Елдің ғылыми қауым өкілдері мұрағаттанушылардың бастамасын қолдай отырып, Қырғыз (Қазақ) АКСР Еңбек және қорғаныс кеңесіне келесі хатты жолдайды: «... Астраханьдағы мұрағаттардың сақталу дәрежесі Ордадағыдан жоғары, сондықтан Орталық өлкелік мұрағат қазіргі уақытта Астрахань мұрағатының Бөкей губерниясына қатысы бар болғандығына қарамай, олардың Ордаға берілуіне үзілді-кесілді қарсы. Ордалық Бөкей хандығы мұрағатының сақталуын қамтамасыз ететін жағдай жасап, олардың шетінен ұрланып, жоғалып кетуіне жол бермеу керек. Олардың ұрлануына жол беріп отырған Ордалық атқару комитетіне қысым жасау қажет...».

1924 ж. мұрағат басшылығы «Хан мұрағатының» Орталық өлкелік мұрағатына мемлекеттік сақтауға алынуы туралы мәселені көтереді: «Астрахань мұрағатының қырғыздарға қатысты істерін, «Хан мұрағатын» тұтасымен және Адай губерниясындағы Форт-Урицкийдегі көлемі 300 пұтты құрайтын Закаспийский мұрағатын Орынбор қаласына әкелу керек...

Мұрағат құжаттарын сұрыптап, өңдеуден өткізіп, оларға тізімдеме жасау қажет. Өйтпегенде күнде оларды оқып, танысуға, зерттеуге мүмкіншілік болмайды...». Бөкей хандығының құжаттары Орталық өлкелік мұрағатына тек 1925 ж. келіп түскен болатын. Республика астанасының бірнеше рет көшірілуі салдарынан «Хан мұрағатының», «Хан қорының» түпкілікті өңделіп, ғылыми пайдалануға реттелуі 1934 ж. аяғына қарай ғана мүмкін болды.

Республика Орталық өлкелік мұрағатының 1923 ж. бастап қызметі туралы жылдық есептерінде мұрағат құжаттарын ғылыми пайдалану ісіне зор көңіл бөліне бастағанын байқаймыз.

Мұрағат істерін ұйымдастырудың алғашқы жылдарында бұрынғы Орынбор губерниясының аумағында Орынбор-Торғай губерниялық мұрағаты бой көтеріп, ол РСФСР Мұрағат ісі жөніндегі бас басқармаға қарады. Орынбор-Торғай губерниялық мұрағатының дүниеге келуі Қазақстанның болашақ ғылымы, соның ішінде тарих ғылымы үшін зор саяси маңызы болғанында. Орталық өлкелік мұрағатының 1923 ж. шілде, тамыз және қыркүйек айлары бойынша есептерінде:

• 
  Орынбор Шекаралық комиссиясы мен Торғай облыстық басқармасы мұрағаттарынан әкелінген 36 арба құжаттарды;
  
• 
  Бұрынғы губерния аумағындағы сот мекемелерінен әкелінген 70 арба құжаттарды реттеу мен қорларға бөлу жұмыстарының жүргізілгендігі жөнінде есеп береді.
  

1928–1930 жж. жергілікті мұрағат органдарына шала сауатты, тәжірибесіз адамдардың жұмыс жасауының нәтижесінде Семей, Петропавл қалаларындағы қағаз дайындау фабрикаларына бағалы мұрағат қорларын өткізіп жіберуге әкеліп соқтырған жағдайлар да кездескен. Осындай келеңсіз жағдайлардың қайталанбауы үшін 1931 ж. бастап Қазақ АКСР-ның Орталық мұрағат бөлімі кадр мәселесін күн тәртібіндегі басты мәселелерінің бірі етіп қойған. Сондықтан да мұрағат ісін жетілдіру мақсатында 1931 ж. Мұрағаттану Институты ашылды.

---

Орталық мемлекеттік мұрағат қорына келіп түскен құжаттарды ережеге сай жинақтап, тізімге алу шаралары да бір ізділікке түсіріп, мұрағат қызметкерлерінің біраз іс-тәжірибе жинақтап қалғандығы назарға ілінеді. Мысалы, 1927 ж. 1 қазанынан келіп түскен құжаттардың жинақталып, тізімге алынғаны 30% болса, 1931 ж. 50%-ға жеткен.

Мұрағат қорының көптеген құжаттары тізімге алынбай, арнайы қорлар есебінің жүргізілмеуіне ел астанасының бір қаладан екінші қалаға көшірілуі де себепкер болды. XIX ғ. қатысты көптеген құжаттар, тарихи деректер алғашқы кезеңінде біржола жоғалды, бүлінді, ұрланды немесе жойылып кетті. Деректердің үлкен бөлігі Қазақстаннан тысқары жерлерде сақталды. 1925 ж. Қазақстанның астанасын Қызылордаға көшірген кезде осы құнды мұрағаттық деректемелер Орынборда қалып қойды. 1928–1929 жж. мұрағат мекемелері Қызылордадан Алматыға көшіргенде де деректер мен құжаттардың белгілі бір бөлігі жоғалды.

Оңтүстік Қазақстан, Жетісу және Сырдария облыстарының тарихына қатысты құжаттардың елеулі бөлігі Ташкентте қалып, Өзбекстанның мемлекеттік мүлкі саналды. Республикалық мұрағат мекемелері объективті және субъективті қиындықтарды жеңе отырып, жазба деректерді бір орталыққа жинау мен сақтау, сондай-ақ оларды зерттеу мен жариялауды ұйымдастыру бойынша қыруар жұмыстар атқарды. Соның барысында бірыңғай мұрағаттық тораптардың қалыптасуы мен орнығуына орай, республикада тарих ғылымының құжаттық негізі қорланып, ұлғая түсті.

1927 ж. бастап Қазақстан тарихына қатысты құжаттар Астрахань, Омбы, Орынбор, Ленинград, Ташкент, Жаркент қалаларындағы мұрағаттардан жинақтала бастады. Астрахань мұрағатынан Орталық мұрағатқа 1875 ж. бастап Бөкей Ордасының Астрахань губерниясына қосылуына дейінгі құжаттар алдырылса да, көптеген құжаттар қорлардың бей-берекетсіз жинақталуынан табылмады.

Орталық мемлекеттік мұрағат қорындағы бар құжаттар бойынша қазақ халқының тарихын XVIII ғ. аяғынан бастап жазу туралы бастама көтеріп, осыған байланысты ҚАССР Орталық Атқару Комитетінің Президиумы комиссия құрды. Комиссияға С. Меңдешев, О. Исаев, Ұ. Құрамысов, О. Жандосов, С. Асфендиаров, А. Асылбеков, Ә. Әйтиев, Б. Әлменов, Ғ. Тоғжанов, В. Варламов сияқты қоғам, мемлекет қайраткерлері мүше болды. Алғаш ұйымдастырылған Орталық өлкелік мұрағат тарихи маңызды құжаттарды жинау, сақтау ісімен айналысып, бүгінде Алматы қаласындағы Орталық мемлекеттік мұрағаттың негізін құрап отырса, Қазақстан Республикасы Президентінің Мұрағаты 1994 ж. мемлекет Басшысының Жарлығымен бұрынғы Орталық мемлекеттік қазіргі заман тарихы мұрағатының негізінде құрылып отыр.

---

Қазіргі таңда Қазақстан Республикасының Орталық мемлекеттік мұрағаты – еліміздегі өз қорында негізінен XVIII ғ. 30-шы жылдардан бастап 1,5 миллиондай әртүрлі тарихи кезеңдердің құжаттары бар ең ірі мұрағат қоймасы болып табылады.

Мұрағатта кеңес дәуіріне дейінгі кезеңнің барлығы 770-тен астам қорлары сақталуда. Мұрағаттың ең көне құжаттары Семей кедені қорында сақтаулы 1732 ж. құжаттан басталады және қор құжаттарында Жоңғар, Қытай және Орта Азиялық хандықтармен сауда қатынасының тарихы орын алған.

Еліміздің құжаттарынан көрініс тапқан мәдени мұрасы Қазақстан Республикасы Президентінің Мұрағатында сақтаулы. Қазақстанның қазіргі заман саяси тарихының бірегей құжаттары осы шын мәніндегі теңдессіз қазынада ерекше орын алады.

Бүгінгі күнде Мұрағат Қазақстан Республикасы Президентінің, оның Әкімшілігінің және мемлекет басшысына тікелей бағынатын басқа да мемлекеттік органдардың қызметін ақпараттық-мұрағаттық қамтамасыз ету саласында негізгі міндеттерді атқаратын, заманауи техникалармен жабдықталған кешен болып табылады. Мұрағатта 1918–2008 жж. аралығын қамтитын 772 мыңнан астам сақтау бірлігі есепке алынған.

Тарихи құжаттардың сақталуын қамтамасыз ету мұрағаттардың негізгі міндетіне алынды. Ұлттық мұрағат қоры ұлттық құндылық ретінде бекітілген заңмен мойындалған тарихи, әлеуметтік, ғылыми, экономикалық, саяси және мәдени маңызы бар барлық мұрағаттардың, мұрағат қорларының және құжаттық ескерткіштердің жиынтығы болып табылады. Себебі, тарих қана ұрпақтар үндестігін жалғастырып, уақыттар арасындағы өзара байланыстар мен өзара әрекеттесуді қамтамасыз етеді.

Бұл мұрағаттардың қоры қазақ елінің тарихына қатысты құжаттарды орталықтандырып есепке алу, оны сақтау және пайдалану мақсатында құрылған.

Мұрағат қорларында жинақталған құжаттарында біздің Отанымыздың көп ғасырлық тарихы көрініс тапқан. Бұл құжаттар мемлекетіміздің қалыптасуы мен дамуын, саяси, экономикалық-әлеуметтік дамуындағы жаңа белестерді айғақтайды.

Қазақстан Республикасының Орталық мемлекеттік мұрағаты және Қазақстан Республикасы Президентінің Мұрағаты қорының құнды құжаттары бүкіл халықтың ортақ игілігі болып табылады, және оларды мемлекет өз тарапынан жан-жақты қорғайды.

---

2 АРХИВТА ҚҰЖАТТАРДЫ ҚАЛПЫНА КЕЛТІРУ

2.1 Архивты қалпына келтіру туралы түсінік және оның түрлері

Мұражайда тұрған заттар, құжаттар ескіру процесстеріне жиі ұшырайды. Ондай нәрселерге жол бермеу, не алдын ала шара қолдану әдетте «қалпына келтіру» деп аталады. Қалпына келтіру мұрғаттық құжаттардың, заттардың, ескерткіштердің сақталуын қамтамасыз ету бойынша практикалық қызметтің маңызды бағыттарының бірі болып саналады.

Қалпына келтірудің көптеген түрлері бар, олардың негізгі түрлері болып:

• 
  сәулет ескерткіштерін қалпына келтіру;
  
• 
  монументалды кескіндемені қалпына келтіру;
  
• 
  станокты майлы бояуды қалпына келтіру;
  
• 
  станоктық темпера кескіндемесін қалпына келтіру (оның ішінде
  

белгішелерді қалпына келтіру);

• 
  кестені қалпына келтіру;
  
• 
  фотосуреттерді қалпына келтіру;
  
• 
  мүсінді қалпына келтіру;
  
• 
  жиһаз және ағаш бұйымдарын қалпына келтіру;
  
• 
  металды қалпына келтіру;
  
• 
  гобелендерді қалпына келтіру;
  
• 
  матаны қалпына келтіру;
  
• 
  кітапты қалпына келтіру;
  
• 
  аудиожазбаларды қалпына келтіру;
  
• 
  кино бейнесін қалпына келтіру (цифрлық).
  

Бірақ, қалпына келтірудің барлық түрлерінде мақсат жалғыз – бұл заттың (құжаттың және т.б.) жоғалуын алдын алу, қалпына келтіру және одан әрі сақтау үшін оның сыртқы түрін жақсарту.

2.2 Архивты қалпына келтірудің міндеттері мен принциптері

Құжаттардың ұзақ сақталуын қамтамасыз ету үшін мұрағаттар үш негізгі міндетті шешеді:

• 
  сақтау шарттарын жасау;
  
• 
  сақтандыру қорын және пайдалану қорын құру;
  
• 
  құжаттарды қалпына келтіру.
  

Мұрағаттық құжаттардың ескіру процесін бәсеңдету үшін барлық сақтау шаралары жасалады.

Сақтандыру қоры «ақпаратты сақтау» мақсатымын құрылады. Ал пайдалану қорына келетін болсақ, ол құжаттарды пайдалану кезінде түпнұсқаларды көшірмелерімен алмастыру үшін құрылады. Қалпына келтіру «сыртқы түрін жақсарту» деген мағынаға да сай.

Қалпына келтірудің негізгі міндеттері:

• 
  құжаттың физикалық тұтастығын қалпына келтіру;
  
• 
  қағаз тасығыштың беріктігін қалпына келтіру;
  
• 
  құжаттың ескіру себептерін жою (белсенді химиялық заттар, биологиялық зиянкестер, механикалық кернеулер);
  
• 
  ескіру салдарын жою және түзету (физикалық-механикалық зақымданулар);
  

---

Құжаттарды қалпына келтіру олардың зақымдану сипаты мен дәрежесі анықталған кезде жүзеге асырылады, бірақ қалпына келтіру кезінде құжаттардың түпнұсқалығын сақтау қажет, яғни маманға берілген құжаттар жарамды немесе мерзімі өткен болуы керек.

Қалпына келтіру шеберханаларының мамандары физикалық ақаулары бар құжаттарды тапқанда, олар алдымен оларды тіркейді құжаттардың физикалық жай-күйін есепке алудың арнайы журналында немесе картотекасында, содан кейін оларды биоцидтік өңдеу жүргізіледі шаңсыздандыру, шаңсыздандырудан кейін қағаз тасымалдағыштардағы құжаттар, әдетте, жуылады.

Қалпына келтіру шеберханаларының мамандары физикалық ақауларды тапқаннан кейін, олар бүлінген құдаттарды арнайы «физикалық жәй-күйін есепке алуға арналған» журналға тіркеп, биоциндік өңдеу жүргізеді. Ең алдымен шаңсыздандыру, одан кейін, ережеге сай, жуылады.

Қалпына келтіру принциптері:

• 
  қалпына келтіруге амалсыздықтан жүгінеді. Көбінесе құжаттың тұтастығын жоғалту бар кезде, құжаттың тез бұзылу белгілері бар кезде және пайдалануға жарамсыз болып қал,ан кезде қолданылады.
  
• 
  қалпына келтіру – құжаттың бұзылу сатысында физикалық араласуды мәжбүрлі және қажетті түрде міндеттеленеді.
  
• 
  қалпына келтіру әрқашан қауіп төндіреді: құжатты зақымдау. Жүйесіз, біліктілігі жоқ жөндеу жақсылықтан гөрі көп зиян келтіреді. Орындаушының тиісті біліктілігінсіз, объектінің табиғатын, құрылымын, қасиеттерін, сондай-ақ қолданылатын заттар мен өңдеу әдістерінің әрекет ету сипатын білмей қалпына келтіруге жол берілмейді.
  
• 
  қалпына келтірудің алдында құжаттың жай-күйі мен ерекшеліктерін білікті бағалау, сақтаушылармен және мамандармен (химиктер, биологтар) талқылау, арнайы жабдық болуы тиіс.
  
• 
  қалпына келтіру жұмыстарын таңдау кезінде алдымен жойылу жылдамдығын, содан кейін жойылу дәрежесін ескеру қажет.
  

Құжаттарды қалпына келтіру кезінде қажеттілік пен жеткіліктілік қағидасын сақтау қажет, сондай-ақ құжаттарға зиянсыз әдістер мен материалдарды пайдалану қажет, олардың пайдалану қасиеттерін сақтау керек.

Қалпына келтіру принциптерін, қалпына келтіру жұмыстарын ұйымдастыру және жүргізу кезінде барлық қауіп тудыратын жағдайлар ескеріледі, құжатқа тарих пен мәдениеттің ескерткіші ретінде қатынасты дамытады, жағымсыз факторларды шектейді.

---

Смотрите также файлы

• Планконспект общего сбора участников Здравствуй, лагерь!.docx

• Конспект урока по теме Война за независимость. Создание сша.docx

• Бастамашыны атыжні.docx

• Комбинированные энергоустановки (кэу).docx

• Управление приемом, размещением и хранением товаров.pdf