Файл: 1. Бізді заманымыза дейінгі жазу сызулар мен аыз жырлар.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 30.11.2023
Просмотров: 767
Скачиваний: 13
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
-
«Бейнет, бейнет түбі зейнет» мақакалының тақырыбы: (Еңбек) -
«Ерлік тәрбиеден туады» мақалының тақырыбы: (Отанды сүю тақырыбы) -
«Жылай-жылай арық қазсаң,
Күле-күле су ішесің.» мақалдың тақырыбы: (Еңбек туралы)
-
Ынтымақ, бірлік тақырыбына жазылған мақал: («Кеңесіп пішкен тон келте болмас») -
Еңбек еткен емеді,
Еңбексіз ер өледі. Мақалдың тақырыбы: (Еңбек туралы)
-
Әке көрген-оқ жонар,
Ана көрген-тон пішер. Мақалының тақырыбы: (Тәрбие-тәлім туралы)
-
«Болған адам болдым демес,
Болдым десе, болғаны емес,»-өлең шумағындағы тақырып: (Ақылдылық)
-
Мақалдың алғашқы жолы: «..., тірлік болмас.» (Бірлік болмай) -
Мақалдың екінші жартысы: «Батыр туса-ел ырысы, ...» (Жаңбыр жауса-жер ырысы) -
Мақалдың екінші жартысы: «Қатардан ассаң да ...» (Халықтан аспақ жоқ) -
Жақсы адам қартайса,
Жазып қойған хаттай,
Жаман адам қартайса, ..Мақалдың дұрыс аяқталуы: (Бықсып жанған оттай)
-
Мақалдың жалғасы: «Ер бір рет өледі, ...» (Қорқақ мың рет өледі) -
«Өнер алды-қызыл тіл» мақал қандай мағынада қолданған? (Тура мағынада) -
Абай өзінің 29-қара сөзінде «Ата-анадан мал тәтті», «Періштьте алтын көрсе жолдан таяды», «Атың шықпаса жер өрте» деген мақалдың дұрыс еместігін дәлелдеген. -
***Отбасы, туыстық қатынас туралы мақал-мәтел(дер): (*Туысы бірге кепейді, түбі бірге түтпейді; *Ағайынды жігіттің отарында малы бар; *Ерге жаттың тізесі батса, ағайыншыл болады ) -
***Мақал-мәтелдің құрылымдық ерекшеліктері: (*Ой дәлдігі; *Мазмұндылық; *Ықшамдылық) -
***Мәтелдер: (*Сыныққа сылтау керек; *Сабақты ине сәтімен; *Қорыққанға қос көрінеді) -
«Қара бүркіт томағасын түсірді,
Оны мен томағаламай,
Кім томағалайды?» Ауыз әдебиетінің қай түрі? (Жаңылтпаш)
-
«Қазақтың халық жұмбақтары» деген кітабында М.Әуезов жұмбақтың 20 тақырыбына тоқталады. -
Тапқырлық, аңғарымпаздықты қажет ететін ауыз әдебиетінің түрі: (Жұмбақ) -
Аяғы жоқ жүреді,
Сылқ-сылқ күледі. Жұмбақтың шешуі мен көркемдік тәсіл: (Бұлақ, кейіптеу)
-
«Өзі тоқ, көлеңкесі жоқ.» Жұмбақтың шешуі: (Су немесе құдық) -
«Белін бекем байлаған,
Қоқысты қоймай айдаған.» Жұмбақтың шешуі: (Сыпырғыш)
-
«Қашсам-құтылмадым,
Ұстасам-қолыма түспеді.» Жұмбақтың шешуі: (Көлеңке)
-
«Үш қазық, екі желі, тоғыз ноқта,
Теңселіп тербеледі, адам соқса,
Шешен тіл, сөзге жүйрік болғанымен,
Не пайда, үнемдемей адам жоқта». Жұмбақтың шешуі: (Домбыра) (Үш қазық-екі құлағы, бір тиегі; екі желі-екі ішегі; Тоғыз ноқта-тоғыз пернесі)
-
«Жұмбақ-адамның дүниетану жолындағы ойынның, қиялының шамасын білдіреді»-дегенқанатты сөздің авторы: (М.Әуезов)
Ертегілер
Ертегі – қара сөзбен айтылатын(кейде өлеңтүрінде), көбіне өмірде сирек кездесетін немесе ойдан шығарылған оқиғаларды баяндайтын шығармалар:
Ертегі үшке бөлінеді:
-
Қиял -ғажайып ертегілер («Ер Төстік», «Күн астындағы күнекей қыз», «Ұшқыш кілем», «Сырттандар» т.б.) -
Хайуанаттар туралы ертегілер(«Түлкі,қойшы, аю», «Түлкі мен бөдене», «Боз інген») -
Тұрмыс– салт немесе шыншыл ертегілер («Аяз би», «Атымтай Жомарт», «Дүмше молда»т.б.)
Қазақ ертегілерін академик М.Әуезовнеше жікке(жанрға)бөлген:(3–ке)
Өмірде сирек кездесетін немесе мүлде кездеспейтін, ойдан шығарылған оқиғалар баяндалатын ауыз әдебиетінің ең көне жанры: (Ертегілер)
Ертегі не себепті үнемі жақсылықпен аяқталады? (Адам жаны жақсылықты аңсағандықтан, арман –қияында үнемі жақсылық жеңгендіктен)
Ертегілердің кіріспесінде кездесетін нұсқа:(Ерте– ерте ертеде...)
«ЖиһанкезСиндбадтың жеті сапары» ертегісі қай халықтың туындысы? (Араб)
Қиял ғажайып ертегілер:(«Керқұла атты Кендебай», «Ер Төстік», «Алтын сақа»), (Үш өнерпаз)
Шыншыл ертегілер(«Аяз би», «Қырық өтірік»)
Қазақ ертегілерінің түрлере:(«Хайуанаттар жайлы ертегі, Қиял -ғажайып ертегі»)
Шыншыл ертегі:( «Атымтай Жомарт»,) («Аяз би», «Қырық өтірік»)
Жаман, Меңді сұлу, Ақша хан қай ертегінің кейіпкерлері? («Аяз би»),
«Аяз би»: (Шыншыл бейне)
Асқан ақылымен ел билеп, хан тағына отырып, кедей кезіндегі киімдерін төрге іліп қойған кейіпкері бар ертегі:
(«Аяз би»),
(«Аяз би») ертегісінде Мадан ханның құдасы («Ақша хан»)
(«Аяз би») ертегісінде Мадан ханның шыққан тегі:(Наубай)
(«Аяз би») ертегісінде Мадан ханның уәзірлерінің саны: (Қырық)
(«Аяз би») ертегісінің бас кейіпкері: (Жаман)
Аяз бидің бұрынғы есімі: (Жаман)
Жаманға Аяз би деген атты қойған:(Бес ханның елі)
Аяз бидің әйелінің аты (Меңді)
(«Аяз би») ертегісіндегі Жаманның пікірінше шөптің, құстың жаманы: (Қара қоға мен сауысқан); (Уәзірлердің пікірінше жантақ пен дуадақ)
«Шөптің жаманы – қара қоға, құстың жаманы –сауысқан еді,» – дейтін ертегі кейіпкері:(Жаман)
«Бұл күндерде хан оны өзіне жақын дос қылды.Бұлекеуін араздастырайық», деп ақылдасып,хан мен Жаманның арасына от жаққан кейіпкерлер: (40 уәзір)
Аяз бидің басына бақ әкелген басты үш қасиет:(Өмірлік тәжірибесінің молдығы, зеректік, уәдеге беріктігі)
«Жаман – көптің бірі және айласыз жалқы адам», – деп М.Әуезов айтқан кейіпкер: (Аяз би)
Адам бойындағы жақсы – жаман қасиеттерді бейнелі,тұспалды түрде сипаттайтын ертегінің түрі: Хайуанаттар жайлы ертегілер: («Тышқан мен жылан», «Аю, түлкі және қойшы)
Зорлықшыл, қиянатшыл,жауыз,озбыр, қатал адам бейнесінде суреттелетін аң: (Арыстан)
Қу, айлакер адам бейнесінде суреттелетін аң:(Түлкі)
Қорқақ адам бейнесінде суреттелетін аң: (Қоян)
Ананың балаға деген шексіз махаббатын ғажап бейнелеген ертегі: («Боз інген»)
Табиғаттың сырын түсінсем,жеті қат жер асты құпиясын білсем деген халық арманынан туған ең көне ертегінің түрі: (Қиял – ғжайып ертегілер)
Ертегіде кездесетін жауыздық бейнесі: (Жалмауыз кемпір)
Қиял –ғажайып ертегілерінің кейіпкерлері:(Мыстан кемпір, дию, пері, жезтырнақ)
Қиял –ғажайып ертегілер:(«Ер Төстік», «Күн астындағы Күнекей қыз», «Керқұла атты Кендебай»)
«Жерден шыққан Желім батыр» ертегесі ертегілердің қай түрі: («Қиял –ғажайып»)
«Сырттандар» ертегісінде бала шошып оянады? (Қасқырдан)
«Сырттандар» ертегісінде баланы қасқырдан аман алып қалған адам
:(Жігіттің сырттаны)
«Ер Төстік» ертегісі
Ер Төстік-негізгі кейіпкер: Ерназар- Ер Төстіктің әкесі.Кенжекей – Ер Төстіктің жары. Шалқұйрық –Ер Төстіктің тұлпары. Құба інген –түйесі.
Аңыз-әңгімелер
Аңыз-фольклорлық проза жанры. Онда елдің, тайпа , рудың шыққан тегі, кешкен жолы хақындағы немесе тарихта болған әйгілі адамдар-хан, батырлар, би-шешендер жайындағы , сондай-ақ нақтылы бір жер –су, сол жерде өткен оқиғалар турасындағы шындыққа негізделген, халықтың тарихи жадында сақталған, әйтсе де уақыт өте келе өңделіп, көркемдік сипат алған оқиғалар баяндалады. Қазақ аңыздарына алғаш назар аударғандар – Ш.Уәлиханов пен Г.Потанин. Дербес жанр ретінде М.Әуезовтің еңбектерінде ғана қарастырыла бастады. Кейіпкерлері: Алдар көсе,
Қожанасыр, Қорқыт, Асан қайғы, Жиренше шешен мен Қарашаш т.б
Аңыздың өзіндік ерекшеліктері:
1) Тарихи шындықтан туады;
2) Аңыздың мазмұнын растайтын дерек ретінде айтылатын жердің аты, белгілі қайраткердің есімі, оқиғаның болған кезеңі, өмірде бар деректер болады;
3)Аңызда да ойдан қосылған күшеткіш қоспалар болады, біріақ ертегідегідей қиял емес
Аңыз әңгіміенің өзіне тән еркешелігі: Аңызда тарихи шындық пен қиял араласып жүреді
Белгігі бір адамның атына , іс –әрекетәне байланысты туатын, шындық оқиға мен қиял ғажайын араласып келетін ауыз әдебиетінің түрі: Аңыз әңгімелер
Аңыз әңгіменің қай түріне жатады: Мифтік әңгімелер
Қазақ аңызында кездесетіндер: Асан қайғы, Жиренше шешен мен Қарашаш Алдар көсе, Қожанасыр, Қорқыт
Даналықты, шешендік пен тапқырлықты танытатын аңыз кейіпкері: Жиренше шешен
Қазақ аңыздарындағы қарапайым адамдар бейнесіндегі кейіпкер: Жиренше шешен
Жәнібек ханның «Бұл дүниеде не өлмейді ? » деген сұрағына жауап берген шешен адам?: Жиренше шешен
Жиренше шешеннің ссүйген жары әрі ақылшы серігі: Қарашаш
Жиреншеге Қарашаштың қазасы жайлы естірту айтатын хан: Әз Жәнібек хан
Жиреншеге қандай жаманат хабар туралы естірте айтылды?- Қарашаш дүниеден өткенде
«Жиренше шешенге Қарашаш сұлудың өлгенін Жәнібек ханның естіртуі» -естіртудің қай түріне жатады?: қарасөз түріндегі естірту