қатынасына тең:

. (3.8)

Ықтималдылық теориялық ( ) және өте ұзақ қатар құрайтын бақыланған қолайлы немесе басқа тапсырмалар кезінде қарастырылған жағдайлардың пайда болу жиілігі бойынша айқындалатын эмпирикалық ықтималдылық деп бөледі.

Қарастырылатын сипаттама жыл сайын бір рет қана бақылатын жағдайларда су өтімінің немесе орташа су деңгейінің жоғарғы немесе ең төменгі мәні, орташа жылдық су өтімі және басқалар, оның қамтамасыздығы қандай да бір уақыт мерзімі ішінде қайталану ықтималдығымен қабылданған оның осы мәнінен басқа мәнің асып түсу байқалған мүмкін жылдар санымен бағаланады. Осы сипаттама бір жыл ішінде бірнеше рет байқалған жағдайда, осы мәннің қамтамасыздығы немесеосы мәнінен басқа мәннің асып түсу ықтималдығы, осы немесе басқа уақыт аралығы ішінде ай, жыл, бірнеше жыл оқиғалар санына немесе жиынтыққа қатысты бағаланады немесе қарастырылып отырған кезеңдегі жылдар санына қатысты есептеледі.

Гидрологиялық есептеулер тәжірибесінде, соның ішінде су шаруашылығы, гидротехникалық жобалау және өзге де түрлі инженерлік жобалаулар үшін ағынды, сипаттамаларын есептеуде асып түсу ықтималдығы, ереже бойынша жылдар санына қатысты пайыз есебімен және осы немесе басқа жиынтық оқиғалары санына қатысты есептеледі.

Қамтамасыздық қисықтары репрезентативті бағалау қатары болған жағдайда ағынды есептеу тәсілдерінің негізі ретінде алынады. Эмпирикалық қамтамасыздық қисығы қарастырылып отырған сипаттаманың пайда болуының салыстырмалы жиілігінің өсуін, яғни қайталанғыштықты, мысалы су өтімінің берілген мәнінен жоғарғы мәндердің қайталанғыштығын көрсетеді. Эмпирикалық қамтамасыздық қисығы аналитикалық қамтамасыздық қисығымен немесе интеграл үлестірім қисығымен алмастырыла алады. Ықтималдылықты теориясы мен математикалық статистика бойынша олардың өлшемдік көрсеткіштері сипаттала алатындығы белгілі: қатардың орташа арифметикалық мәні ( ), вариация немесе өзгергіштік көрсеткіші ( ) және асимметрия көрсеткіші ( ).

Қамтамасыздық қисығын тұрғызудың негізі ретінде эмпирикалық деректер қатары, яғни ағындыдағы жүргізілген бағалау деректерінің қатары қызмет етеді. Осы деректер бойынша эмпирикалық қамтамасыздық қисығы тұрғызылады. Бұл қисыққа эмпирикалық нүктелердің орналасуына мейлінше үйлесетін аналитикалық қисық таңдалып алынады. Аналитикалық қисық қисықтың түріне байланысты белгілі бір теңдеумен өрнектеледі, бұл қамтамасыздық қисығының бағалау деректермен қамтылған аймағында ағынды есептеуді жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Әрі қарай алынған нүктелер тобына аналитикалық қамтамасыздық қисығын пайдаланады.

---

Симметриялы үлестірім қисықтарының өлшемдері: орташа арифметикалық мән ( ) және орташа квадраттық ауытқу ( ). Ағындының жекеленген қатарларының өзгергіштігін салыстыру үшін орташа квадраттық ауытқу салыстырмалы бірліктермен, әдетте ( )үлесімен сипатталады. Бұл салыстырмалы орташа квадраттық ауытқу вариация немесе өзгергіштік көрсеткіші ( )деп аталады.

Үлестірімнің асимметриясын немесе шегерілуін үшінші орталық моментті сипаттайды және салыстырмалы бірлікпен өрнектеледі, яғни асимметриякөрсеткіші деп аталады.

Сонымен, есептеу қамтамасыздығы белгілі ағынды мәнін анықтау үшін келесі өлшемдік көрсеткіштерді есептеу қажет: қатардың әрбір мүшесінің эмпирикалық қамтамасыздығын , яғни берілген су өтімінің түсу ықтималдығын, қатардың орташа мәнін , және көрсеткіштерін. және мәндері эмпирикалық қамтамасыздық қисығын тұрғызуға, ал , және мәндері аналитикалық қамтамасыздық қисығын таңдауға мүмкіндік береді.

Құрылыс жобалау тәжрибесінде ізделінетін асып түсуықтималдығының математикалық күтіміне сәйкес келетін Крицкий Менкелдің өрнегін пайдалану арқылы анықтайды:

, (39)

Крицкий Менкельдің өрнегін пайдаланып Нұра өзені Сергиопольскоебекеті бойынша жылдық орташа ағынның қамтамасыз ету қисығының өлшемдік көрсеткіштері есептеледі (кесте 3.3).

Берілген 3.2 кестедегі мәліметтер бойынша қамтамасыздық қисығы тұрғызылады (сурет 3.2-3.3).

Нұра өзенінің алабындағы өзендердің жылдық ағынының қамтамасыз ету қисығының көрсеткіштері 3.3 кестеде және 3.4-3.13 суретте көрсетілген

---

Кесте 3.3

Нұра өзені Сергиопольскоебекеті бойынша жылдық орташа ағынның қамтамасыз ету қисығының өлшемдік көрсеткіштері

№	Жылдар	, м3/с		, м3/с
1	2	3	4	5	6
1	1934	4,22	0,581	23,0	1,47
2	1935	4,99	0,688	19,9	2,94
3	1936	0,36	0,050	17,4	4,41
4	1937	1,11	0,153	16,1	5,88
5	1938	0,81	0,112	16,0	7,35
6	1939	1,33	0,183	15,1	8,82
7	1940	1,95	0,269	14,6	10,29
8	1941	11,8	1,627	14,5	11,76
9	1942	4,14	0,570	13,4	13,23
10	1943	8,24	1,136	12,9	14,70
11	1944	5,42	0,747	11,8	16,17
12	1945	8,93	1,231	11,7	17,64
13	1946	2,21	0,305	10,9	19,11
14	1947	9,70	1,337	10,4	20,58
15	1948	23,0	3,171	9,92	22,05
16	1949	11,7	1,613	9,90	23,52
17	1950	7,02	0,968	9,81	24,99
18	1951	1,21	0,167	9,71	26,46
19	1952	5,37	0,740	9,70	27,93
20	1953	3,30	0,455	9,05	29,40
21	1954	16,0	2,206	8,93	30,87
22	1955	3,98	0,549	8,83	32,34
23	1956	1,11	0,153	8,51	33,81
24	1957	1,44	0,198	8,24	35,28
25	1958	8,12	1,120	8,12	36,75
26	1959	8,51	1,173	8,04	38,22
27	1960	14,6	2,013	7,87	39,69
28	1961	6,75	0,931	7,67	41,16
29	1962	8,04	1,108	7,64	42,63
30	1963	0,85	0,117	7,35	44,10
31	1964	3,68	0,507	7,31	45,57
32	1965	2,42	0,333	7,12	47,04
33	1966	9,81	1,352	7,02	48,51
34	1967	0,42	0,058	6,75	49,98
35	1968	1,54	0,212	6,69	51,45
36	1969	4,72	0,651	6,62	52,92

---

3.3 кестенің жалғасы

1	2	3	4	5	6
37	1970	4,34	0,598	6,61	54,39
38	1971	10,9	1,503	6,57	55,86
39	1972	6,61	0,911	5,42	57,33
40	1973	7,64	1,053	5,37	58,80
41	1974	6,62	0,913	4,99	60,27
42	1975	9,05	1,248	4,84	61,74
43	1976	9,90	1,365	4,72	63,21
44	1977	17,4	2,399	4,58	64,68
45	1978	7,35	1,013	4,34	66,15
46	1979	10,4	1,434	4,28	67,62
47	1980	7,12	0,981	4,22	69,09
48	1981	6,69	0,922	4,14	70,56
49	1982	7,67	1,057	3,98	72,03
50	1983	9,71	1,338	3,68	73,50
51	1984	7,31	1,008	3,30	74,97
52	1985	9,92	1,368	3,23	76,44
53	1986	13,4	1,848	3,22	77,91
54	1987	7,87	1,085	3,22	79,38
55	1988	15,1	2,082	2,42	80,85
56	1989	8,83	1,217	2,21	82,32
57	1990	16,1	2,200	19,5	83,79
58	1991	14,5	1,200	1,54	85,26
59	1992	3,23	0,445	1,44	86,73
60	1993	19,9	2,743	1,33	88,20
61	1994	4,58	0,631	1,21	89,67
62	1995	12,9	1,779	1,11	91,14
63	1996	4,28	0,590	1,11	92,61
64	1997	6,57	0,906	0,85	94,08
65	1998	4,84	0,667	0,81	95,55
66	1999	3,22	0,444	0,42	97,02
67	2000	3,22	0,444	0,36	98,49

---

Жекеленген қатарлардың өзгергіштігін салыстыру үшін орташа квадраттық ауытқу салыстырмалы бірлікпен өрнектеледі. Салыстырмалы орташа квадраттық ауытқудывариация немесе өзгергіштік көрсеткіші деп атайды және оны шартты белгісімен белгілейді.

ҚОРЫТЫНДЫ

Нұра өзенінің сужинау алабы Қазақстан Республикасының Қарағанды және Ақмола облыстарының аймағына орналасқан.

Нұра өзені алабының климаттық жағдайы Шұғыл континентальді және құрғақшылық аймақты сипаттайды. Бұл аймақтың үлкен су кеңістігінен алыстығымен, сонымен қатар аймақ шегінде Орта Азия шөлінің жылы, құрғақ субтропикалық ауаның және меридиан бағытымен ауысатын суық, ылғалға кедей арктикалық ауаның еркін келуімен байланысты. Жылдың жыл кезеңінде ауаның жоғарғы жылуы және мардымсыз жауын-шашын және едәуір үлкен салыстырмалы ауаның құрғақтығы, ал жылдың суық кезеңіндегі тұрақты қар жамылғысымен сипаты созылмалы қатаң қыс, едәуір жылдамдықты жел және жиі борандармен қосарласып жатады.

Нұра өзені сужинау алабының гидрографиялық сипаттының ерекшелігі сирек өзен торы және тек көктемдегі қар еру кезінде ағындысы бар уақытша ағын суларының көп болуы болып табылады.

Нұра өзені сужинау алабы cу тәртібініңнегізгі ерекшелігі тез арада пайда болатын көктемгі су тасу болып табылады. Көктемгі су тасудан кейін жазғы су сабасына түсіп, осы кезде көптеген ағын сулар кеуіп қалады. Қыста бұл көпшілік кеуіп қалған өзендер иірімдері қатып қалады.

Нұра өзені су жинау алабыағындыларының жоғарғы мәні көктемгі қар суы және жауын-шашын есебінен қалыптасады.

Крицкий Менкельдің өрнегін пайдаланып Нұра өзені Сергиопольскоебекеті бойынша жылдық орташа ағынның қамтамасыз ету қисығының өлшемдік көрсеткіштері есептелді.

Нұра өзені алабындағы Ақбастау, Байқожа, Матақ, Ащысу өзендерінің территориясы төменгі дəрежедегі техногенезге ұшыраған бөлікке жатқызылады.

«Қазгидромет» РММ 2015 жылғы мәліметі бойынша өте жоғарғы дәрежеде ластану (ӨЖЛ) және жоғарғы ластану (ЖЛ) Соқыр өзенінде (Қарағанды облысы), Шерубай-Нұра өзенінде, «Арселор Миттал Темиртау» АБ және «Темиртау электро-металлургиялық комбинат (ТЭМК)» АБ төгінді суларын.

Нұра өзені сужинау алабы су ағынының гидрогеохимиялық жағдайы туралы көпжылдық ақпараттық-талдау мәлімметеріне жүйелік түрде жан-жақты талдау жүргізудің нәтижесі көрсеткендей, оның су ағынының сапасының өте төмен екендігіне көз жеткізуге болады және судың құрамындағы қорошаған ортаға және адамның тіршілік ортасына өте қауіпті ауыр металдардың мөлшерден тыс болуында.

---

Смотрите также файлы

• Планзадание на производственную практику пм. 01 Преподавание по программам начального общего образования.docx

• Состояние ЗавершеныЗавершен Вторник, 10 января 2023, 12 51Прошло времени.pdf

• Действий по решению проблемы (задачи) на уроках, внеурочной деятельности, жизненных ситуациях.doc

• Білім жне ылым министріні.docx

• Упражнения.docx