ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 26.10.2023
Просмотров: 128
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ…..................................................................................................................4
1.ҚАЗАҚ ЖҰМБАҒЫНЫҢ ЖИНАЛУЫ,ЖАРИЯЛАНУ ЖӘНЕ ЗЕРТТЕЛУ ТАРИХЫ...............................................................................................6
1.1 Жұмбақтардың тәрбиелік рөлі,жанрлық ерекшеліктері....................................6
1.2.Жұмбақ жанрының көркемдік стилдік сипаты.................................................10
2.ЖҰМБАҚТАРДЫҢ БАСҚА ЖАНРЛАРМЕН БАЙЛАНЫСЫ.................16
2.1 Жұмбақтардың жасалу жолдары мен тәсілдері...............................................16
2.2 Жұмбақтардың әдеби жанрлық қызметі...........................................................19
ҚОРЫТЫНДЫ........................................................................................................22
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ...................................................24
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі.Қоғам халық ауыз әдебиеті қазіргі замандағы жан-жақты тілдік тәрбиенің маңыздылығы ол жұмбақ.
Осы орайда пайымдау мен ой тобықтай түйіні,тамаша қорытындысы болып табылатын ұшқыр да ұтқыр ретінде көзге түседі.
Осы жағынан алып қарағанда,мақал-мәтелдер жұмбақ әдебиетші ғалымдардың ғылыми еңбектерінде қарастырылып,сөз өнері халық ауыз әдебиеті үлгісі есебінде жан-жақты зерттеуді қажет етеді
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев Ғасырлар тоғысынынан атты еңбегінде тәрбиенің түпкі мақсаты қоғамның нарықтық қарым қатынаста көшуәі кезінде жүзеге асады.
Жұмыстың мазмұны.Жұмбақ ол-халық шығармашылығының ежелгі түрлерінің бірі және барлық фольклорға ортақ.
Ежелгі уақытта пайда болғанымен, ол өзінің маңызын жоғалтқан жоқ.
Жұмбақ негізінен шешім табуға бағытталған.
Қай кезде де бұл құпия халық арасында өткір, шапшаң сөздерімен құнды болды. Жұмбақ адамдардың басқа да ақылды сөздерінің арасында оларды жауға қарсы саяси құрал ретінде қолданатын жерлер көп.
Жақында жазба әдебиеттің көбеюімен бірге «жұмбақ азайған болуы мүмкін, ол қайта жасалмауы мүмкін» деп ойлаушылар пайда болды.
Бұл жағымсыз болып шыққаны анық. Жұмбақ әлі күнге дейін қазақ халқында және басқа ұлттарда туып, көбейіп, дамып келеді.
тарихиКурстық тұлғалық жұмыстың тұрғыдан мақсаты-Талдау,саралау,негізінде ұтқыр дәл айтылған тіркестерде берілген қазақ халқының дінінің жалпы және жеке ерекшеліктерін анықтау,ұлттық мінез-құлықтың жұмбақта айтылған өзіндік ерекшеліктерін зерделеу.
Курстық жұмыстың мақсаты-студенттерге рухани әлемді байыта отырып, эстетикалық, интеллектуалдық, көркемдік, эмоционалдық, адамгершілік, азаматтық тәрбие беру; оқырманның үнемі ынта-ықыласы - қызығушылықты, жоғары талғамды қалыптастыру;
әдеби мұраны және онда көрінетін құбылыстарды эстетикалық қабылдау үшін қажетті білім мен дағдымен қаруландыру; логикалық ойындар мәдениетін, ауызша және жазбаша тілдерін қалыптастыру.Бір сөзбен айтқанда, жеке тұлғаның дамуы мен қалыптасуы.
Курстық Еліне елеулі жұмыстың еңбекміндеті–Оқушылардың менің достарымның сөйлеу тілінде пайдалануын белсендіруге және жеке өмірлік тәжірбиесін кеңейтуге ықпал ететін қазақтың тіл ететін қазақтың тіл шығармашылығының бірегей формасы,мақал-мәтелдердің жұмбақтардың тақырыптарын нақтылап бірегей формасы зерделеп мәнін ашу.
Оқушылардың көркем шығармаларды оқуына деген қызығушылығы мен ынтасын ояту, жоғары эстетикалық талғамы мен қажеттілікті қалыптастыру;
Оқушының сөйлеу ерекшеліктерін түсінуге және тануға, ақыл-ойды зерттеуге негіз болатын білім, білік және дағдыларды қалыптастыру;
Оқушыларға өз ойларын ауызша (жазбаша) көңілмен айтуға және жазуға, қарым-қатынас кезінде тіл мәдениетін қалыптастырып, дамытуға,өз ара ойынжүйелі және жүйелі түрде оқушыларға жеткізуге үйрету.
Курстық сіңірген, жұмыстың талай-талай пәні – Қазақ әдебиеті оқыту әдістемесі
Курстық тудырып, жұмыстың жатқан, құрылымы - Курстық жұмыс (жоба) кіріспеден, екі бөлімнен және қорытынды мен әдебиеттен тұрады.
1 ҚАЗАҚ ЖҰМБАҒЫНЫҢ ЖИНАЛУЫ,ЖАРИЯЛАНУ ЖӘНЕ ЗЕРТТЕЛУ ТАРИХЫ
1.1 Жұмбақтардың тәрбиелік рөлі,жанрлық ерекшеліктері
Көшпелі қазақ халқының өткен өміріне көз жүгіртсек, жұмбақ олардың рухани әлемінде ауыз әдебиеті - фольклордың алатын орны ерекше екені анық.
Жазу, сурет салу, мектеп, театр, фольклорлар гүлденген қоғамдағы ұлттың рухани қажеттіліктерінің сан қырлы қажеттіліктерін қанағаттандырады.
Фольклордың тағы бір айрықша ерекшелігі - халықтың дәстүрлі өмір салтымен ажырамас бірлігі.
Сәби дүниеге келгеннен бастап, өлгенге дейін оның халықтың әдет-ғұрыптары мен әндерінен бөлінбейтін көптеген қырлары бар. Қоғамдағы фольклордың әсері тиімді, оның қызметі неғұрлым әр алуан болса, оның түрлері мен жанрлары да әр түрлі болады.
Ұлттық мұраның бірден-бір үлкен саласы - жұмбақтар.Жұмбақтар бағалы тастар санатына жатады, олар фольклор әлемінде үлкен орын алады, ежелден-ақ халықтың табиғатына сіңіп, ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып, дамудың жаңа кезеңін бастан өткеруде.
Қазақ фольклорының белгілі бір жанрлары туралы
Алдыңғы зерттеулермен қатар тек ХХ
ХХ ғасырдың соңғы ширегінде ғана көп жұмыс жасалды.
Б.Уахатов,С.Қасқабасов,Е.Тұрсынов,Р.Бердібай,Ш.М.Жармұхамедов,Б.Әбілқасымов,А.Сейдімбек, Б.Әзібаева сияқты арнайы зерттеушілердің еңбектері дәлелдейді. Алайда ұлттық фольклорлық зираттар ақыл-ой тексерісінен өтті деп айтуға әлі ерте.
Фольклор қанша қаралса да, зерттелсе де, назарға алынбай, еленбей, түпкілікті шешілетін мәселелер көп.
Жаңа әдістеме тұрғысынан ғылымның соңғы жетістіктерінің жоғарыдан оралуы заңды және әлі де зерттеуді қажет ететін мәселелер бар. Ғылымның үнемі дамып, жетілдіріліп отыратындығы теориялық деңгейдің тереңдеуіне байланысты.
Бұл жұмыстың қиындығы-жұмбақтың ауыз әдебиетіндегі, жалпы ұлтымыздың рухани өміріндегі орны мен маңызын анықтау.
Құпия туралы бұрын жазылған пікірлерге шолу жасап, талдау жасай отырып, қастерлі мұраларымызды жинап бастыратын кез келді деп санаймыз.
Аристотель өзінің «Поэтикасында» әдебиетті «сөзбен өрілген өмір» деп атады. Мұны айта отырып, ұлы философ үш түрді қарастырады.
Ол Гомердің шығармаларын мысалға келтіреді, «автордың сыртқы оқиғаны бейнелеуі» - эпикалық тәсіл.
Екінші тәсіл - әдеби тәсіл. Яғни, шығарманың негізгі тақырыбы - автордың эмоциясы, сезімі, лирикалық көңіл-күйі.
Соңғысына келетін болсақ, ол драмалық, ал жанрдың өзі драма деп аталады. Драмада жазушы бейнелеген кейіпкерлер сахнаға өзінің әрекеті, ырғағы мен интонациясы арқылы шығады.
Неміс философы Гегель әдебиеттің пайда болуымен айналысқан.
Сонымен бірге ол өзінің ғылымының негізі ретінде философиялық тұжырымдамаларды алады. Яғни, ол объект, субъект ұғымдарын қолданады. Ол әдеби жанрлардың негізін өзінің диалектикалық идеялары негізінде қарастырды.
Қазақ тілінің бай ауызша жанрларының бірі - жұмбақтар. Жұмбақтар, мақал-мәтелдер, әзілдер, өлеңдер, өтірік, мақал-мәтелдер, т.б - бұл біздің жанрымызда пайда болған кішігірім рухани мұрамыздың ежелгі және ежелгі түрлерінің бірі. Ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келе жатқан құпиялардың түркі халықтары, оның ішінде қазақтар үшін ежелгі мұра екендігінің дәлелі, ең алдымен, сол құпиялардың табиғатынан табылады. Мысалы, ұлы филолог Махмуд Қашғаридің «Дивану лұғат-ит түрік» еңбегінде қыпшақ тілінің сөздігі - «Кодекс куманикасы» және т.б. Ежелгі жазбаларда көптеген құпиялар бар. Мысалы, Кодекс Куманикус «отыру - бұл оба, екіншісі - мыс денесі» (адам және үзеңгі), «көк адам жерде жатып семіреді» («қарбыз»), (үйдегі есік пен от ), және тағы басқа. Жұмбақтар нұсқаларының қазіргі қазақ және басқа түркі тілдеріндегі жұмбақтардан айырмашылығы жоқ.
Қазақ жұмбақтарын зерттеу тарихы туралы айта отырып, олардың алғашқы үлгілерін жүйелі жинауға, түзетуге және жариялауға үлкен үлес қосқан орыстың ұлы ғалымдары: В.В.Радлов, А.Люш, П.М. Мелиоранский, Е.А.Диваев және басқалар. . деп атауға болады. 1940 жылы белгілі ғалым С.Аманжоловтың тақырыптық топтарға бөлінген жұмбақтары жарияланды. Бұл жинақ 1959 жылы Т.Жанұзақтың көмегімен толықтырылып, қайта басылды. Оған үш мыңнан астам халық жұмбақтары кіреді. Ғалымдар мен жазушылар М.Әуезов пен М.Ғабдуллин, С.Мұқанов, А.Марғұлан тылсым табиғат туралы дәйекті ғылыми пікірлер айтты.
Жұмбақтардың зерттелу тарихын жүйелі түрде қарастырған профессор Т.Жанұзақов.
М.Әбжанов - қазақ халқының құпияларын зерттеген жазушылардың бірі.
Бұл жанрдың шығу тарихы, даму көздері, дәстүрлі өзгерістер, басқа әдеби жанрлармен, тақырыптық, семантикалық топтармен байланысы. Шығарма жұмбақтар өнеріне қатысты болғанымен, олардың тілдік ерекшеліктері ескерілмеген.
Журналистер жұмбақтарды әлі толық зерттеген жоқ. Осы бағытта қазақ жұмбақтарының әдеби, стилистикалық және лингвистикалық қолданыстары арналған. Біз Дж-ның диссертациясын ғана атай аламыз. Адамбаева.
Туысқан түркі халықтарының ауыз әдебиетінде халықтың құпиялары жан-жақты зерттелген.
Бірақ таза тіл туралы зерттеулер өте аз.Тақырыптың өзектілігі, біріншіден, қазақ жұмбақтарын әдебиеттанушылар ауыз әдебиетінің суб-жанры ретінде қарастырады, бірақ тілдің объектісі ретінде, тілдің күрделі мағыналық бірлігі ретінде әлі күнге дейін лингвистердің зерттеу объектісі болып табылмайды, екіншіден, жұмбақтар - ұлттық дүниетанымның тілдік көрінісі.
Көркем әдебиет санатына жататын фразеологизмдер, мақал-мәтелдер, салыстырулар және т.б.
Жұмбақтар, тұрақты тіркестер сияқты, өзіндік құрылыс және даму заңдылықтарына ие. Диссертацияның өзектілігін арттыратын тағы бір фактор - этнолингвистикалық бағытта қазақ жұмбақтарын құрудың мотивациялық негіздерін зерттеу.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері:Қазақ жұмбақтарының лингвистикалық табиғатын, атап айтқанда олардың ішкі жанр ретінде қалыптасуын анықтау құпия болғанымен, мағынасы біздің жолымыздың барлық объектілерінен алынған жұмбақтардан тұратын күрделі семантикалық бірлік ретінде айқын болуы керек. өмір. объект және оның мотивациялық эквиваленті. табиғатпен тығыз байланысты құбылыс екенін дәлелдеу.Ол үшін біз диссертацияда келесі мәселелердің шешімін табуға тырыстық:
-қазақ жұмбақтарының жанрлық, сюжеттік, тұлғалық, тақырыптық, семантикалық түрлерін анықтау;
Жұмбақтардың түрлерінен ежелгі және ежелгі халық жұмбақтарын 1-2 жол қара сөздер мен 2-4-6 жол өлең түрінде таңдап, олардың жасалу заңдылығы туралы айтыңыз;
- жалпы жұмбақтың негізін құрайтын төрт фактордың ерекшеліктері мен байланыстарын анықтау (құпия объект, құпия эквивалент, мотивтік негіз және мәтін);
-мотивация процесінің ұлттық негізін, яғни сөзжасамның логикалық бірлігіне негізделген этнолингвистикалық жүйені анықтау және т.б.
Зерттеуге негізделген материалдар.Жұмбақтар ретінде тіліміздің орасан зор байлығын бірден қолға түсіру мүмкін емес. Сондықтан біз көне және ежелгі халық жұмбақтарын және авторы белгілі бірнеше жаңа жұмбақтарды алуға тырыстық.
Осы жұмбақтардың барлығы арнайы жұмбақтар жинағына топтастырылып, әр уақытта жарияланып тұрады.
Эпостың тақырыбы - мағына, элегия, лирикалық хабарлама, өлең, эпиграмма және сонет әндерін қамтитын баяндау жанры, оның тақырыбы ақынның өзі. Драмаға драматургия мен трагедия жатады.
Осылайша, ерте бір елде жанрлардың атаулары басқа елде тарала бастады және бұл процесте олар әртүрлі ассоциациялар мен басқа мағыналарға ие болды.
Мысалы, Италияда «новелла» сөзі бастапқыда әртүрлі жанрдағы прозалық шығармаларды, рыцарьлық романдарды, ежелгі дәуірдің қаһармандық мифтерін, тарихи шығармалары мен мысалдарын, сондай-ақ күлкілі күнделікті оқиғаларды білдіретін. Ресейде бұл оқиға қысқа әңгіме деп аталады.
Жазушылар өз шығармаларына қоғамның санасында қалыптасатын жанрлық атаулар береді. Кейде авторларды жанама ассоциациялар адастыруы мүмкін. Әдебиет сыншылары үшін автордың пікіріне қайшы келу қиын.
Әр түрлі жанрдағы шығармаларды кейде бір атпен атайды, бірақ қазір бір жанрдың атауы әр елде әр түрлі.
Мысалы, романдардың тарихи және қазіргі немесе саяси-философиялық бөлінуін ескерудің қажеті жоқ.Көркем шығармалардағы тарих пен қазіргі заман олардың пәндік саласына жатады. Автор мен кейіпкерлердің саяси-философиялық қызығушылықтары оның проблемаларының өрісіне жатады.
Шығарманың композициялық мотивін оның жанрлық ерекшеліктеріне жатқызуға болмайды. Мысалы, лирикадағы арнау жанрға жатпайды.
Жанр - бұл тарихи құбылыс емес, типологиялық құбылыс.Олардың құрылымы мүлдем өзгеше болғанымен, олар жанрдың нағыз туындысы. Роман, комедия және элегия жанрлары қандай ортақ?