және жыл ұқсас өзендер үшін жылдық ағындының интегралдық айырым қисығын тұрғызып талдау арқылы жүзеге асырылады. Қысқа жылдан тұратын қатарбойынша есептелгенстатистикалық өлшемдік көрсеткіштерінің , және репрезентативтілігі ұқсас тұстаманың деректері бойынша және кезеңдері үшін тұрғызылған жылдық ағындыны қамтамасыздық қисықтарын салыстыру арқылы анықтайды[17;18; 19; 20].

Гидрометриялық бағалауақпараттық деректер жеткілікті болған жағдайда қалыпты жылдық ағынды анықтау үшін статистикалық қатардың кез келген арифметикалық орташа шамасы ретінде келесі өрнекті пайдалануға болады[10;11; 12; 13 ]:

, (3.1)

мұнда - қалыпты жылдық ағынды, м/с; - қатардағы жылдар санының көбеюімен нің орташа арифметикалық шамасы өзгермейтін немесе аз өзгеретін ұзақ кезең ішіндегі ағындының жылдық мәндері.

Қателіктер теориясына сәйкес бағалау қатарының саны жеткілікті дәрежеде үлкен болғанда салыстырмалы қысқа таңдама бойынша анықталған орташа арифметикалық мәнімен бас жиынтық орташасының немесе математикалық күтім арасындағы айырым барынша мардымсыз болады, яғни жылдықорташа квадраттық қателігі таңдамасының ұлғаюымен аталады және мына өрнек бойынша анықталады[17;18; 19; 20]:

, (3.2)

мұнда - жылдық ағындының бірлік мәндері, м³/с; - қатардағы жылдар санының көбеюімен -ның орташа арифметикалық шамасы өзгермейтін немесе өзгеретін ұзақ кезең ішіндегі ағындының жылдық мәндері.

Қателіктер теориясына сәйкес:

---

(бағалау қатарының саны) жеткілікті дәрежеде үлкен болғанда салыстырмалы қысқа таңдама бойынша анықталған орташа арифметикалық мәнмен бас жиынтық орташасының немесе математикалық күтім арасындағы айырым барынша мардымсыз болады, яғни – жылдық орташаның орташа квадраттық қателігі таңдамасының ұлғаюымен аталды және келесі өрнекпен өрнектеледі[17;18; 19; 20]:

, (3.3)

мұнда – жылдық ағындының бірлік мәндерінің, ағындының жылдық орташа мәнінен орташа квадраттық ауытқуы және ол келесі өрнек бойынша анықталады[10; 11; 12; 13]:

. (3.4)

Сонымен, стандарт қателік көмегімен есептелген шамалардың немесе таңдаманың орташа мәнінің сенімділігі бағаланады.

Өзеннің ағындысын зерттеу немесе есептеу тәжірибесінде салыстырмалы орташа квадраттық қателік жиі қолданылады. Оның мәні сулылығы әртүрлі өзендердің қалыпты ағындысын анықтаудың дәлділігін салыстыру үшін пайдаланылады. Сонымен ді дің пайызы есебімен өрнектеп, шектелген жыл қатары бойынша есептелген қалыпты ағындының салыстырмалы орташа квадраттық қателігін аламыз[17;18; 19; 20]:

, (3.5)

мұнда ағындының уақыт бойынша құбылмалылығын көрсетеді және вариация көрсеткішімен немесе өзгергіштік көрсеткішімен сипатталады. Вариация көрсеткіші ағындының жылдық мәндерінің өздерінің орташа мәніне қатысты тербелуін көрсетеді және тікелей қолдағы Бағалау қатары бойынша анықталады.

Вариация көрсеткішінің мәні неғұрлым үлкен болған сайын, ділдігі берілген қалыпты ағындыны анықтауға қажетті бағалау қатарының ұзақтығы соғұрлым ұзағырақ болуы керек[10;11; 12; 13].

---

---

3.2 Нұра өзені су ағынының гидрологиялық сипаттамаларын есептеу

Бағалау қатарындағы жылдар саны жылдан аспайтын жағдайлардың барлығында есептік репрезентативті кезең белгіленеді. Ол суы мол және суы аз жылдар тобынан тұратын аяқталған айналымдардың ең көп санынан тұрады. Тек үлкен аумаққа таралатын және осы ауданның барлық өзендерін қамтитын негізгі ұзақ айналымдар ғана назарға алынады. Негізгі айналымдарға қабаттасқан ұзақтығы кішкентай айналымдар есепке алынбайды. Тек қана су мол немесе суы аз кезеңдерден тұратын толық емес айналымдар шығарылып тасталады.

Айырымдық интеграл қисықтары жекеленген салыстырмалы қысқа кезеңдері ағындысының тербелісін есепке алады. Ол модулдік көрсеткішінің орташа мәнінен ауытқуын қосу жолымен тұрғызылады, яғни оның қатынасы ретінде тұрғызылады. Мұндағы модулдік көрсеткіш. Сонымен қисықтың ординатасы әрбір жылдың соңында модулдік көрсеткіштің қалыпты шамадан немесе көпжылдық орташамәнінен ауытқуының қосындысын өсу ретімен береді (кесте 3.1 ) [1; 15; 16; 21; 23].

Кесте 3.1

Нұра өзеніСергиопольскоебекеті бойынша қалпына келтірілген ұзын қатардың вариация коэффициентін анықтау

№	Жылдар	, м3/с
1	2	3	4	5	6	7
1	1934	4,22	0,581	-0,419	0,176	-0,073
2	1935	4,99	0,688	-0,312	0,097	-0,030
3	1936	0,36	0,050	-0,950	0,903	-0,857
4	1937	1,11	0,153	-0,847	0,717	-0,608
5	1938	0,81	0,112	-0,888	0,788	-0,700
6	1939	1,33	0,183	-0,817	0,667	-0,545
7	1940	1,95	0,269	-0,731	0,534	-0,390
8	1941	11,8	1,627	0,627	0,393	0,246
9	1942	4,14	0,570	-0,430	0,185	-0,079
10	1943	8,24	1,136	0,136	0,018	0,003
11	1944	5,42	0,747	-0,253	0,064	-0,016
12	1945	8,93	1,231	0,231	0,053	0,012
13	1946	2,21	0,305	-0,695	0,483	-0,336
14	1947	9,70	1,337	0,337	0,113	0,038
15	1948	23,0	3,171	2,171	4,713	10,232
16	1949	11,7	1,613	0,613	0,375	0,230
17	1950	7,02	0,968	-0,032	0,001	-0,001
18	1951	1,21	0,167	-0,833	0,780	-0,688
19	1952	5,37	0,740	-0,260	0,068	-0,017
20	1953	3,30	0,455	-0,545	0,267	-0,162
21	1954	16,0	2,206	1,206	1,454	1,754
22	1955	3,98	0,549	-0,451	0,203	-0,019
23	1956	1,11	0,153	-0,847	0,717	-0,607
24	1957	1,44	0,198	-0,802	0,643	-0,516
25	1958	8,12	1,120	0,120	0,014	0,001
26	1959	8,51	1,173	0,173	0,030	0,005

---

3.1 кестенің жалғасы

1	2	3	4	5	6	7
27	1960	14,6	2,013	1,013	1,026	1,039
28	1961	6,75	0,931	-0,069	0,004	-0,001
29	1962	8,04	1,108	0,108	0,011	0,001
30	1963	0,85	0,117	-0,883	0,780	-0,688
31	1964	3,68	0,507	-0,493	0,243	-0,119
32	1965	2,42	0,333	-0,667	0,445	-0,297
33	1966	9,81	1,352	0,152	0,023	0,003
34	1967	0,42	0,058	-0,942	0,887	-0,836
35	1968	1,54	0,212	-0,788	0,621	-0,489
36	1969	4,72	0,651	-0,349	0,122	-0,042
37	1970	4,34	0,598	-0,402	0,161	-0,065
38	1971	10,9	1,503	0,503	0,253	0,0016
39	1972	6,61	0,911	-0,089	0,007	-0,001
40	1973	7,64	1,053	0,053	0,003	0,001
41	1974	6,62	0,913	-0,087	0,007	-0,001
42	1975	9,05	1,248	0,248	0,061	0,015
43	1976	9,90	1,365	0,365	0,133	0,048
44	1977	17,4	2,399	1,399	1,957	2,738
45	1978	7,35	1,013	0,013	0,001	0,001
46	1979	10,4	1,434	0,434	0,188	0,082
47	1980	7,12	0,981	-0,019	0,001	-0,001
48	1981	6,69	0,922	-0,078	0,006	-0,001
49	1982	7,67	1,057	0,057	0,003	-0,001
50	1983	9,71	1,338	0,338	0,114	0,039
51	1984	7,31	1,008	0,008	0,001	0,001
52	1985	9,92	1,368	0,368	0,135	0,050
53	1986	13,4	1,848	0,848	0,719	0,609
54	1987	7,87	1,085	0,085	0,007	0,001
55	1988	15,1	2,082	1,082	1,170	1,266
56	1989	8,83	1,217	0,217	0,047	0,010
57	1990	16,1	2,200	1,200	1,440	1,728
58	1991	14,5	1,200	0,200	0,040	0,008
59	1992	3,23	0,445	-0,555	0,308	-0,170
60	1993	19,9	2,743	1,743	3,038	5,295
61	1994	4,58	0,631	-0,369	0,136	-0,050
62	1995	12,9	1,779	0,779	0,606	0,473
63	1996	4,28	0,590	-0,410	0,168	-0,068
64	1997	6,57	0,906	-0,094	0,088	-0,001

---

Смотрите также файлы

• Планзадание на производственную практику пм. 01 Преподавание по программам начального общего образования.docx

• Состояние ЗавершеныЗавершен Вторник, 10 января 2023, 12 51Прошло времени.pdf

• Действий по решению проблемы (задачи) на уроках, внеурочной деятельности, жизненных ситуациях.doc

• Білім жне ылым министріні.docx

• Упражнения.docx