Файл: 1.азастан тарихын кезедерге блу.docx

109. Түркі әлемі интеграциясының бүгінгі бағыттары(ТүркПА, Түрксой).

Қазіргі таңда тарихи, экономикалық, ақпараттық, ғылыми және мәдени интеграция мәселесіне терең мән берілуде. Интеграция дегеніміз – саяси, экономикалық, мемлекеттік жəне қоғамдық құрылымдардың аймақ, мемлекет, əлем негізінде бірігуі, ұйымдасуы. Ол туралы Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев қазіргі күрделі геосаяси және геоэкономикалық халықаралық жағдайда кез келген елдің жалғыз, жеке-дара дами алмайтындығын айтып, тарихи-мәдени және географиялық-экономикалық тұрғыдан мүдделес елдермен одақ құрып, аймақтық деңгейде бірлесу мәселесіне ерекше назар аударуда. Осындай интеграциялық үдерістердің бірі – түркітілдес халықтарының ықпалдастығы. Түркітілдес мемлекеттер басшыларының 10-саммиті аясында сөйлеген сөзінде Елбасы Н.Ә. Назарбаев: «Алдағы 2011 жыл – Қазақстан, Қырғызстан, Өзбекстан, Түрікменстан мен Әзірбайжан үшін ерекше саяси мәнге ие тарихи жыл болмақ. Өйткені туыстас мемлекеттер өз тәуелсіздігінің 20 жылдығын тойлайтын болады. Бауырлас Түркия үшін де бұл ерекше, мерекелі күн болатынына сенімдімін», - деген еді. Өйткені тәуелсіздік – тек жоғарыда аты аталған мемлекеттер үшін ғана емес, әлемдегі барлық түркітілдес бауырларымыз үшін де, күллi түркi халықтарының тағдыр тұтастығын армандаған ұлт көсемдері үшін де көптен күткен оқиға еді. Бұл тұстағы ҚР Президентінің интеграциялық бастамаларын ерекше атап өтіп, Түркия Президенті Абдулла Гүл Елбасымыз Н. Назарбаевты «Түркі әлемінің лидері» деп атады. Яғни, екі елдің өз үлестерін қосып, интеграция мәселесінде ыңтымақтастықты жан-жақты тереңдете түсуі аса маңызды мәселе болып отыр.

2015 жылы 11 қыркүйекте Астана қаласында өткен саммитінде түркітілдес ықпалдастығының сауда-экономикалық бағыттарын дамытуға баса назар аударылды. Сонымен, Нахчыван, Ыстамбұл, Алматы, Бішкек, Астана саммиттері интеграцияның мәдени және экономикалық аспектілері бойынша Қазақстанның көшбасшы екендігін дәлелдеп берді. Түркі мемлекеттерінің бірлесуі заңды құбылыс. Түркітілдес елдердің ынтымақтастығын дамыту мәселесі түркі мемлекеттерінің әрқай¬сысының күшеюіне, аталмыш елдердің өзара ықпалдасуына, бір-біріне қажетті қолдау көрсетуіне әсері етері сөзсіз. «Бүгінгі заман – әлемдік, аймақтық интеграциялар заманы. Өйткені, қазіргідей жаһандану мен бәсекелестік белең алған, қаржылық-экономикалық дағдарыс қайта-қайта бой көтерген кезеңде ешбір мемлекеттің жеке-дара, оқшау өмір сүруі мүмкін емес» – деген саясатанушылардың пікірлері Қазақстан интеграциялық идея¬лар¬дың бастамашысы ретіндегі орнын айғақтайды. Интеграциялық үрдістер аясында Түрік республикасының қолдауымен көп жұмыстар атқарылды. Мысалы, Орталық Азия және Кавказ елдерінде түрік лицейлері ашылып, түркітілдес мемлекет жастары Түркияның жоғары оқу орындарына арнайы гранттар арқылы оқу мүмкіндігіне ие болды, мәдени бірлестікті нығайту мақсатында ТҮРКСОЙ (түркі елдерінің мәдениет жене өнер саласындағы одағы) түркі тілдес елдердің халықаралық мәдени ынтымақтастығының органы ретінде ЮНЕСКО түрінде 1993 жылы 12 шілдеде Алматы қаласында түркі мемлекеттері Қазақстан, Түркия, Өзбекстан, Түркменстан, Әзірбайжан, Қырғызстан өкілдері қол қойылған келісімшарт негізінде құрылды. Түркітілдес мемлекеттерге көмектесу үшін Түрік республикасының сыртқы істер министрлігінің жанында Түркітілдес елдерге көмек орталығы – ТИКА құрылды, түркітілдес елдермен қатынастың бірінші қатарға шыққандығын көрсету мақсатында Түрік республикасының Үкіметінде Түркі елдерімен байланыс Министрлігі де құрылды.

---

Қазіргі жағдайдағы Қазакстан мен түркітілдес мемлекеттердің мәдени, ғылыми және экономикалық қарым-қатынастары мәселелері, олардың даму мүмкіндіктері мен тенденциялары, экономика, мәдени және ғылыми ынтымақтастықты дамыту жөніндегі үкімет басшылары деңгейінде жаңа келісімдер жасау, интеграциялық үдерістерді одан әрі дамыту бүгінгі күн талабына сай өзекті мәселелердің бірі болып отыр.

Түркітілдес елдердің парламенттік ассамблеясы (ТүркПА) 2008 жылғы 21 қарашада Əзербайжан Республикасы, Қазақстан Республикасы, Қырғыз Республикасы жəне Түркия Республикасы парламенттерінің басшылары Стамбұл қаласында, Долмабахче сарайында қол қойған келісімге сəйкес құрылды. ТүркПА-ға төрағалық ету жыл сайын бір елден екінші елге ағылшын тілі ретіне сай ауысып отырады. Қазіргі кездегі Ассамблеяның Іс басындағы төрағасы Əзербайжан Республикасы Милли Мәжлисінің төрағасы Октай Асадов.

ТүркПА-ның негізгі мақсаттары:

• 
  Мүше-елдер арасында парламенттік тәжірбиемен алмасу және озат тәжірбиемен алмасу;
  
• 
  Әріптестіктің басым салаларында мүше-елдер заңнамаларын үйлестіру мүмкіндіктері;
  
• 
  Түркі-тілдес мемлекеттері әріптестік кеңесі шеңберінде істер мен бастамаларды заңнамалық қолдау басталды;
  
• 
  Түрік әлемінің әдебиеті мен өнерін, тарих құндылықтары мен мәдени мұраны танып білу;
  
• 
  Білім беру, ғылым, технология және қоршаған ортаны қорғау салаларында тиімді аймақтық әріптестікті алға жылжыту;
  
• 
  Мүше-елдер арасында кең ақпараттық ағымдарды қамтамасыз ету мақсатында бұқаралық ақпарат құралдары өзара қарым-қатынасына жағдай жасау;
  
• 
  Сауда мен инвестицияларға оң жағдай жасау;
  
• 
  Аймақтық экономикалық жобаларды, атап айтқанда энергетика және көлік саласында, жүзеге асыру;
  
• 
  Өзара мүдде негізінде саяси мәселелерді талқылау.
  

ТҮРКСОЙ Халықаралық Түрік Мәдениет Ұйымы Түркі әлеміндегі ЮНЕСКО болып табылады және 1993 жылы Әзірбайжан, Қазақстан, Қырғызстан, Өзбекстан, Түрікменстан және Түркия Мәдениет министрлерімен құрылтайшылық келісімге қол қойылғаннан кейін құрылған.

ТҮРКСОЙ негізгі бағыты әртүрлі елдерде тұратын түркі тектес халықтардың мәдениеттерімен таныстыру. Дәлірек айтқанда, түркі халықтарының мәдени мұрасын зерттеу, сақтау және тарату.

Біздің рухани тамырымыз бір, тіл, тарих, мәдениеті бірдей үдерістерді байланыстыру, оны бір жолға қою үшін құрылған ұйым дер кезінде қабылданған ең маңызды қадамдардың бірі болды. Себебі ТҮРКСОЙ – бізді рухани біріктіретін ұйым. Бүгінде осы берік негізде біз тамаша ынтымақтастықты жолға қойып отырмыз. Сондықтан Түркия, Қазақстан, Әзірбайжан, Өзбекстан, Қырғызстан, Түркіменстан т.б. бәріміз алдағы уақытта да ТҮРКСОЙ қызметін күшейту үшін қолдан келгеннің бәрін жасауға тиістіміз. ТҮРКСОЙ түркі тектес мемлекеттердің мәдениеті мен өнерін ілгерілетуде маңызды рөл атқарады.

---

---

110. ҚР жаһандық қауіп-қатерлер, халықаралық терроризм мен экстремизмге қарсы күрестегі сыртқы саяси бастамалары.

Қазақстанның сыртқы саясатында тәуелсіздік алғаннан бері қауіпсіздік мәселелері ерекше орын алып келеді. Біздің еліміз терроризм мен экстремизмге қарсы іс-қимыл жөніндегі жаһандық диалогтың белсенді қатысушысы болып табылады.

Республика БҰҰ-ның терроризмге қарсы 19 конвенциясының 16-сын ратификациялады және бірегей аймақтық форматты – БҰҰ-ның Орталық Азия үшін терроризмге қарсы жаһандық стратегиясын жүзеге асыруға ықпал етеді. Қазақстан терроризмге қарсы іс-қимылға ҰҚШҰ, АӨСШК шеңберінде қатысады, ТМД антитеррорлық орталығының мүшесі болып табылады, ЕҚЫҰ-мен ынтымақтастықта экстремизм мен терроризмге қарсы іс-қимыл бойынша ағартушылық іс-шаралар, тренингтер өткізеді. Терроризм мен экстремизмге қарсы іс-қимыл проблемасы Шанхай ынтымақтастық ұйымының күн тәртібіндегі басты мәселелердің біріне айналды: бұл қауіп-қатерлер сепаратизммен бірге, ұйымның іс-әрекеттеріне қарсы бағытталған «үш зұлымдықты» құрайды. Сарапшылардың пікірінше, ШЫҰ аймақтық антитеррорлық құрылымының жұмысы қатысушы елдер аумағында террористік ұйымдардың белсенділігін едәуір төмендетуге мүмкіндік берді. Қазақстан бұл процестің белсенді қатысушысы болып табылады, жаңа қатерлердің әсерінен ынтымақтастықты өзгертуге үлес қосады.Әлемдегі өзгерістердің агенті ретінде Қазақстан экстремизмге қарсы тұру және оның алдын алу тәсілдерін, мемлекет пен басқа субъектілердің осы мәселені шешу үшін ел деңгейінде қолданатын жүйелік шараларын қайта қарау бойынша жаһандық диалогқа белсенді қатысу қажеттілігіне тап болды.

Осы мәселе бойынша қазіргі ғаламдық күн тәртібін ескере отырып, сондай-ақ діни экстремизм мен терроризмге қарсы іс-қимылдың 2018-22 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасының мақсаттары мен міндеттерінен алшақтауды ескере отырып, Қазақстанның басым бағыттарының қатарына енгізу орынды болар еді. Ішкі және сыртқы саясат саласында:

• Сирия мен Ирактағы соғыс аймақтарынан оралған азаматтарды оңалту және реинтеграциялау;

• радикалдануға ұшыраған жастарға, әйелдерге және басқа топтарға ерекше назар аудара отырып, жергілікті қоғамдастықтың өкілдерін, еріктілерді және жергілікті қоғамдастықты қоса алғанда, жергілікті деңгейдегі практиктерді кеңінен тарта отырып, зорлық-зомбылық экстремизміне қарсы алдын алу тетіктерін әзірлеу;

---

• жалған ақпарат пен жеккөрушіліктің таралуына қарсы тұру, соның ішінде азаматтық қоғаммен және бұқаралық ақпарат құралдарымен диалог құру арқылы;

• экстремизм мен терроризмге қарсы тұру және алдын алу, діни, этникалық және басқа да негіздер бойынша кемсітушілікке жол бермеу, адам құқықтарын сақтау саясатын жүзеге асыру;

• жергілікті атқарушы органдар, ішкі істер органдары, қылмыстық атқару қызметі қызметкерлерінің экстремизм мен терроризмге қарсы тұру және алдын алу бойынша әлеуетін арттыру;

• Орталық Азия мемлекеттері арасындағы құқық қорғау органдары, мемлекеттік органдар, сарапшылар, практиктер және академиялық қоғамдастық деңгейінде ақпараттық ынтымақтастықты дамыту;

• аймақ ішіндегі және жаһандық деңгейде өзара құрмет, төзімділік және дамуға өзара тәуелділік идеяларын, жанжалдарды бейбіт жолмен шешу, сондай-ақ Қазақстан Республикасының осы бағыттағы халықаралық бастамаларын, атап айтқанда: терроризмнен – азат әлемге жету.

Қазіргі түріндегі лаңкестіктің шығу себептері де, барлық соғыстар мен қарулы қақтығыстардай бірнеше дәстүрлі негізге сүйенетіні белгілі: билік, ықпал, аумақ, шикізат көзі және түтыну нарығы үшін күрес, сондай-ақ үлттық және мәдени басымдықты, үлттық-мәдени және діни мемлекеттілікті талап ету. Кенже дамыған және дамушы елдердің басым көпшілігінде жоғары дамыған және әлемдік лидерлермен дәстүрлі жолмен соғыс жүргізуге қауқары жоқ. Алайда, олардың кейбіреулерінің осы күні салмақты экономикалық әлеуетімен қатар амбициясы да әсіп келеді, дегенмен әлемдік саясатқа ықпал ету мүмкіндігі жоқ немесе шектелген. Бірақ, соғысқа жеткіліксіз болса да, қорқытыпүркіту шараларына жарайтындай қүралдары жеткілікті болып отыр.

Қазіргі әлемде террористік күш қолданудың негізгі себептері келесідей:

Бірқатар ықпалды саяси топтар мен державалардың лаңкестіктің отына май қүйып, қолдап отыруы;

Лаңкестерді сапалы материалдық-техникалық қамтамасыз ету және түрақты қаржыландырып отыру, сондай-ақ оларға жасырынатын сенімді орындар дайындау;

Лаңкестердің әрекетін күшті идеологиялық (діни-фанаттық) және саяси қамтамасыз ету.

Халықаралық терроризм –“мемлекет басшыларының, топ адамдардың, жалпы халықтың үрейін үшыру мақсатында адамдарға немесе жекеменшікке бағытталған бір мемлекет өкілдерінің екіншісіне қарсы акті жасау, үйымдастыру, жүзеге асыруға жәрдемдесу, қаржыландыру немесе қолдау көрсетуі немесе оған жол беру әрекеттері (Б¥¥-ның адамзаттың қауіпсіздігі мен бейбітшілікке қарсы қылмыстар Кодексінің жобасындағы анықтамаға сәйкес).

---