Файл: Тас дуірі Ежелгі азастан тарихына жатпайтын тарихи деріс Ислам дініні таралуы.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 02.12.2023
Просмотров: 1324
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Кооперация – ортақмақсатты жүзеге асыру үшін адамдардың өзара бірігіп жұміс істеуі.
Космополитизм – Отан қорғауды, өз мәдениеті мен дәстүрін мойындамайтын, патриотизмнен бас тартуды уағыздайтын көзқарас.
Көкбөрі – ежелгі түрік тайпасының құты (тотемі)
Көкеркіндер – түрік тілдес тайпа.
Көкілташ – хан мұрагерін тәрбиелеуші ұстаз.
Көлеңкелі экономика – үкіметтің, құзырлы мекемелердің бақылауынан тыс тауар-материалдық құндылықтар өндіру, арқылы қызмет көрсету. Мемлекеттен жасырылатын заңсыз экономикалық қызмет.
Көпвекторлық – белгілі бір мәселені шешудің алуан түрлі бағыты.
Кредо – біреудің кәміл сенімі, дүниеге көзқарасы.
Кремация – неолит соңында пайда болған, мәйітті өртеп, қалдығын жерлеу ғұрпының бір түрі. Қазақстан аумағында қазылған обалардан қазақ жерін мекендеген ежелгі тайпалар да кремация дәстүрінің кең таралғанын байқаймыз.
Кроманьон – адамның эволюциялық дамуы сатысында неандерталь адамынан соң қалыптасқан қазіргіге ұқсас саналы адам. Бұл адамның қаңқасы 1868 жылы Франциядағы Кро-Маньон үңгірінен табылғандықтан, оны «кроманьондық» деп атайды. Оның миының көлемі – 1500-1800 см3, бойы – 1,68-1,94 метр, жасы б.з.б. 40 мың жыл.
Кулак – ауқатты шаруа.
Кундар немесе командар – венгр тіліндегі қыпшақ атауы.
Купон – бағалы қағаздардан кесіп алынатын талоны.
Күй – қазақ халқының музыкалық шығармасының бір түрі.
Күйші – қазақтың ұлт-аспаптық музыкалық жанрын орындаушы.
Күл-еркіндер – билік иелері өкілдерінің құрылған кеңесші ұйым.
Күлтегін тас жазуы – VIII ғасырдағы көне түрік ескерткіші.
Кісе – күміс, жез қаптырмалармен безендіріп, қалташалар салған жалпақ былғары белдік.
Қағба – ислам дінін ұстанушылардың негізгі қасиетті орны, Меккенің бас мешітінің ішінде орналасқан қасиетті «қара тас». Ол адамдарға Алланың жіберген құдіретінің символы саналады.
Қадақ – 0,5 кг-ға жуық салмақ өлшемі.
Қазақ АКСР-і, Қазақ Автономиялық Кеңестік Социалистік Республикасы 1920-1936 жылдардағы Кеңестік автономиялық мемлекеттік құрылым.
Қазақ газеті – 1913-1918 жылдар аралығында Орынборда аптасына бір рет шығып тұрған қоғамдық, саяси және әдеби газет.
Қазақ революциялық комитеті (Қазревком) – Кеңес өкіметінің қазақ өлкесін уақытша басқару үшін 1919 жылы 13 шілдеде құрған органы.
Қазы – билік айтушы, төреші. Мұсылмандық сот, мұсылман құқығын жақсы білетін адам.
Қазына – түрлі бағалы заттар, дүние-мүлік; материалдық байлық.
Қайта құру – ХХ ғасырдың 80-жылдарының ортасында пайда болған саяси-экономикалық атау.
Қалан – монғолдар билігі орнаған жерлерде егіншілерге салынатын салық.
Қалқан – арнайы металл мен қалың теріден жасалатын қорғаныс құралы, батырлардың бес қаруының бірі.
Қамбар ата – жылқы малының пірі.
Қаңқаш – Оғыз мемлекетіндегі шонжарлардан құрылған кеңес.
Қара бұдундар – қағанатты қарапайым халық
Қара металлургия – руда және руда емес шикізат өндіретін және байытатын, отқа төзімді материалдарды, кокс химия өнеркәсәбінің өнімдерін, шойын, болат, прокат, темір қорытпаларын өндіретін ауыр өнеркәсіптің саласы.
Қара шығын – алдын ала көзделмеген, төтенше шығындар жұмсауға тура келген жағдайда халықтан тез жинап алынатын салықтың түрі.
Қаражүздіктер – патшалық Ресейдегі барып тұрған реакционер, шовинист әрі монархистер тобы.
Қарақол – туғанына 1-3 күн болған қаракөл тұқымдас қозылардан алынған елтірі. Қаракөл әртүрлі пішін мен мөлшерде бұйраланған қалың, жібек тәріздес түгімен ерекшеленеді.
Қарақалпақтар – Оңтүстік Арал аймағында көшіп-қонып жүретін түркі тектес халық. Қазір қарақалпақтар Өзбекстан Республикасының аумағында тұрады.
Қарақытай – монғол тектес қидандардың атауы.
Қараша – қарапайым халық, кедейлер
Қарлаг – Қарағанды лагері.
Қауым – әлеуметтік ұйымдардың бір формасы. Алғашқы (рулық) қауым, ең алдымен, ұжымдық еңбек пен тұтыну, ал кейінгі формасы – көршілік қауымдар.
Қидандар, қытайлар – моғол тобына жататын тайпалар.
Қоғамдық қатынастар – әлеуметтік топтар, ұлттар, діни қауымдастықтар арасындағы көптүрлі байланыстар, сондай-ақ олардың өз ішіндегі экономикалық, әлеуметтік, саяси, мәдени, т.б. қызметтері.
Қола дәуірі – қола құралдардың өндіріске енген кезеңі қола дәуірі деп аталады.
Қонтайшы – жоңғар хандығындағы ең жоғарғы билеуші, хан.
Қоныс аудару – халықтың тұрғылықты мекенінен қоныс ауыстыруына байланысты көшіп-қонуы. Орыс шаруаларын Ресейдің орталық аудандарынан шеткері аймақтарға қоныстандыру.
Қос өкімет – Ақпан революциясынан соң (1-2 наурыз – 5 шілде, 1917 ж.) Ресейдегі екі өкімет билігінің өзіндік қатар өмір сүруі. Екі буржуазия мен помещиктер бір бөлігінің диктатурасын жүзеге асыратын билік. Бұл үкімет парламенттік монархияны орантқызы келді. Жұмысшылар мен солдат депутаттарының кеңстері өз мақсатын жұмысшы тобы және шаруалардың революцияшыл-демократиялық диктатурасы мен демократиялық республика орнату деп жариялаған өкімет.
Қосшы одағы – 1921 жылы Әулиеата (қазіргі Тараз қ.) Ауыл, қыстақ, кедей шаруаларынан құрылған бұқаралық ұйым. «Қосшы» одағы ауылда әлеуметтік өзгерістер мен жер-су реформаларын жүзеге асыру, азық-түлік салығын жинау, мәдени ағарту жұмыстарымен айналысты.
Қосын – ерікті жасақ, жауынгерлер тобы.
Құрық – жылқышының мал баққанда ұстайтын құралы.
Құйысқан – ат әбзелі. Ер-тоқымның алға сырғып кетпеуін қамтамасыз етеді.
Құн – кісі өлтірген адам тарапынан төленетін төлем.
Құран – мұсылман қауымының ең басты, қасиетті кітабы. Мұхаммед пайғамбардың «пайғамбарлық аяндар»түрінде айтылған уағызларының жазба жинағы.
Құрылтай – ресми кеңес, қоғамдық бірлестіктерінің аса маңызды мәселелерге байланысты басқосу жиылысы.
Құрылтай – көшпелі ақсүйектердің аса маңызды мемлекеттік шешімдер қабылдайтын жиналысы, яғни түркі-монғол халықтарының ең жоғарғы өкімет билігі органы.
Құшыр – жан басынан алынатын салық
Қылует – сопылық құлшылық етушілерге жер астынан салынған мінажат үйі
Қырғыш – теріні, ағашты және сүйекті өңдеу үшін орта палеолитте кеңінен қолданылған жүзі өткір тас құрал.
Лагерь – соғыста қолға түскен тұтқындаррды, қылмысты деп табылған, айдалған адамдарды ұстап қалмайтын жазалау орны.
Либерал-демократтар – барлық азаматтардың саяси теңдігін, халық билігін жақтаушы зиялылар.
Либерализм – демократиялық еркіндік пен кәсіпкерлікті жақтайтындары біріктіретін идеологиялық және саяси ағым
Ликидация – белгілі бір ұйымның жұмысын тоқтатуы, жойылуы.
МАГАТЭ – атом энергиясын бейбіт мақсатқа қолдану жөнінде 1957 жылы құрылған халықаралық агенттік.
Мамонт (зіл) – полеолит дәуірінде Еуропа, Азия, Африка және Солтүстік Америкада кеңінен таралып, мұз басу кезінде құрып біткен, салмағы 5 тоннаға дейін жететін алып піл.
Манап – қырғыздардың ақсүйек рубасылары.
Мауараннахр – Әмудария өзенінің оң жақ жағалауындағы жердің аты.
Махаллалар – шеберханалар орналасқан көшелердің түйіскен жері.
Мәжіліс – Қазақстан Республикасы Парламентінің төменгі палатасы.
Мәмлүктер – ХІІ ғасырларда түрік тектес халықтардың және кавказдықтардың құлдықтағы жастарынан жасақталған Египет сұлтандарының ұланы.
Мегаполис – көптеген қалалар мен елді мекендердің қосылуы нәтижесінде пайда болатын ірі қоныстану аймағы.
Медресе – ислам дінін оқытатын орта және жоғары дәрежелі оқу орны.
Межелеу – мөлшерлеу, шамалау, белгілі бір аумақтың көлемін белгілеу.
Мекен – бұл белгілі бір дер аумағына орналасқан елді мекені. Мекеннің маңызды ерекушелігі – бұл жерге адамдар жыл сайын (маусымдық) келіп, тұрақты қолданып отырады.
Мелиорация – жерді жақсартуға бағытталған техникалық және шаруашылық-ұйымдастырушылық шаралар жиынтығы.
Мемлекеттік Дума – Ресейдегі 1906-1917 жылдардағы заң шығарушы жоғары өкілетті органы.
Меншік – кез келген субъектіге тиесілі (адамға, отбасыға, қауымға, руға, мемлекетке, т.б) және бір адамның толық иелігіндегі мүлік
Мес – қымыз т.б. сусын құюға арналған ешкі терісінен жасалған ыдыс.
Метафизика – болмыстың сезімінен тыс (тәжірибеге бағынбайтын) принциптерін зерттейтін философиялық ілім.
Метрополия (грек. metrypolis; «meter»-ана, «polis»-қала деген сөз) – отарлары бар мемлекет. Ондай мемлекет отарлары үшін метрополия болып есептеледі.
Мешіт – мұсылман қауымының намаз оқуға жиналатын. Аллаға сиынатын орны.
Мещеряктар – түркі тілдес халықтар тобына жататын ұлыстың аты.
Миграция (қоныс аудару) – халықтың өз елінің ішінде немесе бір елден екінші елге қоныс аударуы, тұрғылықты орындарын ауыстыруы.
Микролит – мезолитте пайда болған, ұзындығы 1-2 см болатын геометриялық пішіндегі құралдар жасалған ұсақ сына тастар.
Милитаризм – әскери күш-қуатты арттыру, қауырт қарулану мен соғысқа дайындықтағы белсенділік саясаты.
Минарет – мінажат етушілерді намазға шақыратын, мешіт жанынан салынатын биік мұнара.
Миршикар – ханның аң аулау ісін басқарушы.
Миссионерлер – халық арасына жат дінді насихаттау үшін жіберілетін адамдар.
Мистика – табиғаттан тыс таңғажайып күштің бар екендігіне сену.
Мобилизация – 1) мемлекеттің қарула күштерінің, азаматтық қорғанысы мен халық шаруашылығының немесе қарулы күштері бір бөлігінің әскери жағдайға көшірілуі; 2) запастағы әскери міндеттілерді армияға шақыру.
Монархия – жоғарғы өкімет билігі жеке-дара (әдетте, мұрагерлік жолмен) билеушінің қолындағы басқару түрі, сонымен бірге осындай билеуші басқаратын мемлекет.
Молда (араб. Лула – билеуші, қожайын) – исламдағы Құдайға табыну қызметшісі.
Мораторий (лат. moratorium – кейінгі қалдыру, соза тұру) – мемлекеттің өз іс-әрекетінің халықаралық міндеттермселерінің, шарттарының орындалуын тоқтата тұруы.
Мөр – қағазға басу үшін жұмсақ материалға (балшық, балауыз т.б.) ойылып түсірілген суретті таңба.
МТС – машина-трактор станциясы
Музари немесе барзигар – шаруалардың үлеске алған жерлерінен алынатын алым-салық.
Мұз дәуірі – б.з.б. 100-13 мыңжылдықта орта палеолит пен мезолит аралаығында жер бетін ұзақ уақыт мұз басқан кезең.
Мұфти – мұсылман дініндегі жоғары лауазымды тұлға
Мыңбасы – ертедегі монғол, түрік әскерлеріндегі бір мың жауынгер басшысының атауы.
Мысал – тәрбиелік мәні бар қысқа өлең, әңгіме.
Міндеткерліктер – жергілікті халық міндетті түрде атқаратын қызмет түрлері.
Награда – марапат, ұзақ және адал еңбегі үшін берілетін марапат.
Найза – жебесі асыл темірден жасалатын қару. Мықты ағашқа сапталып, басына жылқы қылынан шашақ таралған. Батырлардың бес қаруының бірі.
Неандерталь адам – 1856 жылы Германияның Неандерталь жотасынан қазып алынған орта палеолит кезеңінің адамы. Табылған жерінің атына байланысты «неандерталь адам» деген атау алған.
Неолит – б.з.б. 5-3 мыңжылдықта мезолит пен қола дәуірі арасындағы тас дәуірінің жаңа кезеңі. Неолит кезеңіне мал өсіру мен жер өңдеудің басталуы, керамикадан ыдыстар жасау, жылтырата тегістеу әдісімен жасалған тас құралдардың пайда болуы т.б. тән.
Неолит төңкерісі – адам баласының терімшіліктен өзі өнім өндіретін щаруашылыққа көшуі. Бұл төңкеріс адамзаттың отырықшы өмірге көшуіне, артық өнімнің пайда болуына байланысты әл-ауқаттың артуына жағдай жасады.
Несие – бағалы заттарды (ақша, тауарлар) қарызға беру.