Өлшенетін айнымалылардың санын азайтуға деген ұмтылыс спорттық метрологияның өзіне тән ерекшелігі болып табылады. Бұл көптеген айнымалыларды бір уақытта тіркеуге тырысқанда пайда болатын ұйымдастырушылық қиындықтармен ғана емес, сонымен қатар айнымалылар санының өсуімен оларды талдаудың күрделілігі күрт артады.

Біліктілік-сапалық сипат, яғни нақты сандық өлшемнің болмауы. Спортшының физикалық қасиеттері, бет пен ұжымның қасиеттері, жабдықтың сапасы және спорттық нәтиженің көптеген басқа факторлары әлі де дәл өлшенбейді, бірақ оны мүмкіндігінше дәл бағалау керек. Мұндай бағалаусыз жоғары жетістіктер спортында да, жаппай дене шынықтыруда да одан әрі ілгерілеу қиын, бұл қатысушылардың денсаулығы мен жүктемелерін бақылауды қажет етеді.

Бейімделу-адамның қоршаған орта жағдайларына бейімделу (бейімделу) қасиеті. Бейімделу білім берудің негізі болып табылады және спортшыға қозғалыстардың жаңа элементтерін игеруге және оларды қалыпты және күрделі жағдайларда (жылу мен суықта, эмоционалды стресстен, шаршаудан, гипоксиядан және т.б.) орындауға мүмкіндік береді. Бірақ сонымен бірге бейімделу спорттық өлшемдердің міндетін қиындатады. Бірнеше зерттеулерде спортшы зерттеу процедурасына үйренеді ("зерттелуді үйренеді") және мұндай жаттығу кезінде басқа нәтижелерді көрсете бастайды, дегенмен оның функционалды жағдайы өзгеріссіз қалуы мүмкін.

Ұтқырлық-бұл спортшының ерекшелігі, спорттың басым көпшілігінде спортшының қызметі үздіксіз қозғалыстармен байланысты. Қозғалмайтын адаммен жүргізілген зерттеулермен салыстырғанда, спорттық іс-әрекет жағдайындағы өлшеулер тіркелген қисықтардың қосымша бұрмалануымен және өлшеулердегі қателіктермен бірге жүреді.

1.4 Тестілеу-бағалау өлшемі
Тексерілетін объект тікелей өлшеуге қол жетімсіз болған кезде өлшеу тестілеумен ауыстырылады. Мысалы, бұлшықет жұмысы кезінде спортшының жүрегінің жұмысын дәл анықтау мүмкін емес. Сондықтан кешенді өлшеу қолданылады: жүрек соғу жиілігін және жүрек өнімділігін сипаттайтын басқа кардиологиялық көрсеткіштерді өлшеңіз.

Тесттер зерттелетін құбылыс нақты болмаған жағдайларда да қолданылады. Мысалы, оларды өлшеуден гөрі ептілікті, икемділікті және т.б. тестілеу туралы айту дұрысырақ. Дегенмен, белгілі бір буындағы және белгілі бір жағдайларда икемділікті (ұтқырлықты) өзгертуге болады.

Тест (ағылш. test-сынақ, сынақ) спорттық тәжірибеде адамның жағдайын немесе қабілетін анықтау мақсатында жүргізілетін өлшеу немесе сынақ деп аталады. Әр түрлі өлшеулер мен сынақтар өте көп болуы мүмкін, бірақ барлық өлшеулерді тест ретінде қолдануға болмайды. Спорттық практикадағы сынақ тек келесі метрологиялық талаптарға сәйкес келетін өлшеу немесе сынақ деп аталуы мүмкін:

---

- тестті қолдану мақсаты анықталуы тиіс; стандарттылығы (тестілеу әдістемесі, рәсімі және шарттары тестті қолданудың барлық жағдайларында бірдей болуы тиіс);

- тесттің сенімділігі мен ақпараттылығын анықтау керек;

- тест үшін бағалау жүйесі қажет;

- бақылау түрін көрсету керек (жедел, ағымдағы немесе кезеңдік).

Сенімділік пен ақпараттың талаптарын қанағаттандыратын тесттер қатты немесе шынайы деп аталады.

Сынақ процесі тестілеу деп аталады, ал өлшеу немесе сынау нәтижесінде алынған сандық мән тестілеу нәтижесі (немесе тест нәтижесі) болып табылады. Мысалы, 100 м жүгіру-бұл тест; жүгіру және уақытты өткізу рәсімі — тестілеу, жүгіру уақыты — тест нәтижесі.

Тесттерді жіктеуге келетін болсақ, шетелдік және отандық әдебиеттерді талдау бұл мәселеге әртүрлі көзқарастар бар екенін көрсетеді. Қолдану саласына байланысты тестілер бар: педагогикалық, психологиялық, жетістіктер, жеке-бағдарланған, интеллект, арнайы қабілеттер және т.б. тестілеу нәтижелерін түсіндіру әдіснамасы бойынша тестілер нормативтік-бағдарланған және сыни-бағдарланған болып жіктеледі.

Нормативті-бағытталған тест жеке субъектілердің жетістіктерін (дайындық деңгейін) бір-бірімен салыстыруға мүмкіндік береді. Нормативті-бағытталған тесттер тестіленушілерді салыстыру үшін сенімді және қалыпты бөлінген ұпайларды алу үшін қолданылады. Балл (индивидуальный балл, тестовый балл) - тест көмегімен алынған осы сыналушыдан өлшенетін қасиеттің айқындылығының сандық көрсеткіші.

Сынаққа бағытталған тест сыналушылардың қажетті тапсырманы қаншалықты меңгергенін бағалауға мүмкіндік береді (қозғалыс сапасы, қозғалыс техникасы және т.б.).
1.5 Қозғалыс тестілерінің түрлері
Қозғалтқыш міндеттеріне негізделген сынақтар қимыл деп аталады. Олардың нәтижелері қимыл жетістіктері (қашықтықты өту уақыты, қайталау саны, қашықтық және т.б.) немесе физиологиялық және биохимиялық көрсеткіштер болуы мүмкін. Осыған, сондай-ақ мақсаттарға байланысты қимыл сынақтары үш топқа бөлінеді.

Нәтижелері екі немесе одан да көп факторларға байланысты тесттер гетерогенді деп аталады, ал егер бір факторға байланысты болса — біртекті сынақтар. Спорттық тәжірибеде көбінесе бір емес, жалпы мақсаты бар бірнеше сынақтар қолданылады. Мұндай тест тобы әдетте тест кешені немесе батарея деп аталады.

Стандартты функционалдық сынамалар

а) орындалған жұмыстың көлемі бойынша немесе

ә) физиологиялық ығысу шамасы бойынша

---

Стандартты жұмыс кезіндегі физиологиялық немесе биохимиялық көрсеткіштер. Физиологиялық ығысулардың стандартты шамасы кезіндегі қозғалыс көрсеткіштері

Стандартты жұмыс кезінде жүрек соғу жылдамдығын тіркеу 1000 кгм / мин. жүрек соғу жылдамдығы 160 КД/мин.

• 
  Максималды функционалдық сынақтар;
  
• 
  Максималды нәтижені көрсету ;
  
• 
  Физиологиялық немесе биохимиялық көрсеткіштер;
  
• 
  Оттегінің максималды мөлшерін немесе оттегінің максималды мөлшерін анықтау;
  
• 
  Физикалық қасиеттердің даму деңгейін көрсететін физикалық жаттығулар (моторикалық қабілеттер).
  

Тестілеу мақсатын дұрыс анықтау тестілерді дұрыс таңдауға ықпал етеді. Спортшылардың дайындығының әртүрлі жақтарын өлшеу жүйелі түрде жүргізілуі керек. Бұл жаттығудың әртүрлі кезеңдеріндегі көрсеткіштердің мәндерін салыстыруға және тесттердегі өсу динамикасына байланысты жүктемені қалыпқа келтіруге мүмкіндік береді.

Нормалаудың тиімділігі бақылау нәтижелерінің дәлдігіне байланысты, бұл өз кезегінде тесттерді жүргізу мен олардағы нәтижелерді өлшеудің стандарттылығына байланысты.

Спорттық тәжірибеде тестілеуді стандарттау үшін белгілі бір талаптарды сақтау керек:

1. 
   тестілеу алдындағы күн тәртібі бір схема бойынша құрылуы тиіс. Ол орташа және ауыр жүктемелерді алып тастайды, бірақ қалпына келтіру сабақтарын жүргізуге болады. Бұл спортшылардың қазіргі жағдайының теңдігін қамтамасыз етеді және тестілеу алдында бастапқы деңгей бірдей болады;
   
2. 
   тестілеу алдында қыздыру стандартты болуы керек (ұзақтығы, жаттығуларды таңдау, оларды орындау реті бойынша);
   
3. 
   тестілеуді мүмкіндігінше бір және
   
4. 
   сол адамдар не біледі бұл;
   
5. 
   тестті орындау схемасы өзгертілмейді және тестілеуден тестілеуге дейін тұрақты болып қалады;
   
6. 
   бір сынақтың қайталануы арасындағы интервалдар бірінші әрекеттен кейін туындаған шаршауды жоюы тиіс;
   
7. 
   спортшы тестте барынша мүмкін болатын нәтижені көрсетуге ұмтылуы тиіс. Мұндай мотивация, егер тестілеу барысында жағдай, бәсекелестік пайда болса, нақты болады.
   

Алайда, бұл фактор балалардың дайындығын бақылауда жақсы жұмыс істейді. Ересек спортшыларда тестілеудің жоғары сапасы, егер кешенді бақылау жүйелі болса және оның нәтижелері бойынша жаттығу процесінің мазмұны түзетілсе ғана мүмкін болады.

Кез-келген тестті орындау әдісінің сипаттамасы барлық осы талаптарды ескеруі керек.

Тестілеудің дәлдігі өлшеу дәлдігіне қарағанда басқаша бағаланады. Өлшеу дәлдігін бағалау кезінде өлшеу нәтижесі дәлірек әдіспен алынған нәтижемен салыстырылады. Тестілеу кезінде алынған нәтижелерді дәлірек салыстыру мүмкіндігі көбінесе жоқ. Сондықтан тестілеу кезінде алынған нәтижелердің сапасын емес, өлшеу құралының сапасын — тестті тексеру қажет. Тесттің сапасы оның ақпараттылығымен, сенімділігі мен объективтілігімен анықталады.

---

Тесттердің сенімділігі. Тесттердің сенімділігі-бірдей жағдайларда бірдей адамдарды қайта тестілеу кезінде нәтижелердің сәйкес келу дәрежесі. Қайта өлшеу кезінде нәтижелердің толық сәйкес келуі іс жүзінде мүмкін емес екені түсінікті.

Қайталанған өлшеулердегі нәтижелердің өзгеруі ішкі жеке, ішкі топтық немесе сынып ішіндегі деп аталады. Спортшының дайындығының нақты жағдайын бағалауды бұрмалайтын, яғни осы бағалауға белгілі бір қателік немесе қателік жіберетін тестілеу нәтижелерінің мұндай өзгеруінің негізгі себептері келесі жағдайлар болып табылады:

1) тестілеу процесіндегі субъектілердің жай-күйінің кездейсоқ өзгерістері (психологиялық күйзеліс, дағдылану, шаршау, тестті орындауға деген ынтаның өзгеруі, зейін шоғырлануының өзгеруі, бастапқы қалыптың тұрақсыздығы және тестілеу кезіндегі өлшеу рәсімінің басқа да шарттары);

2) сыртқы жағдайлардың бақыланбайтын өзгерістері (температура, ылғалдылық, жел, күн радиациясы, бөгде адамдардың болуы және т. б.);

3) тестілеу кезінде пайдаланылатын техникалық өлшеу құралдарының метрологиялық сипаттамаларының тұрақсыздығы. Тұрақсыздық қолданылатын көлік құралының жетілмегендігіне байланысты бірнеше себептерден туындауы мүмкін: желі кернеуінің өзгеруіне байланысты өлшеу нәтижелерінің қателігі, температура, ылғалдылық, электромагниттік кедергілердің болуы және т. б. өзгерген кезде электрондық өлшеу құралдары мен датчиктер сипаттамаларының тұрақсыздығы;

4) тестілеу нәтижелерін жүзеге асыратын немесе бағалайтын экспериментатордың (оператордың, жаттықтырушының, педагогтың, судьяның) жай-күйінің өзгеруі және бір экспериментаторды екіншісіне ауыстыру;

5) берілген сапаны немесе дайындықтың нақты көрсеткішін бағалау үшін тесттің жетілмегендігі.

Тесттің сенімділік коэффициентін анықтау үшін арнайы математикалық формулалар бар.

Тесттердің сенімділік деңгейінің градациясы.

Сенімділік. Тесттердің сенімділігі туралы айтатын болсақ, олардың тұрақтылығын (репродуктивтілігін), сәйкестігін, баламалығын ажыратыңыз.

Тесттің тұрақтылығы дегеніміз белгілі бір уақыттан кейін бірдей жағдайларда қайталанған кезде нәтижелердің репродуктивтілігі деп түсініледі. Қайта тестілеу әдетте ретест деп аталады. Тесттің тұрақтылығы келесі компоненттерге байланысты:

- тест түрі;

- сыналушылар контингенті;

- тест пен ретест арасындағы уақыт аралығы.

Тұрақтылықты сандық бағалау үшін дисперсиялық талдау әдеттегі сенімділікті есептеу жағдайындағыдай бірдей схема бойынша қолданылады.

---

Тесттің дәйектілігі тестілеу нәтижелерінің тестті жүргізетін немесе бағалайтын адамның жеке қасиеттеріне тәуелділігімен сипатталады. Егер әртүрлі мамандар (сарапшылар, судьялар) жүргізетін тесттегі спортшылардың нәтижелері сәйкес келсе, онда бұл тесттің жоғары келісімділігін көрсетеді. Бұл қасиет әртүрлі мамандардың тестілеу әдістерінің сәйкес келуіне байланысты.

Жаңа тест жасалған кезде оны бірізділікке тексеру керек. Бұл осылай жасалады; тестті жүргізудің бірыңғай әдісі жасалады, содан кейін екі немесе одан да көп маман стандартты жағдайда бір спортшыны сынайды.

Тесттердің эквиваленттілігі. Бірдей мотор сапасын (қабілеті, дайындық жағы) бірнеше сынақтар арқылы өлшеуге болады. Мысалы, максималды жылдамдық — 10, 20 немесе 30 м сегменттердің бойымен жүгіру нәтижелері бойынша, күштік төзімділік-штангаға тартылатын саны, тіректегі итеру, арқадағы позициядағы штангаларды көтеру саны және т. б.

Тесттердің эквиваленттілігі келесідей анықталады: спортшылар тесттің бір түрін орындайды, содан кейін аз демалғаннан кейін — екіншісі және т. б.

Егер бағалау нәтижелері сәйкес келсе (мысалы, тартылудағы ең жақсысы және итермелеуде жақсы), онда бұл тесттердің эквиваленттілігін көрсетеді. Эквиваленттілік коэффициенті корреляциялық немесе дисперсиялық талдау арқылы анықталады.

Эквивалентті тесттерді қолдану спортшылардың қозғалыс қабілетін бақыланатын қасиеттерін бағалаудың сенімділігін арттырады. Сондықтан, егер сізге терең зерттеу жүргізу қажет болса, онда бірнеше балама сынақтарды қолданған дұрыс. Мұндай кешен біртекті деп аталады. Барлық басқа жағдайларда гетерогенді кешендерді қолданған дұрыс: олар эквивалентті емес сынақтардан тұрады. Әмбебап біртекті немесе гетерогенді кешендер жоқ. Мысалы, нашар дайындалған адамдар үшін 100 және 800 м жүгіру, бір жерден секіру, кереде тартылу сияқты кешен біртекті болады. Жоғары білікті спортшылар үшін бұл гетерогенді болуы мүмкін.

Тесттердің сенімділігін белгілі бір дәрежеде арттыруға болады:

- тестілеуді қатаң стандарттау;

- әрекеттер санының артуы;

- - бағалаушылар (судьялар, сарапшылар) санын ұлғайту және олардың пікірлерінің келісімділігін арттыру;

- баламалы тестілер санының артуы;

- сыналушылардың үздік уәждемесі;

- тестілеу процесінде берілген өлшеу дәлдігін қамтамасыз ететін техникалық өлшеу құралдарын метрологиялық негізделген таңдау.

Тесттердің ақпараттылығы. Тесттің ақпараттылығы - бұл бағалау үшін қолданылатын дене қасиетін (сапа, қабілет, сипаттама және т.б.) өлшейтін дәлдік дәрежесі.

---

Смотрите также файлы

• Кафедра нормальной физиологии.pdf

• Протокол совета родителей Директор мбоу Школа 1 от 31. 08. 2020 11.docx

• Каргополь, уже и не вспомним. Но оно прозвучало! И с весны 2022го мы начали всерьез планировать поездку, а в августе того же года осуществили.docx

• Какие риски присутствуют в каждом из рассмотренных вариантов В первом случае имеют место следующие риски сильная конкуренция, а именно наличие в пределах 500 метров двух популярных заведений.pdf

• .docx