ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 11.01.2024
Просмотров: 367
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Буын.
Тест сұрақтары
1. Бірыңғай бітеу буынды сөзді табыңыз.
А) қаршыға В) құмырсқа С) қарға Д) қасқыр Е) қарағай
2. Буынға бөлінбейтін сөзді анықтаңыз.
А) әке В) қиын С) тарс Д) отан Е) кие
3. Ашық буынды көрсетіңіз.
А) Мен қарбыз алдым В) Нұрланнан хат алдым
С) Ертең төрт рет ойнаймыз Д) Асқардан ойыншық алды
Е) Қыстай аппақ қар жауған жоқ
4. Үш буынды сөзді табыңыз.
А) күрілдеуік В) уақыт С) дауылпаздай Д) әділет Е) тыйым
5. Тұйық буынды сөзді табыңыз.
А) ұлт В) дауа С) қайық Д) елім Е) оқу
6. Бірыңғай жіңішке буынды сөзді табыңыз.
А) әлдеқашан В) жолдас С) ғарышкер Д) әріптес Е) әрқалай
7. Буын жасауға ұйытқы болатын дыбысты көрсетіңіз.
А) қатаң дыбыстар В) дауыссыз дыбыстар С) үнді дауыссыздар
Д) ұяң дауыссыздар Е) дауысты дыбыстар
8. Бірыңғай ашық буынды сөзді табыңыз.
А) әуестену В) шұғылдану С) секіру Д) талпыну Е) аластату
9. Дауыссыздан басталып, дауыстыға бітетін буын түрін көрсетіңіз.
А) ашық буын В) буын үндестігі С) аралас буын Д) бітеу буын
Е) тұйық буын
10. Ашық буынды күрделі сөзді табыңыз.
А) қалада В) отбасы С) бірінші Д) машина Е) бүге- шіге
11. Тасымал неге негізделеді.
А) әріп В) ықпал С) дыбыс Д) буын Е) екпін
12 Тасымалданбайтын сөзді табыңыз.
А) қиын В) қала С) қарт Д) қияр Е) құру
13. Тасымалданатын сөздер қатарын табыңыз.
А) бала, киік, уәде В) ант, өрт, ерт С) осы, игі, ата
Д) ақын, отан, төрт Е) ТМД, США, БҰҰ
14. Тасымалданбайтын буынды табыңыз.
А) Арманның көкесі әулие кісі болған
В) Биыл жаңбыр жаумады
С) Түркістан аумағы киелі жерге жатады
Д) Бүгінгі істі ертеңге қалдырма!
Е) Далада балалар ойнап жатыр
15. Ашық- тұйық- бітеу буынды сөзді табыңыз.
А) қатысқан В) жұрағат С) туысқан Д) жиналыс Е) қиылыс
16. Тасымалданатын сөзді табыңыз.
А) 20см В) ТМД С) ҚазМҰУ Д) М.Ү.Әлі Е) жаяу
17. Қазақ тілінде екпін қай буынға түседі?
А) бірінші буын В) ортаңғы буын С) соңғы буын
Д) тұрақты емес Е) түспейді
18. Жуан- жіңішкелі дауыстылардан болған аралас буынды сөзді табыңыз.
А) анда- санда В) Талдықорған С) ҚазМҰУ Д) келешек Е) әнұран
19. Бірыңғай ашық буынды сөзді табыңыз.
А) мерекелеріне В) мерекелер С) мерекелерімізге Д) мерекесін
Е) мерекелерімен
20. Буынға қате бөлінген сөзді табыңыз.
А) құ- мырс- қа В) жау- ын- гер С) қа- йық Д) жо- ңыш- қа
Е) қу- ыс- қа
21. Үш буын түрі де кездесетін сөзді табыңыз.
А) балдырған В) бұрыңғы С) ықылас Д) қараша Е) жуалдыз
22. Қай буын бір дыбыстан тұрады?
А) тұйық В) бітеу С) ашық Д) аралас Е) ешқайсысы
23. Қай сөздің соңғы буыны тұйық буын болып тұр?
А) тұнғиық В) қиылыс С) төңкеріс Д) балауса Е) қиындық
24. Бітеу буынды табыңыз.
А) ал В) төрт С) ата Д) бала Е) алға
25.Төмендегі сөзде қанша буын бар?
А)7 В)8 С)6 Д)5 Е)9
26. «Ашық- тұйық- бітеу» буындарының ретімен орналасқан сөзді табыңыз.
А)ауылдық В) қоңырқай С) ұялшақ Д) ынтымақ Е) қастандық
27. Сөздері тек бітеу буыннан тұратын сөйлемді табыңыз.
А) Жаздай жаңбыр жауған жоқ В) Жастар төр бөлмеге кірді
С) Далада ауа райы әдемі Д) Ол үш күн бойы демалды
Е) Серік түнімен кітап оқыды
28. «Саңырауқұлақ» сөзінің буын түрлеріне сәйкес қатарды көрсетіңіз.
А) Ашық, бітеу, тұйық, бітеу, ашық
В) Ашық, ашық, бітеу, ашық, бітеу
С) Бітеу, ашық, тұйық, ашық, бітеу
Д) Тұйық, бітеу, ашық, ашық, бітеу
Е) Бітеу, тұйық, ашық, бітеу
29. Тасымалданбайтын сөзді табыңыз.
А) Баланыңдобы далада қалды
В) Жалғыз қалғанда мұңайып кетемін
С) Келешекте үлкен ғалым болатын сияқты
Д) Қарындасыма сыйлық алдым
Е) Екпін түскен буынды табыңыз.
30 Екпін түскен буынды көрсетіңіз
Өнерпаздын
А) дар В) паз С) нер Д) дың Е) ө
Үндестік заңы
Тест сұрақтары
1. Ілгерінді ықпалды табыңыз.
А) басшы В) шекара С) бұрынғы Д) саудагер Е) көзқарас
2. Сөз тіркесі аралығындағы ілгеріңді ықпалды табыңыз.
А) Рахманқұл В) көзбе- көз С) сәнқой Д) ала ешкі Е) ең қызық
3. Біріккен сөздегі ілгеріңді ықпалды табыңыз.
А) көк базар В) ала қой С) көрші- қолаң Д) Күмісжан Е) Ырысбек
4. Мына сөйлемдегі ілгеріңді ықпал бар сөзді табыңыз.
А) ала добын В) ала келді С) Досжан Д) бүгінгі Е) ойынға
5. Кейінді ықпалды табыңыз.
А) ешкі В) жұмысшы С) өнерпаз Д) бір күн Е) баспасөз
6. Сөз тіркесі аралығындағы кейінді ықпалды табыңыз.
А) зиянкес В) лажсыздық С) сары ала Д) ала кептер Е) бұл кім?
7. Біріккен сөздегі кейінді ықпалды табыңыз.
А) Қазанқап В) добымыз С) Ырысберді Д) Аманбек Е) Жан- жағына
8. Мына сөйлемнен кейінді ықпалды табыңыз.
Ол тұзсыз асты іше салды.
А) Ол В) тұзсыз С) асты Д) іше Е) салды
9. Сөз бен қосымша арасындағы кейінді ықпалды табыңыз.
А) есікті В) орманға С) қаздар Д) сызыңыз Е) жазғайсың
10. Жазылуда түбірі өзгеріске ұшыраған кейінді ықпалды табыңыз.
А) Түнгі дала В) Олар шекарадан өтті С) Оның айтқан сөзіне сенбеді Д) Жүрегі бір жамандықты сезгендей Е) Бәрі бірге келді
11. Бірыңғай буын үндестігіне бағынбайтын қосымшаларды көрсетіңіз.
А) – бей,- паз,- ға,- лар,- лер В) – нікі,- тай,- мен,- хана С) – ны,- ні,- ды,- ді Д) – дар,- дер,- тар,- тер Е) – нан,- не,- ға,- дің
12. Буын үндестігіне сай жалғанған қосымшаны табыңыз.
А)орыспен В) бәлеқор С) ризалық Д) қыздікі Е) беймезгіл
13.Буын үндестігі деген не?
А) Дауыссыздар үндестігі В) Тоғыспалы ықпал С) Дауыстылар үндестігі Д) Ілгіріңді ықпал Е) Кейінді ықпал
14. Буын үндестігінің балама терминдік атауын табыңыз.
А) Ассимиляция В)Прогрессивтік ассимиляция С) Регрессивтік ассимиляция Д) Транскрипция Е) Сингармонизм
15. Көп нүктенің орнына буын үндестігіне бағынбайтын қосымшаны қойыңыз.
Бала....
А) – пан В) – жан С) – лар Д) нікі Е) – қай
16. Қай сөзде буын үндестігі сақталған?
А) парктен В) банкіге С) ролі Д) цехқа Е) ақылдың
17. Тоғыспалы ықпалды табыңыз.
А) ала ат В) Жанқожа С) көк ала Д) Жанғали Е) Оразжан
18. Сөз аралығындағы ілгеріңді ықпалды табыңыз.
А) жабысты ма? В) бас салды С) тауып алды Д) көп- көп Е) тез келді
19. Қай сөзде буын үндестігі сақталмаған?
А) бикеш В) бейтарап С) бейберекет Д) беймезгіл Е) биші
20. Кейінді ықпалды табыңыз.
А) сұрағым келеді В) сенгім келеді С) айтқым келеді Д) жазғым келеді Е) төлегім келеді
21. Кейінді ықпалды табыңыз.
А) дүйсенбі В) қаңтар С) Жүсіпбек Д) ақпан Е) көзбен
22. Қай қатардағы сөздерде буын үндестігі сақталған?
А) асығыс- үсігіс, баспасөз В) кем- кетік, кемпірқосақ С) бала- шаға, мектепшілік Д) ары- бері, жауынгер Е) аман- есен, Қызылорда
23. Ілгеріңді ықпалды табыңыз.
А) Ауа райы өзгергендіктен, үйде отырдық В) Ол ауырғандықтан, сабаққа бармады С) Күз келгенде, күн суытады Д) Жаңбыр жауып тұр Е) Балапандар суда жүзіп жүр
24. Тоғыспалы ықпал деген не?
А) дауысты дыбыстардың бірыңғай жуан не жіңішке болып үндесуі В) алдыңғы дыбыстың кейінгі дыбысқа әсер етуі С) соңғы дыбыстың алдыңғы дыбысқа әсер етуі Д) қатар тұрған екі дыбыстың бір- біріне әсер етуі Е) дауысты дыбыстардың жуан- жіңішкеболып араласып келуі
25. Сөз ішіндегі кейінді ықпалды табыңыз.
А) Марат кітабын жоғалтып алды В) Олар көңілді отырды С) Қазір қоңырау болады Д) Базардан қашан келдің? Е) Табиғат қандай тамаша!
26. Кейінді ықпалды табыңыз.
А) шауып келді В) бара жатыр С) бере салды Д) айтып қойды Е) құлай жаздада
27. Қай сөздің оқылуында «н» дыбысы «м» болып өзгереді?
А)Есенгелді В) Жанғали С) Есенбек Д) Рахманқұл Е) Жауынгер
28. Қай дыбыстар тізбегінде дыбыс үндестігі болмайды?
А) аа (қара ала) В) ыа (сары ала) С) са (бес алды) Д) па (жатып алды) Е) еа (келе алмады)
29. Қай дыбыстар тізбегінде дыбыс үндестігі болмайды?
А) сж В) нк С) нп Д) зс Е) нж
30. Екі сөз арасындағы кейінді ықпалды табыңыз.
А) көз жұмды В) сәнқой С) тонған Д) жұмысшы Е) көр- жер
-80%
Курсы повышения квалификации
Профессион
НЫСАНБАЙ ЖАМАНҚҰЛҰЛЫ
КЕНЕСАРЫ – НАУРЫЗБАЙ
КЕНЕСАРЫ – НАУРЫЗБАЙ
НЫСАНБАЙ ЖАМАНҚҰЛҰЛЫ
(1822–1883)
Дүрі жауһар данасы,
Əркімнің алла панасы.
Жан біткенге несібе –
Дəрияның аққан саласы.
Үйсіздерге үй болған,
Би – отанның ханасы.
Кенесары, Наурызбай –
Абылай хан-ды бабасы,
Əуелгі мекен-тұрағы –
Көкшетаудың даласы.
Жазғы жайлау қонысы –
Ұлытаудың саласы.
Өте залым болмаңыз,
Мұсылманның баласы.
Ақырында олардың
Қырғыздан болды қазасы.
Кенесары ер болды,
Ел ішінде бір болды.
Қашқан, босқын жиылып,
Өз алдына қол болды.
Жұртқа тиіп кесірі,
Əркімдерге сор болды.
Қарсы келген адамның
Көзінің жасы көл болды.
Ақылменен іс қылмай,
Ақырында қор болды.
Қырғызға барып қырылып,
Ит пен құсқа жем болды.
Абылай ханның баласы
Асып туған Қасым-ды.
Арғы тегін сұрасаң,
Шынжыр қатар асыл-ды.
Саржан атқа мінген соң,
Төренің бағы ашылды.
Қарсы келген егесіп
Дұшпанның көңілі басылды.
Жалғыз Саржан не болар,
Есенгелді қосылды.
Кімге апарып теңейміз
Наурызбай сынды жасынды?!
Кенесары, Наурызбай
Атағы шықты аңқылдап.
Жауды үркітіп, қашырды.
Ақ алмастай жарқылдап,
Зəресін алды дұспанның,
Найзағайдай шартылдап.
Қасына ерген төлеңгіт
Олжаға батты қарқылдап.
Кенесары, Наурызбай
Мұсылманға жан тартты.
Ерегескен дұшпанның
Жылқысын алып, зарлатты.
Азырақ күн бақыты
Жанған оттай қаулапты.
Бір күндері болғанда
Тортөбөл атын ұрлатты.
Бас себебі сол болып,
Қырғызға қарай жол тартты.
Іргелі жұртқа кез болып,
Батырларды қан тартты.
Көзімен көріп, бұл сөзді
Нысанбай еді жырлаған.
Бар күнəсі қырғыздың –
Жалғыз атты ұрлаған.
Атын алған қырғызға
Хан үйінде жынданған.
Ерегеспен бұздырды
Қанайдың тамын сырлаған.
Күмісті садақ, алтын оқ
Кенекең жауға жолықты.
Ақ білегін сыбанған
Балуанды тойға жолықты.
Алыстан тоят көздеген
Ақ сұңқарға жолықты.
Айшылықты бір басқан
Қас тұлпарға жолықты.
Асқындаған пейілінен
Кенекем зорға жолықты.
Нөкерімен теп-тегіс
Бір ажалға молықты.
Ұсталар алар қолына
Қышқашы мен балғаны.
Тасқан нəрсе төгілер,
Бұл сөздің бар ма жалғаны?
Қырғыздан қорлық көрген соң,
Кененің көп-ті арманы.
Іледен өтіп жөнелді,
Өр Дулатқа барғалы.
Сол Дулатпен қосылып,
Қырғыздан кегін алғалы.
Барып еді, өр Дулат
Барғанын қабыл алмады.
Кене ханның сөзіне
Құлағын да салмады.
Асаулар үзді шідерді,
Сыйламай Дулат жіберді,
Сиынып барған елінен
Кене хан үзді күдерді.
Дегені болмай қалған соң,
Қабағы ханның түнерді.
Күздің күні болған соң,
Қырғызға қарап үдерді.
Қазан айы болғанда
Қатуланды, қаттанды.
Іріктеп алған ерлермен
Хан қамаудан аттанды,
Құз асып қалың Шөңгірден,
Қосшы деген ел жатты.
Қоқилатып қырғыздар,
Қос-қосқа бөліп таратты.
Қалшаны ұстап байлатты
Хан болып халқын меңгерген.
Қарадан шыққан хан еді
Нашарды зорға теңгерген.
Қалшаға қырғыз баласы
Жалынып қана күн көрген.
Тартуына іркілмей
Отаулатып қыз берген.
Қисайған жаға түзеліп,
Кененің ісі жөнделген.
Қоқаннан ауған көп
Дулат, Қарағаштай ел келген.
Мəмбеттің ұлы Байұзақ,
Балқожа, Медеу ер келген.
«Жауың қайда? Мен – жолдас», –
Хан Кенеге дем берген.
Сол елменен күшейіп,
Төрелер жайды қанатты.
Қарағаштай көп жұртты
Хан аузына қаратты.
Аттансын деп көп қосын,
Жұртқа салды санатты.
Сайлап алды ақ алмас,
Тастан қайтпас болатты.
Сегіз мыңдай кісі боп,
Өңшең байыр манапты.
Бұл сапарда Наурызбай
Таудан үлкен талапты.
Үш қамалды бір бұзып,
Қырғызды жаман талатты.
Қырғыздан түскен олжаға
Бір төлеңгіт бармады.
Бұл сапарда қазақтан
Біреу олжа алмады.
Көп Дулатты хан Кене
Ақылменен алдады.
«Қызыл тұмсық болсын», – деп,
Олжамен аузын қандады.
Екіншілей аттанды,
Естіген Дулат қалмады.
Олжаға мырза дегеннен,
Жалғызы қалмай, андады.
Тау суындай сарқырап,
Байұзақ келді төменнен.
Көңілі бітті айқасып,
Кенесары зеренмен,
Телімдес болып олжаға
Наурызбай – асыл беренмен.
Он екі мың əскермен
Тағы аттанды кемерден.
Зеңбірегін асырды
Абылай аспас кезеңнен.
Құлақ шыңдап, көз тұнды,
Ақыл, айла, өнермен
Кенесары, Наурызбай
Атадан асты дегенмен.
Абылай аспас асудан
Асамын деп өрледі.
Оңайлықпен қазаққа
Асуды қырғыз бермеді.
Əр жерлерден құралып,
Қырғыздың қолы кернеді.
Бесінге дейін атысып,
Қазақтың əлі келмеді.
Қарабалта, Соқылық
Аңғарынан шаң асты.
Қырғыз-қазақ екі жар,
Ескі жолға таласты.
Сол уақытта хан Кене
Амалынан адасты.
Қырғызды айдап шыға алмай,
Батырлар сонда бір састы.
Үйінде еркек қалдырмай,
Қырғыз да шыққан айдатып.
Соғысты қылды қазақпен,
Төскейде атты ойнатып.
Қызықсын деп асуға,
Қазына төкті жайнатып.
Асуға текті тайғақ қып,
Қазанға суды қайнатып.
Абылай аспас асудан
Асамын деп өктеді.
Асуын тастап қырғыз да,
Бас қамын қып кетпеді.
Ойдан атқан зеңбірек
Тау басына жетпеді.
Жесір менен мал алып,