы мен қажеттіліктеріне жүгінеді.
Сирек кездеседтін жайт науқас баланың эмоционалды түрде бас тартуы байқалады. Бұл жағдайды түсінбеген ата-аналар балаға теріс немесе пассивті көзқарасын оның денсаулығы мен материалдық әл-ауқатына деген қамқорлықпен өтеуге тырысады. Бұл отбасыларда ата-аналардың балалармен тығыз эмоционалды байланысы жоқ. Көбінесе ата-аналар дәрігерлерді балада аурудың пайда болуы мен емделмеуі үшін айыптайды. Отбасылық тәрбиенің қолайлы түрі "қабылдау және махаббат" болып саналады, онда ата-аналар балаға маңызды, баланың тәуелсіздігін көтермелейтін, жазалайтын, мақұлдайтын мәселелерде көмектеседі.
Егер ата-аналар баланы түсініп, оған көмектескісі келсе, онда олар бір жағынан баланың өмір сүретін және өсетін ортасы екенін, ал екінші жағынан, олар аурумен күресте баланың қалыптасуына тікелей қатысушы болатындығын мойындауды үйренуі керек. Бұл ретте ата-аналар, мүгедек балалармен жұмыс істейтін мамандар сияқты, баланың бойында сақталып қалатын, яғни қандай да бір дәрежеде мінсіз және жақсы дамыған функцияларға сүйенуі тиіс. Барлық үш жағдайда да ата-аналармен ауыр жұмыс жүргізу керек екені анық. Қажет: олардың күш-жігерін неғұрлым оңтайлы жолға бағыттау; олардың ауыр міндеттерін дұрыс түсінуге үйрету; кем дегенде психологиялық, педагогикалық, медициналық біліммен қаруландыру және оларды пайдалану мүмкіндіктерін ашу; ата-аналарға баланы әлеуетті айрықша деп тануға көмектесу. Егер отбасында осы мәселелер бойынша анықтық болмаса, онда отбасының өзі мүгедек баланың дамуына айтарлықтай кедергі болады. Барлық қызметтер балалар мен олардың отбасыларына көмектесу, жеке және отбасылық дамуды қолдау және барлық отбасы мүшелерінің құқықтарын қорғау үшін үйлестірілуі керек. Көмек мүмкіндігінше баланың табиғи ортасында, яғни оқшауланған мекемеде емес, тұрғылықты жерінде, отбасында көрсетілуі керек. Бұл бағыттағы жұмыс - Денсаулық сақтау, білім беру органдары, халықты әлеуметтік қорғау жүйесі мамандарының ғана қамқорлығы емес. Ата-аналардың өздері, қоғамдық ұйымдар мен бірлестіктер қоғамда дамуында кемістігі бар баласы бар отбасыларды моральдық тұрғыдан қолдауға ұмтылуға, олардың проблемаларын жақсы түсіну үшін барлығын жасауға, мүгедек баланың табысты әлеуметтік дамуына, оқуына, әлеуметтік бейімделуі мен интеграциясына кедергі келтіретін барлық кедергілерді жоюға жәрдемдесуге тиіс.
Қорытынды
Жалпы қорытындылай келе, мүмкіндігі шектеулі балаларды әлеуметтік ортаға бейімдеу бағытындағы іс-әрекеттерімізді саралай келе, төмендегідей нәтижелерге қол жеткізе аламыз:
- әрбір тұлғаға жан-жақты қолдау болған кезде ғана өз-өзін құрметтей отырып, өз ісіне талдау жасап, өзінің жасаған іс-әрекеттеріне жауапкершілікпен қарайтын болады;
- бала өзінің жақсы жақтарын танып, өз бойындағы адами құндылықтарын оң қалыпты дәрежеде қалыптастырады;
- өзін жан-жақты дамыған, рухани адамгершілігі мол басқаларға сүйіспеншілікпе, құрметпен қарайтын, өмір сүруге деген құштарлығы жоғары жеке тұлға болып қалыптасады.
Осы аталған себептердің қатарында әсіресе баланың әлеуметтік-психологиялық қараусыздығы, оларға қоршаған ортаның немқұрайды қатынасы басты орын алады, нәтижесінде шет қалу, өзінің қажет еместігі, қорғансыздығы сияқты сезімдер туындайды. Сондықтан өскелең ұрпақ тәрбиесіне әрқашан жауапкершілікпен қарау керек.
Өскелең ұрпақты қоғамдық өмірге қатыстыру, жеке тұлғаның қасиетін дамыту және оны қоғамда толық мәнді өмір сүруге дайындауды тәрбиеге қойылатын талаптардың бірі ретінде қабылдап, қоғам болып бірге қызмет атқарайық.
Осылайша, соңғы жылдары дене және ақыл-ой мүмкіндіктері шектеулі балалары бар отбасыларды әлеуметтік қолдауды жақсарту үрдісі байқалды. Бұған бірқатар жағдайлар ықпал етті, атап айтқанда, мүгедек балалары бар отбасыларды әлеуметтік қолдаудың заңнамалық және нормативтік-құқықтық базасын нығайту және кеңейту (ең алдымен аймақтық деңгейде), жақында мүгедектікті тек медициналық тұрғыдан көрсеткен жаппай санасының белгілі бір өзгеруі, мүмкіндігі шектеулі балаларды оңалту орталықтары санының қарқынды өсуі. Мүгедек балаларға әлеуметтік қызмет көрсетуге, әлеуметтік-оңалту қызметтерін дамытуға ерекше көңіл бөлінеді.
Анасымен тығыз эмоционалды байланыс, өмірдің алғашқы күндерінен бастап, оның сүйіспеншілігі мен қамқорлығы кез-келген баланың толық психикалық дамуының кілті болып табылады. Мүгедек бала жақын адамдар оны жақсы көретінін және түсінетінін сезінуі керек, басқа балалардан гөрі, олар әрқашан көмекке келуге дайын. Бірақ біреу отбасына көмекке келуі керек, өйткені науқас бала үнемі стресстік фактор болып табылады, әсіресе анасы үшін. Эмоционалды шамадан тыс жүктеме оның мінез-құлқы мен денсаулығына белгілі бір өзгерістер әкеледі, бұл балаға әсер етеді. Бұл қатал шеңберге айналады: ауру, баланың мүгедектігі анада стрессті тудырады, ал стресстің салдары баланың ауруын күшейтеді. Сонымен қатар, ерте әлеуметтік-оңалту жұмыстарының негізгі мақсаты бұзылған баланың әлеуметтік, эмоционалды, интеллектуалдық және физикалық дамуын қамтамасыз етумен және баланың оқу әлеуетін ашуда максималды жетістікке жетумен байланысты екенін атап өткім келеді. Тағы бір маңызды мақсат-дамуында ауытқулары бар балалардағы қайталама ақаулардың алдын алу. Үшінші мақсат-дамуында кідірісі бар балалары бар отбасыларды осы отбасылар баланың қажеттіліктерін мүмкіндігінше тиімді қанағаттандыра алатындай етіп бейімдеу. Отбасымен әлеуметтік жұмыс кәсіпқойдан ата-аналарға серіктес ретінде қарауды, белгілі бір отбасының жұмыс істеу тәсілін зерттеуді және отбасылық қажеттіліктер мен стильдерге сәйкес келетін жеке бағдарламаны жасауды талап етеді. Балалар мүгедектігі проблемасы бүкіл әлемде өзекті болып табылады. Отбасы, мүмкіндігі шектеулі баланың ең жақын ортасы-оны тәрбиелеу, әлеуметтендіру, қажеттіліктерді қанағаттандыру, оқыту, кәсіптік бағдарлау жүйесіндегі басты буын.
Отбасында мүгедек бала болған кезде, отбасы мүшелеріне өз функцияларын орындау үшін қажет қатаң ортаны құруға әсер етуі мүмкін. Қорытындылай келе, мен айтқым келеді: "мамандарға даму бұзылыстары бар баланың оқшауланбағанын түсіну маңызды. Барлық адамдар сияқты, ол отбасы жағдайында өмір сүреді және отбасы мүшелерінің бірінде болатын барлық нәрсе бәріне әсер етеді. Отбасы дегеніміз-бір-бірімен динамикалық қарым-қатынаста болатын адамдардың белгілі бір санынан тұратын жүйе, бұл тек отбасының ішінара сипаттамасын беруді білдіреді. Отбасылық жүйенің төрт компоненті бар: ішкі жүйелер, бірлестік, бейімделу және байланыс. Даму бұзылулары бар баланың отбасының қалай жұмыс істейтінін дұрыс түсіну үшін бір баланы немесе ерлі-зайыптыларды зерттеу жеткіліксіз бала-ана, тіпті жалпы отбасының динамикасы. Отбасын кең әлеуметтік, экономикалық және саяси тұрғыда зерттеу маңызды бола түсуде.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. М.Ж.Қозыбақов Жетім балаларды әлеуметтендіру мәселелері // Арнайы курстың модульдік бағдарламасы. – Шымкент: Жебе, 2007. -27б.
2. Мудрик А.В. Социализация и воспитание. – М.: Сентябрь, 2009.- 96 б
3. Ковалева А.И. Социализация личности : норма и откланение. – М.: Голос, 1996. – 222б.
4. Битянова М.Р. Социальная психология. –М.:ЭКСМО-пресс, 2001.-576 б.
5. Андреенкова Н.В. Проблемы социализации личности // Социальное исследования. –Вып.3. – М.: МГУ, 1970. – 17-24 б.
6. Голованова Н.Ф. Социализация и воспитание ребенка. СПБ.: Речь, 2004. -272 б.
7. Ковалева А.И. Социализация личности : норма и откланение. – М.: Голос, 1996. – 222б
8. Психология // Е.Ж.Рысбаев – Алматы. 2013ж.
9. Мустаева Ф. А.. Основы социальной педагогики. М.: Академический проект, 2001.
10.Немов Р. С. Психология. Книга 1. М., Владос, 2003.
11.Основы социальной работы. Отв. ред. П.Д. Павленок. М.:2001г.
12.Панов А.М. Центры социальной реабилитации детей с ограниченными возможностями - эффективная форма социального обслуживания семьи и детей // Реабилитационные центры для детей с ограниченными возможностями: опыт и проблемы. -М., 2003.
13.Преодолевая барьеры инвалидности. -- М.: И и т соц. работы, 2003.
14.Проектирование развития учреждений социального обслуживания. -- М.
Интсоц. работы, 2003.
15. Думбаев А.Е Социальная защита инвалидов и лиц с психическими расстройствами [Текст]: А.Е Думбаев- 2-е изд. доп.- Алматы: Дауip,2006-264 с.
16.Жаназарова З.Ж Социальная работа с семьей: учебное пособие для студентов гуманитарных факультетов высших учебных заведений. - Алматы: Казак университетi, 2003. - 172 с.