«Фармация тарихы» пәні бойынша
ДӘРІС КЕШЕНІ
Мамандық:  «Фармация»

Тақырыбы №1-2: Фармация тарихы. Дәрітануды пайда болуы. Халық медицинасы.

Мақсаты: Фармация тарихы ғылым ретінде зерттейтін салаларын, дәрітанудың пайда болу тарихымен, фармацияның жалпы мәдениетпен, философиямен, дуниетанумен, бүкіл әлемдік тарихи оқиғалармен байланысын студенттерге көрсету

Дәріс тезистері:


Фармация тарихы ғылыми ретінде. Фармация тарихы –көне замандардан бастап ем –домның, дәрі-дәрмектің пайда болуымен осы күнге дейін медициналық дамуын зерттейтін ғылым.

Фармация тарихы екі бөлімнен тұрады: жалпы және жеке дара фармацевтикалық (медициналық) пәндердің тарихы.


Фармацияның міндеттері:

Фармацияның жеке салаларының тарихы бір фармацевтикалық пәннің дамуына байланысты. Фармация тарихы мынадай мәселелерді зерттеуді алдына мақсат етіп қояды:

• 
  Фармацияның дамуындағы құбылыстардың заңдылығын көрсету.
  
• 
  Фармация тарихында дәрігерлік салалардың бір –бірімен жалғастығын айқындау.
  
• 
  Фармацевтикалық ілімнің дамуын жалпы қоғам дамумен байланысты екенін көрсету арқылы ой -өрісті кеңейтіп, отанға деген сүйіспеншілікті арттыру.
  

Фармация тарихы зерттеу, іздену әдісіне үйретеді, емдеу дағдысына бағдарлайды. Ауру түрін анықтау, науқастан сақтану, оның алдын алу, сонымен бірге осы айтылғандардың маңызын түсіне білу фармация тарихын оқып және зерделеу арқылы болады. Фармация тарихының зеттеу көздері. Оларды бірнеше топқа бөледі:

• 
  Материалдық деректер, археалогиялық қазбаларда табылған заттар мен түрлі деректер (памантропиялық т.б.).
  
• 
  Жазбаша деректер.
  
• 
  Ескерткіштерге таңба болып салынған белгілер.
  
• 
  Этнографиялық деректер.
  
• 
  Ауызша (фальклорлық).
  
• 
  Лингвистикалық, жазба әдебиеттер.
  
• 
  Фото, кино құжаттар, фаноқұжаттар, жиындар, хаттар, маркалар.
  

Фармация тарихының дамуымен ажырағысыз байланыста. Ал әлем тарихы бірнеше кезеңдерге бөлінетіні белгілі. Сол кезеңдерге байланысты және әр мемлекеттік әлеуметтік –экономикалық жағдайына сәйкес даму жолдары кепілді түрде келесі нұсқа бойынша зерттеуге болады.
Әлем тарихының дәуірлері.

Тарихи дәуірлер	Кепілді түрде алынған мезгіл	Абсалюттік жас
Алғашқы қауым қоғаманың тарихы.	Шамамен 2 млн. жыл бұрын б.д.д. ХV мыңжылдық	Шамамен 20.000 ғасыр (2 млн. жыл)
Ежелгі заманның тарихы	Б.д.д. ХV мыңжылдық біздің дәуірдің мыңжылдығының ортасы	Шамамен 40 ғасыр (4 мың жыл)
Орта ғасырлар тарихы	476-1640 ж.ж.	Шамамен 12 ғасыр 1200 жыл
XX ғасырдан басталған тарих	1917 жылдан осы уақытқа дейін	жылға жеткен жоқ.

---

5. 
   Әдебиет:
   

6. 
   Қорытынды сұрақтары :
   
   1. 
      Фармация тарихы ғылым ретінде.
      
   2. 
      Фармация тарихын оқытуда негізгі бөлімдер.
      
   3. 
      Фармация тарихын зерттеуде негізгі мақсаттар.
      
   4. 
      Фармация тарихын зерттеудің негізгі көздері
      

Тақырыбы №3-4: Фармацияның Ежелгі Шығыс елдерінде даму


Мақсаты: Студенттерге Ежелгі Шығыс елдеріндегі медицина мен фармацияның даму кезеңдерін анықтап, емшілердің емдеу әдістерін, тәсілдерін көрсету.

Дәріс тезистері:

Ертеден мәдениеті мен экономикасы өркендеген Шығыс мемлекеттерінде Қытай, Үнді және Мысыр елдері жатады. Бұл елдерде мәдениет және білімтану мен қатар медицина немесе емдеу ісі қарқындап өсті. Ежелгі Шығыс мемлекеттерінде науқасты емдеу екі бағытта дамып отырды:

1. 
   Халық медицинасы.
   
2. 
   Хирургиялық емдеу (діни түсініктерге негізделген).
   

Шығыс мемлекеттерінің даму қарқыны алғашқы қауымдық құрылыстан, құлиеленушілік кезеңге басқа елдерге қарағанда ертерек өтуімен түсіндіріледі. Алғашқы жазу құралдарын (папирустарды, Ежелгі Үндістан шығармаларын, Ежелгі Қытай жазбаларын) зерттегенде әртүрлі емдеу әдістерімен қатар фармацевтикалық білімдердің дамығанын көреміз.

Ежелгі Мысыр (Египет) елінде емдеу ісінің дамуы.

Алғашқы жазба түрлерін оқып танысқанда, медициналық терминдер және дәрілік заттардың атаулары, сипаттамасы, дайындау тәсілдері, қолдану жолдары берілген. Мысалы, қазіргі уақытқа дейін 10-нан асық Ежелгі Мысыр папирустары зерттеліп отыр. Папирустағы көп жазулар медицина тақырыптарына арналған. Оның ішінде ең белгілі папирустың атауы «папирус Эверса» «Барлық мүшелерге арналған дәрі –дәрмек дайындау әдістері».

Ол өте көлемді папирустың жазылу уақыты 1550 жыл (б.э.д) 900-ге жуық рецептер берілген (асқазан –ішек ауруларына, өкпе ауруына, көз, құлақ, тіс, буын науқастарына ).

Ежелгі Мысыр емшілері науқас адамды әр түрлі тәсілдермен емдеген, оның ішінде адам ағзасынан улы заттарды қуып шығу әдісі «босату» деп аталған. Босату әдісімен емдеу адам ағзасынан тер айдау, зор айдау, іс жүргізетін дәрі – дәрмектерді қолданумен қатар, әр түрлі диеталар қолданылған. Алғашқыда қарапйым дәрі-дәрмектер дайындалады: ұнтақтар жағар майлар, баспалар сірнелер. Дәрі-дәрмектердің негізі ретінде әсел, сүт, шарап пайдаланылады. Дәрілердің құрамында табылған көп қоспалардың атауы мен қасиеттері зерттелмейді.

Ежелге Үндістан медицинасы. Едежлгі Үндістан емшілері адам денсаулығы, ағзадағы оттегі, шырыштың (слизь), өттің оптималдық құрамына байланысты деп білген. Осы заттардың біреуінің мөлшері өзгерсе, адам науқасқа шалдығады деген ұғым болған. Ежелгі Үндістанда көбіне дәрілік өсімдіктер, оттың жалынын, кескіш құралдарын пайдаланған. Емшілер науқастардың салмағын, жас мөлшерін, жасына қарай, қызбалығына қарай белгілеп отырған. Ежелгі Үндістан атақты емшілерінің бірі Сушрута өзінен кейін ем кітабын қалдырды, онда 760 тан астам емдік өсімдіктер мен миниралды заттардың сипаттамасы берілген. Кейбір дәрі –дәрмектер осы уақытқа дейін толық зерттеліп болмады.

---

Ежелгі Қытай медицинасы. Ежелгі Қытай медицинасы дәстүрінің негізін философиялық «бірінші элементтік» оқулар (темір, су, ағаш, от, жер) және екі қарама –қарсы ілім (инь және янь) құрады. Осы айтылған заттардың байланысын өзгерісінен, адам ағзасында белгісіз процестер жүреді деген ұғымда болған, тепе-теңдік болса ден сау болады, тепе –теңдік бұзылса ауруға шалдығады. Ежелгі Қытай емшілеріне тән ерекше тәсілдердің бірі массаж, акупунктура (ине шаншу). Алғашқы қатарда қарама –қарса емдеу әдістері қолданылады: «ыстықты суықпен, суықты ыстықпен». Басқа да Шығыс елденінің тұрғындары сияқты, мұнда да емдік өсімдіктер, миниралды заттар, жануарлардың түрлі мүшелері, әр түрлі құралдар емдік мақсатта пайдаланылады. «Адамның ішкі дүниесі туралы трактат» еңбегінде 900 –ге жуық дәрі –дәрмектердің қасиеттері мен емдеу жолдарының негізгі прициптері көрсетілген. Онда адамның жоғарғы бөліктері (бас, мойын, кеуде) науқастанғанда емдік өсімдіктердің жұмысын немесе жоғарғы бөліктерін қолдану, орта бөлімдері (бел, қол, саусақ) жапырақ, сабақтарын. Терімен бұлшық еттерге -тамырларын, ішкі ауруларға, өсімдік шырынын ұсынып отырған. Ерте заманда жень –шень, лимонник, эфедра, чай, жуа, бұрыш, аконит сияқты өсімдіктер мен олардың жемістерінің қасиеттері белгілі болған. Жануарлардың мүшелері мен органдарынан пілдің терісі, жолбарыстың қаны, бауыры, жүрегі, тырнақтары, тасбақаның тасы кең қолданылады. Миниралдар сары күкірт, темір, сынап, күміс және мырыш қосындыларының емдік қасиеттері медицинада белгілі болған.

5. 
   Әдебиет:
   

6. 
   Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):
   

1. 
   Ежелгі Шығыс мемлекеттерінің мәдениеті және экономикасы.
   
2. 
   Ежелгі Мысыр, Қытай, Үндістан елдерінде фармацияның дамуы.
   
3. 
   Ежелгі Шығыс елдерінде алғашқы дәрі –дәрмектердің пайда болуы.
   

Тақырыбы №5-6: Көне дүниедегі фармация


Мақсаты: Студенттерге көне дүниедегі елдерге Ежелгі Греция және Римде медицина және дәрістанудың даму кезеңдерін анықтап, атақты ғалымдар Гиппократ, Гален сияқты еңбектерімен таныстыру


Дәріс тезистері:
Көне дүние мемлекеттері Греция және Ежелгі Рим халықтары жерорта теңізі жағадауларын мекендеген. Тарихи және дәрілік көздері ескерткіштерден, археология мәліметтерінен, этнографиядан алынған. Грек мифологиясының бастамасы Эгей теңізі бассейіні халықтарының мыңжылдық тарихында жатыр. Грек тілдік дәстүрлері б.э.д. II мыңжылдықта өте жоғары дәрежеде гүлдене түсті. Ежелгі Грецияда құдайларды атропимморфины ойларды:

---

Оларды адам түрінде елестетіп, барлық адамдық қасиеттерді оларға бөлді. Эллада б.э.д. VІІ э.э Асклепия емдеуші құдай ретінде танылды. Ол Трояндық соғыс кезінде дарынды дәрігершілік жасаған Рессали хан мен жанұялық дәрігершілік мектептің басшысы Асклепий болуы мүмкін деген болжамдар айтады. Грек мифологиясында Асклепий –Апполон, күн сәулесі, ән мен поэзия және құдайлар емшісі және емшілері құдайдың баласы. Аңыз бойынша Асклепийді әкесі өлім аузында жатқан анасының құрсағынан Апполон кесіп алған. Оған дәрігершілікті әкесі тәриелеуге тапсырған Кентров Хирон үйреткен. Уақыт өте келе ол өзінің ұстазына өзінің науқастарды емдеп қана қоймай, өлгендерді де тірілте алатын болды. Ол Қос билеушісінің қызына үйленеді, кейін осы қала Ежелгі Грецияның медицина білімінің орталағының бірі болып есептелінеді. Осы жерде асклепидтер тегі дамыды. Қоста туылған Гиппократта өзін оның ұрпағымын деп санаған. Асклепийдің балаларының ішінде: Гигиея –денсаулық құдайы, барлығын емдеуші Панакея –дәрімен емдеудің қолдаушысы, Махаон –атақты әскери хирургі, Подалирий –ішкі ауруларды емдейтін болған. Аналитикалық аңыздарда Асклепийдің атрибуты болып, ежелгі заманда ақылдылық белгісі болып есептелген жылан болған. Асклепийді қолында жылан оралған таяғы бар етіп бейнелесе, Гигияны әдемі әйел ретінде, басында диадемасы, кесемен қоректендіріп тұрған жыланы бар ретінде бейнелеген. Осыдан жылан оралып тұрған кесеше медицина ғылымының негізгі таңбасы болып есептеледі. Ежелгі Грацияның тарихы полистік кезеңі медицина тархында маңызды 2 көрініспен белгіленеді:

1. 
   б.э.д. VІ ғ. ежелгі грек фолософиясының құрылуы.
   
2. 
   Шіркеулік емдеушілердің болуы.
   

Гиппократ туралы алғашқы биографиялары ол қайтыс болғаннан кейін бірнеше жүзжылдықтар өткен соң жазылды. Б.э.э.д. 300 жуық дейін жазылған барлық медициналық жазбалар «Гиппократ жинағына» біріктірді. Көптеген зерттеушілер бұл жинақтағы «Афоризмдер», «Трогностика», «Эпидемиялар», «Ауа, су, жер туралы», «Сынақтар туралы», «Бас жарақаттары туралы», «Ежелгі медицина туралы» және еңбектер Гиппократтікі деп есептейді.

«Гиппократ жинағында» сонымен бірге тіс және ішек аурулары туралы да жазылған. Оларды емдеу үшін наркотикалық дәрілік заттарды, шөп тұнбаларымен шаю, қайнатпалармен шаю, тырыстырғыш дәрілік заттарды қолдану туралы да жазылған. «Гиппократ жинағы» классикалық кезеңнің медициналық ежелгі грек еңбектерінің энциклопедиясы болып табылады. Онда 250 өсімдік және 50-жануар текті дәрілік заттар көрсетілген. «Гиппократ жинағында» дәрігерлік этикаға қатысты 5 шығарма бар, олар «Акт», «Заң», «Дәрігер туралы» , «Ізгілікті қарым –қатынас туралы» және «Бұйрықтар». Ежелгі Грецияның медицина тарихында алатын орны өте көлемді. Сол кездегі дәрігер беретін Гиппократтың анты қазіргі кездегі медицина саласындағы оқу орнында беріледі. Грецияның сол кездегі атақты дәрігерлері тапқан жаңалықтары қазіргі кезде де медициналық практикада кеңінен қолданылады.

---

Ежелгі Рим мемлекеттеріндегі дәрітану.

Ежелгі Рим елендегі дәрітанудың дамуы емші, дәрігер, тәнтанушы Клавдия Галенмен (131-201 б.э.д.) байланысты. Ол емдеу тәжірибесінде «ұқсасты ұқсастықпен», «қарама –қарсыны қарама -қарсылықпен», «табиғатқа көмектесу» принциптерін алға қойды. Гален науқастарды емдеуге әсер етуші элементтерді өсімдіктерден, миниралды заттардан бөліп шығару әдістерін қолданды. Гален өзінің еңбектерінде ұнтақтардың, жағар майлардың, пластырлердің, термактердің, бастырмалардың дайындау жолдарын көрсеткен. Римде өзінің дәріханасында осы дәрілерді дайынлаумен айналысқан.

4. 
   Иллюстрациялы материалдар: презентация
   

5. 
   Әдебиет:
   

6. 
   Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):
   

1. 
   Ежелгі Греция және Рим мемлекеттерінің географиялық орналасуы.
   
2. 
   Ежелгі Грециядағы дәрітанудың дамуы.
   
3. 
   Гиппократ.
   
4. 
   Ежелгі Рим медицинасы және емдеу әдістері. Клавдия Гален.
   

Тақырыбы №7-8: Орта ғасырдағы фармация
Мақсаты: Студенттерге орта ғасырдағы Шығыста және Еуропада фармацияның дамыуна ғалымдардың еңбектерімен таныстыру.


Дәріс тезистері:
Орта ғасырдағы фармацияның дамуының ерекше қасиеті, дәрі-дәрмектің құрамында ингредиенттер неғұрлым көп болса, соғұрлым оның әсерлілігі артады. Сөйтіп, дәрі жасаудың технологиялық әдісі күрделілене берді. Дәрілік шикізаттар ерекшеліктеріне қарай ұсату, жаншу, үгіту, қайнату, ашыту алдын ала өңдеуден өткізілді. Енді дәрі жасалатын шикізаттардың қорын бір жерде сақтау керек болды. Мұндай жерді "Аптека" деп атады. "Аптека" грек сөзі, ол "Қойма" деген мағынада. Кейбір дәрі-дәрмектердің құрамында ондаған, жүздеген ингредиенттер енгізілді. Сол уақыттағы өте кең қолданылатын "Териак" қосындысының құрамында 70-ке жуық дәрі болды. "Териак " барлық дертке қарсы қолданылды, оны көпшіліктің алдында дайындап, белгілі бір ережелер бойынша науқасқа беріп отырған.Фармацевтикалық істің өркендеуі феодализм дәуіріндегі сиқырлыққа, астрологияға, алхимияға қатты әсер етті. Ақ және қара сиқырдың тәсілдерін білетін, әрі оған кәнігілер сырқат адамның бойынан жын-шайтанды дұғамен "қуып шығатын" болды. Дәрігерлермен, аптекашылар астрологияның көмегімен жұлдыздарға қарап бал ашты, адамның тағдырын, дәрі-дәрмектердің қайсысын қай кезде қабылдау тиімділігін айтты, қысқасы сәуегейлік құрды. Сол заманның алхимктері бар күш-жігерін "тастар даналығын" элексирді (құпия сұйықтарды) біліуге жұмсады. Міне, осы элексирдің адамды сауықтыратын, қатты жасартатын құдыреті болуы керек еді.Соны іздеу жолында алхимиктер көптеген жасанды жолымен бірнеше химиялық заттар алуды үйренді.Алхимиктер дәрілерді алуда жаңа әдістерді ұсынды: айдау, тұнбалау, қайнату, сүзу. Осы уақыттада су моншасы, су айдайтын куб, химиялық зертханаларда қолданылатын құралдар жасап шығарылды. Бірінші рет араб ғалымдары азот қышқылы, тұз қышқылы, хлор, сынап нитраты, күміс нитраты, спирт (араб сөзі-алкоголь) химиялық реакциялар арқылы алу жолдарын, оны медицинада қолдану жолдарын және дәрі-дәрмек жасау жолдарын үсынды/ Орта ғасырда шығыс елдерінде фармацияның дамуында ең бірінші дәріхананың ашылуы болды. Багдад қаласында 754 жылы, жалпы ғылым дами бастағанда араб медицинасы бүрынғыдан да гөрі күшейе түстіл Египетті, Персияны, Үндістанды басып алған арабтар жеңілген елдерден үйрене отырып, көптеген ғылыми еңбектерін жарыққа шығарды.Медицина ғылымының тарихында орта азиялық атақты ғалым, дәрігер Ибн-Сина (Авиценна) артына үмытылмас үлкен ғылыми мүра қалдырды.Оның медицина жайындағы трактатында дәріні суреттеуге көп орын берілген Шығыс ғалымы, дәрігер Авиценна (Абу Али ал-Хусеин ибн Абдаллах ибн ал-Хасан Ибн Али ибн Сина,) (980-1037).Авиценна жан-жақты білімді ғалым болған. Оның астрономияда, физика, химия, геология, география, музыка, философия көп жаңалықтар мен ғылыми ашылымдар жасады. Ибн-Сина артына ұмытылмас үлкен ғылыми мүра қалдырды. Оның медицина жайында 5 томдық трактатында "Дәрігерлік ғылым туралы канон" анатомия, физиология, патология, терапия, фармация, гигена сүрақтары айқындалған.Оның алдыңғы екі томында "жай" және "күрделі" дәрі-дәрмектердің сипаттамасы берілген. Бүл еңбектерінде 785 дәрі-дәрмектердің өсімдіктер және жануарлар, минералды заттардан алынған дәрілік нысандардың сиппаттамасы, алу тәсілдері көрсетілген. Орта ғасырларда фармацияның дамуында Италияның оңтүстігінде Неа|Йоль қаласында орналасқан Сал^рена мектебі көп ықпалын тигізді. Мектеп ректоры Николай 1140 жылы Европада ең алғашқы фармакопея "Антидотарий" басып шығарды, онда дәріханада қолданылатын өлшем бірліктері көрсетілді: (грамм, скрупул, драхма, унция).Кейінірек "Солерналық денсаулық кодексі

---

Смотрите также файлы

• Сравнение комплектов "Школьный старт" и "Хочу, могу, действую.docx

• Сценарий мероприятия Директорский прием.docx

• Искусство слова.ppt

• Методическая разработка по дисциплине Литература.docx

• Крымская война 18531856гг. Оборона Севастополя.docx