ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 25.10.2023
Просмотров: 86
Скачиваний: 2
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Ские жыныстық гормондары анаболикалық гормондар болып табылады, олар бұлшықеттерде ақуыздың синтезі мен жиналуын ынталандырады, бұл жас кезінде айқын көрінеді. Андростерон тек жыныстық әрекетті көрсетеді, бірақ анаболикалық емес.
Андрогендер кейбір басқа гормондардың (мысалы, кортикостероидтар, өсу гормоны және басқалары) синергистері (әсерін күшейтеді). Медициналық тәжірибеде, мал шаруашылығында импотенция және мет жыныс бездерінің жеткіліксіздігі кезінде метилтестостерон препараты қолданылады. Оның тестостероннан айырмашылығы, оның құрамында он жетінші көміртек атомында метил тобы бар. Жасанды синтезделген метилтестостерон, табиғи тестостеронға қарағанда бірнеше есе белсенді.Әйел жыныстық гормондары немесе эстрогендер аналық без фолликулаларында, сары денеде және жүктілік кезінде плацентада түзіледі. Олар эстран туындылары, он сегіз көміртектен тұрады және циклопентанопергидрофенантреннен ерекшеленеді, өйткені олардың құрамында он үшінші көміртек атомының бір ғана метил тобы бар. Әйел жыныстық гормондарының қасиеттері - жануарларда эструстың пайда болуы және жатырдың шырышты қабығының өсуі – эстранның бірнеше туындылары бар. Олардың ішіндегі ең тиімдісі: эстрадиол, эстрон (Фолликул) және эстриол (әйелдің аналық безі күніне шамамен 1 мг эстрадиол бөледі).
1.2. Гормондардың әсер ету механизмі. Циклаздық жүйенің гормондардың әсер ету механизміндегі рөлі
Әсер ету механизмі бойынша гормондар екі негізгі түрге бөлінеді. Біріншісі-ақуыз және пептидтік гормондар, катехоламиндер және гормоноидтар. Олардың молекуласы мақсатты жасушаға жақындап, сыртқы плазмалық мембрананың ақуыз рецепторларының молекулаларымен байланысады, содан кейін медиаторлардың көмегімен (c amp, c GMP, простагландиндер, Ca2+) мақсатты жасушаның ферменттік жүйелеріне және ондағы метаболизмге әсер етеді. Екінші типтегі гормондарға стероидты және қалқанша безінің гормондарының бір бөлігі жатады. Олардың молекуласы мембрана тесіктері арқылы мақсатты жасушаның тереңдігіне оңай енеді; цитозолда, ядролық мембранадағы митохондрияларда локализацияланған гликопротеидті рецепторлардың молекулаларымен әрекеттесіп, бүкіл жасушалық метаболизмге және ең алдымен транскрипция процестеріне әсер етеді.
Гормондардың мақсатты жасушаларға әсер ету механизмдері.
Гормонның құрылымына байланысты өзара әрекеттесудің екі түрі бар. Егер гормон молекуласы липофильді болса (мысалы, стероидты гормондар), онда ол мақсатты жасушалардың сыртқы мембранасының липидті қабатынан өте алады. Егер молекула үлкен болса немесе полярлы болса, онда оның жасушаға енуі мүмкін емес. Сондықтан липофильді гормондар үшін рецепторлар мақсатты жасушалардың ішінде, ал гидрофильді гормондар үшін рецепторлар сыртқы мембранада болады.Гормоналды сигналға жасушалық жауап алу үшін гидрофильді молекулалар жағдайында жасушаішілік сигнал беру механизмі әрекет етеді. Бұл екінші делдал деп аталатын заттардың қатысуымен болады. Гормондардың молекулалары пішіні жағынан өте алуан түрлі, ал "екінші хабаршылар" жоқ.Сигнал берудің сенімділігі гормонның рецепторлық ақуызға өте жоғары жақындығын қамтамасыз етеді.Гуморальдық сигналдардың жасушаішілік берілуіне қатысатын делдалдар дегеніміз не?Бұл циклдік нуклеотидтер (camp және cGMP), инозитол трифосфат, кальций байланыстыратын ақуыз-кальмодулин, кальций иондары, циклдік нуклеотидтердің синтезіне қатысатын ферменттер, сондай - ақ ақуыз киназалары - ақуызды фосфорлау ферменттері. Бұл заттардың барлығы мақсатты жасушалардағы жеке ферменттік жүйелердің белсенділігін реттеуге қатысады.Гормондар мен жасушаішілік делдалдардың әсер ету механизмдерін толығырақ қарастырайық.
Мембраналық әсер ету механизмі бар сигнал молекулаларынан мақсатты жасушаларға сигнал берудің екі негізгі жолы бар:
-
аденилатциклазды (немесе гуанилатциклазды) жүйелер; -
фосфоинозит механизмі.
Циклаздық жүйенің гормондардың әсер ету механизміндегі рөлін білмес бұрын, осы жүйенің анықтамасын қарастырыңыз. Циклаздық жүйе-бұл жасушадағы аденозинциклофосфаттан, аденилатциклазадан және фосфодиэстеразадан тұратын, жасуша мембраналарының өткізгіштігін реттейтін, тірі жасушаның көптеген метаболикалық процестерін реттеуге қатысатын, кейбір гормондардың әсеріне делдал болатын жүйе. Яғни, циклазиялық жүйенің рөлі-олар гормондардың әсер ету механизміндегі екінші хабаршылар. "Аденилатциклаза-цАМФ" жүйесі. Мембраналар аденилатциклаза ферменті екі формада болуы мүмкін-белсендірілген және белсендірілмеген. Аденилатциклазаның белсендірілуіне гормон-рецепторлық кешен әсер етеді, оның түзілуі гуанил нуклеотидінің (ГТФ) арнайы реттеуші ынталандырушы ақуызбен (GS-ақуыз) байланысуына әкеледі, содан кейін GS-ақуыз магнийдің аденилатциклазаға қосылуын және оның белсендірілуін тудырады. Аденилатциклазаны белсендіретін глюкагон, тиреотропин, паратирин, вазопрессин, гонадотропин және т. б. гормондар осылай әрекет етеді. Кейбір гормондар, керісінше, аденилатциклазаны тежейді (соматостатин, ангиотензин-П және т.б.). Аденилатциклазаның әсерінен цАМФ АТФ-дан синтезделеді, бұл жасуша цитоплазмасында протеинкиназалардың белсендірілуін тудырады, көптеген жасушаішілік ақуыздардың фосфорлануын қамтамасыз етеді. Бұл мембраналардың өткізгіштігін өзгертеді, яғни гормонға тән метаболикалық және сәйкесінше функционалдық ауысуларды тудырады. Camp жасушаішілік әсерлері пролиферация, дифференциация процестеріне, мембраналық рецепторлық ақуыздардың гормон молекулаларына қол жетімділігіне әсер етеді. "Гуанилатциклаза-цГМФ" жүйесі. Мембраналық гуанилатциклазаның активтенуі гормон-рецепторлық кешеннің тікелей әсерінен емес, иондалған кальций және мембраналық оксиданттық жүйелер арқылы жанама түрде жүреді. Натриуретикалық атриальды гормон-атриопептид, тамыр қабырғасының тіндік гормоны өз әсерін осылай жүзеге асырады. Көптеген тіндерде camp және cGMP биохимиялық және физиологиялық әсерлері керісінше. Мысалдар camp әсерінен жүректің жиырылуын ынталандыру және олардың cGMP тежелуі, cGMP ішектің тегіс бұлшықеттерінің жиырылуын ынталандыру және camp тежелуі болуы мүмкін.Аденилатциклазды немесе гуанилатциклазды жүйелерден басқа, кальций иондары мен инозитолтрифосфат қатысатын мақсатты жасуша ішінде ақпарат беру механизмі де бар.
Инозитол трифосфаты - күрделі липид-инозитфосфатидтің туындысы болып табылатын зат. Ол мембраналық ақуыз - рецептордың жасушаішілік доменіндегі конформациялық өзгерістер нәтижесінде белсендірілетін арнайы фермент-фосфолипаза "С" әсерінен түзіледі.Бұл фермент фосфатидил-инозитол-4,5-бисфосфат молекуласындағы фосфоэфир байланысын гидролиздейді және нәтижесінде диацилглицерин мен инозитол трифосфат түзіледі.Диацилглицерин мен инозитол трифосфаттың түзілуі жасуша ішіндегі иондалған кальций концентрациясының жоғарылауына әкелетіні белгілі. Бұл жасуша ішіндегі көптеген кальцийге тәуелді ақуыздардың белсендірілуіне әкеледі, соның ішінде әртүрлі ақуыз киназалары белсендіріледі. Мұнда да, аденилатциклаздық жүйе белсендірілгендей, жасуша ішіндегі сигнал беру кезеңдерінің бірі белоктардың фосфорлануы болып табылады, бұл в гормонның әсеріне жасушаның физиологиялық реакциясына әкеледі.Мақсатты жасушада фосфоинозитидті сигнал беру механизмінің жұмысына арнайы кальций байланыстыратын ақуыз-кальмодулин қатысады. Бұл 30% теріс зарядталған аминқышқылдарынан (Глу, АӘК) тұратын, сондықтан CA+2 Белсенді байланыстыруға қабілетті шағын молекулалы ақуыз (17 кДа). Кальмодулиннің бір молекуласында 4 кальций байланыстыратын аймақ бар. Са + 2-мен әрекеттескеннен кейін кальмодулин молекуласында конформациялық өзгерістер болады және "Са+2-кальмодулин" кешені көптеген ферменттердің - аденилатциклаза, фосфодиэстераза, Са+2,Мд+2-АТФаза және әртүрлі ақуыз киназаларының белсенділігін реттеуге (аллостериялық тежелуге немесе белсендіруге) қабілетті болады.Әр түрлі жасушаларда "Са+2-кальмодулин" кешені бір ферменттің изоферменттеріне әсер еткенде (мысалы, әр түрлі типтегі аденилатциклаза) кейбір жағдайларда активация байқалады, ал басқаларында цАМФ түзілу реакциясының тежелуі байқалады. Мұндай әртүрлі әсерлер изоферменттердің аллостериялық орталықтары аминқышқылдарының әртүрлі радикалдарын қамтуы мүмкін және олардың Са+2-кальмодулин кешенінің әсеріне реакциясы әртүрлі болады.Осылайша, мақсатты жасушалардағы гормондардан сигнал беру үшін "екінші хабаршы" рөлінде мыналар болуы мүмкін:
циклдік нуклеотидтер (c-amp және C-GMP);
Са иондары;
"Са-кальмодулин" кешені;
диацилглицерин;
инозитол трифосфаты.
Аталған делдалдардың көмегімен мақсатты жасушалардың ішіндегі гормондардан ақпаратты беру механизмдері ортақ қасиеттерге ие:
-
сигнал беру қадамдарының бірі ақуыздардың фосфорлануы;
активтендіруді тоқтату процестерге қатысушылардың өздері бастаған арнайы механизмдердің нәтижесінде пайда болады-теріс кері байланыс механизмдері бар.Гормондар организмнің физиологиялық функцияларының негізгі гуморальды реттегіштері болып табылады және қазіргі уақытта олардың қасиеттері, биосинтез процестері және әсер ету механизмдері белгілі. Гормондар мақсатты жасушаларға қатысты жоғары спецификалық заттар болып табылады және өте жоғары биологиялық белсенділікке ие.
1.3. Простагландиндер мен тромбоксандардың құрылымы, биоролі
Простагландиндер-молекуласында 20 көміртек атомы бар полиқанықпаған май қышқылдарының туындылары болып табылатын биологиялық белсенді заттар. Простагландиннің биологиялық әсері әр түрлі; простагландиннің негізгі биологиялық әсерлерінің бірі-олардың әртүрлі мүшелердің тегіс бұлшықеттерінің тонусына айқын әсер етуі. Простагландиндер асқазан сөлінің бөлінуін азайтады және оның қышқылдығын төмендетеді, қабыну мен аллергиялық реакциялардың медиаторлары болып табылады, ұрпақты болу жүйесінің әртүрлі буындарының қызметіне қатысады, бүйрек қызметін реттеуде маңызды рөл атқарады және әртүрлі эндокриндік бездерге әсер етеді. Простагландин биосинтезінің бұзылуы ауыр патологиялық жағдайлардың дамуына себеп болады. Синтетикалық және жартылай синтетикалық простагландиндер дәрі ретінде қолданылады.
30-жылдардың ортасында 20 ғ. швед ғалымы Эйлер (V. Euler) простата (простата) сығындысынан биологиялық белсенді заттарды тапты, олар простагландиндер деп атады, олар тек простата безінде өндіріледі деп есептеді. Кейінірек бұл анықталды простагландин барлық дерлік органдар мен тіндерде түзіледі. 1962 жылы простагландиндердің химиялық құрылымы шешілді. Простагландин молекуласының көміртекті қаңқасы бес мүшелі цикл және екі бүйір тізбек түрінде болатыны белгілі болды. Простагландиндерді простан қышқылының туындылары деп санауға болады — табиғатта жоқ, бірақ синтетикалық жолмен алынған қосылыс.
20-ға жуық түрлі простагландиндер белгілі. Құрылымына қарай олар латын әліпбиінің әріптерімен белгіленген бірнеше түрге бөлінеді: А, В, С, D, E, F және т.б. әр типтегі простагландиндер молекуланың бүйір тізбектеріндегі қос байланыстар санына байланысты 1, 2 және 3 серияларға бөлінеді. Простагландиндердің түрі мен сериясын ескере отырып, олар PGE2 (PGE2), PGD1 (PGD1), PGN2 (PGH2) және т. б.
70-ші жылдары.20 ғ. адам мен жануарлардың денесінде полиқанықпаған май қышқылдарының басқа биологиялық белсенді туындылары, тромбоциттерде тромбоксандар (ТХ) түзілетіні анықталды. Тромбоксандарды бастаған Швед биохимиктерінің тобы ашты Б. Самуэлсонам. Простагландиндерден тромбоксандар құрылымына байланысты А және В тромбоксандары (ТХА және ТХВ) ажыратылатын алты мүшелі Оксан сақинасының бес мүшелі циклінің орнына молекулада болуымен ерекшеленеді. Тромбоксандардың екі түрі де өз кезегінде простагландиндермен бірдей принцип бойынша 1, 2 және 3 серияларға бөлінеді.