Мәдениет туралы білім жалпы ғылымның қарқынды дамып келе жатқан салаларының бірі болып табылады. Бұған шешуші екі фактор ықпал етеді, олардың әрқайсысы екіншісіне тең. Біріншіден, бұл қарқынды дамып жатқан жаһандану процесі. Ол экономика саласына, саясат пен қоғамның технологиялық негіздеріне ғана емес, мәдениетке де әсер етті. Мәдениеттің этноұлттық, конфессиялық, тарихи-дәстүрлі немесе басқа да өмір сүру тәсілі факторларымен анықталатын әр түрлі азды-көпті тұйық және автономды түрлер, типтер немесе жүйелер түрінде өмір сүретін дәстүрлі мәдениет идеясы. адамдардың көпшілігі 20 ғасырдың соңына дейін, біздің көз алдымызда біз айырбастау, ассимиляциялау және мәдени құндылықтарды өндіру дәуірінде өмір сүріп жатқанымызды дәлелдей отырып, өзіміздің этноұлттық ерекшеліктерін және аймақтық байланысын жоғалтып жатқанымызды дәлелдей отырып, керісінше, түбегейлі түрде ауыстырылады. Біртұтас адамзаттың мәдени процесінің жалпы үндестік ырғағын анықтайтын әмбебап тетіктер іске қосылады, мәдениеттің халықаралық түрлері барған сайын маңызды бола түсуде, халықтар арасындағы еркін мәдени қарым-қатынасты қамтамасыз етеді, жалпыға ортақ көркемдік, символдық және материалдық құндылықтардың таралуын қамтамасыз етеді. күнделікті өмір, демалыс, білім саласындағы мәдениет.

4. 
   Мәдениет функциялары ғылыми және оқу пәні ретінде
   

Мәдениеттану [1] — мәдениет туралы ғылым әрі философиялық ілім. Мәдениеттау жеке пән ретінде XIX ғасырдың соңғы ширегінде қалыптасты. Мәдениеттау пәні жергілікті және аймақтық мәдениеттердің сапалық ерекшеліктерін, олардың өзара байланыстары мен мәдениеттің басқа түрлерімен сабақтастығын, қарым-қатынасын зерттей отырып, адамзат қоғамының біртұтас мәдени даму процесінің жалпы заңдылықтарын анықтайды. Мәдениеттау пәні әр түрлі қоғамның өмір сүруі барысындағы мәдени өмірді жан-жақты қамтып, мәдени құбылыстарға ғылыми тұрғыдан талдау жасайды. Мәдениеттауды тек гуманитарлық ғылымдар саласына ғана емес, жалпы теоретикалық пәндер қатарына жатқызуға болады, өйткені ол адамзат баласының мәдени өміріндегі сан алуан құбылыстарды жүйелі түрде қарастырады. Мәдениеттау мен көптеген ғылым салалары шұғылданады. Оның ғылым ретінде қалыптасуына антропология, тарих, психология, педагогика секілді ғылым салалары зор ықпал етті. Мәдениеттау пәнінің негізгі мәселесі адамзаттың ерекше өмір сүру тәсілі ретінде мәдениеттің қалыптасып дамуы, оның генезисі болып табылады. Бұл орайда мәдениеттанушылардың басты мақсаты – дүниежүзілік және ұлттық деңгейдегі тарихи-мәдени процестерді тарихи шындық тұрғысынан түсіндіре отырып, оларды болжай білу. Кеңес дәуірінде Қазақстанда Мәдениеттау пәні жүйелі түрде оқытылмай, гуманитарлық ғылымдар саласында өзінің нақты орнын таба алмады. Мәдениеттану жеке пән ретінде XIX ғасырдың соңғы ширегінде қалыптаса бастады, сондықтан да оны әлі де болса буыны бекімеген жас ғылымдар саласына жатқызамыз. Мәдениеттану — мәдениет туралы ғылым, сонымен қатар философиялық ілім, өйткені ол философияның басты саласы, мәдениет философиясын қамтиды. Мәдениеттану қоғамда болып жатқан түрлі процестерді (материалдық, әлеуметтіқ, саяси, адамгершілік, көркемдік тағы басқалары) барынша қамтып, мәдениет дамуының жалпы заңдылықтарын, оның өмір сүруінің принциптерін және бір-біріне этно-әлеуметгік, саяси-моральдық, ғылыми, көркемдік және

---

тарихи сипаттамаларымен, жағдайларымен ерекшеленетін түрлі мәдениет түрлерінің өзара байланыстарымен, төуелділіктерімен зерттейді.

5.   1   2   3   4   5   6   7   8   9

---

Мәдениеттің әдіс мәселесі

Оны қалыптастыратын тәсілдерге емес, тек мәдениеттануға ғана тән әдістер бар ма? Салыстыруды (мәдениеттерді немесе мәдени құбылыстарды) мұндай әдістерге жатқызу екіталай, өйткені ол салыстырмалы түрде бағытталған әртүрлі ғылымдарда кеңінен қолданылады. Сонда, бәлкім, «элементтер арқылы тұтас және тұтас арқылы элементті» түсіндіру және талдау әдісі (яғни, мәдениетті оның құрамдас бөліктері арқылы және кез келген құрамдас бөлікті мәдениет арқылы тұтастай қарастыру) мәдениеттану әдісіне үміткер бола алады ма? Дегенмен, бұл әдіс бұрыннан белгілі, ол жүйелі тәсілде кеңінен қолданылады. Нақты зерттеу әдістерінен басқа арнайы мәдени әдістер жоқ шығар. Бұл тұжырымды жақсырақ түсіну үшін автор қолданған мәдениеттанудағы гуманитарлық бағыттағы әдістердің бірін қарастырайық.
Мәдениеттанулық зерттеу, әдетте, материалды гуманитарлық проблемаландырудан басталады. Оны мәдениеттің кейбір факторларының (құбылыстарының) «іргелі түсінбеушілік» тұжырымын, әртүрлі типтегі парадокстарды, зерттелетін мәдени шындыққа зерттеушілік сананы енгізу мәселелерін жатқызуға болады. Белгілі бір мәдениетті және соған байланысты құбылыстарды (өмір салты, мәдени сана, тіл, ойлау, т.б.) зерттеуге кірісе отырып, мәдениеттанушы ең алдымен түсінбеушілікті, өзіне жат дәуір мен мәдениеттің түрлі «парадокстарын», оның табиғидан айырмашылығын ашады. оның спектакльдері үшін. Культурологическая проблематизация материала может носить самый разный характер: могут быть зафиксированы «странности», «несуразности» изучаемой иной эпохи (культуры), поставлен вопрос об отношениях между теми или иными явлениями культуры, открыты (сконструированы) прямые противоречия в мышлении или поведении людей данной эпохи және т.б.

6. 
   Л. Уайттың еңбектеріндегі мәдениет образы
   

Мәдениеттанудың дербес ғылыми пән ретіндегі негіздері, оның пәні мәдениет болып табылады, оны осы құбылысқа философиялық және басқа да көзқарастардың объектілеріне келтіруге болмайды, американдық ғалым Лесли Уайттың еңбектерінде қаланды. «Мәдениет» ұғымымен бекітілген осы атаулы бірліктің астарында шындықты ашу, оны ғылыми құралдармен адекватты түрде көрсету әрекеті мәдениеттану ғылымының басты міндеттерінің бірі болып табылады. Қазіргі уақытта бұл мәселенің толық шешімі жоқ. Мәдениеттану әлі қалыптасу кезеңінде, өзінің пәні мен әдістерін нақтылайды; оның ғылыми пән ретіндегі пайда болуы әлі де теориялық кемелденген жоқ. Бірақ бұл ізденіс мәдениеттану философияның «ата-аналық» қамқорлығынан асып түскен білімнің бір түрі екенін көрсетеді, бірақ онымен өзара байланысты.

---

Қазіргі уақытта мәдениеттану туралы көптеген идеялар бар. Дегенмен, бұл әртүрліліктің ішінде үш негізгі тәсілді бөліп көрсетуге болады.

Бірінші— мәдениеттануды мәдениетті зерттейтін пәндер кешені ретінде қарастырады. Мұндағы қалыптасу сәті мәдениетті оның тарихи дамуы мен әлеуметтік қызметінде зерттеу мақсаты болып табылады, ал нәтиже мәдениет туралы білім жүйесі болып табылады.

Екінші- мәдениеттануды қандай да бір түрде мәдениетті зерттейтін пәндер бөлімдерінен тұратын етіп көрсетеді. Мысалы, мәдениет философиясы ретінде мәдениеттану оны тұтастай, тұтастай түсінуді талап етеді. Кері позиция да бар, оған сәйкес мәдениеттану мәдениеттердің әртүрлілігі мәселесін зерттейтін мәдениет философиясының бөлімі (типология, мәдениет туралы білімді жүйелеу, мәдени өзіндік сана факторын есепке алмау). Бұл жағдайда мәдениеттану мен мәдениет антропологиясын, мәдениет әлеуметтануын, сонымен қатар философиялық мәдениеттануды белгілі бір аймаққа немесе кезеңге қатысты тұтас алғанда мағыналар, мағыналар туралы ғылым ретінде бөлуге болады. уақыт.

Үшіншікөзқарас мәдениеттануды дербес ғылыми пән ретінде қарастыруға деген ұмтылысты ашады. Бұл зерттеу пәні мен әдісін, мәдениеттану ғылымының қоғамдық-гуманитарлық білім жүйесіндегі орнын анықтауды көздейді.

Қазіргі мәдениеттанудың бірнеше үлгілері бар екенін атап өткен жөн:

Мәдениеттанудың дербес ғылыми пән ретінде қалыптасуының бастапқы нүктесі ретінде мәдениеттану ұғымын білім жүйесі ретінде пайдалануға болады. Бұл интерпретациядағы негізгі мәселені шешу үшін – мәдениеттануды әлеуметтік-гуманитарлық білімнің салыстырмалы дербес саласы ретінде қалыптастыру үшін концептуалды рөл атқаратын жүйе құраушы принципті негіздеу – оның себептері мен қажеттіліктерін анықтау өте маңызды болып көрінеді. қалыптасуы үшін. 20 ғасырда салыстырмалы түрде тәуелсіз деп есептейтін және «мәдениеттану» деп аталатын мәдениет туралы арнайы білімнің пайда болуы:

а) классикалық «мәдениет философиясының» алыпсатарлық сипатын сезіну, оның бай эмпирикалық (этнографиялық) материалды толық түсінуге қабілетсіздігі, ол туралы теориялық идеяларды және оны іс жүзінде жүзеге асыруды сенімді түрде байланыстыра алатын мәдениет туралы осындай түсінікті дамыту қажеттілігі адамның мәңгілік өмірінің барлық салаларында;

б) мәдениетті жеке ғылымдармен адекватты түрде зерттеуді де, мәдениетті терең түсінуден туындайтын олардың мазмұндық бірлігін де қамтамасыз ететін әдістемені әзірлеу қажеттілігі;

---

в) әртүрлі мәдениеттер арасындағы байланыстардың күрт артуы (байланыс құралдарының дамуына байланысты) жағдайында мәдениетті түсінуде «ортақ белгіні» дамытуға ұмтылу, жергілікті мәдениетте көрінетін олардың ортақ сипатын іздеу қажеттілігі; әртүрлілік;

г) «үшінші дүние» елдеріндегі отаршылдық жүйенің күйреуі мен ұлттық өзіндік сананың өсуі жағдайында әртүрлі мәдениеттердің, атап айтқанда еуропалық және еуропалық емес мәдениеттердің бағыныштылығы, салыстыру мәселесінің маңыздылығы; ";

д) мемлекеттік саясат саласы ретінде мәдениетті тұтас, жүйелі талдаудың, онда жан-жақты негізделген басқару шешімдерін қабылдаудың мақсаттылығы;

е) адамның мәдени қажеттіліктерін қалыптастыру және оларды тұтыну қоғамында қанағаттандыру, бұқаралық мәдениет саласындағы табысты экономикалық қызметті негіздеу қажеттілігі;

ж) ғылыми-техникалық прогрестің жаңа кезеңінен туындаған технократияның, рационализмнің үрейлі өсуі, адам тіршілігінің тұрақтылығын сақтау үшін гуманитарлық «қарсы салмақтың» маңыздылығын сезіну, сондай-ақ әлі де бар жағдайды өтеуге ұмтылу. мәдениеттанумен мезгілінен бұрын және тар кәсіптену жағдайы.

7. 
   Б. Малиновскийдің функционалистік мәдениет тұжырымдамасы
   

Б.Малиновский (1884-1942) – ХХ ғасырдағы мәдениеттанудағы функционалдық теорияның негізін салушылардың бірі. Малиновскийдің мәдениетті зерттеуіндегі негізгі идея «мәдени қасиеттерді әлеуметтік контекстен тыс атомдық зерттеу» болды. Ол өзінің ғылыми жұмысының мақсатын адамның психологиялық процестері мен әлеуметтік институттардың, сондай-ақ жалпы адамзаттық дәстүрлер мен ойлаудың биологиялық негіздерімен байланысын қамтитын адамзат мәдениетінің механизмін түсіну деп санады. Малиновскийдің қоғамдағы мәдениет мәселелерін зерттеуде қолданған негізгі әдістері далалық және салыстырмалы болды. Зерттеу үлгісін құрастыру кезінде антрополог ғалым тәжірибеде тексеруге тиіс ғылыми гипотезаларды «өрістің» өзі тудыруы керек деген қағидаға сүйенді. Бұл теория, оның ойынша, фактілерді нақты қарастыруға ғана емес, ең алдымен зерттеушіні бақылаудың жаңа түрлеріне бағыттайды. Демек, бұл әрі өрістен басталып, әрі соған жетелейтін теория.

8. 
   Й. Хейзингтің ойын тұжырымдамасы
   

Қазіргі мәдениет түсінігі бойынша И. Хейзингтің ойын теориясы маңызды болып саналады. Ол ойынды мәдениет негізі және көзі деп санайды. Оның ойынша, ойын мәдениеттен үлкен, өйткені ойынның негізгі белгілері жануарлар әлемінде бар. Сонымен қатар ойын биологиялық шеңберден шығып кеткен, адамның ұтымды қызметінің формаларында кездеседі: өнерде, философияда, құқықта және т.б.

---

Смотрите также файлы

• Семинар учителей математики Курманаевского района Приемы и методы подготовки.docx

• Руководитель Лимонова Наталья Владимировна. Задание с 06. 04. 2020.pdf

• Глубинная структура.docx

• Связь физизической культуры и спорта с другими сферами общества Работу выполнили Новоскольцева Ксенья Пищулина Надежда.pptx

• Рабочая программа учебного предмета Окружающий мир.docx