ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 12.01.2024
Просмотров: 3053
Скачиваний: 102
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
нақты адам, оның ішкі әлемі, та-нымының ерекшелігі болып табылады. Мұндағы басты басымдылық – оқушыны адам, жеке тұлға деп қабылдау, оның көзқарасымен, пікірі-мен санасу, адами қарым–қатынас жасау. Гуманитарлық парадигма-ның ерекшеліктерінің бірі – мұғалім мен оқушы арасындағы мәнді құндылықтардың теңдігі.
Педагогикалық үдерісті жаңа парадигмаға сәйкес нәтижеге қа-рай бағыттау өзіндік ерекшеліктерімен сипатталады:
– белсенділік пен қатынастың бірлігі, үдеріске қатысушылардың барлық субъектілерінің ұйымдастырылған бірлескен дербес іс-әре-кеттері;
– әр түрлі сатыдағы жүйе қызметінің арнайы мамандануы;
– субъектілердің өзара әрекеттері нәтижесінде пайда болатын әртүрлі қарым-қатынастарының жиынтығы.
1.4.Мұғалім мен оқушылардың өзара әрекеттестігі – іс-әрекет субъектісі ретінде.Кәсіби-педагогикалық әрекет педагоги-калық үдерістің бір бөлігі болғандықтан, ол мұғалімнің кәсіби-дидак-тикалық құзыреттілігінің негізі болып табылады.
Осыған байланысты, педагогикалық жоғары мектеп алдында пе-дагогикалық міндеттерді өз бетінше шешуге қабілетті кәсіби құзыретті педагог дайындау міндеті тұрғаны айқын. Олар төмендегі педагоги-калық міндеттерді шеше алатындай болуы керек:
- рефлексивті–талдау (тұтас педагогикалық үдерісті, оның эле-менттерін, туындаған қиындықтарды талдау және қорытынды жасау т.б.);
- жобалау – болжау (тұтас педагогикалық үдерісті құру, жос-парлау, нәтижені және алынған шешімдердің салдарын болжау);
- ұйымдастырушылық - әрекеттік (оқу - тәрбие үдерісінің әр-түрлі нұсқаларын іске асыру, педагогикалық әрекеттің әралуан түрінің сәйкестігі);
- бағалау – ақпараттық (педагогикалық жүйенің даму болашағы туралы ақпарат жинау,өңдеу, сақтау және оны бағалау);
- түзету – реттеу (педагогикалық үдеріс ағымын түзету, қажетті коммуникативтік байланыстар орнату, оларды реттеп отыру және қолдау).
Н.В.Кузьминаның еңбектерінде педагогикалық іс-әрекеттің пси-хологиялық құрылымына сипаттама беріледі. Ол барлық студенттің педагогикалық мамандыққа бағыттылығын және педагогикалық икем-ділігін қалыптастыруды педагогикалық меңгерудің маңызды міндетте-рінің бірін санайды. Сонымен қатар маман дайындаудың тиімділігін арттыру үшін студенттерді болашақ кәсіби іс-әрекетінің құрылымына икемдей отырып, мұғалім тұлғасын қалыптастыру үдерісін қарастыра-ды. Педагогикалық қабілетке ол педагогикалық байқампаздық, педаго-гикалық қиял, педагогикалық такт, назар аудару, көңіл қою және талапшылдықты жатқызады.
П.Я. Гальперин еңбектерінде іс-әрекеттің психологиялық құры-лымы туралы жалпылама көзқарас негізінде педагогикалық іс-қимыл-дың құрылымы қарастырылады. Олар: 1) оқушыларды алдағы жасала-тын іс-әрекетке ынталандырып, қызығушылық туғызу; 2) мақсатты орындауға дайындық; 3) іс-әрекетті жүзеге асыру үшін қажетті білім, біліктерін тексеру; 4) іс - әрекеттерді ұйымдастыру; 5) білім, білік жә-не дағдыны бекітуге арналған жаттығулар; 6) іс-әрекеттің орында-луын бағалау және нәтижесін тексеру, оған оңды қарым–қатынас қалыптастыру.
Нәтижеге бағдарланған жаңа білім беру жүйесіне көшу – педа-гог мамандарды кәсіби дайындаудың мақсатын, мазмұнын және ұйымдастыру технологиясын жаңа деңгейге көтеріп, одан әрі жақсар-туды талап етіп отыр.
Қазіргі заманғы мұғалімді кәсіби дайындау деп мұғалім бойына уақыт талабына сәйкесті математикалық, тілдік, психологиялық – пе-дагогикалық және әдістемелік білім мен біліктер жиынтығын қалып-тастыруды түсінеміз. Педагогикалық үдеріс - субъектілердің өзара әрекеттері нәтижесінде пайда болатын әртүрлі қарым-қатынастарының жиынтығы.
1.5.Тұтас педагогикалық үдерістің қызметтері.Оқыту мен тәрбие үдерісін ажырамас бірлікте қарау идеясы XIX ғасырдың орта-сында өмірге келді. Қазіргі кезеңде педагогикалық үдеріс немесе жалпы оқу тәрбие үдерісі біртұтастықта қаралады. Біртұтастық дегеніміз – оқу мен тәрбиенің олардың мақсаты, міндеті, мазмұны, әдісі, құралы, түрі, ұстаз бен шәкірт, шәкірт пен ата-ана, сынып жетекшісі мен сы-нып ұстаздары, қоршаған орта, тәрбиенің мазмұны және т. б біртұтас-тықта алынып, жеке-жеке қаралады.
Ғалымдар М.А. Данилов, В.С. Ильин, В.В. Краевский, Б.Т. Лихачев, Н.В. Кузьмина, Ю.П. Сокольников, Н.Д. Хмель педагогикалық үдерістің тұтастығын түрлі әдіснамалық тұғырлар тұрғысынан түсіндірді.
Педагогикалық үдерістің оқу және оқудан тыс аймақ бірлікте-рінің қажеттігі туындады, ал ол оқушылар үшін тұлға қалыптасуының басты жағдайы болады және сол үдерістің біртұтастығын көрсетеді.
Педагогикалық үдеріс өзін біртұтастық ретінде субъектілердің өзара әрекеттегі арнайы ұйымдастырылған іс-әрекеттерін бөле көрсете алады. Егер әрбір субъектінің жетістіктері болса, онда «ұстаздар-оқушылар» жүйесінің тұрақтылығымен өзін-өзі дамыту мәселесі шешіледі.
Педагогикалық үдерістің оқу және оқудан тыс саласының бірлігі жеке тұлғаны қалыптастырудың шарты - пәнаралық бай-ланыс.
Бүгінгі мектеп оқушысының жалпы және психикалық дамуы-ның жеткілікті деңгейіне қол жеткізу үшін, ең алдымен, білім берудің мақсаты түбегейлі өзгеру керек: бірінші кезекке, бұрынғыша оқушыны пәндік білім, біліктердің белгілі бір жиынтығымен қаруландыру емес, оқу әрекетін қалыптастыру негізінде рухани дүниесі бай және адам-гершілігі мол, қоғамдық өмірдің барлық аясында ұлттық құндылық-тарды бағалауға және дамытуға қабілетті тұлғаны қалыптастыру білім мазмұнын таңдауда қатаң ескерілетін мәселе екенін баса айтқан жөн.
Мектеп оқушысының жас ерекшелігіне сай таным мүмкіндігін және оқыту мақсатының оқушы тұлғасын тәрбиелеуге бағдарланғанын ескерсек, онда бұл сатыда оқылатын пәндерді ғылымдар негіздері тү-рінде қарауға болмайтыны түсінікті: мұнда негізінен, оқушыда мәде-ниеттің базистік қырларын қалыптастыру бірінші орынға шығады. Осымен байланысты, білім мазмұнын былайша жіктеуге болады: ком-муникативтік мәдениет (ана тілі), ақыл-ой мәдениеті (математика, жа-ратылыстану), эстетика және адамгершілік мәдениеті, еңбек мәдениеті, дене тәрбиесі. Оқушылардың психикалық дамуындағы негізгі әрекет-оқу әрекеті. Мұнан басқа дамыта оқытуды ұйымдастыру, баланың же-ке тұлғасы мен оның ерекшеліктерін танып білу бастауыш сынып мұ-ғалімінен педагогика, психология, практикалық психологиядан терең білім мен білікті талап етеді. Сондықтан, мұғалімге қолданыстағы оқы-тудың түрлі әдістемелік жүйесін, технологиясын, оқулық пен оқу бағ-дарламаларын саралап пайдалана білуі үшін жаңа тұрпаттағы әдісте-мелік даярлық, кәсіби – дидактикалық құзыреттілік керек.
Замануи мектеп алдында тұрған осындай жаңа мақсат, міндет-тер болашақ мұғалімдерден оқу–тәрбие үдерісіне әдістемелік талдау жасап, ондағы нақты мәселелерді анықтап, оны өз бетінше шеше білу қабілетінің болуын, яғни жақсы дамыған шығармашыл ізденім-паздық, ғылыми – зерттеушілік қабілетінің болуын талап етеді.
Пәнаралық байланыс оқушылардың жеке тұлғасын дамытуда, білім мен тәрбие беру міндеттерін шешуде де өте маңызды болып табылады және педагогикалық іс-әрекеттің, еңбектің ғылыми негізде ұйымдастырылуына көмектеседі.
Мектепте пәндер арасындағы өзара байланысты әрдайым ұйым-дастырып, жүргізіп отыру – оқушыларға ғылымдар негізін игерудің, сонымен бірге білім беруді дамытудың қажетті шарты.
Пәнаралық байланыстың философиялық негізіне сәйкес дүниеде барлық заттың, құбылыстың бірімен–бірінің өзара байланыстылығы туралы тұжырымдалған дүние туралы білімдер де тығыз байланыста болады. Оқушының өз болмысын тануға көмектесіп, қабілетін ояту, жаңа рухани күш беру білімнің ең маңызды мақсаты болып табылады. Философия адамды биологиялық және әлеуметтік құбылыстардың бір-лігі ретінде қарастырады.
Психологтар оқушылардың пәнаралық байланыс арқылы әр түр-лі пәндердегі қабылдауды олардың білімдерін бір жүйеге түсіріп, ақыл-ойына серпіліс туғызып, таным әрекетіне шығармашылық сипат береді деп тұжырымдайды. Сондықтан, пәнаралық байланыс ақыл-ой әрекетінің психологиялық және физиологиялық негізін, ми қыртысы-ның жүйелік ұстанымын ескергенде ғана жүзеге асады.
Пәнаралық оқытудың қазіргі оқыту–тәрбиелеу, білім беру жүйесінде оқушылардың дүниетанымын тереңдете отырып, оқытудың тиімділігін арттыруға көмектесетіні ғылыми-педагогикалық тұрғыдан дәлелденген. Оқушылардың әртүрлі пәндер бойынша алынған білім, біліктерді қабылдауы, түсінуі, олардың ақыл-ойына серпін тудырып, танымдық іс-әрекеттеріне шығармашылық сипат беріп, барлық білімдерін жүйелейді. Пәнаралық байланыс арқылы оқытудың да-мытушылық, білім және тәрбие берушілік қызметі обьективті түрде кеңейіп, дамып отырады.
Классикалық педагогика жүйесінде орын алған пәнаралық бай-ланыс идеясы - тарихи дамуда дәлелденіп, педагогиканың, оның ішінде пәннің оқыту әдістемесінің басты мәселесіне айналып отыр. Сонымен қатар пәнаралық байланыс заманауи мектептер жүйесінің білім мазмұнын айқындаудың басты шарты болып табылады.
Оқу пәндері мазмұнында пәнаралық байланыстардың алатын өз орны бар. Өйткені олар аралас пәндердің жалпы бip бөлімі болып табы-лады және пәндердің өзара сіңісуін көрсетеді. Пәнаралық байланысты мазмұны бойынша төмендегіше төрт түрге бөлуге болады:
а)түсініктердің, заңдылықтардың және теориялардың жалпыға ортақтығы бойынша;
б) бip ғана объектіні оқып үйренуге қатысты жалпы ғылыми фактілер бойынша;
в) жалпы ғылыми әдебиеттерді қолдану бойынша;
г) ойлау ic - әрекеттерінің жалпы тәсілдері бойынша.
Педагогика ғылымында дидактикалық ұстанымдар білім мазмұнының негізін құраушы құрылым болып есептеледі. Сол себепті оқыту үдерісіндегі пәнаралық және әр пәннің пәнішілік байланыстылық ұстанымының да өзіндік маңызы бар.
1.6.Тұтас педагогикалық үдеріс құрылымы. Тұтас педагогика-лық үдерістің негізгі бір бөлігі - оқыту үдерісі.
Оқыту құбылысының әртүрлі деңгейде: жалпы педагогикада, дидактикада, әдістемеде, психологияда бейнеленуінің өзіндік ерекше-ліктеріне тоқталайық.
Педагогика деңгейінде оқыту – қоғамдық тәжірибені өскелең ұрпаққа беру әрекеті педагогикалық әрекеттің тұтас қыры.
Дидактика деңгейінде оқыту – білім беру мазмұнын үйрету мен үйренудің бірлігі.
Әдістеме деңгейінде оқыту – оқыту (сабақ беру) әрекеті мен нақты оқу пәнінің материалдарын оқып–үйренудің бірігуін жүзеге асыру формасы.
Психология деңгейінде оқыту –нәтижесінде оқушының интеллектісін байытып, психикалық дамуы жүзеге асатын мұғалім мен оқушының өзара іс-әрекетінің жиынтығы.
Педагогикалық әдебиеттердегі анықтамаларда оқыту жеке су-бъектілер – оқушы мен мұғалімнің әрекеті ретінде көрсетілген: «Оқы-ту – оқушы мен мұғалім жүзеге асыратын екі жақты үдеріс»; «Оқыту үдерісі мұғалімнің, сол сияқты оқушының да әрекеті»; «Оқытуда бар-лық уақытта екі жағы: оқыту мен оқу айқын көрінеді. Оқыту – мұ-ғалімнің материалды балаға түсіндірудегі, пәнді оқыту барысындағы оқушының әрекетін бақылаудағы, оқушының материалды оқып–үйре-нуі мен алған білімдерін қолдана білуіне басшылық жасаудағы, олар-дың білімдері, біліктері мен дағдыларын тексерудегі іс- әрекеті. Оқу (үйрену) – оқушылардың белгілі бір пәнді және оқытушының түсін-діргендерін қабылдаудағы, өтіліп отырған фактілер мен құбылыстар-ды, олардың арасындағы байланыстарды ойға тоқудағы, білімді бекіту мен қолданудағы мұғалім басшылығымен жасайтын саналы қызметі». Оқыту өзара байланысты, бірақ екі дербес субъектінің – мұғалім мен оқушының жеке әрекеттерінің жиынтығы ретінде көрсетілген.
Тұтас педагогикалық үдерістің келесі бөлігі – тәрбие үдерісі. Орта білім беру ұйымдарындағы тәрбие жұмысының басты міндеттерінің бірі – еліміздің болашағының біртұтас іргетасын және жал-пыазаматтық біріктіруші мақсат жүйесінің негізін құрайтын жаңа идеологиялық тұжырымдама «Мәңгілік Ел» жалпыұлттық патриоттық идеясы мен Патриоттық Актісін жүзеге асыру болып табылады.
«Мәңгілік Ел» – ұлттық сана-сезім мен отаншылдықтың дамуы-ның жоғары деңгейіндегі, инновациялық экономика жағдайында та-бысты еңбек ететін, жалпыадамзаттық және ұлттық құндылықтарды бойына сіңірген, елінің тағдыры үшін жауапкершілік сезімі бар қоғам-ның әлеуметтік белсенді мүшелерін тәрбиелеу. «Мәңгілік Ел» жал-пыұлттық патриоттық идеясы құндылықтарының қоғамдық санада, білім беру және тәрбие жүйесінде бекуін қамтамасыз ету керек
Педагогикалық үдерістің психологиялық құрылымы: танымдық үдерістер (қабылдау, ойлау, еске сақтау, ақпарат сіңіру), оқуға қызы-ғушылық (оқуға қызығуды, қабілетті ынтаны айқындау), қуат (көте-ріңкі не түсіңкі дене мен күш-қуаты, белсенділік, еңбекқорлық не шаршау динамикасы) деп педагогикалық үдерістің құрылымын жан-жақты ашуға тырысқан.
Педагогикалық үдерісті жаңа парадигмаға сәйкес нәтижеге қа-рай бағыттау өзіндік ерекшеліктерімен сипатталады:
– белсенділік пен қатынастың бірлігі, үдеріске қатысушылардың барлық субъектілерінің ұйымдастырылған бірлескен дербес іс-әре-кеттері;
– әр түрлі сатыдағы жүйе қызметінің арнайы мамандануы;
– субъектілердің өзара әрекеттері нәтижесінде пайда болатын әртүрлі қарым-қатынастарының жиынтығы.
1.4.Мұғалім мен оқушылардың өзара әрекеттестігі – іс-әрекет субъектісі ретінде.Кәсіби-педагогикалық әрекет педагоги-калық үдерістің бір бөлігі болғандықтан, ол мұғалімнің кәсіби-дидак-тикалық құзыреттілігінің негізі болып табылады.
Осыған байланысты, педагогикалық жоғары мектеп алдында пе-дагогикалық міндеттерді өз бетінше шешуге қабілетті кәсіби құзыретті педагог дайындау міндеті тұрғаны айқын. Олар төмендегі педагоги-калық міндеттерді шеше алатындай болуы керек:
- рефлексивті–талдау (тұтас педагогикалық үдерісті, оның эле-менттерін, туындаған қиындықтарды талдау және қорытынды жасау т.б.);
- жобалау – болжау (тұтас педагогикалық үдерісті құру, жос-парлау, нәтижені және алынған шешімдердің салдарын болжау);
- ұйымдастырушылық - әрекеттік (оқу - тәрбие үдерісінің әр-түрлі нұсқаларын іске асыру, педагогикалық әрекеттің әралуан түрінің сәйкестігі);
- бағалау – ақпараттық (педагогикалық жүйенің даму болашағы туралы ақпарат жинау,өңдеу, сақтау және оны бағалау);
- түзету – реттеу (педагогикалық үдеріс ағымын түзету, қажетті коммуникативтік байланыстар орнату, оларды реттеп отыру және қолдау).
Н.В.Кузьминаның еңбектерінде педагогикалық іс-әрекеттің пси-хологиялық құрылымына сипаттама беріледі. Ол барлық студенттің педагогикалық мамандыққа бағыттылығын және педагогикалық икем-ділігін қалыптастыруды педагогикалық меңгерудің маңызды міндетте-рінің бірін санайды. Сонымен қатар маман дайындаудың тиімділігін арттыру үшін студенттерді болашақ кәсіби іс-әрекетінің құрылымына икемдей отырып, мұғалім тұлғасын қалыптастыру үдерісін қарастыра-ды. Педагогикалық қабілетке ол педагогикалық байқампаздық, педаго-гикалық қиял, педагогикалық такт, назар аудару, көңіл қою және талапшылдықты жатқызады.
П.Я. Гальперин еңбектерінде іс-әрекеттің психологиялық құры-лымы туралы жалпылама көзқарас негізінде педагогикалық іс-қимыл-дың құрылымы қарастырылады. Олар: 1) оқушыларды алдағы жасала-тын іс-әрекетке ынталандырып, қызығушылық туғызу; 2) мақсатты орындауға дайындық; 3) іс-әрекетті жүзеге асыру үшін қажетті білім, біліктерін тексеру; 4) іс - әрекеттерді ұйымдастыру; 5) білім, білік жә-не дағдыны бекітуге арналған жаттығулар; 6) іс-әрекеттің орында-луын бағалау және нәтижесін тексеру, оған оңды қарым–қатынас қалыптастыру.
Нәтижеге бағдарланған жаңа білім беру жүйесіне көшу – педа-гог мамандарды кәсіби дайындаудың мақсатын, мазмұнын және ұйымдастыру технологиясын жаңа деңгейге көтеріп, одан әрі жақсар-туды талап етіп отыр.
Қазіргі заманғы мұғалімді кәсіби дайындау деп мұғалім бойына уақыт талабына сәйкесті математикалық, тілдік, психологиялық – пе-дагогикалық және әдістемелік білім мен біліктер жиынтығын қалып-тастыруды түсінеміз. Педагогикалық үдеріс - субъектілердің өзара әрекеттері нәтижесінде пайда болатын әртүрлі қарым-қатынастарының жиынтығы.
1.5.Тұтас педагогикалық үдерістің қызметтері.Оқыту мен тәрбие үдерісін ажырамас бірлікте қарау идеясы XIX ғасырдың орта-сында өмірге келді. Қазіргі кезеңде педагогикалық үдеріс немесе жалпы оқу тәрбие үдерісі біртұтастықта қаралады. Біртұтастық дегеніміз – оқу мен тәрбиенің олардың мақсаты, міндеті, мазмұны, әдісі, құралы, түрі, ұстаз бен шәкірт, шәкірт пен ата-ана, сынып жетекшісі мен сы-нып ұстаздары, қоршаған орта, тәрбиенің мазмұны және т. б біртұтас-тықта алынып, жеке-жеке қаралады.
Ғалымдар М.А. Данилов, В.С. Ильин, В.В. Краевский, Б.Т. Лихачев, Н.В. Кузьмина, Ю.П. Сокольников, Н.Д. Хмель педагогикалық үдерістің тұтастығын түрлі әдіснамалық тұғырлар тұрғысынан түсіндірді.
Педагогикалық үдерістің оқу және оқудан тыс аймақ бірлікте-рінің қажеттігі туындады, ал ол оқушылар үшін тұлға қалыптасуының басты жағдайы болады және сол үдерістің біртұтастығын көрсетеді.
Педагогикалық үдеріс өзін біртұтастық ретінде субъектілердің өзара әрекеттегі арнайы ұйымдастырылған іс-әрекеттерін бөле көрсете алады. Егер әрбір субъектінің жетістіктері болса, онда «ұстаздар-оқушылар» жүйесінің тұрақтылығымен өзін-өзі дамыту мәселесі шешіледі.
Педагогикалық үдерістің оқу және оқудан тыс саласының бірлігі жеке тұлғаны қалыптастырудың шарты - пәнаралық бай-ланыс.
Бүгінгі мектеп оқушысының жалпы және психикалық дамуы-ның жеткілікті деңгейіне қол жеткізу үшін, ең алдымен, білім берудің мақсаты түбегейлі өзгеру керек: бірінші кезекке, бұрынғыша оқушыны пәндік білім, біліктердің белгілі бір жиынтығымен қаруландыру емес, оқу әрекетін қалыптастыру негізінде рухани дүниесі бай және адам-гершілігі мол, қоғамдық өмірдің барлық аясында ұлттық құндылық-тарды бағалауға және дамытуға қабілетті тұлғаны қалыптастыру білім мазмұнын таңдауда қатаң ескерілетін мәселе екенін баса айтқан жөн.
Мектеп оқушысының жас ерекшелігіне сай таным мүмкіндігін және оқыту мақсатының оқушы тұлғасын тәрбиелеуге бағдарланғанын ескерсек, онда бұл сатыда оқылатын пәндерді ғылымдар негіздері тү-рінде қарауға болмайтыны түсінікті: мұнда негізінен, оқушыда мәде-ниеттің базистік қырларын қалыптастыру бірінші орынға шығады. Осымен байланысты, білім мазмұнын былайша жіктеуге болады: ком-муникативтік мәдениет (ана тілі), ақыл-ой мәдениеті (математика, жа-ратылыстану), эстетика және адамгершілік мәдениеті, еңбек мәдениеті, дене тәрбиесі. Оқушылардың психикалық дамуындағы негізгі әрекет-оқу әрекеті. Мұнан басқа дамыта оқытуды ұйымдастыру, баланың же-ке тұлғасы мен оның ерекшеліктерін танып білу бастауыш сынып мұ-ғалімінен педагогика, психология, практикалық психологиядан терең білім мен білікті талап етеді. Сондықтан, мұғалімге қолданыстағы оқы-тудың түрлі әдістемелік жүйесін, технологиясын, оқулық пен оқу бағ-дарламаларын саралап пайдалана білуі үшін жаңа тұрпаттағы әдісте-мелік даярлық, кәсіби – дидактикалық құзыреттілік керек.
Замануи мектеп алдында тұрған осындай жаңа мақсат, міндет-тер болашақ мұғалімдерден оқу–тәрбие үдерісіне әдістемелік талдау жасап, ондағы нақты мәселелерді анықтап, оны өз бетінше шеше білу қабілетінің болуын, яғни жақсы дамыған шығармашыл ізденім-паздық, ғылыми – зерттеушілік қабілетінің болуын талап етеді.
Пәнаралық байланыс оқушылардың жеке тұлғасын дамытуда, білім мен тәрбие беру міндеттерін шешуде де өте маңызды болып табылады және педагогикалық іс-әрекеттің, еңбектің ғылыми негізде ұйымдастырылуына көмектеседі.
Мектепте пәндер арасындағы өзара байланысты әрдайым ұйым-дастырып, жүргізіп отыру – оқушыларға ғылымдар негізін игерудің, сонымен бірге білім беруді дамытудың қажетті шарты.
Пәнаралық байланыстың философиялық негізіне сәйкес дүниеде барлық заттың, құбылыстың бірімен–бірінің өзара байланыстылығы туралы тұжырымдалған дүние туралы білімдер де тығыз байланыста болады. Оқушының өз болмысын тануға көмектесіп, қабілетін ояту, жаңа рухани күш беру білімнің ең маңызды мақсаты болып табылады. Философия адамды биологиялық және әлеуметтік құбылыстардың бір-лігі ретінде қарастырады.
Психологтар оқушылардың пәнаралық байланыс арқылы әр түр-лі пәндердегі қабылдауды олардың білімдерін бір жүйеге түсіріп, ақыл-ойына серпіліс туғызып, таным әрекетіне шығармашылық сипат береді деп тұжырымдайды. Сондықтан, пәнаралық байланыс ақыл-ой әрекетінің психологиялық және физиологиялық негізін, ми қыртысы-ның жүйелік ұстанымын ескергенде ғана жүзеге асады.
Пәнаралық оқытудың қазіргі оқыту–тәрбиелеу, білім беру жүйесінде оқушылардың дүниетанымын тереңдете отырып, оқытудың тиімділігін арттыруға көмектесетіні ғылыми-педагогикалық тұрғыдан дәлелденген. Оқушылардың әртүрлі пәндер бойынша алынған білім, біліктерді қабылдауы, түсінуі, олардың ақыл-ойына серпін тудырып, танымдық іс-әрекеттеріне шығармашылық сипат беріп, барлық білімдерін жүйелейді. Пәнаралық байланыс арқылы оқытудың да-мытушылық, білім және тәрбие берушілік қызметі обьективті түрде кеңейіп, дамып отырады.
Классикалық педагогика жүйесінде орын алған пәнаралық бай-ланыс идеясы - тарихи дамуда дәлелденіп, педагогиканың, оның ішінде пәннің оқыту әдістемесінің басты мәселесіне айналып отыр. Сонымен қатар пәнаралық байланыс заманауи мектептер жүйесінің білім мазмұнын айқындаудың басты шарты болып табылады.
Оқу пәндері мазмұнында пәнаралық байланыстардың алатын өз орны бар. Өйткені олар аралас пәндердің жалпы бip бөлімі болып табы-лады және пәндердің өзара сіңісуін көрсетеді. Пәнаралық байланысты мазмұны бойынша төмендегіше төрт түрге бөлуге болады:
а)түсініктердің, заңдылықтардың және теориялардың жалпыға ортақтығы бойынша;
б) бip ғана объектіні оқып үйренуге қатысты жалпы ғылыми фактілер бойынша;
в) жалпы ғылыми әдебиеттерді қолдану бойынша;
г) ойлау ic - әрекеттерінің жалпы тәсілдері бойынша.
Педагогика ғылымында дидактикалық ұстанымдар білім мазмұнының негізін құраушы құрылым болып есептеледі. Сол себепті оқыту үдерісіндегі пәнаралық және әр пәннің пәнішілік байланыстылық ұстанымының да өзіндік маңызы бар.
1.6.Тұтас педагогикалық үдеріс құрылымы. Тұтас педагогика-лық үдерістің негізгі бір бөлігі - оқыту үдерісі.
Оқыту құбылысының әртүрлі деңгейде: жалпы педагогикада, дидактикада, әдістемеде, психологияда бейнеленуінің өзіндік ерекше-ліктеріне тоқталайық.
Педагогика деңгейінде оқыту – қоғамдық тәжірибені өскелең ұрпаққа беру әрекеті педагогикалық әрекеттің тұтас қыры.
Дидактика деңгейінде оқыту – білім беру мазмұнын үйрету мен үйренудің бірлігі.
Әдістеме деңгейінде оқыту – оқыту (сабақ беру) әрекеті мен нақты оқу пәнінің материалдарын оқып–үйренудің бірігуін жүзеге асыру формасы.
Психология деңгейінде оқыту –нәтижесінде оқушының интеллектісін байытып, психикалық дамуы жүзеге асатын мұғалім мен оқушының өзара іс-әрекетінің жиынтығы.
Педагогикалық әдебиеттердегі анықтамаларда оқыту жеке су-бъектілер – оқушы мен мұғалімнің әрекеті ретінде көрсетілген: «Оқы-ту – оқушы мен мұғалім жүзеге асыратын екі жақты үдеріс»; «Оқыту үдерісі мұғалімнің, сол сияқты оқушының да әрекеті»; «Оқытуда бар-лық уақытта екі жағы: оқыту мен оқу айқын көрінеді. Оқыту – мұ-ғалімнің материалды балаға түсіндірудегі, пәнді оқыту барысындағы оқушының әрекетін бақылаудағы, оқушының материалды оқып–үйре-нуі мен алған білімдерін қолдана білуіне басшылық жасаудағы, олар-дың білімдері, біліктері мен дағдыларын тексерудегі іс- әрекеті. Оқу (үйрену) – оқушылардың белгілі бір пәнді және оқытушының түсін-діргендерін қабылдаудағы, өтіліп отырған фактілер мен құбылыстар-ды, олардың арасындағы байланыстарды ойға тоқудағы, білімді бекіту мен қолданудағы мұғалім басшылығымен жасайтын саналы қызметі». Оқыту өзара байланысты, бірақ екі дербес субъектінің – мұғалім мен оқушының жеке әрекеттерінің жиынтығы ретінде көрсетілген.
Тұтас педагогикалық үдерістің келесі бөлігі – тәрбие үдерісі. Орта білім беру ұйымдарындағы тәрбие жұмысының басты міндеттерінің бірі – еліміздің болашағының біртұтас іргетасын және жал-пыазаматтық біріктіруші мақсат жүйесінің негізін құрайтын жаңа идеологиялық тұжырымдама «Мәңгілік Ел» жалпыұлттық патриоттық идеясы мен Патриоттық Актісін жүзеге асыру болып табылады.
«Мәңгілік Ел» – ұлттық сана-сезім мен отаншылдықтың дамуы-ның жоғары деңгейіндегі, инновациялық экономика жағдайында та-бысты еңбек ететін, жалпыадамзаттық және ұлттық құндылықтарды бойына сіңірген, елінің тағдыры үшін жауапкершілік сезімі бар қоғам-ның әлеуметтік белсенді мүшелерін тәрбиелеу. «Мәңгілік Ел» жал-пыұлттық патриоттық идеясы құндылықтарының қоғамдық санада, білім беру және тәрбие жүйесінде бекуін қамтамасыз ету керек
Педагогикалық үдерістің психологиялық құрылымы: танымдық үдерістер (қабылдау, ойлау, еске сақтау, ақпарат сіңіру), оқуға қызы-ғушылық (оқуға қызығуды, қабілетті ынтаны айқындау), қуат (көте-ріңкі не түсіңкі дене мен күш-қуаты, белсенділік, еңбекқорлық не шаршау динамикасы) деп педагогикалық үдерістің құрылымын жан-жақты ашуға тырысқан.