Файл: Тас дуірі Ежелгі азастан тарихына жатпайтын тарихи деріс Ислам дініні таралуы.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 02.12.2023
Просмотров: 1318
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
– дүнежүзілік демократиялық жұмысшы қозғалысындағы ықпалды күші, ХІХ ғасырдың соңы – ХХ ғасырдың бас кезінде пайда болды. Кең көлемді демократиялық қайта құруларды жүргізіп, революциялық жолмен социализмге жетуге ұмтылатын жұмысшы тобының партиясы.
Сөзсіз тізе бүгу (капитуляция) жеңілген соғысушы мемлекеттің қарулы қарсылықты тоқтатуы мен жеңімпаз мемлекетке қарулы күштерін тапсыруы.
Стан – лагерь, тұрақты орын.
Стандарт – 1)қалып, үлгі; 2) өлшеуіш
Станица – елді мекен
Старшын – ру басшысы.
Стелла – ескерткіш құлпытас
Степлаг – Жезқазған маңында (Кеңгір) болған лагерь атауы.
Суверенитет (егемен) – мемлекеттің өзінің ішкі істері мен сыртқы саясатын жүргізудегі басқа мемлекеттерден толық тәуелсіздігі.
Сұлтан – билеуші, әмірші.
Съезд – партия, кеңес және басқа қоғамдық ұйымдар өкілдерінің әлеуметтік, келелі мәселелерді қарайтын талқылайтын, шешетін жиналысы.
Сырмақ – ақ және қара немесе басқа түсті киізді оюмен ойып, түрлі түсті жіппен сырып құрастыратын төсеніш.
Сібір қоғамы – зиялылардың Сібірді Ресейден бөлуді көздейтін демократиялық қозғалысы.
Сюбашы – әскербасы.
Табыс табу – село тұрғындарының күнкөріс үшін табыс табу мақсатымен маусымдық уақытша жұмыс іздеп қалаға не басқа жаққа кетуі.
Тағар – әскерді қамтамасыз ету үшін заттай алынатын салық.
Тайпа – адамзат қоғамындағы этникалық қауымдастық пен әлеуметтік ұйымдардың түрі. Тайпа белгілерінің ерекшілігі – оның мүшелерінің арасында қатынас туыстық байланыстардың болуы, руларға бөліну.
Тайпин көтерілісі – 1850-1864 жылдары Қытайда болған ірі шаруалар көтерілісі.
Талас жазуы – VIII ғасырдағы түрік тайпаларының көне жазба мұрасы.
Тамыр – алыс-беріс жасап жүретін жақсы жолдас, сыйлас адамдар.
Танап – жер учаскелерінен алынатын ақшалай салық.
Тандыр – нан пісіретін пеш
Тарих – адамзаттың басынан өткен оқиғаларды зерттейтін ғылым. Тарих сөзі арабша «зерттеу» оқиғалар туралы «әңгіме» деген мағына береді.
Тарихи деректер – тарихи процестерді айқындайтын және адамзат қоғамының өткенін зерттеуге мүмкіндік беретін барлық объектілер; материалдық мәдениеттің, жазба ескерткіштердің, салт-дәстүр мен әдет-ғұрыптың, т.б. заттары.
Тарихилық – дүниеге келтіру себептермен табиғи байланыста, өмір мен құбылыстарды қалыптасу және даму сатысында тану қағидасы.
Тархан – феодалдардың салықтан босатылған жерлері мен иеліктері.
Тас дәуірі – адамзат баласының тас құралдары өндірген және пайдаланған уақыты.
Тасаттық – құрғақшылық кезінде тәңірден жаңбыр тілеп құрбандық шалу рәсімі.
Тасымал жасау – атпен, түйемен адам немесе жүк тасу кәсіпшілігі.
Ташнау – жуынды су ағызатын құдық. Оны жер астынан қыш құбырмен қала сыртына да шығаратын болған.
Тәлімді егіс – қолдан суарылмайтын егін.
Тәркілеу (конфискация) – қандай да бір дүние-мүлікті мемлекет меншігіне ақсыз пұлсыз тартып алу.
Тәті (диадема) – төбесі мен шүйде тұсы ашық, кішігірім тәж тәрізді әшекейлі баскиім. Тәті негізінен асыл металдардан жасалған.
Тегін – хан ұрпағы.
Текемет – бетіне түрлі түсті ою-өрнек басылған киіз төсеніш.
Теле – тайпа, көптеген түрік тілдес тайпалардың ортақ атауы.
Темір дәуірі – адамзаттың темірді ойлап тауып, одан құрал жасаған кезеңі.
Темірші – ұста, зергер.
Теология – құдай жайлы ілім.
Терракота – ғимаратқа сән беру үшін қолданылатын шағын көзе кірпіш.
Террор – лаңкестік.
Терімшілік – жинау, теру. Алғашқы адамдар жер бетінде ағаш, бұта басындағы өсіп тұрған әртүрлі жеміс-жидектерді терді. Жеуге жарамды тамырларды қазып алды. Құстардың жұмыртқасын жинап қорек етті. Бұл адамдардың ең алғашқы өмір сүру тәсілі, кәсібі болды. Мұндай кәсіп терімшілік деп аталды.
Технология – ғылыми-практикалық негізде шикізатты дайын өнімге айналдыру әдісі, тәсілдерінің жүйесі.
Тоғай – сазды жерлерде өсетін бұта түріндегі шағын тал шоғыры.
Тоқсоба – Қыпшақ бірлестігіне енген тайпа.
Тоныкөк тас жазуы – VІІІ ғасырдағы түрік тайпаларының көне жазба мұрасы.
Топырақ эрозиясы – топырақтың неғұрлым құнарлы қабатының еріген қар суымен немесе нөсер жауынмен шайылуы, желмен ұшырылуы. Қазақстандағы топырақ эрозиясы тың жерлерді ойластырмай жыртудың, егін шаруашылығының агротехникалық шараларын сақтамаудың нәтижесінде мүмкін болып, апатты экологиялық салдарларға әкеп соқты, көптеген егін алқаптары көп жылдарға дейін құнарсыз болып қалды.
Торсық – қымыз т.б. сусын құюға ешкі немесе жылқы терісінен жасалған ыдыс.
Тоталитаризм – қоғам өмірінің барлық саласы биліктің бақылауында болып, адам бостандықтары мен құқықтары жойылатын басқару түрі.
Тотем – адамдардың шығу тегін жануарлармен, өсімдіктермен немесе табиғат құбылыстарымен байланыстыру негізінде қалыптасқан сенімі.
Төлеңгіт – хан мен сұлтандар кезіндегі жасақтар, олар, әдетте, тұтқындардан немесе азат етілген құлдардың ішінен, кейбір жағдайларда өзінің рулық қауымның жырақ кеткен қазақтардан жиналды.
Трагедия – апатты зардаптары болатын қайғылы оқиға.
Тухси – түрік тілдес тайпа.
Тұрақ – тас дәуіріндегі адамдар мекендеген орын. Тұрақтар үңгірдегі және аспан астындағы болып екіге бөлінеді. Үңгір тұрақтарын адамдар бірнеше күннен мыңдаған жылдарға дейін мекендеген.
Түркістан автономиясы – 1917 жылы 28 қарашада Түркістан өлкесі халықтарының өзін-өзі басқаруын қамтамасыз ету мақсатында құрылған мемлекеттік құрылым.
Тың игеру – КСРО-да астық өнімін артыру мақсатында 1954-1964 жылдар аралығында жүзеге асырылған мемлекеттік іс-шара.
Тілмаш – бір тілді екінші тілге аударатын адам.
Уәзір – хан кеңесшісі.
Уәлаят – аймақтық-әкімшілік бөлік.
Уезд – ХVІІІ-ХХ ғасырлардың бас кезіндегі Ресей империясының әкімшілік-аумақтық бірлігі.
Унитарлы – құрамында федеративтік құрылымдары болмайтын мемлекеттік құрылыс формасы.
Унитарлық мемлекет – федерациядан өзгеше, өз құрамында федерациялық бірліктер (штаттар, жерлер, автономиялар, автономиялық республикалар мен округтер) болмайтын, тек әкімшілік-аумақтық бірліктерге (аудан,облыс т.б.) бөлінетін мемлекеттік құрылымының формасы.
Урбанизация – қала тұрғындарының өсуі.
Утилизация – пайдаға асырып қолдану.
Учредительное собрание – мемлекеттік мәселелер қарастырылатын үлкен жиын.
Уық – шаңырақ пен керегені жалғастырып тұратын иінді ағаш.
Ұжымдастыру – 1) қоғамдастыру. Социалистік елдердегі ауыл шаруашылығын ұжымдавстыру – ұсақ шаруа шаруашылықтарын біріктірудің негізінде ірі социалистік ауыл шаруашылық кәсіпорны, ауыл шаруашылық артельдері т.б. етіп қайта құру: 2) КСРо-дағы 20-жылдардың соңы – 30-жылдардың басындағы ауыл шаруашылығын өкіметтің қысым жасауымен жаппай ұжымдық шаруашылықтар (колхоздар) етіп құру.
Ұлттық мүдде – үкімет белгілейтін мемлекет мүддесі.
Ұлтшылдық – ұлтты қоғамдық бірліктің жоғарғы формасы ретінде қарастыратын идеология мен саясат.
Ұлы Жібек жолы – сауда-керуен жолдарының жалпы атауы; б.з.б. ІІ ғасырдан ХVІ ғасырға дейін Орта Азия арқылы Қытайдағы Алдыңғы Азиямен байланыстырады.
Ұлыс – бірнеше арыстың жері.
Ұмай ана – ежелгі түрік тайпасының құты (тотемі).
Үндеу – белгілі ұрандар, іс-қимыл төңірегінде халыққа мәлімдеу.
Үшір – еңбекке жарамды адамдар табысының алынатын салық.
Федеративтік республика – дербес мемлекеттердің біртұтас болып өзара біріккеннен құрылған мемлекет.
Фискаль – іс-әрекеттің, негізінен алғанда қаржының жұмсалу заңдылығын қадағалайтын шенеунік.
Флора – белгілі бір аумақта өсетін өсімдіктер түрі.
Фольклор – қазақ халқының бұқаралық көркемсөз шығармашылығы.
Форум – алқалы жиын, мәслихат.
Халық Комиссарлары Кеңесі (ХКҚ) – Кеңес мемлекетінің 1917-1946 жылдар аралығындағы жоғарғы атқарушы және жарлық етуші органы (үкіметі). 1946 жылы Министрлер Кеңесі болып қайта құрылды.
Халық миграциясы – тұрғылықты орнын ауыстыруға байланысты адамдардың қоныс аударуы.
Халықшылар – ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы төңкерісшілдер.
Хан, қаған – тайпа көсемінің, кейін мемлекет билеушісінің лауазымы.
Ханақа – дін жолын ұстаған тақуалар мен кезбе дәруіштер үшін салынған қонақ үйі
Харадж – феодалдық рента, өңделетін жерге салынатын салық.
Хорунжий – казак әскерінің төменгі офицерлік шені, жаяу әскердегі подпоручик немесе атты әскердегі корнет шеніне сәйкес келеді. Қазіргі армиядағы лейтенант атағы.
Целлюлоза – қағаз, жұқа пленка, т.б. бұйымдар өндірілетін табиғи өнім.
Ценз (лат. census) – статистикалық халық санағының ескіліктегі атауы. Онда азаматтардың дүние-мүлкі, қоғамдағы әлеуметтік, саяси орны, әскери қызметі көрсетілді.
Цитадель (қамал) – ортағасырлық қалалардың бекініс құрылыстарымен қоршалған орталық әкімшілік бөлігі.
Чехословак корпусы – Бірінші дүниежүзілік соғыста қолға түскен 45 мыңдай соғыс тұтқындарынан құралған, Еділ бойы, Орал мен Сібір жерінде орналасқан корпус.
Шағатай тілі – бүгінде қолданыстан қалған, ортағасырлық түркі тілі.
Шад – Түрік қағанаты ақсүйектеріне берілетін лауазым.
Шанышқы – ағаш сапқа орнатылған, үш ашалы сүйектен және темірден жасалған ұштығы бар балық аулайтын құрал.
Шаньюй – Ғұн мемлекеті билеушісінің лауазымы.
Шаңырақ – киіз үй сүйегінің негізгі бір бөлігі.
Шапан – қалың матадан арасына жүн, мақта салып, астарлап сырып тігілген сырт киім.
Шапқы – жұмыр тастың екі жағында өңдеп, ұшын үшкірлеп жасаған ерте палеолитте кең тараған қару. Шапқының ұзындығы – 10-20 см, салмағы 0,5-2 килограмдай болған.
Шариғат – мұсылмандық құқық.
Шаруа бастығы – лауазымды әкімшілік қызмет. Ол Қазақстанға 1902 жылы енгізілді. Ондағы мақсат Ресейден қоныс аударып келген орыс шаруаларын
, сондай-ақ жергілікті қазақтарды басқару болатын.
Шаруалар – жеке-дара отбасылық еңбекпен айналысатын ауыл шаруашылық өндірушілері. КСРО –дағы шаруалардың негізгі бұқарасы 135 жеке тап ретінде ХХ ғасырдың 30-жылдарындағы ұжымдастыру кезеңінде жойылды.
Шаруашылық есеп – кәсіпорындарда шаруашылықты жоспарлы жүргізу әдісі, ол өндірістің өнім өндіруде жұмсалатын шығындары мен нәтижелерін салыстыруға, шығындардың орнын өз табыстарының есебінен толтыруға және өндірістің тиімділігін қамтамасыз етуге негізделген. Шаруашылық есептегі кәсіпорын шаруашылық есебін жүргізуде өз дербестігін сақтайды.
Шахристан – ортағасырлық қалалардағы қолөнершілер, саудагерлер мен жасақшылар мекені.
Шежіре – қазақтардың генеологиялық кестесі, тарихи жылнама.
Шекшек ата – ешкі түлігінің пірі.
Шерби – ұлыс істерін басқаратын қызметшілер.
Шикі кесек – малдың қиы мен сабан араластырып иленген балшықтан құйылған кірпіш.
Шовинизм – ұлтшылдық саясаттың бір бағыты.
Шопан ата – қой түлігінің пірі.
Шылбыр – салт аттың жүрегіне тағылатын бас жіп. Шылбыр тек жылқы малына ғана тән.
Шыңғыснама – Шыңғыс хан және оның ұрпақтары жайлы жазылған шежіре.
Інжу – монғолдың «ханның жері» деген мағынадағы сөзі.
Эвакуация – көшіру, соғыс жағдайында кәсіпорындарды тылға көшіру.
Экология – тірі организмдердің тіршілік ортасымен арақатынасын зерттейтін ғылым.
Экономикалық аудан – жалпы ел аумағының тұтастай бірігіп жатқан ірі бөлігі.
Экономикалық дағдарыс – өндірістің бүкіл қайшылықтарының аяқ астынан пайда болуын сипаттайтын экономикалық цикл фазасы. Сұраныс қабілетінің аздығына қарамай тауардың артық өндірілуі, өндірістің шұғыл қысқаруы және өндірістік аппараттың толық пайдаланылмауының күшеюі, өндіргіш күштердің бүлінуі, бағаның құнсыздануы, жұмыссыздықтың өсуі, жұмысшылардың нақты жалақысының және еңбекші шаруаның табыстарының төмендеуі, ұсақ өндірушілердің жаппай күйзеліске ұшырауы.
Экспансия – басқа елдерді экономикалық және саяси жағынан бағындыруға, бөтен аймақтарды басып алуға бағытталған саясат.
Экспорт – шетелдерге тауар шығару, импортқа қарама-қарсы ұғым.
Экспроприация – еркінен тыс мүлкінен айыру.
Элита – қоғамның қандай да бір бөлігінің неғұрлым көрнекті өкілдері.
Эмиграция (лат. emigro – кетемін) – азаматтардың өз елінен басқа елге саяси, экономикалық т.б. себептерге байланысты тұрақты өмір сүру үшін кетуі.
Сөзсіз тізе бүгу (капитуляция) жеңілген соғысушы мемлекеттің қарулы қарсылықты тоқтатуы мен жеңімпаз мемлекетке қарулы күштерін тапсыруы.
Стан – лагерь, тұрақты орын.
Стандарт – 1)қалып, үлгі; 2) өлшеуіш
Станица – елді мекен
Старшын – ру басшысы.
Стелла – ескерткіш құлпытас
Степлаг – Жезқазған маңында (Кеңгір) болған лагерь атауы.
Суверенитет (егемен) – мемлекеттің өзінің ішкі істері мен сыртқы саясатын жүргізудегі басқа мемлекеттерден толық тәуелсіздігі.
Сұлтан – билеуші, әмірші.
Съезд – партия, кеңес және басқа қоғамдық ұйымдар өкілдерінің әлеуметтік, келелі мәселелерді қарайтын талқылайтын, шешетін жиналысы.
Сырмақ – ақ және қара немесе басқа түсті киізді оюмен ойып, түрлі түсті жіппен сырып құрастыратын төсеніш.
Сібір қоғамы – зиялылардың Сібірді Ресейден бөлуді көздейтін демократиялық қозғалысы.
Сюбашы – әскербасы.
Табыс табу – село тұрғындарының күнкөріс үшін табыс табу мақсатымен маусымдық уақытша жұмыс іздеп қалаға не басқа жаққа кетуі.
Тағар – әскерді қамтамасыз ету үшін заттай алынатын салық.
Тайпа – адамзат қоғамындағы этникалық қауымдастық пен әлеуметтік ұйымдардың түрі. Тайпа белгілерінің ерекшілігі – оның мүшелерінің арасында қатынас туыстық байланыстардың болуы, руларға бөліну.
Тайпин көтерілісі – 1850-1864 жылдары Қытайда болған ірі шаруалар көтерілісі.
Талас жазуы – VIII ғасырдағы түрік тайпаларының көне жазба мұрасы.
Тамыр – алыс-беріс жасап жүретін жақсы жолдас, сыйлас адамдар.
Танап – жер учаскелерінен алынатын ақшалай салық.
Тандыр – нан пісіретін пеш
Тарих – адамзаттың басынан өткен оқиғаларды зерттейтін ғылым. Тарих сөзі арабша «зерттеу» оқиғалар туралы «әңгіме» деген мағына береді.
Тарихи деректер – тарихи процестерді айқындайтын және адамзат қоғамының өткенін зерттеуге мүмкіндік беретін барлық объектілер; материалдық мәдениеттің, жазба ескерткіштердің, салт-дәстүр мен әдет-ғұрыптың, т.б. заттары.
Тарихилық – дүниеге келтіру себептермен табиғи байланыста, өмір мен құбылыстарды қалыптасу және даму сатысында тану қағидасы.
Тархан – феодалдардың салықтан босатылған жерлері мен иеліктері.
Тас дәуірі – адамзат баласының тас құралдары өндірген және пайдаланған уақыты.
Тасаттық – құрғақшылық кезінде тәңірден жаңбыр тілеп құрбандық шалу рәсімі.
Тасымал жасау – атпен, түйемен адам немесе жүк тасу кәсіпшілігі.
Ташнау – жуынды су ағызатын құдық. Оны жер астынан қыш құбырмен қала сыртына да шығаратын болған.
Тәлімді егіс – қолдан суарылмайтын егін.
Тәркілеу (конфискация) – қандай да бір дүние-мүлікті мемлекет меншігіне ақсыз пұлсыз тартып алу.
Тәті (диадема) – төбесі мен шүйде тұсы ашық, кішігірім тәж тәрізді әшекейлі баскиім. Тәті негізінен асыл металдардан жасалған.
Тегін – хан ұрпағы.
Текемет – бетіне түрлі түсті ою-өрнек басылған киіз төсеніш.
Теле – тайпа, көптеген түрік тілдес тайпалардың ортақ атауы.
Темір дәуірі – адамзаттың темірді ойлап тауып, одан құрал жасаған кезеңі.
Темірші – ұста, зергер.
Теология – құдай жайлы ілім.
Терракота – ғимаратқа сән беру үшін қолданылатын шағын көзе кірпіш.
Террор – лаңкестік.
Терімшілік – жинау, теру. Алғашқы адамдар жер бетінде ағаш, бұта басындағы өсіп тұрған әртүрлі жеміс-жидектерді терді. Жеуге жарамды тамырларды қазып алды. Құстардың жұмыртқасын жинап қорек етті. Бұл адамдардың ең алғашқы өмір сүру тәсілі, кәсібі болды. Мұндай кәсіп терімшілік деп аталды.
Технология – ғылыми-практикалық негізде шикізатты дайын өнімге айналдыру әдісі, тәсілдерінің жүйесі.
Тоғай – сазды жерлерде өсетін бұта түріндегі шағын тал шоғыры.
Тоқсоба – Қыпшақ бірлестігіне енген тайпа.
Тоныкөк тас жазуы – VІІІ ғасырдағы түрік тайпаларының көне жазба мұрасы.
Топырақ эрозиясы – топырақтың неғұрлым құнарлы қабатының еріген қар суымен немесе нөсер жауынмен шайылуы, желмен ұшырылуы. Қазақстандағы топырақ эрозиясы тың жерлерді ойластырмай жыртудың, егін шаруашылығының агротехникалық шараларын сақтамаудың нәтижесінде мүмкін болып, апатты экологиялық салдарларға әкеп соқты, көптеген егін алқаптары көп жылдарға дейін құнарсыз болып қалды.
Торсық – қымыз т.б. сусын құюға ешкі немесе жылқы терісінен жасалған ыдыс.
Тоталитаризм – қоғам өмірінің барлық саласы биліктің бақылауында болып, адам бостандықтары мен құқықтары жойылатын басқару түрі.
Тотем – адамдардың шығу тегін жануарлармен, өсімдіктермен немесе табиғат құбылыстарымен байланыстыру негізінде қалыптасқан сенімі.
Төлеңгіт – хан мен сұлтандар кезіндегі жасақтар, олар, әдетте, тұтқындардан немесе азат етілген құлдардың ішінен, кейбір жағдайларда өзінің рулық қауымның жырақ кеткен қазақтардан жиналды.
Трагедия – апатты зардаптары болатын қайғылы оқиға.
Тухси – түрік тілдес тайпа.
Тұрақ – тас дәуіріндегі адамдар мекендеген орын. Тұрақтар үңгірдегі және аспан астындағы болып екіге бөлінеді. Үңгір тұрақтарын адамдар бірнеше күннен мыңдаған жылдарға дейін мекендеген.
Түркістан автономиясы – 1917 жылы 28 қарашада Түркістан өлкесі халықтарының өзін-өзі басқаруын қамтамасыз ету мақсатында құрылған мемлекеттік құрылым.
Тың игеру – КСРО-да астық өнімін артыру мақсатында 1954-1964 жылдар аралығында жүзеге асырылған мемлекеттік іс-шара.
Тілмаш – бір тілді екінші тілге аударатын адам.
Уәзір – хан кеңесшісі.
Уәлаят – аймақтық-әкімшілік бөлік.
Уезд – ХVІІІ-ХХ ғасырлардың бас кезіндегі Ресей империясының әкімшілік-аумақтық бірлігі.
Унитарлы – құрамында федеративтік құрылымдары болмайтын мемлекеттік құрылыс формасы.
Унитарлық мемлекет – федерациядан өзгеше, өз құрамында федерациялық бірліктер (штаттар, жерлер, автономиялар, автономиялық республикалар мен округтер) болмайтын, тек әкімшілік-аумақтық бірліктерге (аудан,облыс т.б.) бөлінетін мемлекеттік құрылымының формасы.
Урбанизация – қала тұрғындарының өсуі.
Утилизация – пайдаға асырып қолдану.
Учредительное собрание – мемлекеттік мәселелер қарастырылатын үлкен жиын.
Уық – шаңырақ пен керегені жалғастырып тұратын иінді ағаш.
Ұжымдастыру – 1) қоғамдастыру. Социалистік елдердегі ауыл шаруашылығын ұжымдавстыру – ұсақ шаруа шаруашылықтарын біріктірудің негізінде ірі социалистік ауыл шаруашылық кәсіпорны, ауыл шаруашылық артельдері т.б. етіп қайта құру: 2) КСРо-дағы 20-жылдардың соңы – 30-жылдардың басындағы ауыл шаруашылығын өкіметтің қысым жасауымен жаппай ұжымдық шаруашылықтар (колхоздар) етіп құру.
Ұлттық мүдде – үкімет белгілейтін мемлекет мүддесі.
Ұлтшылдық – ұлтты қоғамдық бірліктің жоғарғы формасы ретінде қарастыратын идеология мен саясат.
Ұлы Жібек жолы – сауда-керуен жолдарының жалпы атауы; б.з.б. ІІ ғасырдан ХVІ ғасырға дейін Орта Азия арқылы Қытайдағы Алдыңғы Азиямен байланыстырады.
Ұлыс – бірнеше арыстың жері.
Ұмай ана – ежелгі түрік тайпасының құты (тотемі).
Үндеу – белгілі ұрандар, іс-қимыл төңірегінде халыққа мәлімдеу.
Үшір – еңбекке жарамды адамдар табысының алынатын салық.
Федеративтік республика – дербес мемлекеттердің біртұтас болып өзара біріккеннен құрылған мемлекет.
Фискаль – іс-әрекеттің, негізінен алғанда қаржының жұмсалу заңдылығын қадағалайтын шенеунік.
Флора – белгілі бір аумақта өсетін өсімдіктер түрі.
Фольклор – қазақ халқының бұқаралық көркемсөз шығармашылығы.
Форум – алқалы жиын, мәслихат.
Халық Комиссарлары Кеңесі (ХКҚ) – Кеңес мемлекетінің 1917-1946 жылдар аралығындағы жоғарғы атқарушы және жарлық етуші органы (үкіметі). 1946 жылы Министрлер Кеңесі болып қайта құрылды.
Халық миграциясы – тұрғылықты орнын ауыстыруға байланысты адамдардың қоныс аударуы.
Халықшылар – ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы төңкерісшілдер.
Хан, қаған – тайпа көсемінің, кейін мемлекет билеушісінің лауазымы.
Ханақа – дін жолын ұстаған тақуалар мен кезбе дәруіштер үшін салынған қонақ үйі
Харадж – феодалдық рента, өңделетін жерге салынатын салық.
Хорунжий – казак әскерінің төменгі офицерлік шені, жаяу әскердегі подпоручик немесе атты әскердегі корнет шеніне сәйкес келеді. Қазіргі армиядағы лейтенант атағы.
Целлюлоза – қағаз, жұқа пленка, т.б. бұйымдар өндірілетін табиғи өнім.
Ценз (лат. census) – статистикалық халық санағының ескіліктегі атауы. Онда азаматтардың дүние-мүлкі, қоғамдағы әлеуметтік, саяси орны, әскери қызметі көрсетілді.
Цитадель (қамал) – ортағасырлық қалалардың бекініс құрылыстарымен қоршалған орталық әкімшілік бөлігі.
Чехословак корпусы – Бірінші дүниежүзілік соғыста қолға түскен 45 мыңдай соғыс тұтқындарынан құралған, Еділ бойы, Орал мен Сібір жерінде орналасқан корпус.
Шағатай тілі – бүгінде қолданыстан қалған, ортағасырлық түркі тілі.
Шад – Түрік қағанаты ақсүйектеріне берілетін лауазым.
Шанышқы – ағаш сапқа орнатылған, үш ашалы сүйектен және темірден жасалған ұштығы бар балық аулайтын құрал.
Шаньюй – Ғұн мемлекеті билеушісінің лауазымы.
Шаңырақ – киіз үй сүйегінің негізгі бір бөлігі.
Шапан – қалың матадан арасына жүн, мақта салып, астарлап сырып тігілген сырт киім.
Шапқы – жұмыр тастың екі жағында өңдеп, ұшын үшкірлеп жасаған ерте палеолитте кең тараған қару. Шапқының ұзындығы – 10-20 см, салмағы 0,5-2 килограмдай болған.
Шариғат – мұсылмандық құқық.
Шаруа бастығы – лауазымды әкімшілік қызмет. Ол Қазақстанға 1902 жылы енгізілді. Ондағы мақсат Ресейден қоныс аударып келген орыс шаруаларын
, сондай-ақ жергілікті қазақтарды басқару болатын.
Шаруалар – жеке-дара отбасылық еңбекпен айналысатын ауыл шаруашылық өндірушілері. КСРО –дағы шаруалардың негізгі бұқарасы 135 жеке тап ретінде ХХ ғасырдың 30-жылдарындағы ұжымдастыру кезеңінде жойылды.
Шаруашылық есеп – кәсіпорындарда шаруашылықты жоспарлы жүргізу әдісі, ол өндірістің өнім өндіруде жұмсалатын шығындары мен нәтижелерін салыстыруға, шығындардың орнын өз табыстарының есебінен толтыруға және өндірістің тиімділігін қамтамасыз етуге негізделген. Шаруашылық есептегі кәсіпорын шаруашылық есебін жүргізуде өз дербестігін сақтайды.
Шахристан – ортағасырлық қалалардағы қолөнершілер, саудагерлер мен жасақшылар мекені.
Шежіре – қазақтардың генеологиялық кестесі, тарихи жылнама.
Шекшек ата – ешкі түлігінің пірі.
Шерби – ұлыс істерін басқаратын қызметшілер.
Шикі кесек – малдың қиы мен сабан араластырып иленген балшықтан құйылған кірпіш.
Шовинизм – ұлтшылдық саясаттың бір бағыты.
Шопан ата – қой түлігінің пірі.
Шылбыр – салт аттың жүрегіне тағылатын бас жіп. Шылбыр тек жылқы малына ғана тән.
Шыңғыснама – Шыңғыс хан және оның ұрпақтары жайлы жазылған шежіре.
Інжу – монғолдың «ханның жері» деген мағынадағы сөзі.
Эвакуация – көшіру, соғыс жағдайында кәсіпорындарды тылға көшіру.
Экология – тірі организмдердің тіршілік ортасымен арақатынасын зерттейтін ғылым.
Экономикалық аудан – жалпы ел аумағының тұтастай бірігіп жатқан ірі бөлігі.
Экономикалық дағдарыс – өндірістің бүкіл қайшылықтарының аяқ астынан пайда болуын сипаттайтын экономикалық цикл фазасы. Сұраныс қабілетінің аздығына қарамай тауардың артық өндірілуі, өндірістің шұғыл қысқаруы және өндірістік аппараттың толық пайдаланылмауының күшеюі, өндіргіш күштердің бүлінуі, бағаның құнсыздануы, жұмыссыздықтың өсуі, жұмысшылардың нақты жалақысының және еңбекші шаруаның табыстарының төмендеуі, ұсақ өндірушілердің жаппай күйзеліске ұшырауы.
Экспансия – басқа елдерді экономикалық және саяси жағынан бағындыруға, бөтен аймақтарды басып алуға бағытталған саясат.
Экспорт – шетелдерге тауар шығару, импортқа қарама-қарсы ұғым.
Экспроприация – еркінен тыс мүлкінен айыру.
Элита – қоғамның қандай да бір бөлігінің неғұрлым көрнекті өкілдері.
Эмиграция (лат. emigro – кетемін) – азаматтардың өз елінен басқа елге саяси, экономикалық т.б. себептерге байланысты тұрақты өмір сүру үшін кетуі.