ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 26.10.2023
Просмотров: 73
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Қазақстан Республикасының ауылшаруашылық министрлігі
Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті
«Экономика және аудит» жоғары мектебі
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:Қазақстандағы ауыл шаруашылығы өндірісінің жай-күй және оның дамуындағы мемлекеттің рөлі
Орындаған:Шотықбаева.А.Ш
Бан-11 тобының студенті
Тексерген: Кенжин Ж.Б.
PhD докторы, доцент м.а
Орал 2021
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ......................................................................................................................3
1.АУЫЛШАРУАШЫЛЫҒЫ САЛАСЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ЖӘНЕ ӘДІСНАМАСЫ............................................................................................5
1.1. Ауылшаруашлығы саласының экономикалық мәні мен маңызы....................5
1.2 .Ауылшаруашылығы саласын үйымдастыру және инфрақұрылымы.............10
1.3.Ауылшаруашылығы саласының негізгі бағыттары бойынша дамыған елдердің тәжірбиелері...............................................................................................11
2.ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙДА АУЫЛШАРУШЫЛЫҒЫ САЛАСЫНЫҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫН ТАЛДАУ....................................................................13
2.1Аймақтарда аулышаруашылығы саласының даму жағдайын талдау және оны жіктеу..........................................................................................................................13
2.2Мемлекеттің ауылшаруашылығы саласын дамытудағы мемлекеттік бағдарламаларының нәтижелерін талдау................................................................16
2.3 Қазақстанда ауылшаруашылығы саласын мемлекеттік қолдау және оны жетілдіру жолдары....................................................................................................23
ҚОРЫТЫНДЫ........................................................................................................25
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ..........................................................27
КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың өзектілігі:Ауыл шаруашылығы саласы– материалдық өндірістің маңызды түрлерінің бірі. Ауыл шаруашылығы халықты азық-түлікпен және өнеркәсіпке қажетті шикізаттың кейбір түрлерімен қамтамасыз етумен айналысады. Ауыл шаруашылығы екі негізгі саладан тұрады: өсімдік шаруашылығы және мал шаруашылығы. Оған балық аулау, аңшылық және ара шаруашылығы да кіреді.
Қазақстанның халық шаруашылығының маңызды саласы – ауыл шаруашылығы. Оның маңыздылығы, ең алдымен, халықты азық-түлікпен, ал өңдеу өнеркәсібін қажетті ауыл шаруашылығы шикізатымен қамтамасыз ету. Ауыл шаруашылығының еліміздің экономикалық-әлеуметтік өмірінде алатын орны ерекше екені бәрімізге мәлім. Ауыл шаруашылығының даму деңгейі көбінесе елдің экономикалық қауіпсіздігін анықтайды. Ауыл шаруашылығы алқаптарының молдығына байланысты Қазақстанда әлемдік нарықта бәсекеге қабілетті ауыл шаруашылығы саласын дамытуға барлық мүмкіндіктер бар. Сондай-ақ, ел халқының жартысына жуығының әлеуметтік жағдайы ауылмен тығыз байланысты. Ауыл республика экономикасының дамуының маңызды факторы болса, ауыл халқы да еліміздің қоғамдық-саяси тұрақтылығының негізгі факторы болып табылады. Бүгінде ел халқының 44 пайызы ауылдық жерлерде тұрады. Елбасының шешімімен 2003-2005 жылдар Ауыл шаруашылығы жылы болып жарияланды. Оның айтуынша, агроөнеркәсіп кешенін мемлекеттік қолдаудың үш жылдық бағдарламасы қабылданған. Ауыл шаруашылығы – ұлттық экономикамыздың негізі. Үш жыл қатарынан ауылдың әлеуметтік жағдайын жақсартуға бағытталған жұмыстар елге үлкен өзгерістер әкелді.
Ауылды дамыту тұжырымдамасы ауыл шаруашылығын дамытудан әлдеқайда көп. Бұл – ауыл қауымдастығын қамтитын қарым-қатынастардың тұтас кешенінің дамуы. Сондықтан бүгінгі таңда ауылдың қайта түлеуін ауылдағы саяси-әлеуметтік, экономикалық байланыстарды қалпына келтірудің құрамдас бөлігі деуге болады. Ауыл – сайып келгенде, халқымыздың тұрмыс-тіршілігінің, мәдениетінің, әдет-ғұрпының, салт-дәстүрінің, рухани өмірінің қайнар көзі. Осы саяси, моральдық және әлеуметтік факторлар бізден ауылға байыппен қарауды талап етеді. Тәуелсіз Қазақстан кезеңін жаңа концептуалды және ғылыми тұрғыдан талдай отырып, ғылым тарихында алғаш рет осы мәселе бойынша жаңа ғылыми тұжырымдама жасау міндетін қойды. Дегенмен, қазақ зерттеушілерінің ішінде тарихшылар бұл мәселеге қатысты көптеген еңбектерді естіген. Олардың қатарында М.К. Қозыбаев, Б.А.Төлепбаев, Г.Ф.Дахшлейгер, Қ.Нұрпейіс, т.б.
Бүгінгі таңда агроөнеркәсіп кешенін тұрақты дамытудың 2010-2014 жылдарға арналған қорытындыларына сәйкес ауыл шаруашылығын тұрақты дамытудың негізгі шаралары ауыл шаруашылығына сәйкес елімізде әзірленген саяси-экономикалық әдістерді нақтылау болып табылады.
Курстық жұмыстың мақсаты:ҚР ауылшаруашылығы саласының өндірістік жай-күйін түсіну және мемлекеттік ауылшаруашылық саласының мәнін, құрылымын, міндеттерін, бағыттарын, функциялары мен әдістерін, оның принциптерін және мемлекеттік басқарудың бір бөлігі ретіндегі әлеуметтік саясаттың мазмұнын зерделеу.
Курстық жұмыстың міндеті:мемлекеттің ауылшарушылық саласының түсінігін, оның мәнін сипаттау;
-мемлекеттік ауылшарушылығы саласының мақсаттарын, міндеттерін, бағыттары мен қағидаттарын анықтау;
Курстық жұмыстың обектісі:Қазақстандағы ауыл шаруашылығы өндірісінің жай-күй және оның дамуындағы мемлекеттің рөлі
Курстық жұмыстың құрылымы:Курстық жұмыс (жоба) кіріспеден, үш бөлімнен және қорытынды мен әдебиеттен тұрады
1. АУЫЛШАРУАШЫЛЫҒЫ САЛАСЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ЖӘНЕ ӘДІСНАМАСЫ
1.1 Ауылшаруашылығы саласының экономикалық мәні мен маңызы
Ауылшаруашылығы саласының экономикалық қалыпты жұмыс істеуі мен дамуы үшін мемлекеттік реттеу мен қолдау қажет. Агроөнеркәсіп кешенін мемлекеттік реттеудің екі негізгі әдісі бар. Олар макроэкономикалық және микроэкономикалық болып екіге бөлінеді. Дәстүрлі макроэкономикалық мемлекеттік реттеу баға саясаты, қаржы саясаты, несие және салық саясаты арқылы жүзеге асырылады.[1]
Мемлекеттік макроэкономикалық реттеуден басқа тиімсіз немесе үйлеспейтін микроэкономикалық әдістер бар.
Ауыл шаруашылығының тиімділігіне әсер ететін көптеген факторлар бар және олар әртүрлі. Оның бірі ауылшаруашылық кәсіпорындарының белгілі бір ұжымының қызметіне қатысты болса, басқалары өндірісті ұйымдастыру мен технологиясына, өндіріс ресурстарын пайдалануға, ғылыми-техникалық прогресті енгізуге байланысты.
Ауыл шаруашылығы өндірісінің экономикалық тиімділігін арттырудың негізгі жолдары:
Ауыл шаруашылығы өнімдерін тұтынуды арттыру;
Ауыл шаруашылығы дақылдарының өнімділігін арттыру;
Малдың өнімділігін арттыру;
Ауыл шаруашылығы өнімдерінің тауарлық өсімі;
Өнімді жинаудан кейінгі өңдеуде сақтаудың жаңа әдістерін енгізу;
Ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруде материалдық-техникалық шығындарды азайту;
Мамандандыруды тереңдету, ауыл шаруашылығы өндірісінің шоғырлануын арттыру;
Өнімнің еңбек сыйымдылығын, материал сыйымдылығын және қор сыйымдылығын төмендету;Өндірісте жоғары өнімді техника мен озық технологияны пайдалану;Өсімдік шаруашылығы мен мал шаруашылығындағы еңбекті көп қажет ететін процестерді механикаландыру деңгейін арттыру;Жалпы өндірістік және жалпы экономикалық шығындарды азайту;
Еңбекті ұйымдастыруды және материалдық ынталандыруды жетілдіру;
Өнімді өткізудің нарықтық арналары және баға белгілеу жүйесі.
Ауыл шаруашылығында бұл ең алдымен сыртқы тиімділік немесе сыртқы әсерлер мәселесі.[1]
Оның мәні мынада: нарық жүйесі қатысушыларының өзара әрекеттесу процесінде үшінші тұлғалардың мүдделеріне әсер ететін сыртқы әсерлер болады [1].
Ауылшаруашылық өндірісінде қоршаған ортаға тікелей әсер ететін сыртқы әсерлердің көптеген оң және теріс мысалдары бар: көшедегі жеке учаскеде өсірілген таңқурай, шамадан тыс суару салдарынан көршінің өнімінің артуы және т.б.
Дәстүрлі экономикалық теорияның дәстүрлі түрде қарастыратын тағы бір мәселесі – қоғамдық игіліктерді қаржыландыру, яғни қоғамның барлық мүшелері ұтып, бірге тұтынатын игіліктерді қаржыландыру. Сонымен қатар, олар жеке тұлғалар мен фирмалар тарапынан сұранысқа ие емес, яғни бірде-бір жеке өндіруші оларды шығара алмайды және шығарғысы келмейді. Агроөнеркәсіп кешенінде бұл ауыл шаруашылығы шикізаты мен өнімдерінің сапасына кепілдік беретін тиісті жұмыстар мен тексерулердің құны – тамақ өнеркәсібінде ауыл шаруашылығының аурулары мен зиянкестерімен күресу.
Мемлекеттің келесі маңызды міндеті – монополияға қарсы реттеу және адал бәсекелестікті қолдау. Сыртқы тиімділікті реттеу және адал бәсекелестікті қолдау. Бұл міндет сыртқы тиімділікті реттеу мен қоғамдық игіліктерді қаржыландыруды, яғни жетілген ерікті бәсеке жағдайындағы мемлекеттің функцияларын емес, жетілмеген бәсекенің экономикалық теориясына негізделген.[2]
Монополияға қарсы мемлекеттік қызметтердің қажеттілігі нарықтың монополиялануы нәтижесіндегі қоғамға шығынмен түсіндіріледі – сату көлемінің төмендеуі, бағаның өсуі, жаңа фирмалардың кіруіне кедергілер.
Ауыл шаруашылығы нарығындағы мемлекеттік реттеудің тағы бір маңызды бағыты ауыл шаруашылығын қолдау идеясы болып табылады, өйткені оның әлеуметтік-экономикалық құрылымы бар. Оны жақтаушылар ауыл шаруашылығында бизнес жүргізудің тиімді жолы ретінде жеке үй шаруашылықтары әділетті деп санайды. Экономикалық өмір салты еркіндік, саяси және әлеуметтік және экономикалық пайда ретінде қабылданады.
Отбасылық шаруашылыққа қарсылар да бар. Олардың пікірінше, тұжырымдамада қазіргі жағдай ескерілмей, оған негізделген шаруа қожалықтарына қолдау көрсету саясаты шаруа қожалықтарының қосылуы мен қосылуының табиғи әлеуметтік-экономикалық процестеріне кедергі келтіріп, мемлекет бюджеті мен салық төлеушілерге ауыр салмақ түсіреді.
Осы екі бағыттың күресі ауыл шаруашылығын мемлекеттік қолдаудың және жалпы ауыл шаруашылығындағы ұйымдық-экономикалық процестерді мемлекеттік реттеудің тағдырын анықтайды. Жерді игеру шаралары, материалдық-техникалық жағдайлар, экологиялық қамтамасыз ету, салаларды мамандандыру және анықтау, мемлекеттік қаржылық көмек, кадрларды даярлау, біліктілігін арттыру және ғылыми қамтамасыз ету жүйесі, сонымен қатар жергілікті ерекшеліктер белгіленуі керек. Бұл саяхаттың үш кезеңі бар.
Бірінші кезең (2-3 жыл) – негізінен олардың қажеттіліктерін қанағаттандыру және артық өнімді өткізу үшін қол еңбегін пайдалануға негізделген шаруашылықтарды құру, қалыптастыру және дамыту.
Кез келген экономиканың тиімді мөлшері үш негізгі фактормен анықталады: жер, еңбек және капитал (өндірістік ресурстар және қаржы). және өндіріс құралдарының қажетті арақатынасын анықтау. Әрине, аймақта ғана емес, өңірде де, экономикада да айырмашылықтар бар. Кейбір жерлерде жұмыс күші маңызды болуы мүмкін, басқаларында құрал-жабдықтар маңыздырақ, ал үшінші орында қаржылық мәселе бірінші кезекте шешілуі керек. Осыған байланысты әр үйге ерекше дағдылар қажет. Шаруашылықтардың тиімді мөлшерін жүзеге асыру үшін мыналарды ескеру қажет:
Бұл жерде жұмыстың қарқындылығы мен ұзақтығын есепке алу үшін мүшелердің еңбек және физикалық мүмкіндіктері немесе шаруашылықтың еңбек потенциалы (адам-сағат) өте маңызды. Шетелдік шаруашылықтардың тәжірибесі көрсеткендей, жағдайы жақсы фермерлер күніне 10-12 сағат (аптасына 55-65 сағат) жұмыс істейді. Қазір біздің шаруалар әдетте таңертеңнен кешке дейін жұмыс істейді;
ауыл шаруашылығы жерлерінің көлемі мен сапасы қабылданған мамандандыруға және ауыл шаруашылығы өндірісінің аймақтық технологиясына сәйкес болуы керек;
техникалық жарақтандырудың жоғары деңгейі.
Шаруашылық көлемі бірінші кезеңде салыстырмалы түрде аз болуы керек. Олар жұмыс күшін басқа жақтан алмай, отбасының нақты мүмкіндіктеріне қарай барлық жұмысты орындауға тырысуы керек. Мұнда ол астық, мал азығын өндіру, мүйізді бұзау, қой, шошқа және бордақылау сияқты салаларға мамандануы керек. Олар келешекте еңбекті көп қажет ететін салалар – сүт, көкөніс және картоп өсіру, тұқым шаруашылығы, мал шаруашылығымен айналыса алады.
Екінші кезең (3-5 жыл) – еңбек ресурстарын жаппай пайдалану және олардың кәсіптік даярлығын арттыру, кооперациялау және техникалық қайта жарақтандыру, оларды біртіндеп тауарлық өндіріске айналдыру негізінде шаруашылықтардың өсіп-өркендеу және нығаю кезеңі. Техникалық, биологиялық, ұйымдастырушылық және экономикалық факторлар бірінші орынға шығады.
Шаруа қожалықтары, шағын бизнес және үй шаруашылықтары саласындағы байланыстар әртүрлі бағытта жүруі ықтимал.
бірінші – мал бордақылау және асылдандыру, еңбекті көп қажет ететін ауыл шаруашылығы дақылдарын өсіру бойынша ірі ауыл шаруашылығы кәсіпорындарымен бірігу;
екіншісі – логистика саласындағы басқа кәсіпорындармен бірігу. Кооперацияның бұл әдісі қазіргі уақытта өндіріс құралдарының тапшылығы мен қымбаттығымен және қызмет көрсету саласының дамымауымен байланысты;
өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылым саласындағы объектілерді тиімді және тең пайдалану мақсатында басқа кәсіпорындармен үшінші бірігу;
төртінші – қаржылық және материалдық ресурстарды біріктіру негізінде шаруа қожалықтарының, шағын кәсіпкерлік пен үй шаруашылықтарының кооперативтерін құру, мамандандырылған қызмет көрсету, сауда нүктелері мен дүкендерді ұйымдастыру. Үшінші кезең (6-10 жыл) – ғылыми-техникалық өркениет жетістіктерін кеңінен пайдалануға және шаруашылықтарды біртіндеп шаруашылыққа айналдыруға негізделген қарқынды даму кезеңі. Бұл шаруашылықтар ұжымшар құрылысында өнім өндіру жағынан да, еңбек өнімділігі деңгейі бойынша да байыпты бәсекелес бола алады.