Файл: Емтихан сратары Философия пніні баыттары мен дістері.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 11.01.2024
Просмотров: 640
Скачиваний: 5
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Еуропалық орта ғасырлар мәдениетінің басты ерекшелігі – дүниенің діни бейнесі. Антикалық философиямен салыстырғанда негізгі категорияларды түсіну өзгерді: материя мен жан субстанцияға ие болды, идея жанның предикатына, оның анықтаушы белгісіне айналды және тәнсіздіктің семантикалық мағынасына ие болды. «Ақыл» категориясы қабілет мағынасына ие болып, сенімге (эмоционалдық құрамдас бөлікке) қатысты қарастырыла бастады. Кейіннен психологияда ойлау мен эмоция адамның ішкі және сыртқы әлемін бағалауының әртүрлі полюстеріне айналады. Тағдыр идеясы жаңа түсінікке ие болды және ерте орта ғасырларда Құдайдың мінез-құлқы ретінде қарастырылды. Провидентиализм концепциясы әр адамның тағдырына әлдеқашан жазылғанын және әрбір адамның бойындағы жақсылық пен жамандықтың жеңісін Құдай белгілегенін айтады. Дегенмен, соңғы орта ғасырлар адамның таңдау еркіндігіне және Құдайға дұға ету, жақсы істер, т.б.
Сонымен, діндарлық ғылымға түзетулер енгізді: теоцентризм, провиденциализм және креационизм ортағасырлық философияның негізі болды. Сонымен қатар, орта ғасырлар адамзат тарихына адамды өзін-өзі тануға, өзін-өзі тануға, өзін-өзі моральдық бағалауға үйреткен дәуір ретінде енді.
31. Ренессанс дәуіріндегі адам мәселесі.
Ренессанс философиясыXVI ғасырлардағы еуропалық философиядағы бағыт. Ол ресми католиктік діндарлықтың қабылданбауымен және жеке тұлғаға
деген қызығушылығымен сипатталады. Гуманистер ағымының ішінде бұл
қызығушылық классикалық гуманизм идеяларында көрініс тапты және
қазіргі жаратылыстану ғылымдары әдіснамасының негізін құрайтын шындықтың практикалық өлшемін бекітуге ықпал етті. Қайта өрлеу философиясы (14-16 ғасырлар) буржуазиялық төңкерістердің жаралы философиясының дәуірі
. Оған мыналар кіреді: Еуропа елінде капиталистік өндірістік қатынастардың қалыптасуы, жаңа таптардың пайда болуы (буржуазия және пролетарий).
Буржуазиялық кәсіпкерліктің бостандығы тек экономикалық қана емес, сонымен бірге саяси, діни, ғылыми, техникалық, философиялық және әсіресе көркемдік жағынан да әсер етеді
Мәдениетті діни идеологиялардан және шіркеу институттарынан босатудың рухани саласында. Орта ғасырлардағы корпоративті жүйенің ыдырауы адамның өзіне айналуына, өзінің күші мен талантын тануына әкелді. Жаңа дәуір-ежелгі мәдениеттің жандануы: өмір салты мен ойлау стилі. Ренессанс философиясы антропоцентристік. Құдай толығымен қабылданбаса да, Құдайға емес, адамға басымдық беріледі. Ойшылдар осы заманның қызықтырады адам табиғаты, оның дербестігі және шығармашылық. Адам Құдайдың шығармашылық функцияларын қабылдайтын рухтандырылған адам ретінде түсіндіріледі.
Ол тек жаратушы ғана емес, сонымен бірге жаратушы және суретші.
Қайта өрлеу дәуіріндегі кескіндеменің сүйікті сюжеті-сәбимен бірге бикеш.
Қайта өрлеу дәуірінде философия тағы да табиғатты зерттеуге бет бұрады.
Табиғи философияға деген қызығушылық XV ғасырдың аяғы-XVI ғасырдың басында күшейе түседі, өйткені табиғатқа ортағасырлық көзқарас тәуелсіз сала ретінде қайта қаралады.Табиғатты түсінуде, сондай-
ақ адамды түсіндіруде Ренессанс философиясының өзіндік ерекшелігі бар-табиғат пантеистік түсіндіріледі.Бұл жерде христиан Құдайы табиғатпен
үйлеседі, соңғысы Құдайға бағынады. Қайта өрлеу дәуірінің табиғи философтары, мысалы, әйгілі неміс дәрігері, алхимик және астролог Парацельс табиғаттың магико-алхимиялық түсінігін, XV-XVI ғасырларға тән құпия, оккультивті күштердің көмегімен табиғатты басқаруға деген ұмтылысты қолданды.
32. Жаңа заманның механистикалық антропологиясы
Жаңа заман-бұл өркениеттің дамуы,қарыштап алға басуы,қоғамның барлық салаларындағы түбегейлі өзгерістер.Жаңа заманға сай жаңа ғылыми технологиялар, ғылыми жаңалықтар керек болды.Осыған байланысты ғалымдар өз жұмыстарын бастап кетті.Осылай адамның механикалық антропологиясы да қарастырылды.
Қазіргі заманда антропологиялық мəселелерге қатысты екі қарама-қарсы бағыт қалыптасты деп айтуға болады, олар, біріншіден: орта ғасырлық теоцентристік принциптің жаңа дəуірден бастап антропоцентристік принциппен алмаусына жəне жан-жақты сипат алуына байланысты «Антропологиялық Ренессанс» кеңге қанат жая бастаған. Екіншіден, бұл позицияға қарама-қарсы көзқарастар пайда болған.
Енді адам туралы түсініктерге назар аударатын болсақ. Мысалы, Ежелгі əлемде жекелеген адамның өзі зерттеудің дербес пəні болған жоқ. «Антропология» терминін ертедегі гректер қолданбаған. Христиандыққа дейін антикалық дəуір «тұлға» ұығымын білген жоқ. Адамның өз өзін тұтас бір тұлға ретінде қабылдау идеясын көтерген Тертуллиан болатын, ал тікелей бұл мəселені жеке өз алдына өңдеген Августин Аврелий болды. Христиандықта адам космологиялық сюжеттерден тəуелсіз өздігінен құндылыққа ие болды. Ақыл оймен жанданған, тəндік сезімнің субстанцияға ие қайталанбас жан ретіндегі адам туралы түсінік пайда болды. Христиандық адамды ғарыштық шексіздіктің билігінен құтқарды.
Ежелгі əлемнің Құдайы көбінесе адамды өзінің пайдасына жаратқандай, яғни мұнда адамды табыну мен құрбандықтар шалу үшін ажартқандай. Адамдар бұл дəуірде түкке тұрғысыз күйде. Адамнан гөрі табиғаттың сипаты таза, саналы, асқақ жəне Құдайға жақындау болды.
«Көне Өсиеттегі» мəтіндерге назар аударсақ, мұнда аспан шырақтары, жер мен өсімдіктер жансыз. Таң қаларлығы, адам мұнда құдайдың белгілі бір практикалық мақсаттары үшін құрал ретінде емес, құл да емес, мұнда ол Құдіреттің тудырған табиғатының бейнесі ретінде көрініс береді. Құдай өзінің ерекше туындысы ретіндегі адамға, оның рухани жəне физикалық күйіне қамқорлық танытады. «Жаңа Өсиеттегі» антропология православиелік діни ілімде, кейін католиктік мистика мен схоластикада, соңында протестантизмде дами түседі.
Бір уақытта діни антропологиямен қатар, адам туралы философиялық ілім де дами түседі, бұл ілім антикалық дəуірдегі Сократ пен Аристотельдің көзқарастарынан негіз алды.
Ренессанс пен Жаңа Дəуірдеге философияда жаңа өзгерістер дүниеге келді. Адам зерттеу пəні мен дербес «субъект» ретінде қоғам мен ойшылдардың назарын өзіне аудартты. Жаңа философия адамның қадір қасиеті мен шексіз мүмкіндіктерін көре бастайды. Адамның ролі мен қабілетінің дəріптелгендігі соншалықты, адамда да тəңірге тəн жаратушылық қабілеттер бар деген ойлар пайда болды. Адам өзінің ақылының күшіне, көркемдік талантына, саяси-реформаторлық мүмкіндіктеріне сенімді. Бірақ та уақыт өте келе жаңа антропологияның сырт жағы көріне бастайды. Жаңа дəуір болса адамның ақыл ойы мен адамның саналы жəне жеке адамгершілік құрылымына деген сенім білдіре бастайды.
ХХ ғасыр лаңкестік жағдайлары мен қан төгісті дүние жүзілік соғыстармен толыққан дəуірде адам мəселелі жəне құпия мəнге ие болды.
Теологтардың антропологияға деген қызығушылықтары мен діни жəне философиялық антропологияның ара қатынасы туралы пікірталастар ХХ ғасырдың 20-жж. ұлғая бастады. Бұл қызығушылықты М.Шелердің, Г. Плеснердің еңбектерінен байқауға болады. Осы философиялық антропологияның негізін салушы М.Шелердің айтуынша, адам ғарышта негізгі орталықтағы позицияны иеленеді, өйткені мұнда адам санасыз, бірақ та алпауыт əлемнен жоғары тұрады. Адамзат ақылының күшіне енді күдіктер туа бастады, бірақ та адам баласы ғарыштан өзінің рухымен, өзінің бостандығымен, айқынсыздығымен асқақтап көтеріледі. Шелердің ойынша, рух өмірге қарама-қарсы тұрады жəне одан энергия алғанымен де одан жоғары тұрады. Яғни адам өзінің өміріне аскетикалық тұрғыдан қатынас жасайды. Жануарлар шынайы болмысқа əрқашан «иə» деп бас иеді, қорықса тіпті қашып кетеді, ал адам — бұл «жоқ» деп айта алады, қарсы келе алады. Мұндағы басты мəселе, Шелердің пайымдауынша, адамның мəнін ашу керек, адам дегеніміз — кім соған жауап беру керек. Дін де, философема да осы уақытқа дейін адамның кім екендігін анықтаудың орнына, оның қайдан пайда болғандығына назар аударумен келеді. Негізінен, адамды түсінуде нақтылы-ғылыми, философиялық жəне діни ұғынуларды шоғырландырушы роль атқарып, адамның біртұтас тұжырымдамасы жасалуы керек деді. Негізгі мақсат — тіл, ұят, намыс, құрал мен аспаптар, қарулар, мемлекет, басшылық, миф, дін, ғылым сияқты ерекше монополияланған адам болмысының негізгі құрылымынан туындайтын, барлық жасалынған жəне іс-əрекеттерді дəл көрсету керек.
Осы бағытты қолдаушылар адамды көп өлшемді жəне тұрақты түрде өзгерісте болатын жан иесі деп сипаттайды. Əрине, оның негізгі кейбір қасиеттері мың жылдар бойы өзгермегенімен де, адамның физикалық жəне рухани бастауларындағы жұмбақ түрде жасырылған барлық мəнін аша алмайды, тіпті осы бастамалардың табиғаттан жеке дара алып қарастырғанның өзінде айқын анықталғандығы есептеліне алмайды. Олар адамның өзі өз-өзіне ылғи да жаңа жұмбақтар беретін белсенді басталым ретінде көрінетін сыртқы əлемді ұғынуға тырысатын оны өзінің қалауымен өзгертетін микрокосмос екендігіне баса көңіл аударды.