Файл: азастан Республикасы ылым жне жоары білім министрлігі лФараби атындаы аза лтты университеті.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 05.12.2023
Просмотров: 61
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігі
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
География және табиғатты пайдалану факультеті
География, жерге орналастыру және кадастр кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Мaмaндық бойынша «6В05205-География»
ТАҚЫРЫБЫ: СОЛТҮСТІК ЭКОНОМИКАЛЫҚ АУДАН
Орындаған: 2 курс студенті Саденова С.Б.
Ғылыми жетекшісі: Мылқайдаров Ә.Т.
Алматы, 2023 ж.
| | МАЗМҰНЫ | |
| | | |
| | Кіріспе | 3 |
| | | |
| 1 | СОЛТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАЛЫҚ АУДАНЫНЫҢ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ | 5 |
| 1.1 | Солтүстік Қазақстан экономикалық ауданының орналасу жағдайы. | 5 |
| 1.2 | Табиғат жағдайлары мен табиғат ресурстары. | 8 |
| | | |
| 2 | СОЛТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН АЙМАҒЫНЫҢ МАМАНДАНҒАН ШАРУАШЫШЫЛЫҚ САЛАСЫ | 10 |
| 2.1 | Солтүстік Қазақстан шаруашылығы, өндіріс кешендері. | 10 |
| 2.2 | Көлік жүйесі. | 14 |
| 3 | ХАЛҚЫ | 16 |
| 3.1 | Солтүстік Қазақстан экономикалық ауданының демографиялық жағдайы. | 16 |
| 4 | СОЛТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАЛЫҚ АУДАНЫНЫҢ АГРОӨНЕРКӘСІПТІК КЕШЕНІ ЖӘНЕ ЭКОЛОГИЯСЫ | 18 |
| 4.1 | Ауыл шаруашылық салалары: өсімдік шаруашылығы. | 18 |
| 4.2 | Мал шаруашылығы. | 19 |
| 4.3 | Экологиялық мәселелері. | 20 |
| | Қорытынды | 22 |
| | Пайдаланылған әдебиеттер тізімі | 24 |
Кіріспе
Солтүстік Қазақстан аймағы аудандар арасында ерекше орын алады. Бұл жердегі минералды-шикізат базасы әртүрлі деңгейде толығымен зерттелген. Солтүстік Қазақстанның экономикалық географиялық жағдайысалыстырмалы түрде қолайлы, республиканың шеткі және Ресеймен шекаралас ауданы. Экономикалық ауданда еліміздегі темірдің мол қоры орналасқан.
Солтүстік Қазақстан аумағы жер бедерінің жазық болып келуіне қарамастан пайдалы қазбаға бай. Облыстың солтүстік-батысында Қостанай темір кен орындары, жақын маңда - Жітіқара асбесті, Торғай қоңыр көмір бассейні, ал оңтүстігінде - Арқалық боксит кен орындары бар. Павлодар облысында Екібастұз көмірі, Майкөбен қоңыр көмірі, Бозшакөл мысы, Коряков, Тобылжан, Қалқаман тұздары бар.
Солтүстік Қазақстанда маңызды орынды ауыр өнеркәсіптің әртүрлі пайдалы қазбаларын өндіретін тау-кен өнеркәсібі алады. Қостанай темір кен бассейнінде темір рудасын байытатын, оның концентратын өндіретін және оны Қарағанды, Орта және Оңтүстік Оралдың қара металлургия кәсіпорындарына жеткізетін Соколов-Сарыбай, Лисаков, Қашар кен орындары бар.
Тас пен қоңыр көмір Торғай бассейнінің Екібастұз, Майкөбен, Обаған және Құсмұрын кен орындарында өндіріледі. Екібастұз көмірі Қазақстандағы, Оралдағы және Ресейдегі Батыс Сібірдегі 20-дан астам жылу электр станцияларын басқарады. Бұл кен орын көмірді ашық әдіспен өндіретін дүниежүзіндегі ірі кен орындардың бірі.
Боксит Арқалықта өндіріледі, ол алюминий боксиді өндірілетін суға және электр қуатына бай Ертіс өзеніндегі Павлодар глиноземді қайта өңдеу зауытына жіберіледі.
Алтын Ақмола облысының Ақбейіт, Бестөбе, Жолымбет, Степняк, Васильков, Майқайың және Павлодар кен орындарында өндіріледі. Павлодар облысындағы Бозшакөл кен орнында мыс рудасы, Коряковскіде, Тобылжан мен Қалқаманда тұз өндіріледі.
Павлодар облысының Ақсу қаласында портативті кварцитпен үйлескен Орталық және Батыс Қазақстанның марганеці мен хромит кендерін қолданып, жоғары сапалы болат өндіретін ферроқорытпа зауыты жұмыс істейді.
Солтүстік Қазақстанда, Теміртауда металл өңдеу саласында бірнеше машина жасау және металл өңдеу кәсіпорындары жұмыс істейді. Машина жасау кәсіпорындары негізінен агроөнеркәсіптік кешенді, кейбір салалар мен көлікті өз өнімдерімен қамтамасыз етеді.
Машина жасау ауылшаруашылық техникасына негізделген, Астанада астық, шөп эрозияға қарсы құрал-жабдықтар шығаратын «Астанасельмаш», «Қазақсельмаш»,
Павлодарда - трактор зауыттары, Қалқаманда - бульдозер зауыттары бар. Өнеркәсіптік машиналардың ішінде Петропавлда қара металлургияға арналған жабдықтар, Көкшетауда - оттегімен тыныс алу аппараттары, өлшеу қондырғылары бар [1].
Солтүстік Қазақстанның машина жасау және металл өңдеу өнеркәсібі кәсіпорындары шығаратын ауылшаруашылық техникасы агроөнеркәсіптік кешенге қызмет етеді.
Солтүстік Қазақстанның барлық жерінде құрылыс материалдары бар - тас, саз, кварц құмы, отқа төзімді саз, әктас (Керегетас). Солтүстік Қазақстан да әлемдегі ең бай аймақтардың бірі. Барлық жер ресурстарының 90%-ы ауыл шаруашылығына жарамды, оның 61%-ы жайылымдар; 37%-ы ауыл шаруашылығында қолданылады. Табиғи жағдайлар мен қолайлы жағдайлар бүкіл аумақта егіншілікпен және мал шаруашылығымен айналысуға мүмкіндік береді.
Өнеркәсіптің қалыптасуы мен дамуы ежелден ауылшаруашылық шикізатын өңдеумен байланысты болды, ал ауыр өнеркәсіп ХХ ғасырдың 60-жылдарынан кейін ғана дами бастады.
Қазақстанның тәуелсіз дамуы жағдайында жауапты индустриясының рөлі артып, дайын астықты қайта өңдеу біздің кәсіпорындарда жүзеге асырылады. Ұн тарту зауыттары Ақмола, Петропавл, Көкшетау, Павлодар, Қостанай қалаларында орналасқан, жоғары сапалы ұн, жарма, жем шығарады және т.б. өнімдер береді.
Сонымен қатар, Солтүстік аймақта өзінің ерекше табиғатының арқасында, республикалық маңыздағы бірегей табиғат кешендері орналасқан. Және туризм саласы да өте жақсы қарқынмен дамып келе жатыр. Ақмола облысындағы Бурабай, Павлодар облысындағы Баянауыл аймақтары өзінің сұлулығы арқылы шетелдерден туристерді тартуда.
-
СОЛТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАЛЫҚ АУДАНЫНЫҢ
ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ
1.1.Солтүстік Қазақстан экономикалық ауданының орналасу жағдайы
Солтүстік Қазақстан елдің қиыр солтүстігінде Есіл, Тобыл және Обаған өзендерінің бассейнінде, шығыс бөлігінде Ертіс өзенінің орта ағысында орналасқан. Ауданға Солтүстік Қазақстан, Қостанай, Ақмола және Павлодар облыстары кіреді. Оның ауданы 565 мың шаршы шақырымды құрайды. Халқы - 3,2 млн адам. Солтүстік Қазақстан - Батыс және Оңтүстік Қазақстаннан кейінгі үшінші аймақ, оның аумағы Украинаның территориясымен бірдей, ел аумағының 22% құрайды. Физикалық-географиялық тұрғыдан облыс аумағына Батыс Сібір жазығының оңтүстік бөлігі, орманды дала зонасынан шөл зонасына дейінгі Қазақстан мен Солтүстік Қазақстан етегінің солтүстік бөлігі кіреді. Каштан және қара топырақты жыртуға жарамды жерлері, жайылмалы шалғындары мен шабындықтары мол табиғат ресурстарымен ұштаса отырып көп салалы шаруашылықты дамытудың табиғи негізі болып табылады.
Солтүстік Қазақстан қолайлы экономикалық-географиялық жағдайда орналасқан. Солтүстік Қазақстан солтүстігінде Ресейдің Орал және Батыс Сібір аймақтарымен шектеседі. Облыс аумағынан Үлкен Сібір, Орталық Сібір, Оңтүстік Сібір және Трансқазақстан теміржолы өтеді. Бұл жолдар Солтүстік Қазақстанды Орталық Қазақстанмен және Оралмен, Кузбасспен, сондай-ақ Ресейдің еуропалық және азиялық бөліктерімен және Түркістан облысымен байланыстырады. Кенді Алтай Ертіс өзені арқылы түсті металлургиямен. Ресейлік мұнай мен газды Батыс Сібір аймағымен байланыстыруға болады. Ресейдің өнеркәсіптік аймақтарға жақын орналасуы Солтүстік Қазақстандағы тау-кен өнеркәсібі мен энергетиканың дамуына айтарлықтай әсер етеді [2].
Солтүстік Қазақстан еліміздің ең басты астық шаруашылықты және етті- сүтті мал шаруашылықты ауданы. Қазіргі нарықтық экономикаға көшудің қиындық жағдайындағы мал санының азаюы, өнімнің төмендеу кезеңінде де Солтүстік Қазақстан елімізде дәнді дақылдардың егіс көлемі, әсіресе жаздық бидай, мүйізді ірі қара және шошқа майы, мал майы және ет т.б. тамақ өнімдері жөнінен жетекші орын алады.
Агроөнеркәсіп кешенімен бірге Солтүстік Қазақстанда темір рудасын, боксит, көмір, асбест, алтын т.б. кендер өндіру және байыту, оларды өңдеу барысында ферроқорытпа, алюминий балқытумен байланысты металлургия өнеркәсібі едәуір дамыған аудан.
Қазіргі уақытта Солтүстік Қазақстанда 24 қала мен 2 кент бар. Орталық Қазақстаннан солтүстікке қарай Ақмола облысы орналасқан. Облыстың құрамында республикалық маңызы бар Астана қаласы мен облыстық дәрежедегі 2 қала бар, олар - Көкшетау мен Степногорск.
Кесте 1. Солтүстік Қазақстан экономикалық ауданының әкімшілік бөлінісі
| Облыс | Орталығы | Аумағы км2 | Халқы,мың адам |
| Ақмола | Көкшетау | 146 219 | 736 735 |
| Қостанай | Қостанай | 196 001 | 8680549 |
| Павлодар | Павлодар | 124 755 | 752 169 |
| Солтүстік Қазақстан | Петропавл | 97 993 | 548 755 |
(Ескертпе. Ұлттық статистикалық деректер негізінде автормен құрастырылған)[6].
Астана (бұрынғы атаулары: Ақмола, Целиноград, Ақмола, Астана, Нұр-Сұлтан) - 1997 жылдың 10 желтоқсанынан бастап Қазақстан Республикасының астанасы. Ақмола қаласы 1862 жылы 26 қыркүйекте қала мәртебесін алды. 2020 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша қала тұрғындарының саны 1 136 008 адамды құрайды, бұл Қазақстан бойынша Алматыдан кейінгі екінші орын. Қала Қазақстанның орталық бөлігінің солтүстік бөлігінде, Ақмола облысында, Есіл өзені алабындағы өзен жазығында орналасқан. Миллионер қала мәртебесіне 2017 жылы маусымда қол жеткізілді, онда оның халқы 1 002 874 болды. Астана елдің солтүстігінде Есіл өзенінің жағасында орналасқан. Әкімшілік жағынан қала 4 ауданға бөлінген.
Астана - республиканың ірі өндірістік, ғылыми және мәдени орталығы. Қалада ауылшаруашылық техникасы, сонымен қатар тамақ және жеңіл өнеркәсіп өндірісі дамыды. Астана мәртебесінің арқасында құрылыс индустриясы да қарқынды дамып келеді. Бұл республикалық және республикалық маңызы бар автомобиль жолдарының қиылысында орналасқан ірі көлік торабы.
Қостанай - Қостанай облысының әкімшілік, экономикалық және мәдени орталығы. Бұл Қазақстандағы ең ірі теміржол, әуе және автомобиль желілерінің бірі. Бүгінде бұл Комвол-Шуга жеңіл өнеркәсіп зауыты, большевиктік тігін және аяқ киім фабрикалары, тамақ өнеркәсібін құрайтын ет, сүт, ұн және нан зауыттары, құрылыс материалдары өнеркәсібіне арналған темірбетон фабрикалары, қызыл және силикат кірпіштерінен жасалған бұйымдар, зауыт пен құрастыру зауытының құрылыстары, құрылымдар, авиация, автомобиль және ауылшаруашылық машина жасау зауыты, машина жасау және металл өңдеу өнеркәсібі, химия өнеркәсібінің химиялық талшық зауыты, ЖЭО, автомобиль жөндеу зауыты, жиһаз өнеркәсібі, тұрмыстық техника және т.б. жұмыс істейді.
Экономикалық аймақтың шығысында Қазақстанның ең әдемі қалаларының бірі - Павлодар орналасқан. Біздің ата-бабаларымыз қала үшін ең қолайлы орынды - Ертіс өзенінің жағасын таңдай білген. Павлодардың жағымды географиялық жағдайы, көмір, мыс, алтын, күміс және басқа сирек металдардың бай қорлары өткен ғасырда шетелдік іскер топтардың назарын аударды. Қалада өнеркәсіп 50-жылдардың ортасынан бастап дами бастады.
Осы жылдар ішінде Павлодарда құрылыс индустриясының негізі қаланды: құм-әктас кірпіш, бетон, кіші өлшемді қабырға блоктарын шығаратын зауыттар, темір-бетон бұйымдарын шығаратын төрт зауыт, ағаш өңдеу зауыты және металл өңдеу зауыты іске қосылды. Қуатты құрылыс материалдары өнеркәсібін құру тек қаланы ғана емес, бүкіл экономиканы қайта құруда шешуші рөл атқарды: Ермак ГРЭС-і, ферроқорытпа, алюминий және трактор зауыттарының құрылысы басталды. Өнеркәсіп өндірісінің қарқынды өсуі, жаңа өнеркәсіптік кәсіпорындардың салынуы халықтың келуіне ықпал етті [3].
Павлодар - ірі мәдени және ғылыми орталық: онда екі университет, көптеген жоғары оқу орындарының, оның ішінде Ресей жоғары оқу орындарының филиалдары, екі театр (Қазақ музыкалық драма және Орыс драма театрлары), көркемөнер және көне тарихи-өлкетану мұражайы және т.б. бар.
Облыс орталығы Көкшетау Ақмола облысының солтүстігінде орналасқан. Қалада тамақ және жеңіл өнеркәсіптер, машина жасау, металл өңдеу, химия, руда емес тауарлар, картон, жылу және энергетика, газ және су тарату кәсіпорындары бар.