Файл: Орындаан т41 топ студенті Камалова К. Б тексерген Шарафутдинова А. Н орал 2022.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 09.01.2024
Просмотров: 22
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университеті Тарих, экономика және құқық факультеті
Экономика кафедрасы
БАЯНДАМА
Стандарттаудың даму тарихы
Орындаған: Т-41 топ студенті Камалова К.Б
Тексерген: Шарафутдинова А.Н
Орал – 2022
Стандарттау - нақты қойылып отырған және ықтимал міндеттерге қатысты көпшілікке ортақ, көп мәрте және ерікті пайдалану үшін ережелер белгілеу арқылы өнімге, көрсетілетін қызметке және процестерге қойылатын талаптарды ретке келтірудің оңтайлы деңгейіне қол жеткізуге бағытталған қызмет. Стандарттаудың негізгі мақсаттары мыналар болып табылады: өнімге, процестерге (жұмыстарға), қызмет көрсетулерге нормалар, ережелер мен сипаттамалар белгілеу; өнім, процестер, көрсетілген қызметтердегі адамдар өмірі, денсаулығы, мүліктер үшін қауіпсіздігін, қоршаған ортаның қорғалуын қамтамасыз ету;
Қазақстандағы стандарттаудың даму тарихын келесі негізгі этаптарға бөлуге болады:
– 1923 ж. XIX ғ. соңында Д.И. Менделеевпен құрылған Томск Сенімділік палатасының Негізгі палатасында өлшемдер және салмақтардың Семейлік ұйымы ұйымдастырылды.
– 1 қазан 1925 ж. Семейде бірінші Сенімділік палатасы өзіндік ұйым ретінде қайта құрылды.
– 1931 ж. Қазақтық аймақтық палата Аймақтық стандарттау бюросы боп аталды және Алматы қаласына көшірілді.
– 1935 ж. ҚазАССКО ХКІІ ішіндегі өлшемдер мен жүктер бөлімі Қазақ СКР Кеңхалықкомитетте өлшем және өлшеу приборлары болып қайта құрылды.
– 1946 ж. ҚазСКР Министрлер кеңесінде уәкілетті өлшемдер мен өлшеу приборлары бойынша комитет ұйымдастырылды.
– 1966 ж. Алматы мемлекеттік бақылау лабораториялары негізінде Қазақ Республикасының стандарттар мен өлшеу техникасын мемлекеттік қадағалау лабораториясы құрылды, ал 15 облыстық лаборатоиялар мемлкеттік қадағалау лабораториялары болып қайта құрылды.
– 1971 ж. Қазақ Республикасының Мемстандарт СКСР басқару құрылды, оның негізгі мақсаты республикада стандарттау және метрологияны дамыту болды.
– Қазіргі уақытта стандарттау жөніндегі жұмыстарды Стандарттау, метрология және сертификаттау Комитеті (ҚР Мемстандарт) индустрия және сауда Министрлігі басқарады.
Қандай да бір мемлекет өз өндірушілерінің қорғалуына көңіл бөледі. Бәсекелестікке қабілетті экспорттауға бағытталған өндірісті құруға бағытталған мемлекеттік саясат сәттілік әкеледі. Отандық өнімнің сыртқы және ішкі нарықта сәтті бәсекелес болуы үшін біз халықаралық ережелер мен нормалар бойынша жұмыс істеуіміз керек. Бұл Дүниежүзілік сауда ұйымына болашақта кіруімізбен де байланысты. Саудалық әріптестіктің бір шарты мен БСҰ негізгі талаптарының бірі - техникалық реттеудің түрлі жүйелерімен негізделген саудадағы түрлі бөгеттердің жойылуы болып табылады. Бұл техникалық реттеудің жалпыәлемдің моделіне ауысумен мүмкін болады. Қазақстанда техникалық реттеудің халықаралық жүйесіне ауысудың алғашқы қадамдары 1999ж. СТБ (саудадағы техникалық бөгеттер) негізгі талаптары мен «техникалық регламент» түсінігі енгізілген ҚР «Стандарттау туралы» заңының қабылдануымен байланысты. Қазақстанның техникалық нормалаудың халықаралық жүйесіне техникалық регламенттер арқылы өту жағдайларын қарастыратын мемлекеттік стандарттаудың 2005 жылға дейінгі даму Концепциясы құрастырылды. 2004ж. ҚР «Техникалық реттеу туралы» заңы қабылданды, заңдағы өзгерістер стандарттау және сертификаттаудың мемлекеттік жүйелерінің әрекеттегі халықаралық ұқсас жүйелермен ары қарай жақындасуына бағытталған.
Зерттеу барысында, адам ірі тас балталар мен жебелер үшін кремнийден ұштықтан микросхемалар мен ақпараттық қоғамға дейін еңбек дамуының ұзақ жолынан өтті. Ұзақ уақыт бойы адамның еңбек қызметі жетілдіріліп, еңбек құралдары күрделенді. Неғұрлым тиімді даму үшін адам қызметінің ең сәтті нәтижелері кейіннен стандарт ретінде қолданылды.
Стандарттау әртүрлі елдер арасындағы байланыстар дами бастаған және нығайған кезде Ренессанс дәуірінде кеңінен таралған. Қолмен еңбек етуден машина өндірісіне өту уақытын стандарттаудың ең ауқымды жетістіктеріне, мысалы, оларға 1785 жылы ұсынылған Лебланның қару-жарақ құлыптарын жатқызуға болады. Германияда темір жол табанының стандартты Ені 13,9 мм руждардың стандартты калибрі және Англияда бекіту бұрандасының жүйесі қабылданды.
Стандарттау тарихындағы негізгі және аралық оқиғалардың бірі халықаралық шаралар мен таразылар бюросының негізі, сондай-ақ 1895 жылы 19 мемлекеттің елшілері қол қойған халықаралық метрикалық конвенция болып табылады.
Ресейде алғашқы стандарттардың бірі болып кружалды атауға болады, яғни Иван Грозный бекіткен зеңбіректі ядроларға арналған калибрлер. I Петр сыртқы саудаға байланысты сәттерге көп көңіл бөлді. Ол жоғары сапалы тауарларды экспорттаушы ретінде Ресейдің беделін көтеруге ұмтылды, экспортталатын тауарлардың сапасына қойылатын талаптар қатаңдатылды, ал осы талаптардың орындалуын бақылау үшін бракеражды деп аталатын арнайы комиссиялар құрылды.
Стандарттауға жауап беретін бірінші мемлекеттік орган-Еңбек және Қорғаныс Кеңесі жанындағы стандарттау жөніндегі Комитет-1925 жылы құрылды. Стандарттардың негізгі санаты жалпы одақтық стандарт болды. Комитет қара металдардан және бидайдың кейбір сорттарын, сондай-ақ жаппай тұтыну тауарларын прокатқа стандарттар қабылдады.
Бірақ 1940 жылы стандарттарды әзірлеу тәртібі өзгертілді: наркоматтардың орнына Бүкілодақтық стандарттау жөніндегі комитет ұйымдастырылды және ОСТы Мемлекеттік жалпыодақтық стандарттармен – Мемстандарттармен алмастырды. Бірақ біраз уақыттан кейін Бүкілодақтық стандарттау комитеті таратылды. Оның орнына КСРО Министрлер Кеңесінің жанында стандарттар, шаралар және өлшеу құралдары комитеті құрылды.
1968 ж.стандарттау тарихында өте маңызды оқиға болды – «елдегі стандарттау бойынша жұмысты жақсарту туралы»ССРОның Министрлер Кеңесінің Қаулысы қабылданды. Осы қаулының негізінде алғаш рет Мемлекеттік стандарттардың жиынтығын білдіретін мемлекеттік стандарттау жүйесі (ГСС) пайда болды. Стандарттардың 4 санаты бекітілді:
1) МЕМСТ – КСРО Мемлекеттік стандарты;
2) РСТ-республикалық стандарт;
3) ОСТ – салалық стандарт;
4) СТП – кәсіпорын стандарты.
1985 ж. «стандарттау бойынша жұмысты ұйымдастыру туралы» КСРО Министрлер Кеңесінің Қаулысы шықты, онда стандарттаудың негізгі міндеті – өнімнің сапасы, оны өндіру және пайдалану стандарттарының жиынтығын нақты белгілеу мақсатында нормативтік—техникалық құжаттаманың белгілі бір жиынтығын құру болып анықталды.
1990 жылы КСРО Министрлер кеңесінің «стандарттау жөніндегі жұмысты ұйымдастыруды жетілдіру туралы» қаулысы шықты, ол өтпелі экономиканың талаптарына жауап беруі тиіс болды. Стандарттаудың басты міндеті КСРО стандарттар жүйесі мен халықаралық стандарттар жүйесі арасында сәйкестікті орнату ретінде анықталды. Қаулыға сәйкес тауарлар мен қызметтердің сапасына қойылатын міндетті талаптар өнімнің қауіпсіздігін, экологиялығын, өзара алмастырылуын және үйлесімділігін анықтайтын талаптар болды; Мемлекеттік стандарттардың орнына шетелдердің халықаралық стандарттарын пайдалану мүмкін болды, егер олар көп жағдайда КСРО ыдырауы ұлттық экономикасының қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін қолайлы болса, стандарттаудың алдына жаңа міндет қойды, атап айтқанда: ТМД аумағындағы стандарттау саясатын келісу. 1992 жылдың 13 наурызында ТМД елдері Стандарттау, метрология және сертификаттау саласында келісілген саясат жүргізу туралы келісімге қол қойды. Осы Келісімді іске асыру үшін мемлекетаралық деңгейде стандарттарды қабылдауға басшылық жасауға арналған Стандарттау, метрология және сертификаттау жөніндегі Мемлекетаралық кеңес ұйымдастырылды.
Тағы бір маңызды оқиға – 1993 ж. РФ «Стандарттау туралы» Заңын қабылдау. Осы Заң тұтынушылардың құқықтарын мемлекеттік қорғау құралдары ретінде нормативтік құжаттарды бекітеді. Бұл заң КСРО-да бекітілген міндетті стандарттарды ғана емес, сонымен қатар міндетті талаптарды ғана емес, сонымен қатар ұсынылатын талаптарды да қамтитын стандарттарды да мүмкін болды.
1992-2001 жылдары стандарттауды дамыту бағыты 1992 жылы қабылданған келісімге сәйкес анықталған.
2002-2003 ж. стандарттау жөніндегі жұмыстардың бағыты «техникалық реттеу туралы» Заңмен анықталған, Ол Ресейдің халықаралық саудаға толық қатысуы және ДСҰ-ға кіруі үшін қажетті ресейлік стандарттар жүйесін қайта құрудың бастамасы болды.
Стандарттау: мәні, міндеттері, элементтері
Стандарттаудың мәні тауарлар мен қызметтердің тиісті сапасын қамтамасыз етуге, өнім айналымы саласында олардың бәсекеге қабілеттілігін арттыруға, сондай-ақ еңбек қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған көп мәрте пайдалану үшін ұсынылатын, сондай-ақ міндетті нормалар мен сипаттамаларды құрастырудан және бекітуден тұрады. Стандарттау бекітілген нормалар мен ережелердің көмегімен өнімнің өндірісі мен айналысының белгілі бір салаларында ретке келтірудің оңтайлы дәрежесін белгілейді. Стандарттау нәтижесінде өнім өзінің мақсатына барынша сәйкес келуі тиіс, әлемдік нарықта тауар алмасу тетігі оңайлатылуы тиіс (ұлттық стандарттар халықаралық стандарттарға сәйкес келуі тиіс); стандарттау сондай—ақ ғылыми-техникалық прогреске ықпал етеді.
Нормативтік құжат-өнімге, жұмыстарға немесе қызметтерге арналған жалпы нормалар, ережелер мен сипаттамалар бекітілетін құжат.
Стандарт – менің ойымша, өнімге, жұмыстарға немесе көрсетілетін қызметтерге арналған жалпы қағидаттар, нормалар мен сипаттамалар бекітілетін тиісті орган бекіткен нормативтік құжат, бұл ретте осы қағидалар ерікті түрде бірнеше рет пайдалану үшін белгіленеді.
Техникалық шарттар-өнімге, жұмыстар мен қызметтерге қойылатын негізгі техникалық талаптарды бекітетін құжат. Нысан бойынша техникалық шарттар стандарт немесе оның бір бөлігі немесе тіпті жеке құжат болуы мүмкін.
Стандарттау саласы өзара байланысты Стандарттау объектілерінің жүйесін атайды
Стандарттау органы-өңірлік немесе халықаралық деңгейде стандарттарды әзірлеуге және бекітуге уәкілетті деп танылған орган.
Практикада стандарттаудың негізгі 4 кезеңі бөлінеді.
1. Стандарттау жүргізілетін өнімді, жұмыстарды немесе қызметтерді таңдау.
2. Стандартталатын өнімдер, жұмыстар немесе қызметтер үшін үлгі жасау.
3. Жасалған модельдің оңтайлы сапасын бекіту
4. Құрылған модельге арналған стандарттарды бекіту, стандарттау.
Қорытынды
Қоғамның дамуына сәйкес адамдардың атқаратын жұмыс түрлері де өзгеріп отырады. Бұл ертеде әр түрлі заттардың, жұмысқа қажетті құрал-жабдықтардың және жұмысты атқарудың жаңа тәсілдерінің пайда болуынан көрініс тауып отырған. Сонымен бірге, адамдар өз жұмыс нәтижелерінің ішінен қолдануға лайықты жақтарын таңдап алып отырған. Көне дәуірдегі өлшем бірліктерінің, стандартты мөлшерлі құрылыс бөліктерінің, су құбырларыныңқолданылуы стандарттаудың мысалдары болып табылады. Қайта өркендеу дәуірінде елдер арасында экономикалық байланыстардың дамуына сәйкес стандарттау әдістері кең қолданыла бастады. Мысалы, Венецияда көптеген кемелер жасау қажеттілігіне сәйкес оларды алдын ала дайындалып қойылған бөліктерден жинастыру қолданылды. Бұдан кейінгі уақытта да стандарттау жұмыстары жақсы дамып отырған. Мысалы, 1845 жылы Англияда бекіту оймаларының жүйесі, Германияда теміржол табандарының арақашықтығы стандартталды. Халықаралық стандарттау жұмыстары 1875 жылдан бастау алады. Осы жылы халықаралық метрикалық конвенцияны құрайтын 19 елдің өкілі Халықаралық өлшемдер мен салмақтар бюросын құрды. КСРО құрамына кірген елдерде стандарттаудың дамуы өлшемдер мен салмақтардың методикалық жүйесін құрудан басталған. 1925 жылы стандарттау саласында алғашқы орталық орган - Еңбек және Қорғаныс Кеңесінің жанынан стандарттау бойынша Комитет құрылды. Осы жылдан бастап КСРО-да стандарттау саласында көптеген игі істер атқарылды. 1992 жылы бұрынғы КСРО аумағында тәуелсіз мемлекеттердің құрылуына байланысты осы елдердің арасында стандарттау, метрология және сертификаттау салаларындағы байланысты орнатудың жаңа түрлері қарастырылды. 1992 жылы 13 наурызда Тәуелсіз мемлекеттер достастығына (ТМД) енген елдер «Келісілген саясатты жүргізу туралы» келісімге қол қойды. Келісімге қол қойылуы, одан кейін мемлекеттік стандарттардың әзірленуі Қазақстан Республикасында стандарттау жүйесінің қалыптасуының алғашқы кезеңі болып табылады. 1999 жылы Қазақстан Республикасының «Стандарттау туралы» және «Сертификаттау туралы» Заңдары қабылданды. Заңдар стандарттау саласында нормативтік құжаттарды әзірлеп шығару негізінде тұтынушылардың мүддесін мемлекет тарапынан қорғауға бағытталған шараларды айқындап берді.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Акишев К., Дарибаева Г. Стандарттау, метрология және сәйкестікті бағалау: Оқулық. - Астана: Фолиант, 2008.
2. Қаржы-экономика сөздігі. - Алматы: ҚР Білім және ғылым министрлігінің Экономика институты, "Зияткер" ЖШС, 2007.
3. Жанзақов М.М., Мырзабек К.А. Стандарттау – Қызылорда, «Тұмар», 2007 ж.
4. Ракымжанова М.Т. Стандарттау, сертификаттау және метрология негіздері– Астана, «Фолиант», 2008 ж. –