ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 26.10.2023
Просмотров: 74
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Ауыл шаруашылығы нарығын мемлекеттік реттеу негізінен бағалық, қаржылық, несиелік және салықтық құралдарды пайдалана отырып, экономикалық әдістер арқылы жүзеге асырылады.
Баға саясатының негізгі бағыты – тегін жазылымға көшу. Нарықтың қалыптасуы меншік түріне және басқару әдістеріне қарамастан барлық өндірушілердің баға белгілеу мен тарату арналарын таңдауда толық тәуелсіз шешім қабылдауын білдіреді. Қажет болған жағдайда мемлекет ауыл шаруашылығы өнімдеріне нақты мемлекеттік қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін өндірушілермен ерікті және өзара тиімді келісімдер жасайды. Келісілген бағадан басқа, ол салықтарды, несиелік жеңілдіктерді және материалдық-техникалық ресурстарды қамтамасыз ету, сондай-ақ өндірістік және өндірістік емес объектілерді қаржыландыру үшін әртүрлі ынталандыруларды ұсына алады.
Алайда, еркін бағалар агроөнеркәсіптік кешеннің 1 және 3 секторларындағы кәсіпорындарды монополиясыздандыру жағдайында ғана күшіне енеді, әйтпесе өндірістің құлдырауын және бағаның өсуін болдырмауға болмайды.
Ауылдық тауар өндірушілердің кірістерін қолдау мақсатында негізгі ауыл шаруашылығы өнімдерін саудалау және сатып алу мүмкіндігі бар, бұл өнімді өткізуге және төмен пайыздық несиеге қол жеткізуге кепілдік береді. Фьючерстік сауда дөңгелегі ауылшаруашылық өндірушілерімен биржалар фьючерстік өнімді сатып алу туралы келісім-шарттар жасағанда да қолданылады [2].
Монополиялы мемлекетте мемлекеттік реттеусіз өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығы арасындағы баға паритетіне кепілдік беру мүмкін емес. Сондықтан ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіретін барлық монополистік шаруашылықтар немесе қайта өңдеуші шаруашылықтар үшін келісілген бағаның (немесе рентабельділік деңгейінің) жоғарғы шегін белгілеу қажет.
Әртараптандырылған ауыл экономикасын құрудың бастапқы кезеңдеріндегі қаржы саясаты:
Бәсекелестіктің пайда болуы мен дамуына жағдай жасау. Сондықтан қаржылық көмек ең алдымен тауар өндірушілерді қолдауға, агроөнеркәсіптік кешенді қаржыландыруға үлес қосатын коммерциялық банктердің шығындарын жабуға, жекелеген ауылдық аумақтарды, экологиялық аймақтарды абаттандыру бағдарламаларын іске асыруға мемлекеттік бағаны қамтамасыз етуге бағытталған.
Экономиканың аграрлық секторындағы несие саясаты ауыл шаруашылығының өте төмен рентабельділігін ескереді.
Мемлекеттің ауыл шаруашылығына қатысты салық саясаты өзінің фискалдық маңызын жоғалтуы керек. Салықтардың түрі мен мөлшерін анықтау кезінде олардың тікелей салық салу арқылы ынталандыру функциясына ерекше назар аудару керек: Бірыңғай мүлік салығы енгізілгеннен кейін жер ең маңызды өндіріс құралы болғандықтан шаруа қожалықтары табыс салығынан босатылды. Бұл тіпті ауыл шаруашылығы өнімдерін салықтан босатуға әкелді. Соның салдарынан бағаны, ауыл шаруашылығы өнімдерін өткізуді, жеке тұтынудан түсетін пайданы және салықты үнемдеуді мемлекеттік реттеу жоқ. Салық салудың негізгі объектілері – мемлекеттік кәсіпорындардың пайдасы мен колхоздардың жалпы табысы;
Жалпы алғанда, салықтар мен аударымдар компанияның жалпы сату көлемінің 2025% аспауы керек. Жалпы табыстың 25-тен 50%-ға дейін салық салу өндірісті қалпына келтіруді ғана қамтамасыз етеді, 50%-дан жоғары салық салу өндіріс шығындарының жабылуына әкеледі. Болашақта ауыл шаруашылығы дағдарысы мен ауыл шаруашылығы нарығының қалыптасуына байланысты салық жүйесі күрделене түседі. Оның негізгі элементтері:
ҚҚС (таза кіріс);
Мүлік салығы;
Жалдамалы еңбекті әлеуметтік сақтандыру;
Акциздер.
Аграрлық секторда әртараптандырылған экономиканы қалыптастыруда инвестициялық саясат көптеген өзгерістерге ұшырайды. Агроөнеркәсіптік кешенді дамытудың ауқымды мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыруға, әлеуметтік нысандар салуға және ауыл тауар өндірушілерін қаржылық қолдауға мемлекеттік бюджет қаражатын бөлу жалғасуда. Агроөнеркәсіптік кешеннің бірінші секторындағы инвестициялық саясаттың басымдықтары мыналар болып табылады
1.2 Ауылшаруашылығы саласын үйымдастыру және инфрақұрылымы
Ауылшаруашылығы саласындағы экономикалық реформалар барысында Қазақстан Республикасының аграрлық секторында түбегейлі өзгерістер болды. Олар: совхоздар мен колхоздарды мемлекет меншігінен жеке меншікке жекешелендіру процесі аяқталды, меншік пен шаруашылықтың әртүрлі нысандары пайда болды, олардың жұмыс істеуіне қажетті нарықтық механизм құрылды.
Барлық ауылшаруашылық тауар өндірушілерінің тауарларды сатуға және материалдық-техникалық ресурстарды сатып алуға тең мүмкіндіктері бар. Алайда 2012 жылдары экономикалық дағдарыс ауыл шаруашылығы өнімдерінің баға тепе-теңдігін бұзып, ауыл шаруашылығы өнімінің жалпы көлемін 2,5 есеге қысқартты. Сәйкесінше машина-трактор паркі бұрынғы қалпында қалып, жануарлар мен өсімдіктерге арналған минералды тыңайтқыштар мен химиялық заттарды пайдалану азайды. Бұл ретте агроөнеркәсіп кешенінің инфрақұрылымын құру мәселесі өзекті болып отыр.
Отандық және шетелдік экономистер инфрақұрылым бойынша жұмыстарын ұсынды. Олар: Р.Нурксе, П.Розерштейн-Родан, П.Самуэльсон, С.Носов, Р.Шнайпер, И.Ф.Черняевский, В.Чумченко, Г.Қалиев, В.Стукач және т.б. Өндірістік инфрақұрылымның қызметін зерттеген ғалымдар: Қ.Әбуов, Д.И.Журкович, П.И.Чужинов.
Машина-технологиялық станцияларды құру және дамыту, лизингтік және агролизингтік қатынастарды дамыту үшін келесі ғалымдардың еңбектері ұсынылған: В.М. Мизлин, С.Г.Стокалов, К.Ш. Шайымбетов, Ж.Қ.Қорғасбаев, Ә.Смағұлов. Оның өндірістік қызметтің мамандандырылған бөлімшелерінің құрылымы мен мүмкіндіктері туралы еңбектерін келесі ғалымдар: Б.Г.Жүнісов, Қ.Р.Нұрмағанбетов, М.Мұхамбеков, О.П.Масленников және т.б.
Алайда қазіргі нарықтық жағдайға сәйкес ауыл шаруашылығына қажетті өндірістік инфрақұрылымды құру және ұйымдастыру мәселелері толық қарастырылмаған. Талдау көрсеткендей, реформа жылдарында ауыл шаруашылығының материалдық-техникалық базасы мен өндірістік қызмет көрсету құрылымы, әсіресе қоймалар мен деполар, механикаландыру және химиялық жабдықтар, жөндеу зауыттары, ақша айырбастау пункттері қаржы ресурстарының жетіспеушілігінен жұмыс істемеді.
1.3 Ауылшаруашылығы саласының негізгі бағыттары бойынша дамыған елдердің тәжірбиелері
Шетелдік тәжірибеде жүргізілген зерттеулердің нәтижелері ауыл шаруашылығының нарықтық экономикасы жағдайында өндірістік қызметтің дамуы ауыл шаруашылығы машиналарын, жабдықтарын және басқа да өнеркәсіп өнімдерін өндірудің құрамдас бөлігі болып табылатынын көрсетеді. Әлемдік жетекші инжинирингтік корпорациялардың қазіргі тәжірибесін талдау олардың өндірістік қызмет көрсету нарығының жұмыс істеуін логистика және маркетинг принциптеріне негізделген біртұтас процесс ретінде қарастыратынын көрсетеді.
Өндірістік ресурстардың ішкі корпоративтік қозғалысын оңтайлы ұйымдастыру (логистика) сыртқы байланыстардың оңтайлы жүйесімен (маркетинг) біріктіріледі. Сонымен қатар, бәсекелестердің қызметтерімен салыстырғанда тұтынушыларға қызмет көрсетуді жоспарлау сипаттамаларын шешу үшін автоматтандырылған ақпараттық жүйелер құрылды - «нарық сапасы» [1-3].
Стратегиялық шешімдерді компанияның орталық аппараты қабылдайды. Ал операциялық мақсаттар көбінесе қызметтердің соңғы тұтынушыларынан, яғни дилерлік желілерден алынған ақпараттың әсерінен қалыптасады.
Салық жүйесі дамыған елдерде өнеркәсіптік қызмет көрсету нарығын реттеуде маңызды рөл атқарады. Ауыл шаруашылығындағы салық салудың ерекшелігі жеңілдіктерді шегергеннен кейін салықтар экономикалық шығындардың 2,5-6,0% құрайды. Бұл жеңілдіктер: жеделдетілген амортизация, салық шегерімдері немесе салық шегерімдері (салық несиелері, жеке сектор мен компаниялар үшін жеңілдіктер, шағын бизнес пен зиянды кәсіпорындардың пайдасына салық шегерімдері), резервтік және басқа қорлар болып жіктеледі. Жеделдетілген амортизация механизмі жабдықтың қызмет ету мерзімінің 2/3 бөлігіндегі амортизациялық аударым құнын ескере отырып, өнімнің өзіндік құнына кіреді. Жеделдетілген амортизацияның пайдасын жаңа жабдықты пайызсыз несиемен салыстыруға болады. Америка Құрама Штаттарында жеделдетілген амортизация тек шаруа қожалықтары үшін ғана емес, сонымен қатар автомобильдерді, ғылыми жабдықтарды, жеке арнайы машиналарды және басқа да жабдықтарды бес жылға есептен шығаруға болатын ауылшаруашылық машиналарын шығаратын зауыттар үшін енгізілген. Бұл өнеркәсіпті қайта жарақтандыруға септігін тигізіп, шаруалар өндірістік қызмет көрсететін кәсіпорындардан жаңа техника мен құрал-жабдықтарды сатып алу мүмкіндігіне ие болды. Басқа елдерде амортизацияның жеделдетілген нормалары кеңінен қолданылды.
Жаңа техника мен технологияға күрделі салымдарды ынталандыру мақсатында дамыған елдерде ауыл шаруашылығы өндірісі саласында ерекше салықтық шарттар бар. Оларға мыналар жатады: инвестицияның өсуіне салықтық жеңілдіктер орнату; бюджетке салық төлемдерін өтеу, бұл инвестицияның өсуіне әкеледі; инвестициялық кезеңнің аяғында күрделі салымдардың өсуі бойынша салық төлемдерін өтеу.
Салық жүйесі ғылыми-техникалық прогресті жүзеге асыру үшін бірқатар жеңілдіктер береді, өйткені ол қосымша шығындарды қажет етеді. Еуропалық Одақтың кейбір елдерінде ауыл шаруашылығы бағдарламалары ауыл шаруашылығы өнімдерін республикалық бюджеттерден, соның ішінде қызмет көрсететін кәсіпорындардың бюджеттерінен аударуды қарастырады. АҚШ-та, Ұлыбританияда, Францияда және басқа да бірқатар елдерде күрделі салымдардың өсуіне салықты өтеу механизмі кеңінен таралған. Бұл жағдайда фермер мемлекеттік ауылшаруашылық бағдарламаларына қатысып, инвестициялық процесс аяқталғанша салықтың төленуін күте алады. Яғни, инфляциялық тенденцияларды ескере отырып, салықтардың көлемі инфляция пайызына дейін төмендетіліп, салық мөлшері жылдар бойынша бірдей деңгейде белгіленеді.
Салықтық реттеу өндірістің нақты жағдайларына байланысты шаруаларға амортизациялық төлемдерді есептеудің әртүрлі әдістерін қолдану арқылы жүзеге асырылады. Құрама Штаттардағы тікелей салықтар машиналар мен жабдықтарға күрделі салымдар үшін арнайы салық шегерімінен босатылған. Инвестициялық салық несиесі – бұл машиналар мен жабдықтарға күрделі салымдарды пайданың 6%-дан 10%-ға дейін төмендету. Талдау көрсеткендей, ауыл шаруашылығына бюджеттен бөлінген қаражат өнеркәсіптік қызмет көрсету нарығына айтарлықтай әсер етті. Әдетте, бюджет қаражаты басымдықтар мен кірістерді есептейтін арнайы әзірленген бағдарламаларға бөлінеді. АҚШ-та бұл қаражаттың 60 пайызға дейіні мемлекеттік бюджеттен бөлінеді, ал мемлекет экологиялық таза құрал-жабдықтарды сатып алу мерзімін белгілейді. Мысалы, Голландияда тыңайтқыштарды егу үшін отандық машиналарды сатып алу олардың құнының 22% субсидияланады.
2.ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙДА АУЫЛШАРУШЫЛЫҒЫ САЛАСЫНЫҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫН ТАЛДАУ
2.1Аймақтарда аулышаруашылығы саласының даму жағдайын талдау және оны жіктеу
Аймақтарда ауыл шаруашылықты әлеуметтік-экономикалық дамытудың түрлі мемлекеттік және өңірлік мақсатты бағдарламалары жүзеге асырылуда. Қазіргі уақытта көптеген ауылдық аймақтар дағдарыс жағдайында, бұл демографиялық жағдайдың нашарлауынан, ауылдық жерлерде өмір сүру деңгейі мен сапасының төмендігінен, жұмыссыздықтың жоғарылығынан және табиғи ресурстарды тиімсіз пайдаланудан көрінеді. Сондықтан ауылдың тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуы өзекті мәселелердің бірі болып табылады.