Файл: 21. Сраныс жне сынысты зара байланысы. Нарыты тепетедік.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 30.11.2023
Просмотров: 39
Скачиваний: 2
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
21. Сұраныс және ұсыныстың өзара байланысы. Нарықтық тепе-теңдік.
Сұраныс пен ұсыныс арасындағы қатынас нарықтардың қызмет етуінің негізі болып табылады. Бұл қатынас сұраныс пен ұсыныстың өзгеруі нарықтағы тауарлар немесе қызметтердің бағасы мен санына қалай әсер ететінін анықтайды.
1. Позитивті қатынас: Әдетте, тауарға немесе қызметке сұраныс өскенде (ұсыныс өзгеріссіз), бағалар өседі. Бұл сатып алушылар сұранысқа ие тауарлар немесе қызметтер үшін көбірек төлеуге дайын болғандықтан орын алады. Бағалар көтерілген кезде сатушылар көбірек пайда табу үшін ұсынысты ұлғайтуға ынталандырылуы мүмкін.
2. Теріс қатынас: егер тауарға немесе қызметке сұраныс азайса (бірдей ұсыныспен), әдетте баға төмендейді. Бұл сатып алушылардың сұранысы төмен тауарлар немесе қызметтер үшін жоғары баға төлеуге дайындығының төмендеуіне байланысты. Сатушылар сұраныстың төмендеуіне көбірек сатып алушыларды тарту үшін бағаны төмендету арқылы жауап бере алады.
3. Ұсыныс өзгерген кездегі корреляция: егер тауар немесе қызмет ұсынысы өзгерсе, бұл сұраныс пен бағаға да әсер етуі мүмкін. Егер ұсыныс көбейсе (сұраныс өзгеріссіз қалса), сатушылар сатып алушылар үшін бәсекелескенде баға әдетте төмендейді. Керісінше, егер ұсыныс азайса, бағалар тауардың немесе қызметтің тапшылығына байланысты өседі.
Сұраныс пен ұсыныстың арақатынасы нарықтағы сатып алушылар мен сатушылар арасындағы өзара әрекеттестіктің маңыздылығын көрсетеді. Ол сұраныс пен ұсыныс сәйкес келетін тауарлардың немесе қызметтердің тепе-теңдік бағасын және санын анықтауға көмектеседі. Дегенмен, табыстың өзгеруі, тұтынушылардың қалауы, ресурстар бағасы және бәсекелестік сияқты факторлар тепе-теңдікті өзгертіп, нарықтағы өзгерістерге әкелуі мүмкін.
Нарықтық тепе-теңдік – бұл тауарға немесе қызметке сұраныс ұсынысқа тең болатын және тауарлар мен қызметтердің артықтығы да, жетіспеушілігі де болмайтын нарық жағдайы. Басқаша айтқанда, бұл сатушылар ұсынғысы келетін тауарларды немесе қызметтерді сатып алушылар сонша сатып алуға дайын болатын сәт.
Нарықтық тепе-теңдік сұраныс пен ұсыныс арасындағы өзара әрекеттесу арқылы жүзеге асады. Тауардың немесе қызметтің белгілі бір бағасы кезінде сұраныс пен ұсыныс сәйкес келмеуі мүмкін. Егер баға тепе-теңдік бағадан жоғары болса, сұраныс ұсыныстан төмен болады да, нарықта тауардың артық мөлшері пайда болады. Мұндай жағдайда сатушылар өз тауарларын сату үшін бағасын төмендете алады, нәтижесінде тепе-теңдікке жеткенше ұсыныс азайып, сұраныс артады.
22. Икемділік түсінігі. Икемділік коэффициенті. Баға бойынша ұсыныс икемділігі.
Икемділік түсінігі өзгермелі сыртқы жағдайлар мен қажеттіліктерге бейімделу және жауап беру қабілетін білдіреді. Бизнес контекстінде икемділік компанияның нарықтық ортадағы, бәсекелестіктегі, тұтынушылардың қажеттіліктері мен басқа факторлардағы өзгерістерге бейімделу қабілетін білдіреді.
Икемділік коэффициенті басқа айнымалының өзгеруіне жауап ретінде бір айнымалының өзгеру дәрежесін өлшеу үшін қолданылады. Бағаның икемділігі контекстінде икемділік коэффициенті бағаның пайыздық өзгеруі сұраныстың пайыздық өзгеруіне қаншалықты әсер ететінін көрсетеді.
Баға ұсынысының икемділігі сұраныстың бағалық икемділік деңгейіне байланысты. Сұраныстың бағалық икемділігі тауарға немесе қызметке сұраныс оның бағасының өзгеруіне қаншалықты жауап беретінін көрсетеді. Егер сұраныс бағаның өзгеруіне өте сезімтал болса, біз сұраныстың жоғары баға икемділігін айтамыз. Егер сұраныс бағаның өзгеруіне аз әсер етсе, біз сұраныстың төмен баға икемділігін айтамыз.
Баға икемділігі келесідей болуы мүмкін:
Жоғары икемділік: егер сұраныс бағаның өзгеруіне қатты әсер етсе, баға ұсынысының икемділігі жоғары болады. Бұл жағдайда бағаның шамалы өзгеруі сұраныстың үлкен өзгерістеріне әкелуі мүмкін. Бағаның икемділігі жоғары компаниялар тұтынушыларды тарту үшін бағасын өзгерту арқылы нарықтағы өзгерістерге тез жауап бере алады.
Төмен икемділік: егер сұраныс бағаның өзгеруіне аз жауап берсе, баға ұсынысының икемділігі төмен болады. Бұл жағдайда бағаның өзгеруі сұранысқа шектеулі әсер етуі мүмкін. Баға икемділігі төмен компаниялардың тұтынушыларды тарту үшін бағаны өзгерту мүмкіндігі шектеулі болуы мүмкін.
Баға ұсынысының икемділігі бірнеше факторларға байланысты, мысалы, бәсекелестердің болуы, нарықта алмастырғыштардың болуы, тұтынушылардың кіріс деңгейі, тауарға немесе қызметке қажеттілік дәрежесі, брендке адалдық және т.б.
Баға икемділігінің шектеулері болуы мүмкін екенін ескеру маңызды. Жоғары икемділік пайданың құбылмалылығына әкелуі мүмкін, әсіресе компания бағаны шығындарды өтемейтін деңгейге дейін төмендетсе. Икемділіктің болмауы компанияның нарықтағы бәсекелестік қабілетін шектеп, жаңа тұтынушыларды тартуы мүмкін. Сондықтан бәсекеге қабілеттілік пен табыстылық арасындағы оңтайлы тепе-теңдікті табу үшін компаниялар баға белгілеудің икемділігін мұқият талдап, бағалауы керек.
-
Тұтынушы тәтібінің теориясы
Тұтынушылардың мінез-құлық теориясы тұтынушылардың тауарлар мен қызметтерді сатып алу туралы шешімдеріне әсер ететін процесті, принциптерді және факторларды зерттейді. Бұл тұтынушылардың өз қалауларын қалай қалыптастыратынын, шешім қабылдайтынын, өнімнің құндылығы мен пайдасын бағалайтынын, сондай-ақ бағалардың, кірістердің және басқа факторлардың өзгеруіне қалай әрекет ететінін түсінуге көмектеседі.
Тұтынушылардың мінез-құлқы теориясы тұтынушылардың шешімдерін түсіндіруге көмектесетін бірқатар тұжырымдамалар мен модельдерді қамтиды:
Артықшылықтары мен пайдасы: Тұтынушылар белгілі бір артықшылықтарға ие және олардың пайдасын немесе тауарлар мен қызметтерді тұтынудан қанағаттануын барынша арттыруға тырысады.
Бюджеттік шектеу: Тұтынушылар өздерінің бюджетімен шектеледі, яғни олардың тұтыну ресурстары шектеулі.
Сұраныстың бағалық икемділігі: Сұраныстың бағалық икемділігі тауарға немесе қызметке сұраныс оның бағасының өзгеруіне қаншалықты жауап беретінін өлшейді.
Халықаралық перспективалық артықшылық: Бұл тұжырымдама тұтынушылардың тауарлар мен қызметтерді атрибуттары мен қасиеттеріне қарай салыстырып, бағалайтынын ескереді.
Шешім қабылдау тәртібі: Тұтынушылар қол жетімді ақпаратты ескере отырып және ықтимал салдарды бағалай отырып, ұтымды немесе шектеулі ұтымды шешімдер қабылдай алады.
Тұтынушылардың мінез-құлық теориясы маркетинг пен бизнесте кеңінен қолданылады. Ол компанияларға тұтынушылардың қажеттіліктері мен қалауларын түсінуге, маркетингтік стратегияларды әзірлеуге, тұтынушылар үшін құндылық жасауға және тұтынушылардың қанағаттануын жақсартуға көмектеседі.
-
Кәсіпкерліктің әлеуметтік экономикалық мәні және оған тән қасиеттер.
Кәсіпкерлік маңызды әлеуметтік-экономикалық мәнге ие және оның мәні мен қоғамға қосатын үлесін анықтайтын бірқатар белгілерге ие. Мұнда олардың кейбіреулері бар:
Жұмыс орындарын құру: Жаңа кәсіпорындарды ашу немесе жұмыс істеп тұрғандарын кеңейту жұмыссыздықты азайтуға және халықтың өмір сүру деңгейін жақсартуға көмектеседі.
Инновация және технологиялық прогресс: әртүрлі салалардағы және жалпы өмір сапасын жақсартуға әкелетін технологиялық прогреске үлес қосу.
Экономикалық даму және өсу:
Жаңа бизнес бастаулар экономикалық белсенділікті ынталандырады, нарықта бәсекелестік тудырады және инновациялық өсуді ынталандырады, бұл өнімділікті арттыруға және жалпы экономикалық дамуға әкеледі.
Байлықты арттыру: Кәсіпкерлік кәсіпорындар пайда алу, капиталды инвестициялау және салық түсімдерін ұлғайту арқылы байлықты жасауға ықпал етеді.
Әлеуметтік өзгерістер және қоғамдық игіліктер: жергілікті экономиканы алға жылжытады, жергілікті бизнесті қолдайды және әлеуметтік әл-ауқатты ілгерілету және мақтаныш пен сәйкестікті қалыптастыру үшін қоғамдастықтың бастамаларына қатысады.
Кәсіпкерліктің ерекшеліктері:
Кәсіпкерлік рух: мақсатқа жетуге ұмтылу, бастамашылық және тәуекелге баруға дайын болу.
Жаңашыл және креативті: нарық тауашаларын табуға, бірегей шешімдерді әзірлеуге және жаңа өнімдерді, қызметтерді немесе бизнес үлгілерін енгізуге қабілетті.
Мүмкіндіктерді анықтау: пайдаланылмаған нарық қажеттіліктерін және оларды құндылық жасау үшін пайдалану мүмкіндігін ашуға мұқият болыңыз.
Пайымдау және табандылық: кәсіпкерлік жолдағы кедергілер мен сәтсіздіктерді жеңу үшін табандылық пен табандылық болуы керек.
Проактивті және әрекетке бағытталған: Шұғылдық сезімімен әрекет етіңіз және өз көзқарасына жетуге тырысыңыз.
Жалпы, кәсіпкерліктің қоғам үшін де, экономика үшін де маңызы зор. Оның сипаттамалары кәсіпкерлерге табысқа жетуге және қоғам мен экономиканың дамуына елеулі үлес қосуға мүмкіндік беретін нақты қасиеттер мен дағдыларды көрсетеді.
-
Өндірістік функция. Жалпы, орташа, шекті өнім факторлық тиімділік көрсеткіші ретінде.
Өндірістік функция - өндірістің кіріс факторларын (мысалы, еңбек және капитал) шығарылатын өніммен байланыстыратын математикалық көрініс. Ол кіріс факторларының саны мен комбинациясы өндіріс деңгейіне қалай әсер ететінін сипаттайды.
Жалпы өнім (Total Product, TP) - өндірістің кіріс факторларын пайдаланудың белгілі бір деңгейінде алынған өнімнің жалпы сомасы. Ол физикалық өлшем бірліктерімен өлшенеді (мысалы, дана, тонна, уақыт бірлігі).
Орташа өнім (AP) – жалпы өнімнің пайдаланылған кірістер санына қатынасы. Ол әрбір өндіріс факторының орташа өнімділігін көрсетеді. Орташа өнімді есептеу формуласы: AP = TP / қолданылатын факторлар саны.
Шекті өнім (МШ) – басқа факторларды тұрақты күйде сақтай отырып, кіріс факторының бір бірлігін қосу нәтижесінде пайда болатын жалпы өнімнің өзгерісі. Ол кіріс факторларының аздаған өзгерістерімен өндірістің қалай өзгеретінін көрсетеді. Шекті өнімді есептеу формуласы: МП = ∆TP / ∆фактор.
Өндіріс тиімділігі көрсеткіштерінің факторлары:
Орташа өнім ол өскен кездегі факторлардың тиімділігінің өлшемі болып табылады. Егер орташа өнім өссе, бұл өндіріс факторының әрбір бірлігін қосу нәтижесінде жалпы өнім өседі дегенді білдіреді. Бұл факторларды тиімді пайдалануды көрсетеді.
Шекті өнім де фактор тиімділігінің өлшемі болып табылады. Егер шекті өнім оң болса және төмендейтін болса, онда бұл өндіріс факторының әрбір қосымша бірлігі жалпы өнімге азырақ үлес қосатынын білдіреді. Бұл факторларды пайдалану тиімділігінің төмендеуін көрсетуі мүмкін.
Теріс шекті өніммен фактордың қосымша бірлігін қосу жалпы өнімнің төмендеуіне әкеледі. Бұл факторларды тиімсіз пайдалануды көрсетеді.
Жалпы, орташа және шекті өнім өндіріс факторларын пайдалану тиімділігін талдаудың маңызды көрсеткіштері болып табылады. Олар кәсіпорындар мен экономистерге өндірісті барынша арттыру үшін кірістерді бөлу және оңтайландыру туралы шешім қабылдауға көмектеседі.
-
Жалақы - жұмыс күшінің бағасы ретінде
Жалақы – еңбек нарығында белгіленетін және еңбекпен қамтамасыз ету немесе белгілі бір міндеттер мен міндеттерді орындау үшін төлемді білдіретін баға. Жалақы - бұл сыйақы нысаны және жұмыс беруші қызметкерге оның еңбегі үшін төлеуге дайын құндылығын білдіреді.
Жалақыда көрсетілген еңбек бағасы бірқатар факторларға байланысты:
Жұмыс күшіне сұраныс пен ұсыныс: Егер жұмысшыларға сұраныс ұсыныстан асып кетсе, бұл жалақының жоғарылауына әкелуі мүмкін.
Біліктілік және мамандану деңгейі: Қызметкерлердің қабілеті мен тәжірибесі жұмыс берушілерге үлкен мән бере алады.
Белгілі бір дағдыларға сұраныс пен ұсыныс: Еңбек нарығында белгілі бір дағдыларға немесе кәсіптерге сұраныс жоғары болса, сол дағдылары бар жұмысшылар жоғары жалақыны күтуі мүмкін.
Еңбек нарығындағы бәсекелестік деңгейі: Жұмысшылар арасындағы бәсекелестік деңгейі жалақы деңгейіне де әсер етуі мүмкін.
Заңнама және ұжымдық шарттар: Бірқатар елдерде заңдар мен ұжымдық келісімдер еңбекақы деңгейін реттей алады және белгілі бір салалар немесе жұмысшылардың санаттары үшін ең төменгі жалақы мөлшерлемелерін белгілеуі мүмкін.
Жалақы еңбек қатынастарының маңызды аспектісі болып табылады және жұмысшылардың өміріне, сондай-ақ жалпы экономика мен әлеуметтік тепе-теңдікке айтарлықтай әсер етеді.
-
Пайыз - капитал иесінің факторлық табысы ретінде