Қазақстан Республикасының Оқу-ағарту министрлігі
Ж. Қ. Букенов атындағы Қарағанды Банк колледжі
«Мемлекеттік және шетел тілдері» кафедрасы

Қорғауға жіберілді

«__» ____________

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Пән аты: «Мұрағаттану»

Тақырыбы: «Архивта бастапқы бүлінген құжаттарды қалпына келтіру және сақтау»

Орындаған:

«Іс қағаздарын жүргізу және мұрағаттану» мамандығының

күндізгі оқу түрінің

3 курс студенті

Ералиева Ақжүніс Дүйсенбиевна

Тексерген:

Оқытушы: У. Ж. Тунгушбаева

Қарағанды 2022 ж.

КІРІСПЕ.............................................................................................................	3
1 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ МҰРАҒАТ ІСІНІҢ ҚАЛЫПТАСУ ТАРИХЫ.............................................................................................................	4
2 АРХИВТА ҚҰЖАТТАРДЫ ҚАЛПЫНА КЕЛТІРУ 2.1 Архивты қалпына келтіру туралы түсінік және оның түрлері.................................................................................................................. 2.2 Архивты қалпына келтірудің міндеттері мен принциптері......................................................................................................... 2.3 Қалпына келтіру жолдары............................................................................	12 12 14
3 АРХИВТІК САҚТАУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ................................................................................................	16
ҚОРЫТЫНДЫ.....................................................................................................	25
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.........................................................	27

КІРІСПЕ

Мұрағат- тарих айнасы, «бәрі де өтеді» дейтін көне тәсілден шығатын ақиқат, өшпейтін, ұмтылмайтын нәрсе жоқ. Сондай өшкенімізді жандандыратын, ұмытқаныңды жадыңда жандандырып тарихтағы әр нәрсені, әрбір тұлғаны орын орнына қойып беретін тағы да мұрағат. Еліміз тәуелсіздігін алып «архив» деген терминнің «мұрағат» деген төл сөзімізбен алмастырылғанына да біраз болған.

Елімізде мұрағаттар мен құжаттаманы басқару қоры және мұрағаттар туралы арнайы заң қабылданды. Мұрағатқа берілген баға өлшеусіз. Кезінде академик Е.В.Терле: «құжатсыз тарих жоқ, тарихсыз мемлекет, ұлт жоқ» - деген, ол мұрағат сол тарих үшін жинақталған құжаттар қоймасы. Сондықтан да ол жеке тұлға мен қоғамның, мемлекеттің тыныс-тіршілігімен бірге тыныстап өмір сүріп, халқына, мемлекетке қызмет етеді. Қазақстан Республикасының тұңғыш Президенті Н.Ә. Назарбаев 1998 жылғы 22 желтоқсанда «Ұлттық мұрағат қоры және мұрағаттар туралы» қазақ тарихында мұрағат жөніндегі тұңғыш заңға қол қойды. Бұл заң Қазақстан мұрағатының жаңа дәуіріне, оның өркендеуі мен дамуына айқын жол ашты. Осы заң негізінде 1999 жылғы мамыр айында Республиканың мұрағат қорын басқару органы – Қазақстан Республикасы Мәдениет, ақпарат және қоғамдық келісім министірлігінің Мұрағаттар мен құжаттарды басқару жөніндегі комитеті құрылды.

---

Мұрағат ісі дегеніміз – ұлттық мұрағат қорын қалыптастырумен байланысты, мұрағат білімімен, мұрағат қорларында және жиынтығында, оларды сақтау мен пайдалану ұйымдарындағы жеке және заңды тұлғалардың қызметі.

Ұлттық мұрағат қоры ұлттық құндылық ретінде бекітілген заңмен мойындалған тарихи, әлеуметтік, ғылыми, экономикалық, саяси және мәдени маңызы бар барлық мұрағаттардың, мұрағат қорларының және деректі ескерткіштердің жиынтығы болып табылады.

1 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ МҰРАҒАТ ІСІНІҢ ҚАЛЫПТАСУ ТАРИХЫ

Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Н. Ә. Назарбаев Ұлттық мұрағат қорының құрамдас бөлігі болып табылатын мәдени мұраны сақтау мен көбейту ісіне үнемі аса көңіл бөлді. Ұлттық мұрағат қорының құжаттарында мемлекет пен қоғамның саяси, әлеуметтік-экономикалық, ғылыми, мәдени қызметінің алуан аспектілері жан-жақты көрініс тапқан. Сондықтан мұнда тарихи деректер мен ресми құжаттарды іздеп келушілер көп.

Қазақстан Республикасы Президентінің Мұрағатындағы «Қазақстан Республикасының Президенті», «Қазақстан Республикасы Сыртқы істер Министрлігі», «Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитеті», «Қазақстан Республикасы Президентінің Іс Басқармасы» және т.б. мұрағат қорларында тәуелсіз мемлекеттің қалыптасуын, сыртқы және ішкі саясаттың жан-жақты аспектілері мәселелерін, халықаралық қатынастарды, экономиканың қайта құрылуының маңызды процестерін, еліміздің әлеуметтік-мәдени дамуын көрсететін бірегей ақпараттар топтастырылған.

Мемлекеттік органдардың қорлары «Аманат» партиясы, Қазақстанның ерікті тарихи-ағарту қоғамы «Әділет», Дүние жүзі қазақтарының қауымдастығы, Қазақстанның іскер әйелдер қауымдастығы, «Қазақстан ұйғырларының Республикалық этномәдени орталығы», Қазақстанның гректер мәдени қоғамының қауымдастығы, «Болгар ұлттық мәдени орталығы» РҚБ, «ҚР Татар және башқұрт ұлттық-мәдени орталықтарының қауымдастығы» ЗТБ, «Барбанг» Қазақстандық күрдтердің қауымдастығы» ҚБ, «Ұйғырлардың ұлттық қауымдастығы» ҚБ, «Қазақстанның жастар одағы» ЗТБ, «Возрождение» Қазақстандық немістердің қауымдастығы РҚБ, «Ахыска» Түрік этномәдени орталығы РҚБ, ҚР «Түркмен қоғамдық-мәдени орталығы», «Дұнған Қазақстандық қоғамы», «Масис» Қазақстандық Армян қоғамы РҚБ Қазақстанның Армян қауымдастығы және тб. сияқты саяси және қоғамдық ұйымдардың құжаттарымен толықтырылып тұрады.

Мұрағат мекемелердің, қоғамдық бірлестіктердің құжаттарын еш өтеусiз сақтайды, олардың ақпараттық қызмет көрсетілуін қамтамасыз етеді, белгіленген тәртіпте мұрағаттық анықтамаларды және құжаттардың көшірмелерін береді. Жинақтау және құжаттама басқармасы:

---

• 
  іс жүргізу бойынша нұсқаулықтарды, істер номенклатурасын, сақтау мерзімдері көрсетілген құжаттар тізбесін, ведомстволық мұрағат және сараптама комиссиясы туралы ережелерді дайындауға, құжаттар құндылығына сараптама жүргізу және оларды мемлекеттік сақтауға іріктеу жұмыстарына ғылыми-әдістемелік және тәжірибелік көмектер көрсетеді;
  
• 
  ведомстволық іс жүргізу және мұрағаттық қызмет қызметкерлерінің біліктілігін жоғарлату бойынша семинарлар ұйымдастырып, өткізеді;
  
• 
  құжаттар құндылығына толықтай сараптама жүргізу, тізімдемелерді құрастыру, істерді ресімдеу жұмыстарын жүзеге асырады. Мұрағаттың жинақталуы мұрағат дереккөздерін толықтырушы  мекемелер тізіміне сәйкес жүзеге асырылады.
  

Басқармада дереккөздерді жинақтау жұмыстарын есепке алу мақсатында, мекемелер жайлы толық ақпараттар енгізілген автоматтандырылған деректер базасы қалыптасқан. Басқарма қызметкерлерінің әрқайсысына жетекшілік ететін мекемелері бұйрықпен бекітілген. Сонымен бірге мемлекеттік сақтауға дыбыс-, бейнеқұжаттар, қабылданады. Басқармада магниттік таспаларды цифрлауға арналған арнайы жабдық пен бағдарлама бар.

Цифрлаудан кейін жазбалар жинақ-дискілерге қайта жазылып, бір данасы мекемеге беріледі. Басқарма, сонымен қатар Қазақстанның ХХ ғ. басынан қазіргі кезеңдегі мемлекет, қоғам және саяси қайраткерлердің жеке мұрағаттық құжаттарын жинақтаумен де айналысады. Жеке тектік құжаттарды сақтау жөніндегі жұмыс ақпараттық технологиялар, жаһандану, техникалық үрдіс пен оны дамыту, қоғамның мәдени мұрасын, ұлттық өзіндікті сақтаудағы адам факторының ролінің нәтижелерін қайта қарау ғасырында жоғары сұранысқа ие болуда.

Халқымыз әртүрлі халықтармен, мемлекеттермен етене араласып, өзінің артында қалдырған іздерін көне заманның құжаттарында таңбаланып адамзат тарихында өз орнын ала білді. Ежелгі ата-бабаларымыз сонау Ассирия, Вавилон, Парсы, Қытай, Рим мемлекеттерінің дерек құжаттарында аттары аталып, өз істерімен бүгінгі қазақ тарихының айбынды да айбарлы қиын-қыстау кезеңдерінің парақтарын толтырып отыр. Сонымен қатар, Еуропа, Иран, Египет пен Араб елдерінің мұрағаттарындағы дереккөздері мен тарихи құжаттарды біз әлі толығымен сөйлете алмай отырған кебіміз бар.

Осы ретте «мемлекетіміздің мұрағаттану қорларында төл тарихымыз толық қордаланды ма», «мұрағаттанудағы дереккөздер тарихи шындықты толығыменен ашып беріп отыр ма» деген сұрақтар туындайды. Оған дәлел ретінде ел тарихындағы ақтаңдақтары сан-қилы сұрақтар туғызып, әлі де болса қоғамдағы ортақ бір пікірді қалыптастыра алмай келе жатқандығы. Бүгінгі мұрағат ғылымы тарих саласындағы проблемаларға етене араласып, тарихымыздың шынайы бет-пердесін айқындауға өз үлесін қосуы тиіс.

---

Егемендікке қол жеткізген бүгінгі қазақ елі барша әлемге танылып, басқа мемлекеттермен терезесі тең дәрежеде қарым-қатынас орнатып, дамып келе жатыр. Бірақ тамырсыз бәйтерек өспейді дегендей, еліміздегі Қазақстан тарихы туралы құжаттардың жинақталу үрдісі қандай деңгейде өтті және де жинақталған мұрағаттық қорлар қазақ мемлекеті туралы қандай пікір туғызатындығын білу үшін жинақталған қорларға сараптама жүргізу керек.

Осы ретте елімізде және алыс-жақын шетелдерде қордаланған тарихи құжаттарды, деректерді сөйлетіп, ел игілігіне пайдалану бүгінгі мұрағаттану ғылымының басты мақсат-мүддесі болып табылады. Себебі, мұрағатта ата-бабамыздың әулеттік шежіресі сақталып, өткен өмірдің тарихы айтылуда. Мұрағатта әр кезеңдегі тарихи оқиғалар, дипломатиялық қарым-қатынастар, қоғамның саяси-әлеуметтік, экономикалық бағыттары жөнінде құнды құжаттар сақталынады.

Қазақстанның тәуелсіздік алуымен, мемлекеттің мәртебесінің өсіп өзгеруімен, саяси, экономикалық жағдайдың тұрақтанып, жақсаруымен қатар мұрағат ісінде де біршама өзгерістер жасалынды.

Еліміз алыс-жақын көршілермен өзінің ғасырлар бойғы тарихына қатысты құнды деректерді бергісі Өзбекстан мен Ресей, сонымен қатар АҚШ, Польша, Венгрия, Түркия, Египет сияқты бірталай елдердің мұрағат қоймаларынан анықтап, мұрағат қорын жекелеген құжаттар көшірмелерімен толықтыруда. Бұл құжаттар саясат пен экономиканың, идеология мен мәдениеттің маңызды бөлігі. Тарихымыздың көптеген ақтаңдақ тұстарын ашуға мүмкіндік беріп, өткеніміз дұрыс бағалана бастады. Қайткен күнде де Қазақстан тарихына қатысты мұрағат қорларында тәуелсіздік күнге дейінгі құжаттар көбіне басқа біреулердің саяси жүйесінің мүдделерін қорғау мақсатында жазылғандығын көреміз.

Кеңестік дәуірге дейінгі кезеңңің құжаттарына деректанулық талдау жасаудың болмауы еліміздің өткен тарихын толық бейнелеуге мүмкіндік бермеді. Ол құжаттарда шындықты өрескел бұрмалау, жалған ақпарат беру, деректі боямалап көрсету, қосып айту, кемшіліктерді жасыру кездеседі. Кейде деректер мен құжаттық мәліметтер сол кездегі патшалық биліктің идеологиялық мақсат-мүдделеріне лайықты қызмет етіп, құжаттарды солардың ыңғайына қарай бейімделіп жазылып отырды. Жан-жақты бақылау орнатылғанына қарамастан, олардағы мәліметтер және мұрағаттық деректер, статистикалық мағлұматтар т.б. арасындағы айырмашылығы жиі байқалып отырады.

Қазақстанда мұрағат ісінің қалыптасуына тоқтала кетсек, мұрағат ісінің дамуына РСФСР Халық Комиссарлар Кеңесінің 1918 ж. 1 маусымдағы «РСФСР-дағы мұрағат істерін орталықтандыру және қайта құру» атты Декреті жергілікті жерлерде мемлекеттік мұрағат құрылысының басталуына негіз салды. Бұл тарихи құжат ел территориясындағы мұрағаттардағы бүкілхалықтық меншік, ал мұрағат құрылысы мемлекеттік іс деп бекітті.

---

Осыған орай бүкіл ел көлемінде мұрағат қызметін ұйымдық жағынан қайта құрудың жаңа жүйесі қалыптасты.

Декретке сай мұрағаттарға жетекшілік жасайтын орталық және жергілікті органдар ғылыми-тарихи зерттеу мекемелері кешені ретінде Мұрағат жөніндегі бас басқармаға бағындырылды.

Қызметін 1921 ж. сәуір айында бастаған Бас мұрағаттар басқармасы бірінші кезекте патша үкіметімен қалған мекемелердің құжаттарын аман сақтап қалу іс-шараларын жүргізді. Осы мақсатта Орынбор қаласында Қазақ Өлкелік мұрағатын, сонымен қатар жергілікті жерлерде губерниялық мұрағаттарды ұйымдастыру туралы шешім қабылданды.

Аталған декрет бойынша барлық мекемелердің істері мен құжаттарын сақтау мақсатында Бірыңғай мемлекеттік мұрағат қоры ұйымдастырылды, және құжаттарды үкімет қатаң бақылауында ұстап, есепке алып отырды.

Декретте көрсетілгендей:

• 
  мұрағат құжаттары бүкілхалықтық меншік болып табылады;
  
• 
  мұрағат құжаттарын сақтаудың орталықтандыру ісін жетілдіру;
  
• 
  мұрағаттардың ведомствалар мен құжаттарды жинақтауда өзара тығыз байланысын орнату;
  
• 
  мұрағат қорларын жинақтауды рационалды ұйымдастыру және пайдалану мәселелері күн тәртібінде тұрды.
  

Кеңес үкіметінің бұл Декреттен кейін де мұрағат істері туралы қабылдаған актілері Қазақстанда азамат соғысы аяқталғаннан кейін іле-шала жүзеге асырыла бастады.

Қазақ әскери революциялық комитетінің бастамасымен кеңес орындары мен жергілікті тұрғындарға үндеу тасталды. Үндеуде құрылып жатқан губерниялық мұрағат қорына төңкерістен бұрынғы «қараусыз» қалған құжаттарды, усадьба, имениелерде табылған және жеке тұлғаларда жинақталған құжаттарды тапсыру қажеттілігі туралы атап көрсетілді.

Өткен ғасырдың басында құрылған Орталық өлкелік мұрағат қызметкерлерінің қажырлы еңбегінің арқасында біз бүгінгі күні өткен тарихымызды түпнұсқалық құжаттар негізінде зерттеп, біле аламыз.

Бұған дәлел болатын Бөкей хандығының мұрағаттық қорының жасалынуы. Мұрағат қызметкерлерінің дер кезінде атқарған іс-шаралары болмағанда, «Хан мұрағатының» сақталынып қалуы екіталай еді.

Қырғыз (Қазақ) АКСР губерниялық мұрағат бюроларының 1924 ж. берген мәліметтерінен келесі жәйтті оқып, көруге болады:

«... Бөкей губерниялық бюросында көлемі 2000 пұтқа жуық тарихи маңызы бар революцияға дейінгі кезеңнің материалдары бар, осы күнге дейін оларды сақтайтын ғимарат болмай отыр, мұрағат бюросының бүкіл жұмысын бір ғана қызметкер атқаруда, оның, әрине тек қана күнделікті жұмысты ғана атқаруға шамасы келеді...».

---

Смотрите также файлы

• Планконспект общего сбора участников Здравствуй, лагерь!.docx

• Конспект урока по теме Война за независимость. Создание сша.docx

• Бастамашыны атыжні.docx

• Комбинированные энергоустановки (кэу).docx

• Управление приемом, размещением и хранением товаров.pdf