Добавлен: 12.01.2024
Просмотров: 296
Скачиваний: 2
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Қант диабетінде қолданылатын дене белсенділігінде дәрігерлер жүрек, бүйрек, аяқ және көзге ауыртпалықты алып тастайтын спортпен шұғылдануды ұсынады.Науқас экстремалды спортпен фанатизмсіз шұғылдануы керек. Рұқсат етілген спорт түрлері: серуендеу, волейбол, фитнес, бадминтон, велосипед, үстел теннисі.Сонымен қатар шаңғымен, бассейнде жүзіп, гимнастика жасауға болады.1 типті диабетпен ауыратын адамдар үздіксіз физикалық жаттығулармен айналыса алады. Жаттығулар 40 минуттан аспауы тиіс. Сонымен қатар науқасты гипогликемиялық шабуылдан қорғайтын ережелерді толықтыру қажет. 2 типті болса, ұзақ жаттығулар қарсы көрсетілмейд.Қант диабетіндегі физикалық белсенділіктің артықшылығы:Қандағы қант мөлшері мен липидтердің төмендеуі;жүрек-тамыр ауруларының алдын-алу;артық салмақтан арылу;әл-ауқаты мен денсаулығын жақсарту. Қант диабетіндегі физикалық белсенділігінің қауіпті әсері:тұрақсыз қант диабетіндегі қанттың ауытқуы;гипогликемиялық жағдай;аяқтардағы проблемалар (жаралар),жүрек соғысы.Қант диабетімен ауыратын науқас физиказық белсенділікпен айналыспас бұрын дәрігердің қаралуынан өтуі қажет. Денсаулыққа қатер төндірмей спортпен шұғылдану үшін науқас үнемі қантты глюкометрмен өлшеп отыруы керек (спортпен шұғылдануға дейін және кейін). Егер науқас өзін жайсыз сезінсе, қанттың мөлшерін өлшеуі керек,қажет болса тәтті нәрсе жеуі немесе ішуі тиіс. Егер қант көп болса,аздап инсулинді енгізуі керек.Науқаста көбінесе спорттық стресстің белгілерін (діріл және жүрек соғысы) гипогликемия белгілерімен шатастырып алуы мүмкін сол себепті міндетті түрде спортпен шұғылданар алдында және спорттан кейін қант мөлшерін есептеп қалыпты деңгейде ұстап отыруы тиіс. Спортпен шұғылдану немесе фитнес жаттығулары кезінде науқастардың жағдайын бақылау үшін жүрек импульсін бақылаудың қолайлы әдістерінің бірі: Максималды рұқсат етілген жиілік (минутына жүрек соққылар саны) = 220 - науқастың жасы.Отыз жасқа дейінгі науқастарда 190, алпыс жастан асқан науқастарда 160 соққы болғаны қалыпты болып саналады. Жүрек соғу жиілігін өлшеу арқылы жаттығулар науқастың жағдайына қалай әсерін тигізетінін,сәйкес келе ме, жоқ па білуге болады. Диабеттік қоғамдастықта шағын зерттеу жүргізілген блатны. Оған 208 диабетик қатысты. «Сіз қандай спорт түрімен айналысасыз?» Деген сұрақ қойылды.Сауалнама нәтижесі бойынша:1,9% дойбы немесе шахматты қалайды, 2,4% - үстел теннисі және серуендеу, 4,8 – футбол,7,7% - жүзу,8,2% - физикалық жат. Жүктеме,10,1% - велоспорт, фитнес - 13,5%, 19,7% - басқа спорт түрі, 29,3% ештеңе жасамайды.[7]
Қант диабетімен ауыратын науқастарға физикалық белсенділіктің беретін 9 артықшылығы:Гликемиялық бақылауды жетілдіру. Физикалық белсенділіктің арқасында тіндердің инсулинге сезімталдығының жоғарылауы және бұлшықеттердегі глюкозаның белсенді жұмсалуы байқалады. Бұл қан глюкозасының төмендеуіне әкеледі.Қан қысымын жақсартады.Липидтер профилін жақсарту: төмен «тығыз» липопротеидтер мен триглицеридтердің деңгейін төмендету. Мұндай өзгерістер миокард инфарктісі, инсульт, аяқтың ампутациясы қаупін азайтады.Салмақ жоғалту, өйткені физикалық белсенділік энергияны қажет етеді (калорияны жояды), сонымен қатар салмақ қосуға жол бермейді.Дене белсенділігі кейбір аурулардың, атап айтқанда, жүрек-қан тамырлары ауруларының (миокард инфарктісі және инсульт) дамуына жол бермейді.Ұйқының сапасын жақсарту: сіз қысқа ұйқымен демалғаныңызды сезінесіз.Стресске төзімділіктің жоғарылауы.Егер жай ғана жаяу жүрсеңіз немесе жеңіл салмақпен жаттықсаңыз, сүйектер мен бұлшықеттер күшейеді.Сіз кез-келген қимылмен денеңізде икемділік пен жеңілдікті сезінесіз.[8]
Көптеген жылдар бойы физикалық белсенділікті қант диабетін емдеуде пайдалы деп санады.[9]
Қазіргі уақытта қант диабетін емдеудің жаңа мүмкіндіктерінің дамуына байланысты физикалық белсенділік бұрынғыдай,қант диабетімен ауыратын әр науқасқа әсер етудің жалғыз қажетті бөлігі ретінде қарастырылмайды.[10]
Соңғы онжылдықта жаңа технологияларды қолданумен жүргізілетін көптеген зерттеулер физикалық белсенділікпен қант диабетін метаболикалық бақылау арасындағы байланысты зерттеді.Жаңа клиникалық шолулар жарияланғаннан кейін жаттығулар диабетпен ауыратын немесе науқастың даму қаупі бар әр түрлі науқастарда емдік құрал бола алатыны айқындала түсті.Практикалық тұрңыдан алғанда, дәрігерлер әр пациент үшін физикалық белсенділіктен болатын қауіпті де пайданы да түсініп, әр науқасқа әсеріне байланысты ұсынуы қажет.[11]
Бұл аурудың себептері: тиімсіз тамақтану (тәтті тағамның шамадан тыс мөлшерін тұтыну), жүйке-психикалық күйзелістер мен күйзелістер, тұқым қуалайтын бейімділік, ауыр ауру, тұрмыстың күрделі жағдайлары, ауыр еңбек, бауыр қызметінің бұзылуы және т. б. Қант диабетінің клиникасы келесі белгілерге негізделеді: жалпы әлсіздік, полидипсия, полиурия, арықтау, терінің қышуы, іріңдеу перифериялық нерв жүйесінің зақымдануы. Аталған белгілер болған жағдайда аш қарынға қанты және тамақтан кейін 2 сағаттан кейін кемінде екі рет өлшеу қажет. Егер аш қарынға қандағы қант мөлшері 6,0 ммоль / л болса, ал тамақтан кейін – 10 ммоль / л және одан да көп болса. Қосымша өлшемдер-гликозилденген гемоглобин 10% - дан жоғары болса диагноз дұрыс қойылды.[12]
Емдік дене шынықтыру кешенді функционалдық терапия әдісімен медициналық оңалтудың құрамдас бөлігі болып табылады, дене жаттығулары науқастың ағзасын іс жүзінде сақтау құралы ретінде пайдаланатын,оның ішкі резервтерін ынталандыру, еріксіз гиподинамиядан туындаған аурулардың алдын алу және емдеу ретінде қолданылады. ЕДШ бейімделу процестерін дамытады, қорғау механизмдерін күшейтеді.ЕДШ гипокинезияның қан тамырларына теріс әсерін бейтараптандырады, тонус, қан айналымы, сыртқы тыныс алу, алмасу процестері, жай-күйі сыртқы жүйке қызметі және басқа да өмірлік маңызды процестер,ағзаның функционалдық жағдайы мен жұмысқа қабілеттілігін жақсартады. Дозаланған физикалық жаттығулар, инсулиннің әсерін күшейте отырып,кейбір жағдайларда оның дозасын азайтуға мүмкіндік береді. Дене жаттығуларының әсерінен артық салмағы бар емделушілерде май алмасуы қалыпқа келтіріледі және май ыдырауы азаяды.Физикалық жаттығулар пациентке бұлшықет әлсіздігін жеңуге, ағзаның қолайсыз факторларға қарсы тұруын арттыруға мүмкіндік береді. ЕДШ сабақтарын ерте емес уақытылы өткізу керек,яғни инсулинді инъекциядан бір сағаттан кейін және жеңіл таңғы астан кейін. Әйтпесе гипогликемия болуы мүмкін.ЕДШ қолданылатын құралдар: таңғы гигиеналық гимнастика, емдік гимнастика, дозаланған жүру, терренкур, гидрокинезотерапия, массаж, механотерапия, жүйке-бұлшық ет релаксациясы,аутогендік жаттығу және спорттық ойындар.Қант диабетінің жеңіл түрінде жақсы қолданылатын физикалық белсенділік пен диаетаны дұрыс ұстану арқылы дәрілік препараттарды қолданудан бас тартуға болады.[13]
Қант диабетінде ұсынылатын физикалық жаттығулар.Таңғы гигиеналық гимнастика-бұл қант диабеті кезінде қолданылатын ЕДШ-ның ең көп таралған құралдарының бірі. Таңғы гигиеналық гимнастика негізгі қаңқа бұлшық етін қамтитын қалыпты жүктеменің физикалық жаттығуларының кешенінен тұрады. Ұйқы кезінде адамның ОЖЖ күндізгі белсенділіктен ерекше демалыс жағдайында болады. Бұл ретте ағзадағы физиологиялық процестер тыныш күйде болады. Ұйқы күйінен сергектік күйіне көшу біртіндеп жүреді. ОЖЖ-де оянғаннан кейін бірден тежегіш үдерістерінің басым болуы сақталады, адамда ақыл-ой және физикалық жұмыс қабілеттілігі төмендеп, сезімталдықтың барлық түрлері іс жүзінде, реакциялардың жылдамдығы айтарлықтай төмендеді. ОЖЖ-ның тежелген жағдайы он минуттай сақталуы мүмкін тіпті бірнеше сағат. Бұл көбінесе ұйқының сапасы және ағзаның жалпы шаршау дәрежесіне байланысты. Ұйқы күйінен сергектік жай-күйіне ұзақ өту ағзаның денсаулығы үшін зиянды.Сондықтан адамның қалыпты жағдайға келуіне көмектесетін іс-шаралар өте маңызды.Оянғаннан кейін ОЖЖ қоздырғыштығы және әртүрлі органдардың функционалдық белсенділігі біртіндеп артады, бірақ бұл процесс өте ұзақ болуы мүмкін, бұл уақытта ұйқышылдық, адамның өзін нәзік сезінуі, кейде себепсіз тітіркену көрінеді.Таңертеңгілік гигиеналық гимнастика ағзаны сергітеді, тіршілік әрекетінің негізгі процестерін арттырады (қан айналымы, тыныс алу,және т. б.)Таңғы гигиеналық гимнастиканың негізгі мақсаты:ОЖЖ тонусы және басқа органдардыңқызметін жандандыруосылайша, ағзаның ақыл-ой және физикалық жұмыс қабілеттілігі жақсарады.Осы мақсатқа сүйене отырып, физикалық жүктемені таңдау керек.Таңғы гигиеналық гимнастика жаттығуларында өте жеңіл жаттығуларды орындау қажет. Таңғы гигиеналық гимнастиканың ұзақтығы 10-15минут. Дене жаттығуларын орындағаннан кейін су, ауа және шынықтыру процедураларын орындау қажет.[14]
Дозаланған жүру-әмбебап физикалық жаттығу.Барлық адамдар жеке ерекшеліктері: жасына,жынысына,денсаулық жағдайына қарамастан сауықтыру мақсатында науқастың денсаулығын оңалту кезеңінде жүргізілетін ағзаның функционалдық мүмкіндіктері.Жүру кезінде зат алмасу, қан айналымы және тыныс алу процестері пациенттердің жүйке-психикалық жағдайы жақсарады. Мөлшерленгенжаяу қашықтық жүру қарқынына байланысты: баяу 60-80 Қадам 1 минутына (2-3 км/сағ), орташа-90-100 Қадам 1 минутына(4 км/сағ), Жылдам-1 минутына 120 қадам (5 км/сағ). Киім маусым бойынша таңдалуы керек және қозғалысқа ыңғайлы болуы керек, аяқ киім-ыңғайлы, жақсы спорттық болуы шарт.Жүргенде табиғи жиегін сақтай отырып, мұрын арқылы бірқалыпты жеткілікті терең дем алу қажет. Шаршау сезімі пайда болғанда,денеде жағымсыз сезім болса, дозаны тоқтату немесе азайту керек.Жүру кезіндегі физикалық жүктеме, негізінен, қашықтық шамасымен және қозғалыс жылдамдығымен мөлшерленеді.Серуендеу ұзақтығы физикалық жағдайына байланысты артады. Қолайлы белгілер болып еркін тыныс алу,аздап булану, қанағат сезімі, аздаған физикалық шаршау, серуендегеннен кейін тамыр соғуының жоғарылауы есептеледі.Серуендеу аяқталғаннан кейін гигиеналық душ қабылдаған жөн, әсіресе контрасты температураның душы пайдалы.[15]
Терренкур-емдеу әдісі арнайы ұйымдастырылған маршруттар бойынша қашықтық, уақыт және көлбеу бұрышы бойынша 3-тен 20º-ге. Дене жүктемелеріне төзімділікті, ағзаның шынығуын, дене төзімділігінің жоғарылауын дамытады, жүрек-қантамыр жүйесі мен тыныс алу қызметін жақсартады,жүйке-психикалық салаға жағымды әсер етеді.Терренкур маршруттары биік және төмен түсетін әдемі қиылысқан жерлерде салынады. Маршруттан өту кезіндегі жүктеме деңгейі қашықтықтан, көтеру бұрышының шамасымен,жүру қарқыны, аялдамалардың саны мен ұзақтығы. бойынша анықталады.Терренкурдағы жүктеме деңгейі маршруттарды: жеңіл (№ 1) –500 м – ге дейін, орташа (№ 2) – 1500 м-ге дейін және қиын (№3) - 3000 м-ге дейін.Қозғалыс кезінде жол бойында әр 150-200 м сайын демалыс орындары орналастырылады.[16]
Гидрокинезотерапия–бұл әр түрлі тереңдікте орындалатын дене жаттығуларының бір түрі.Пациенттерді суға (белге дейін, иыққа дейін,подбородокка) арнайы деңгейде батыру. Су адам ағзасына әсер ететін бірегей қасиеттерге ие, мысалы, қарсылық, гидростатикалық қысым жәнеитеру, сондай-ақ құрлыққа қарағанда үлкен пайда мен рахат әкеледі.Судың бірінші қасиеті орындалатын жаттығулардың тиімділігін айтарлықтай арттыруға мүмкіндік береді, өйткені судың тығыздығы ауа тығыздығынан 800 есе асады, бұл ретте қарсылық барлық жерде пайда боладыСудың екінші қасиеті қан тамырларының айналымын жақсартады. Бұл ретте жұмыс істеп тұрған бұлшықеттердің тамырларының қабырғаларына артық қысым көрсетілмейді, айналмалы қанға тартылған неғұрлым белсенді жұмыс істей бастайтын ішкі органдарға түседі.Судың үшінші қасиеті гравитация күшін әлсіретеді. Мойын бойынша суға батқан кездеадам өз салмағының тек 10% - ын сақтауға тура келеді. Батыру кезіндебелдік бойынша-50% салмақ. Буындардың, сүйектердің және бұлшықеттердің зақымдану қаупі құрлықта жоғары , суда орындалатын жаттығуларда айтарлықтай төмендейді. Суда жаттығудан кейін емделушілер ауырсыну мен ыңғайсыздық сезінуі екіталай.Физикалық жүктемелерден басқа, ағзаға су ортасының өзі оң әсер етеді. Ол дене жаттығуларын жеңілдетіп қана қоймай, олардың әсерін күшейтеді.Судағы физикалық жүктеме дененің механикалық, температуралық және гидростатикалық факторларының біріктірілген әсерінің арқасында жаттығушы және шынықтыру әсерін тигізеді.Гидрокинезотерапия сабақтары су 27-28º С температурада , ұзақтығы 35-45 минут, белсенді және пассивті жаттығуларды пайдалана отырып, жеңілдету және тарту элементтерімен(су гантельдері, пенопласт тақтайшалары, әртүрлігимнастикалық таяқпен), қабырғаға тіреліп жаттығулармен,бұлшықет релаксациясына ықпал ететін жаттығулармен жүргізіледі.[17]