ҮЙДЕ ОҚЫТЫЛАТЫН БАЛАЛАРДЫ ЖАЛПЫ БІЛІМ БЕРУ МЕКТЕБІНІҢ ОҚУ БАҒДАРЛАМАЛАРЫМЕН ОҚЫТУ БОЙЫНША ӘДІСТЕМЕЛІК ҰСЫНЫМДАР

Білім алуға құқығын қамтамасыз ету, білім алуға

қажетті әлеуметтікэкономикалық жағдайлар жасау, тегін мектепалды, бастауыш,

негізгі орта, жалпы орта, техникалық және кәсіптік білім алу Қазақстан

Республикасының азаматтары үшін білім беру саласындағы мемлекеттік кепілдіктер

болып табылады [1].

Әлемдік тәжірибеде білім алуға тең қолжетімділікті

қамтамасыз ететін ең тиімді механизм ретінде инклюзивті білім беру танылды.

Басқа көптеген мемлекеттер сияқты Қазақстан да инклюзивті бағыттағы жалпы білім

беретін ұйым барлығы үшін орта білім беруді қамтамасыз ететін, сондай-ақ елде

инклюзивті қоғамды құру мен дамытуға ықпал ететін тиімді механизм екендігін

мойындайды.

Соңғы жылдары мүгедек балаларға білім беру

саласындағы «тең мүмкіндіктер» доктринасына өту үрдісін айқындайтын өзгерістер

білім беру процесі ерекше білім беруге қажеттілігі бар балаларды өмірге қажетті

ғылымның негіздерін оқытып қана қоймай, баланың қоршаған ортаға бейімделуін

қамтамасыз ететін әлеуметтік және тұлғалық маңызды өмірлік құзыреттерді қалыптастыратынын

дәлелдейді. Алайда, қазіргі таңда денсаулығына байланысты оқушылардың белгілі

бір бөлігі білім беру ұйымдарында емес, үйде оқытылуда. 

Қазақстан Республикасының заңнамасымен денсаулық

жағдайына қарай ұзақ уақыт бойы орта бiлiм беру ұйымдарына бара алмайтын

азаматтар үшін үйде тегін жеке оқыту (бұдан әрі – үйде оқыту) ұйымдастыру

қарастырылған. Ерекше білім беруге қажеттілігі бар балаларды орта білім

ұйымдарында немесе арнайы білім беру ұйымдарында тәрбиелеу мен оқыту

медициналық көрсеткіштерге байланысты мүмкін болмаған жағдайда ата-ананың

(немесе заңды өкілдердің) мүддесін ескере отырып, белгіленген тәртіпте оқыту

үйде жүргізіледі [1,2].

Стандартқа сәйкес үйде оқыту бойынша мемлекеттік

қызмет заңды өкілдің өтініші (еркін түрде) бойынша дәрігерлік-консультациялық

комиссия анықтамасының және мүгедек балаларға ұсынылатын білім беру

бағдарламасы жөнінде психологиялық-медициналық-педагогтік консультация

қорытындысының негізінде бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру

ұйымдарымен көрсетіледі [3].

Әлемдік тәжірибеде медициналық

көрсеткіштер бойынша мектепке бара алмайтын балаларды оқытуды ұйымдастыру үшін

---

екі модель қолданылады: үйде оқыту және қашықтан оқыту.

Қазақстанның білім беру жүйесінде үйде білім

алушылардың негізгі бөлігі оқытудың отбасылық ортасы мен саны шектеулі

мұғалімдер және арнайы педагогтердің келуін қарастыратын дәстүрлі түрде білім

алады. 

Шын мәнінде, үйде оқыту білім берудің басқа да түрлері

сияқты міндеттерді шешеді. Дегенмен, мектеп жағдайында оқытатын дәстүрлі түрден

ерекшеленетін оқытудың бұл процесінде берілген ұсынымдарда айқындалатын едәуір

күрделі өзгешеліктер бар. 

Әдістемелік ұсынымдарда негізгі ұғымдарды бір мәнде

талқылау үшін денсаулық сақтау, халықты әлеуметтік қорғау және білім беру

салаларындағы заңнамалық-нормативтік актілермен сәйкес келетін терминологиялық

аппарат қолданылды:

мүмкіндігі

шектеулі бала (балалар) - бұл белгіленген тәртіпте тұқым қуалаушылығына,

туылғанына, жүре пайда болған жарақатына байланысты өмір әрекетінде белгілі бір

шектеулігі бар психикалық және (немесе) дене дамуында ауытқушылығы бар он сегіз

жасқа дейінгі бала (балалар); мүгедек

бала - тұрмыс-тіршілігінің шектелуiне және оны әлеуметтiк қорғау

қажеттiгiне әкеп соқтыратын, ауруларға, мертігулерге (жаралануға, жарақаттарға,

контузияларға), олардың зардаптарына, кемiстiктерге байланысты организм

функциялары тұрақты бұзылып, денсаулығы нашарлаған он сегiз жасқа дейінгі адам;

даму мүмкіндігі шектеулі балалар: есту

қабілеті бұзылған (естімейтін, нашар еститін, кейіннен естімей қалғандар); көру

қабілеті бұзылған (көрмейтін, нашар көретін, кейіннен көрмей қалған);

тірек-қозғалыс аппараты бұзылған; сөйлеу тілі бұзылған; ақыл-ой кемістігі бар;

психикалық дамуы тежелген; эмоциялық-еркi жағынан және мiнез-құлқы бұзылған;

күрделi бұзылыстары бар, оның iшiнде соқыр-саңырау болып қалған балалар;  ерекше

білім беруге қажеттілігі бар адамдар (балалар) - денсаулығына байланысты

білім алуда ұдайы немесе уақытша қиындық көріп жүрген, арнайы, жалпы білім

беретін оқу бағдарламалары мен қосымша білімнің білім беру бағдарламаларын

қажет ететін адамдар; дене кемiстiгi

– ағза мүшесінің (мүшелері) дамуының және (немесе) жұмыс iстеуiнiң ұзақ уақыт

бойы әлеуметтiк, медициналық және педагогикалық түзеу арқылы қолдауды қажет

ететін созылмалы бұзылуы; психикалық

кемiстiк - адам психикасы дамуының және (немесе) жұмыс iстеуiнiң уақытша

немесе тұрақты кемiстiгi, соның iшiнде: сенсорлық бұзылыстардың салдары; сөйлеу

---

бұзылыстары; эмоциялық-еркi жағынан бұзылыстары; ми зақымдануының салдары;

ақыл-ой дамуының бұзылыстары, соның iшiнде ақыл-ой кемістігі; психикалық

дамуының тежелуi және осыған байланысты оқып-үйренудегі өзiндік қиындықтар; медициналық-әлеуметтiк сараптама -

организм функциясының тұрақты бұзылуынан туындаған шектеулі тіршілік-тынысын

бағалау негiзiнде куәландырылатын адамның әлеуметтiк қорғау шараларына деген

қажеттiлiктерiн белгiленген тәртiппен анықтау; психологиялық тексеру – мүмкіндігі шектеулі балалардың психикалық

жағдайының ерекшелiктерi мен психикалық дамуындағы әлеуеттiк

мүмкіндіктерін

анықтау; педагогикалық тексеру–

тиiстi жастағы балаларға арналған жас нормативтерiн ескере отырып, балалардың

ақыл-ой жағынан даму ерекшелiктерiн және олардың ойын ойнауға, бiлiм алу мен

қарым-қатынас жасауға әлеуеттiк мүмкiндiктерiн анықтау; білім беру бағдарламасы – оқытудың мақсатын, нәтижелері мен

мазмұнын, білім беру процесін ұйымдастыруды және оларды іске асыру тәсілдері

мен әдістерін, оқыту нәтижелерін бағалау өлшемшарттарын қамтитын білім берудің

негізгі сипаттамаларының біртұтас кешені; арнайы

білім беру бағдарламалары – мүмкіндігі шектеулі балаларды

оқытуға арналған бағдарламалар; оқу бағдарламасы – әрбір оқу пәні

(сабақ) бойынша меңгерілуге тиісті білімнің, шеберліктің, дағдылар мен

біліктіліктің мазмұны мен көлемін айқындайтын бағдарлама; оқу жоспары – тиісті білім беру деңгейінде білім алушылардың оқу

пәндерінің, сабақтарының (модульдерінің), практикаларының, өзге де оқу қызметі

түрлерінің тізбесін, бірізділігін, көлемін (еңбекті қажетсінуін) және бақылау

нысандарын регламенттейтін құжат;

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. Балаларды үйде оқытуды ұйымдастыру

 

1.1 «Үйде оқыту» түсінігінің

мәні

 

Әр түрлі елде әр заманда өмір сүрген Я. А. Коменский,

Дж. Локк, И. Г. Песталоцци секілді педагогика ғылымының классиктері объективті

педагогикалық теорияны құру үшін тәрбиелеу мен оқыту процестерінің табиғилыққа

сәйкестігіне жетекші рөлді белгілейді [4].

Оқытуды ұйымдастыру мұғалім мен оқушының өзара

әрекеттестігі, оқытудың орны мен уақытының ерекшеліктері, оқушылар саны,

оқытудың мақсаттары, құралдары, мазмұны, әдістері мен нәтижелері жағынан тұтас

---

жүйелі сипаттаманы көрсетеді. Қалауына қарамастан денсаулық жағдайына

байланысты қалыпты жалпы білім беретін мектепке бара алмайтын балалар болған

жағдайда, бұл балаларды жалпы білім беру процесіне қосудың басқа жолдары

қарастырылады. Осындай жағдайлардың көбісінде дене жағынан ауыртпашылықсыз және

психологиялық жағынан жайлы оқыту ортасы мен әрбір баланы оқыту үшін жеке ыңғай

жасау қажет. Осы орайда, балаларды білім беру процесіне қосудың бір жолы

ретіндегі «үйде оқыту» зерттеушілердің үнемі назарын аудартатын объект

болған.  

Ғылыми-әдістемелік және мерзімдік әдебиеттердегі

авторлар әр түрлі синонимдік түсініктерді қолданады: «отбасылық білім беру»,

«үй жағдайында оқыту», «үйде жеке оқыту», «үйде оқыту». Әрқайсысының белгілі

бір мағыналық жүктемесі бар. Бірақ барлық аталған түсініктер оқыту процесі үй

жағдайында жүретіндігін білдіреді. Осы ұсынымдарда Қазақстан Республикасының

нормативті-құқықтық құжаттарына сәйкес «үйде оқыту» ұғымы қолданылады. 

Зерттеушілердің пікірі бойынша, үйде оқыту отбасылық

тәрбиенің көп ғасырлық тәжірибесінен айқындалған және кезеңдеп даму процесінде

қалыптасқан білім беру процесінің маңызды саласы ретінде қарастырылады.

Ресейлік ғалым Л. Р. Аркатованың зерттеулерінде үйде оқытудың келесі даму

кезеңдері белгіленген:

− VI–

IX ғ.ғ., тәлімгерлік әрекет элементтерінің туындауы;

− Х–ХV

ғ.ғ., сарайдағы қалталы адамдардың балаларын үй жағдайында оқыту және

«сауаттылық шеберлерімен» отбасылық оқу 

;

− XVI–

XVII ғ.ғ., болашақ тақ мұрагерлеріне сарайда білім беру;

− XVIII

ғ.ғ., гувернерствоның дамуы, жергілікті ақсүйектер арасында отбасы жағдайында

жалпы білім беру;

− XVIII

ғ. соңы мен XIX ғ. басы, үйде оқыту мен шіркеулік білім берудің және

мемлекеттік білім беру мекемелерінде оқытудың қатар дамуы; гувернанткалар мен

үй тәлімгерлерінен ұлттық кадрлар даярлау;

− XIX

ғ. 30 ж. – ХХ ғ. басы, үйде білім беруді оқу мекемелері мен гимназия жанындағы

мәртебелі пансиондардағы білімге теңестірілген азаматтық оқытудың бір түрі

ретінде ресми мойындау; педагогикалық әдебиеттер мен басылымдарда үйде оқытудың

болашағы мен мәселелерін белсенді талқылау; 

−  1917 жылдан 1962 жылға дейін балаларды үйде

оқыту тәжірибесін тоқтату;

−  1962 жылдан бастап үйде білім беруді науқас

---

балалар мен мүгедек балаларды мемлекеттік оқытудың бір түрі ретінде ресми

мойындау [5].

«Үйде оқыту» түсінігінің заманауи ұлттық білім беру

жүйелерінің  талаптарына сәйкес келетін

және инклюзивті білім беру қағидаларына қарсы келмейтін кеңірек ашатын

анықтамасы 2002 жылғы ТМД қатысушы-елдердің Парламентаралық Ассамблеясында

қабылданған «Денсаулық мүмкіндігі шектеулі тұлғаларға білім беру (арнайы білім

беру) туралы» Үлгілік заңында берілген. Үлгілік заңға сәйкес «... үйде оқыту –

денсаулық жағдайына байланысты уақытша немесе тұрақты түрде білім беру

мекемесіне бара алмайтын жағдайда сәйкес білім беру ұйымының педагогикалық

қызметкерлері, оның ішінде қашықтан оқыту құралдарын қолдану арқылы үйде оқыту

іске асырылатын тұлғаның жалпы білім беретін және кәсіптік білім беру

бағдарламаларын меңгеруі». 

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңы бойынша

жеке адамның қажеттіліктері мен мүмкіндіктері ескеріле отырып, білім беру

бағдарламаларының мазмұнына, білім берудің әрбір деңгейін алуға қол жеткізу

жағдайларының жасалуына қарай оқыту күндізгі, кешкі, сырттай оқу, экстернат

және ерекше білім берілуіне қажеттілігі бар адамдар (балалар) үшін қашықтықтан

оқыту нысанында жүзеге асырылады.

Жалпы алғанда, түсініктің мәнін анықтауда көптеген

зерттеушілер мен практиктер үйде оқыту – бұл білім беру немесе оқыту формасы

емес, ерекше білім беруге қажеттілігі бар балаларды оқыту процесін ұйымдастыру

жағдайлары деген пікірді ұстанады [6]. 

 

1.2 Үйде оқыту процесінің

нормативті-құқықтық негіздері 

 

Қазақстандық білім беру жүйесінде денсаулық жағдайына

байланысты ұзақ уақыт бойы орта білім беру ұйымдарына бара алмайтын балалар

үшін үйде жеке тегін оқыту қарастырылады. 

Үйде жеке тегін оқытуға «Дәрігерлік-консультациялық

комиссияның қызметі туралы ережені бекіту туралы» Қазақстан Республикасы

Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 5 мамырдағы № 321

бұйрығына сәйкес үйде оқыту мерзімі көрсетілген баланың денсаулық жағдайы

туралы дәрігерлік-консультациялық комиссияның қорытындысы негіз болып табылады.

Баланың сырқатына байланысты қорытындыда көрсетілген үйде оқыту мерзімі бір

айдан оқу жылының соңына дейін болуы мүмкін. Мүгедектік тағайындалған жағдайда

Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы

---

Смотрите также файлы

• География религий.pptx

• Основы мастерства индивидуального воздействия.docx

• Индивидуальное задание на производственную (преддипломную) практику.docx

• Занятие для обучающихся 89 классов по теме 165летие со дня рождения к. Э. Циолковского.docx

• Геоэкономическое положение и потенциал регионов Республики Казахстан.docx