ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 26.10.2023
Просмотров: 130
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Олар қоршаған ортаға, оның ішінде өнер туындыларына қарай бастайды.
Оқиға - эпос. Сондықтан әңгіме жанрын оқытудың басқа жанрлармен салыстырғанда өзіндік ерекшеліктері бар. Әңгіме жанрын оқытудың міндеттері:
Кекілбаевтың кез-келген шығармасы қамшының сабындай өмір қадір-қасиетін бағалауды уағыздайды.
Бұл қуаныш пен қайғы-қасіретті, түрлі қақтығыстар арқылы тасымалдауды және құруды шабыттандырады.
«Құс қанаты» еңбегі ежелгі дереккөздерді өсіруге шақырады. Отанға деген немқұрайдылық, ана мен бала арасындағы кіршіксіз сезім.
Отбасылық өмірдің тұтастығы мен тыныштығы дәріптеледі. Бақыт ұғымы буы бар қазан мен ылғалды жөргегі бар шаңырақпен бейнеленген.
1.Сөздік жұмысы;
2.Баяндау: а) оқиғаға жақын оқиға, ә) мәтінді тезис ретінде қысқаша баяндау, б) мәтінді екінші жағынан әңгімелеу, б) қажетті үзінділерді әңгімелеу және т.б.
3.Мәтінге жоспар құру: а) қарапайым жоспар, ә) күрделі жоспар.
4.Эссе жазу: а)әңгіме тақырыбы бойынша эссе; ә) сүйікті эпизодпен жұмыс жасау;ә)әңгіме мазмұнын қабылдауды бақылау үшін эссе жазу. Әңгімелесуде, жалпы оқытудағыдай, іс-әрекеттің екі түрі бар:
Біріншісі - мұғалімдердің біліктілігін арттыру, екіншісі - оқушылардың білім алуы.
Мұғалім мен оқушының арасындағы бұл қатынас әр түрлі оқушылардың әрекеттері мен оқыту әдістеріне қатысты.
Мысалы, мұғаліммен әңгімелесу - бұл әңгімелесу әдісі немесе кітаппен жұмыс түрі - бұл кітаппен жұмыс жасау әдісі, оқушының жауап беру әдісі - бұл оқушының білімін тексеру әдісі.
Осылайша әдіс мұғалім мен оқушы арасындағы жұмыс түріне байланысты өзгеріп отырады. Мектептегі оқу процесі оқыту әдістері арқылы жүзеге асырылады.
Мысалы, әңгіменің мазмұнына қатысты пікірталас сұрақтары оқушылардың белсенділігін арттырудың әдісі болып табылады.
Әңгімені оқытуда ауызша әдіс, көрнекі әдіс, практикалық әдіс, түсіндірмелі-иллюстративті әдіс, эвристикалық әдіс, зерттеу әдісі, өзіндік жұмыс әдісі, проблемалық баяндау әдісі, мәнерлеп оқу ерекше орын алады.
Академик Ю.Н. Бабанский білім беру процесін оңтайландыру жөніндегі жұмыстарында әдістерді үш топқа жіктейді:
1. Оқушылардың оқу-танымдық іс-әрекеттерін ұйымдастыру әдістері;
2. Оқушылардың оқу іс-әрекетін ынталандыру жолдары.
3. Оқу іс-әрекетінің тиімділігін бақылау әдістері.
Оқыту әдістері дегеніміз - оқушылар мен мұғалімдерді оқытудың тәсілдері. Ертегілерді әңгімелеу кезінде біз оқыту әдістері мен оқулықтарды ажырата білуіміз керек.
Әдіс тек әрекетке байланысты, ол үшін іс-әрекеттің негізгі мақсаты болуы керек. Әр түрлі құралдарды қолдану әдістерге байланысты. Әр түрлі құралдар әдіс құрылымын өзгертуге көмектеседі.
Әдістің жеке бөліктері операциялар деп аталады. Біз білім мазмұнын әдістер арқылы білеміз.
Мұғалім оқушыларды оқытудың соңғы нәтижесіне жетелейтін әдістерді таңдайды.
Әңгімені оқытуда берілген білім мазмұны көрнекі уақытты үнемдеу, оқушы психологиясына әсер ету мақсатында қолданылады. Бұл топқа иллюстрациялар, картиналар, мүсіндер, портреттер және т.б. Сонымен қатар студенттерді ынталандыру және ынталандыру маңызды.
Оқушылардың теориялық білімдерін практикада қолдану қабілеттерін арттырады. Бұл топқа әңгіме мәтінін меңгеру, көркем мәтінмен жұмыс жасау және т.б. жатады.
Әңгімені оқытуда кітаппен жұмыс жасағанда жазушының тілі мен стилін анықтау пайдалы.
Ол білімнің ғылыми мазмұнын арттыруда, оны қосымша материалдармен байытуда, студенттерді іздеуде, өз бетінше есептер шығаруда тиімді. Бұл оқушылардың өзіндік қорытынды жасау қабілетін дамытуда өте пайдалы.
Сөздік әдістері - әдебиет пәнінің тамыры. Сөздік әдістеріне әңгіме, дәріс, пікірталас және т.б. жатады б. қолданылды.
Ол әңгімелеуде жазушының өмірі туралы ақпарат беру, мәтін мазмұнын түсіндіру және талдау үшін қолданылады.
Ертегілерді баяндауда білім мазмұны уақытты үнемдеуге, анықтылыққа ұмтыла отырып, оқушы психологиясына әсер ету үшін қолданылады. Бұл топқа иллюстрациялар, картиналар, мүсіндер, портреттер және т.б. кіреді. қолданылды.
Оқушыларды ынталандыру және ынталандыру маңызды. Оқушылардың теориялық білімдерін практикада қолдану қабілеттерін арттырады.
Бұл топқа әңгіменің мәтінін меңгеру, көркем мәтінмен жұмыс жасау, т.б. жатады б. қолданылды.
Әңгімені оқытуда кітаппен жұмыс жасағанда жазушының тілі мен стилін анықтау пайдалы.
Ол білімнің ғылыми мазмұнын арттыруда, оны қосымша материалдармен байытуда, студенттерді зерттеу барысында, өзіндік есептер шығаруда тиімді. Бұл оқушылардың өзіндік ойлау қабілетін арттыруда өте пайдалы [8, 10].
Оқушылардың мәтінді түсінуіне және сюжетті игеруіне көмектесетін жоспардың маңызы зор.
Мұғалім жоспарды екі тәсілмен ұсына алады.Оқушыларға алдын-ала жоспар беріп, сол туралы сөйлесіңіз
Мұғалім оқушылармен бірге мәтіннің мазмұнын аша отырып, жоспар құра алады. Мәселен, Ыбырай Алтынсариннің әңгімелері бойынша бірнеше жоспар құрайық.
Яғни, Тұрар Рысқұлов туралы әліметтер, оның қуғын-сүргіндері және т.б.
Жалпы алғанда, феодалдық дәуірдегі басты кейіпкердің күресі қорғансыздардың тағдыры, кедейлер тағдыры, әділетсіздік, қатыгездік, кепілге алу, ұрлық, қарсылық, әділеттілік үшін күрес. , шындықты ізде, адас, кек ал.
Психологиялық жағдайлар - оқиғаның өзегі.
Әңгіменің мазмұнын ғана емес, оның негізгі мәселелерін, жазушының идеялық-эстетикалық мұраттарын, оның осы саладағы жетістіктерін үйрету қажет.
Сюжеттегі жұмыс, композицияның тұтастығы, тілдің шешендігі, кейіпкерлердің жасалу тәсілі де маңызды мәселелер.
Сабақтың негізгі мақсаттарының бірі - әдеби-теориялық ұғымдарды тереңдету, оқиғаны, прототипті, кейіпкерлердің психологиялық жағдайын, сюжетін, композициясын, суреттеуін, портретін, баяндауын түсіндіру. Сюжетті талдау мазмұнын зерттеуден басталады.
Жұмбақ тілде халықтың тарихи-әлеуметтік өміріндегі өзгешеліктерді бейнелейтін көптеген өрнектер мен алмастырулар бар.Көбіне жасыруға, көруге, ұстауға, басып алуға арналған сызық бар.
Табиғат құбылыстарына, тұрмыс пен экономикаға, әдет-ғұрып пен қоғамдық қатынастарға байланысты лексиканы қамтитын метафораларға арналған әр түрлі негізгі сөздер бар. Жұмбақтың тақырыбына айналған шоқтар барлық өмір құбылыстарының тақырыбы бола алады.
Айтатын болсам, аспан әлемі, табиғат құбылыстары, жер, жануарлар, құстар, жәндіктер, адамдар, тұрмыстық техника, киім, тамақ, ыдыс-аяқ, өнер, үй, құрал-саймандар, жолдар, байланыс, технология, білім, ойын-сауық, музыка, уақыт, дін және т.б.
Сонымен қатар, білім, ғылым мен техниканың дамуына байланысты жуырда дәстүрлі тақырыптардың арнасы кеңейе түсті.
Қазақ жұмбақтарының жинағы 19 ғасырдың екінші жартысында басталып, 20 ғасырда жалғасын тапты.
Ш. Алғаш рет қазақ фольклоры мен ауыз әдебиетін жинап, жіктеген Уәлиханов, сонымен қатар ағартушы Ы.Алтынсарин өз еңбегінде жұмбақтарға тоқталды.
Орыс ауыз әдебиетін зерттеуші А.В. Васильев, сонымен қатар қазақ ғалымдары С.Аманжолов, Т.Жанұзақов, Қ.Саттаровтың қазақ жұмбақтары жинағы бірнеше рет жарық көрді. Өзінің бастауы мен фольклордың қойнауында өсуі бар жұмбақ қазақ жазба әдебиеті жалғасуда.
Жазба әдебиеттің көрнекті өкілдері - Абай, Шәкерім, С.Торайғыров, т.б Ол жұмбақ жанрда сурет салған. М.Жаманбалинов, Ж.Смақов, М.Әлімбаев, Қ.Ыдырысов, Қ.Мырзалиев, Қ.Баянбаев, Қ.Шұғаев, А.Ысқабаев және басқалар қазақ әдеби құпиясының өсіп, қалыптасуына үлес қосты.
Ақындар айтарлықтай үлес қосты. Қазіргі уақытта жұмбақ қазақ әдебиеттануында ерекше объектісі ретінде зерттелуде.
2. ЖҰМБАҚТАРДЫҢ БАСҚА ЖАНРЛАРМЕН БАЙЛАНЫСЫ
2.1 Жұмбақтардың жасалу жолдары мен тәсілдері
Жұмбақтардың басқа жанрлармен байланысын зерттеу,оның қалыптасуы, даму жолдары, көркемдік ерекшеліктері туралы ғылыми еңбектер жазу әдебиеттану ғылымына қосылған жемісті еңбек деп санаймыз.
Жұмбақтарды зерттеу фольклордың басқа жанрларымен тығыз байланыстылығын білдіреді.
Халық ауыз шығармаларын басқа жанрлармен салыстырудағы айырмашылықтарды анықтауға да мүмкіндік береді.
Басқа жанрларды зерттеу арқылы біз адасушылардың тарихи бастауларын, эволюциясын және өзгеруін байқаймыз.
Көріп отырғаныңыздай, кейбір шешендік сөздер мен мақал-мәтелдер, сондай-ақ ертегілер мен мақал-мәтелдер осы қате түсініктермен байланысты.
Жұмбақ сөздердің басым көпшілігі халық әндерімен байланысты.Тіпті аллегориялық халық әндері де жиі жаңылыстырады. Әсіресе, қазақ халқының айтыс өлеңдерінде көптеген түсінбеушіліктер кездеседі.
Бұл жерде бізге ақындық өнерден басқа өмірді көп білетін және көретін адамның даналығы мен білімі қажет.
Кез-келген халықтың ауыз әдебиетінде мақал-мәтелдер тілі көркем жанрға жатады.
Жұмбақ- ауыз әдебиетінің ежелгі түрі, халықтың ғасырлар бойғы тәжірибесінің жиынтығы, олардың ойларының қысқаша мазмұны, өмір айнасы, өшпес мұрасы.
Жұмбақ,мақал-мәтелдер,жаңылтпаштардан өзгешелігі тілдің мазмұны мен мазмұнының әсемдігімен, тереңдігімен тірі, аз сөз бен мағына беріп, есте сақтауға оңай. Сондықтан адамдар оны «сөздің көркі - мақал»,«мақал - жұмбақ» деп атайды.
Жұмбақтар көбінесе жалпы идеяларды,мағынаны,жан-жақты анықталған қағидаларды бейнелейді, қалыптасуы жеңіл, формасы жағынан үйлесімді.
Ал жұмбақ фольклордың ішіндегі ең ежелгісі және барлық елдердің фольклорында кездеседі.
Кәдімгі жұмбақ суреттің кілті ретінде танылуы мүмкін. Жұмбақ негізінен балаларға арналған жанр.
Мені қателеспеңіз - метафора, әдемі естіледі.Қарапайым халық тілі шатасуда қолданылады. Бұған себеп - белгілі бір құбылыс, ол образын жоғалтқан кезде объектінің табиғатын неғұрлым түсінікті тілде жеткізуге арналған. Адастыру - балалардың тілін дамыту құралы.Ықтималдық талаптарын мүмкіндігінше қанағаттандырады.
Мін назар аударушы - бұл өнердің керемет жемісі және оның талантының белгісі.
Нәтижесінде барлық жанрларға ортақ мұра, олардың барлығымен бірге халықтық ой данышпанының қазынасын дамытып, жинақтаған бауырластық есеп.
Қазақ фольклорының барлық мәселелеріне арналған мұндай шығармалар әр қырынан қарастырылғанымен, олардың құрылымы әлі сараланған жоқ. Демек, қазақ халқының бай фольклорлық мұрасын зерттеу фольклортану ғылымындағы маңызды мәселелердің бірі болады.
Біздің көптеген ғалымдарымыз қазақ фольклорының белгілі бір жанрлары бойынша ғылыми еңбектер жазды. Балалар фольклорында жаңылтпаштардың рөлі ерекше. Адамдар бала тәрбиесінде бұл жанрға бұрыннан үлкен мән беріп келеді.
Қазақ халқы бала тәрбиесіне, ұрпағының саналы өсуіне ерекше мән береді. Қазақ халқы бұл ұғымды саналы түрде түсініп, бала туылғаннан бастап тәрбиелей бастады.
Мұндай дайындық ежелгі дәуірден бүгінгі күнге дейінгі ең құнды дәстүрлеріміздің бірі.Мұны, әрине,қазақ фольклорының үлгілерінен көруге болады.
Мысалдар бастауыш сынып оқушыларының ойлау қабілеттерін жетілдіруге, Отанды сүюге, елін қорғауға, өнерді игеруге, жалпы адамгершілік құндылықтарды сіңіруге көмектеседі.
Бұл баланың сөздік қорын молайтуда да маңызды рөл атқарады.
Сөздік қоры бай, тілі дамыған бала - үздік оқушы, өйткені жоғарыда айтылғандар жақсы мысалдарға негіз болады.
Әдебиет пәндерін оқыту барысында әдістеменің бұрынғы қалыптасқан тәжірбилерін сақтай отырып,жаңаша тәсілдерді өмірге батыл енгізу.
Телевизия компьютер оқушыларға арналған заттар болып табылады.
Әдістеме туралы түсінік. Әдебиетті оқыту әдістемесі ғылыми пән екендігі.
Әдебиет методологиясы - қазақ әдебиетін оқыту заңдылықтарын зерттейтін педагогикалық ғылым. Қазақ әдебиетін оқыту әдістемесі әдебиет, лингвистика, тарих, психология, педагогикалық теория, когнитивтік теория, эстетика ғылымдарымен тығыз байланысты.
2. Көркем әдебиетті оқытуда оқушылардың жас ерекшеліктерін ескеру.
Әдеби шығармаларды оқу және қабылдау ерекшеліктері. Ол поэзия мен драматургияға қарағанда әңгімелер мен прозаларды оқуды жөн көреді.
Балалар мен жасөспірімдерді білімге баулу, оқыту мәдениетін қалыптастыру. Әдеби шығармаларды талдауда оқушылардың пікірлерін, ойлары мен әсерлерін білу.
3. Әдеби талдаудың негізгі әдістері мен бағыттары.
Сабақта әдеби шығармаларды оқыту жолдары.Үй тапсырмасы арқылы жоғарғы сыныптарда кадрларды іріктеуді жүзеге асыру
Әңгіме, әдебиетте, оқиғаны артқа баяндайтын қысқа фантастикалық жанр.
Повестің жанрлық ерекшеліктері оқиғаны баяндау тәсілімен, композициялық, сюжеттік құрылымымен, көркемдік жүйесімен анықталады.
Оқиға шағын, кейіпкерлер саны аз, сюжет - бастау, шарықтау шегі және шешімі.