Файл: Ежелгі жне ортаасыр ркениетіндегі мдениет ымыны алыптасуы жне оны аналогы (вэнь, дхарма, пайдейя).docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 09.01.2024
Просмотров: 328
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9
З. Фрейдтің психоанализіндегі мәдениет
Фрейд психологияға келгенде бұл ілім сана туралы ғалым деп саналды. Бұл жерде сана деп – адамның өз жанындағы (ішкі дүниесіндегі) өтіп жатқан құбылыстар туралы тікелей білуі аталады. Психологияның негізі де білудің дәл осы түрі еді. Фрейд өзінің медициналық тәжірибесіне сүйене отырып бейсаналық санасыз күй күштерін зерттей бастады. Ол емдеген адамдар өздерін не қызықтыратынын, жан дүниесін не ауыртқанын білмегендіктен ауруға ұшыраған. Тек гипноздың көмегімен сана бақылауын қадағалау арқылы тұлғаны ауруға шалдықтырған оқиғалар ізін табуға мүмкіндік туды. З.Фрейдтің бұл жердегі батыл қадамы санасыздық күйі психикасының түрі қалтарыстарын зерттеуде болды. Адамның жан дүниесінің құпияларына барар жолды ол сана психологиясынан да, физиологиясынан да емес, бейсаналық психикасынан іздей бастады.
Сонымен қатар мұны ол санасыз түрде өз ырқынан тыс жасайды. Адам мінез-құлқын меңгерудегі санадан тыс уәждердің атқарар рөлін анықтай отырып Фрейд психологияда жаңа бағыттың негізін салды. Бірақ оның адамға тән бүкіл қиыншылық, қызығушылық, құмарлық атаулының басты себебі адам бойындағы санадан тыс сексуалды күштердің әрекеті болып табылатындығына деген нық сенімі онық көптеген зерттеушілер ішінде өз жақтастыры мен қызметтестерінің қарсылығын тудырды. З.Фрейдтің ұстанған принциптерімен көзқарастарына қарама-қайшы пікірлер орын алды. Ал оның теориясы әуелден ақ сынға алынды, тіпті жоққа шығарылды. Бірнеше ондаған жылдар бойы күн сайын 8-10 сағаттан З.Фрейд дәрігерлік тәжірибесін шыңдады. Осы тәжірибелерінен алған факттер арқылы ол толғақ құрылымына сипаттама берді. Тәжірибе жүргізуші дәрігер ретінде Фрейд қолда бар фактлерді өте мұқият қолданды. Бұл фактілердің білгірі деуге болады. Фактілерді жинақтай отырып олардың негізінде өз теориялық қағидаларын құрды. Алайда кейінірек ол көбінесе теория жасаумен шұғылданып оларды нақты фактлері негізінде дәлелдеуге аз көңіл бөлді. Бұл жерде Фрейд даңқы арта түскен сайын өз көзқарастары дұрыс дегенге әбден сеніп өзін жоғары бағалай бастағандай еді. Фрейдтің мінезі бір беткей болатын және оның тұжырымдамасын өзгертуге немесе толықтыруға тырысқан өз шәкірттерінің барлығын дерлік алыстатып алды. Психоанализге жолдың кең ашылуы үлкен еңбектен келгендіктен әр шегіністі Фрейд сатқындық ретінде қарастырды. Психоаналитикалық ассоциациядан өз жақтастарымен қатар Фрейдтің шәкірттері де –
Альфред Адлер, Карл Юнг, Карен Хорни, Мелани Кляйн және Жак Лакан сияқты зерттеушілер де қуылды. Мұндай атмосфера З.Фрейд салған ізге және оның беделіне мүлтіксіз бас шұлғуды танытты.
Психоанализде адам ойлары мен сезім күйлерінің санадан тыс түрін анықтау әдісі ретінде түс көруді талдау әдісі табылды. Бұл әдістің мәні мынада: психоаналитик емделушінің көрген түстерін талқыға салады.
Фрейдтің есептеуінше, түс көру қаншалықты бос көріністер болғанымен, оның "сценарийі" – бұл түстің бейне-белгілері арқылы қанағаттандырылатын түпкі тілек-қалаулар коды. Бұл болжамына өзі таңырқаған З.Фрейд оның тіпті қандай жағдайда туындағанын да есіне сақтап қалады. Бұл 1895 жылдың 24 шілдесіндегі кешқұрым мезгіл, бейсенбіде, веналық мейрамханалардың бірінің солтүстік-шығыс бұрышында еді. Бұл жөнінен З.Фрейд бірде: "осы жерде "дәрігер Фрейд түс көру құпиясын ашты" деген жазуы бар тақтай іліп қойса да болады", – деп әзілдей айтқан екен. 1900 жылы "Түс жору" кітабы жарық көрді. Оны З.Фрейд өзінің басты еңбегі санады. Кітапта түстегі бейнелердің қалыптасу тәсілдері: олардың кешенді қабаттасуы, тұтас бейненің бөлшек бейнемен алмасуы, кейіптеу және тсс. сипатталды. Осының барысында ол барлық адамдар үшін бірдей мәнге ие символдар бар деп санады. Мұндай символдар ретінде ұшу, құлау, суды, үшкін заттарды, тістің түсуін көру қарастырылды. Тәуелсіз авторлардың бұл қағиданы тексеруі мұндай тұжырымды растамады. Фрейд түс көрудегі бейнелерді эмоциалды сезім күйлерінің деңгейлері ретінде түсіндірді. Олардың туындау көздері күндізгі қалыптан тыс сезім күйлерінде, қызығушылықтарында, қорқыныш күйлері мен санадан тыс әрекеттерінде жасырылған. Олар өздері туралы ерекше символдық тілде сөйлейді. Фрейд олардың сөздік қоры мен оның құрылу тәсілін қалпына келтіруге тырысты.
1901 жылы оның «Күнделікті тұрмыс психопатологиясы» кітабы жарық көрді, мұнда ол түрлі бұрыс әрекеттерді түсіндірді: есімдерді ұмыту, сөзден таю, санадан тыс уәждердің көрінуі. Фрейд бойынша, мұның себептерін санадан тыс импульстерден, шұғылданатын әрекеттерінен іздеген жөн.
Бұлардан кейін оның «Қалжың және оның бейсанаға қатынасы» (1905), «Сексуалдылық теорияисы бойынша үш эссе» (1905), «Тотем және табу» (1913) еңбектері жарық көрді.
Фрейдтің халықаралық деңгейдегі атақ-даңқы мен танымалдығы арта берді. 1909 ж. оны
АҚШ-қа шақырды, оның дәрістерін көптеген ғалымдар, солардың ішінде америкалық психология атасы Вильям Джемс те тыңдады. З.Фрейдті құшақтап тұрып ол: "Болашақ – сіздің қолыңызда", – деген екен (Ярошевский, 1989, 21 бет).
Фрейд нақылдары
1. Адамдарға көз күйік болмай, іргеңді бөлек сал. Сонда кімге шын керек екеніңді бірден білесің.
2. Егер екі адамды қатар жақсы көрсең, екіншісін таңда. Біріншісін жақсы көрсең, екіншісі пайда болмас еді.
3. Өзгелер сен туралы не ойлайтынына ешқашан бас қатырма.
4. Үнемі кешіріп, ұзақ төзген адам бір сәтте аяқ астынан және мәңгілікке кетіп қалады.
5. Досың жоқ болса түк емес, бар досың шетінен сатқын болса, сол жаман.
6. Жоспарың туралы ешкімге ауыз ашпа.
7. Ешқашан опасыздықты кешірме. Кез келген опасыздық – сенен артықты іздеу. Артығын іздеген қолда бардың қадіріне жетпес.
-
Ұжымдық бейсаналылық тұжырымдамасының мәдени мәні (К.Г. Юнг, М. Элиаде).
Ұжымдық бейсаналық, психолог К.Юнг бойынша, жалпы қоғамға ортақ және тұқым қуалайтын ми құрылымдарының өнімі болып табылатын бейсаналық нысандарының бірі. Ұжымдық бейсаналық пен жеке тұлғаның басты айырмашылығы – ол барлық адамдарға ортақ, әртүрлі адамдарға ортақ «ортақ белгінің» бір түрі болып табылады. Дегенмен, «ұжым» сөзі қоғамдық тәртіп мәселелерін білдірмейтінін атап өту маңызды: керісінше, ұжымдық бейсаналық адам психикасының бір бөлігі, ол қатаң жеке (жеке адам, Ч. Г. Юнг концепциясы бойынша, қоғамнан оқшауланбайды, бірақ тар мағынада тұлға бола отырып, ол әрі жеке тұлға болып табылады. және ұжымның бір бөлігі) ұжым болғандықтан, бейсаналық адамның даралануына жағдай жасайды. Юнг оны жеке бейсаналыққа қарағанда тереңірек қабат деп белгіледі - сөздің артында тек тікелей мағыналар ғана емес, сонымен қатар бейсаналық деңгейдің жасырын қабаттары мен мағыналары бар.
Ұжымдық бейсаналық архетиптерден (әмбебап прототиптерден) тұрады.
Бейсаналық жағдайда Юнг әртүрлі адам қауымдастықтарының өмір тәжірибесіне сәйкес келетін бірнеше қабаттарды бөлді. Ол жеке бейсаналық астында топ, отбасы, ұлттық, нәсілдік және жалпыадамзаттық бейсаналық, одан да тереңірек – адамдар мен жануарларға ортақ бейсаналық жатады деп есептеді. Тарихи процесс Юнг ілімінде «бұқаралық жанның» табиғи дамуымен, жаппай психологиялық қайшылықтармен анықталады, бірақ саясатпен емес. Оның теориясына сәйкес, рухани құндылықтар тұрақты және әмбебап, өйткені олар жанның архаикалық қабаттарында жатыр.
Олар өздеріне энергия мен ақпаратты тарту қабілетіне ие және көркем, мифологиялық және армандық бейнелердің кристалдану нүктесі ретінде қызмет етеді. Юнг бойынша архетиптер шексіз. Ерекше мағыналы, күшті архетиптер харизматикалық тұлғалар мен тұтас халықтардың қалыптасуын анықтайды. Кейбір архетиптер әлеуметтің бейнелерінде бейнеленген. Бұл билік, шіркеу, қоғам. Архетиптер - бұл жеке және ұжымдық-тарихи мінез-құлық пен психикалық процестің барысын реттейтін көзқарастар немесе ұстанымдар.
Терминді Юнг 1916 жылы «Бейсаналық құрылым» («Über das Unbewußte und seine Inhalte», CW 7)[2][3] мақаласында енгізді және аналитикалық психологиядағы орталық ұғым болып табылады. Кейінірек ол оны дәлірек «объективті психика» терминімен, ал кейіннен «трансперсоналды бейсаналық» терминімен ауыстырды [4].
Психолог В.В.Петухов ұжымдық бейсаналықты адамның алдында барлық уақытта туындауы мүмкін әмбебап жеке мәселелердің жиынтығы ретінде анықтайды.
-
Мәдени – тарихи процесті түсінуге формациялық қатынас
Формациялық теория - әлемдік тарихи-әлеуметтік өсу бірізді кезеңдер алмасуымен - қоғамдық-экономикалық формациялар түрінде сипатталған Карл Маркс теориясы. Жалпы әлемдік тарихта К. Маркс мұндай төрт (немесе бес) формацияларды анықтаған: алғашқы қауымдық, феодалдық (азиялық), капиталистік және коммунистік. Формацияның құрылымдық діңгегі - өндіруші күштердің және өндірістік қатынастардың диалектикалық өзара қарым-қатынасы, өз кезегінде ол сәйкес саяси қондырманы (мемлекет) және қоғамдық сана түрлерін (идеологияны, мәдениетті, дінді және тағы басқа) қалыптастыруға себепкер болады.
Формациялық аспекттегі өркениеттің алағашқы баспалдағы батыс еуропалық тарихты, антика мен феодализмді қамтиды, екіншісі – капитализм, ал үшіншісі марксистік ұғым бойынша болашақтағы коммунизм. Бірақ мәселе маңызы тек тарихи кезеңдердің сәйкессіздігінде ғана емес, оның өркениеттік үштікті қалыптастыруында. Формациялық үштік бәрінен бұрын қоғамдық қатынастар жүйесінің тамырынан бастап қалыптасуын бейнелейтін тарихи процестің үзілмелілігін баса айтады, ал оның әлеуеттілігін ұсынатын өркениет үзіліссіздігі бірқатар формациялық және өркениеттік баспалдақтарды өтуі мүмкін. Осыдан өркениет дамуындағы, әсіресе тарихи дәуірлерді басынан өткерген әлеуметтік-мәдени құндылықтардағы сабақтастық туындайды. Егер осы үштікті өркениеттік қалыпқа салсақ, оның өзі тарихтағы формациялық және өркениеттік тұрғының әртүрлілігін куәлендіреді. Бұл қарастырылып отырған баспалдақтар бірін-бірі шорт кеспейді, керісінше, жарасымды үйлесімділікпен бірін-бірі толықтырып отырады. Формациядан өркениет теориясының айырмашылығын байқауға болады. Ол әр баспалдаққа тек біреу емес, бірнеше негіздермен жақындайды. Сондықтан өркениеттік тұрғы тарихи процеспен кешенді яғни, біртұтас болып табылады. Формация бойынша марксистік кезеңге бөлу салыстырмалы қысқа уақыт аралығында батыстың өркениетті елдерінде қолдау тапты. Алайда, марксизм сынына қарамастан, көптеген авторлар адамзат қоғамының сатылап даму идеясынан, прогресс идеясынан бас тартпады. Солардың бірі американдық әлеуметтанушы У. Ростоу пікірінше, экономика дамуындағы шешуші саты қысқа мерзімді өрлеу сатысы болып табылады. Ол барлық өрлеу процестерін ынталандыратын бірнеше басты сатылардың жедел өсуімен сипаттады. Осы сатылардың ішіндегі ең бастысы адамның өмір сапасын іздеуі. Өйткені, бұл процесс адамның рухани дамуын жетілдіріп, өмір сапасын іздеу сатысын маңызды етеді.