Файл: 1 дріс. Педагогикалы психология ылыми білімні пнаралы саласы ретінде (2 са).docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 11.12.2023
Просмотров: 249
Скачиваний: 2
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Оқу іс әрекетінің құрылымдық ұйымдасуын Д.В.Эльконин, В.В.Давыдов теорияларының жалпы контексінде сипаттай отырып И.И.Ильясов былай деп күрсетеді: “Оқу ситуациялары мен міндеттерінің сипатталатыны, мұнда оқушы әрекетінің жалпы тәсілін игеруге тапсырма мен оны игеру мақсатын алады, және де белгілі бір сыныптағы міндеттерді шешудің жалпы тәсілдерін табу үшін үлгілер мен нұсқау алады. Бұл әрекеттерді оқушылардың ғылыми түсініктер мен әрекеттердің жалпы тәсілдерін алу мен табуы, және де оларды үндірумен нақты міндеттерді шешуде қолдану әрекеттері. Бақылау әрекеттері үзінің оқу әрекетінің нәтижелерін берілген үлгілермен жалпылауға бағытталған. Бқылау әрекеттері берілген ғылыми білімдер мен міндеттерді шешудің, жалпы тәсілдерін игерудің соңғы сапасын берілмейді.”
Мотивация ары қарай күрсетілгендей тек оқу іс әрекетінің құрылымдық ұйымдастыруының негізгі компоненттерінің бірі ғана емес. (Е.Торендаевтың “Әзірлік заңы”, П.Галпериннің мотивацияны ақыл ой әрекеттерінің сатылап амуының алғашқы міндеті, сапасы ретінде қарастыруын еске түсірейік). Сонымен қоса осы іс әрекет субъектісінің үзінің маңызды сипаттамасы болып табылады. Мотивация оқу іс әрекетінің құрылымына бірінші міндеті компонент ретінде енеді. Ол іс әрекетке қатысты ішкі немесе сыртқы болу мүмкін, бірақ іс әрекет субъект ретінде тұлғаның әрқашан да ішкі сипаттамасы болады.
Оқу міндеттеріне оқыту әсері ретінде қойылатын талаптар оның оқі іс әрекетіндегі ерекше орнымен, оқу міндеттері мен оқу мақсаттарының арақатынасымен шартталған. Оқу міндеті кез келген басқа міндеттер сияқты қазіргі кезде жиілік білім беру ретінде қарастырылады да, онда екі компонент міндеті болып табылады: бастапқы қалыптағы міндет, пәнді және міндет пәні күйін талап ететін модель. Міндет құрамы “берілген деректер және іздестіру”, “белгілі және белгісіз”, “шарт және талап” реінде бір мезгілде бастапқы күй формасында және осы құрам компоненттерді арасындағы қатынастардың шешілуі нәтижесінде реттеледі. Міндетті осылайша түсіндіру — нәтижені болжау мен оның үлгісін елестетуді қамтиды. Мотивация отандық және шетелдік психологиядағы іргелі проблемалардың бірі болып табылады. Қазіргі күнігі психологиядағы зерттеме үшін оның маңыздылығы адамның белсенділігінің күзін, оның іс әрекетін, мінез-құлқын, қозғаушы күшін талдаумен байланысты. Мотивация белсенділік бастауы ретінде және кез келген іс әрекеттің түрткілер жүйесі ретінде үсініле отырып, түрлі аспектілерде зерттелінеді, осыған байланысты оны әр автор түрліше түсіндіреді. Мотивацияны зерттеуде (В.Г.Асев, Л.И.Божович, А.Маслау, т.б.) оны белгілі бір құрылымдық жүйе ретінде түсіндіру керек. Оқу мотивациясы оқу іс әреектіне оқудағы іс әрекетке енетін мотивациялардың жеке түрі ретінде анықталады. Кез келген басқа түр сияқты оқу мотивациясы да осы іс әрекетте тән үзгеше формалар қатарымен анықталады.
Мектеп оқушыларының оқу мотивациялық аясын талдау үшін олардың оған деген қатынасының сипаты маңызды. Оқу мотивациясы проблемасын зерттеуде оқушылардың ақыл ойы дамуының деңгейі мен олардың мотивациялық санасының мотивацияларының қалыптасуының дамуы арасындағы байланыс ретінде күрсетеді. Оқу мотивациясы мотивацияланған ерекше түр бола отырып күрделі құрылыммен сипатталады, оның формаларының бірі ішкі (үрдіс пен нәтиже бағдарланған) және сыртқы (сый келеңсіздіктерді туғызбау) мотивациялар құрылымы болып табылады. Оқу мотивациясының тұрақтылығы интеллектуалдық даму деңгейі және оқу іс әрекетінің сипаттамасы мен байланысы сияқты сипаттамалары аса маңызды.
3. Меңгеру оқытудың (оқу, оқу іс-әрекеті) барлық теориялары, тіпті ол жеке процесс ретінде ажыратылғанына немесе оқумен теңестірілгене қарамастан, негізгі түсінігі болып табылады.Меңгеру үз тарапынан күрделі, күп мәнді түсінік бола отырып, түрлі позитциялар, түрлі бағыттар күзқарасы тарапынан түсіндірілуі мүмкін. Меңгеру ең алдымен беріктілікпен сипатталады, біріктік меңгерілген білімдер мен үндірілген ептіліктерді пайдаланудың оның уақытына, ситуациялардың айырмашылығы мен шарттарына тәуелсіздігімен анықталады. Тұтастай меңгерудің бірліктігі қабылданып отырған материалдарының жиілігіне мағына құраушылығына оның тұлғалық мәнділігіне және осы материалдардың оқушыда тудырған эмоционалдық қатынастарына біршама тәуелді. Егерде оқу материалдарының үзі оны қабылдау, есте сақтау, қуаныш, қанағаттану сезімін тудырса онда меңгерудің тиімділігінің психологиялық алғы шарты жасалады. Іс әрекетте енген және болашақ практикада пайдалануға бағытталған нәрсе жақсы меңгеріледі.
Меңгерудің маңызды сипаттамасы — оның басқарылуында. Меңгеруді басқару ақыл ой әрекетінің сатылап қалыптастыру жолы бойынша іске асырылу мүмкін, ол “классикалық” жолымен, бағдарламаланған немесе проблемалық оқыту арқылы жүзеге асады және т.б. , маңыздысы, меңгеру басқару объектісі болып, оның үзі әр оқу пәні үшін үзгеше болуында. Авторлар меңгерудің тұлғалық болуын (сонымен бірге, меңгерудің, оқу “іс әрекетінің мектеп оқушысы тұлғасының қалыптасуына әсерін”) ерекше атап күрсетеді. Бұл үзара әсер ету оқытудың үзінің тұлғасының психикалық дамуына, оның психикалық жаңа құрылуының (жаңа түрткілер, мақсаттар, меңгеру стратегиясы, бағалау және т.б.) қалыптасуына әсерін тиімділік күшіне сәйкес жүзеге асады. Меңгеруді қарастыруда С.Л.Рубенштейн оқытуға қатысты тұлғалық іс әрекеттік келістің жалпы контекстіндегі аса маңызды ойды атап күрсетеді: “меңгеру, жалпы бүкіл оқу барысы оқушының оқыту процесінде қалыптасқан оқу материалдарына, мұғалімге, оқудың үзіне деген үзгеше қатынстарымен шартталған”, ал оқытудың үзі сонымен бірге “қандай да бір қабілеттерді ғана емес, тұтастай тұлғаны, оның мінезі мен дүниетанымын қалыптастырады”. Меңгерудің маңызды сипаттамасы оның күрсеткіші ретінде әрекет болатындығы әрекеттің сипаты меңгерілгендігін растайды. Басқаша айтқанда әрекет сипаты меңгерудің барлық сипатын куәландырады. Сондықтан, соңғылар тек тікелеі емес әрекет арқылы жанама да болады. Күптеген зерттеушілердің күрсетуіндей, сәйкес дағдыларды игеру мен бірігетін білімдер жүйесін игеру “оқытудың негізгі мазмұны және маңызды міндеті” ретінде қарастырады. (Л.С.Рубенштейн). Алайда дағды проблемасы әлі күнге дейін біржақты түсіндірілмейді — оның бастапқы іс жүзіндегі елемеуге дейін сонымен бірге дағды меңгеру процесінде орталық орынның бірін алатыны айқын. Дағдыны анықтауға түрлі тұрғыдан келелік: қабілетке, ептілік синонимі, автоматтандырылған әрекетке. Неғұрлым кең таралғаны – дағдының күп рет қайталанған мақсаты, жаттығулар нәтижесінде нығайтылған, жеткізілген әрекетті арттыру ретінде анықталады. Қалыптасқан дағдының немесе оның үңдірілгендігінің обьективті күрсеткіштері ретінде келесілер болады:безендіру дағдыларының дұрыстығы мен сапалығы (қатерлердің болмауы); сананың әрекеттің орындалу формасына бағытталуының болмауы, аралық операциялардың түсуі, яғни әрекеттің редукциялануы (ішкі критерийлер). Жоғарыда қарастырылғандардын барлығы үйренушінің оқу іс-әрекетті басқарудың күрделі динамикалық біртекті обьект емес екенін басқарудың күрделі динамикалық біртекті обьектік емес екенін күрсетеді. Бұл оқушының басқа оқушылармен мұғалімдермен жалпыланған тәсілдерңн игеруге тұлғалық шартталған белсенді, мақсатты бағытталған әрекеттің үзара әрекеттесуі, ол барлық буындарында түрлі икемділік мүлшерінде мұғалімдермен басқарылуы тиіс.Меңгеру күрделі бертекті процесс бола отырып, үзара шартталған кезеңдерді қамтиды және дағдылардың қалыптасуымен дамуында неғұрлым айқын күрінетін ерекшеліктер қатарымен сипатталады.
‡зіндік жұмыс, бұрыннан белгілі болғандай, мектепте, жоғарғы оқу орында оқытудың маңызды және кеңінен талқыланатын проблемалардың бірі болып табылады. Мектепте және жоғарғы оқу орнында оқытудың қазіргі күнгі әдістемелерінде ол міндетті түрде оқытушының ұйымдастырушы рүлімен теңестіріледі. Мектеп оқытушысының үзіндік жұмысы оның сабақ үстінде оқу іс-әрекетін дұрыс ұйымдастыруының салдары болоды, оның үзі оны үз бетінше кеңейтуді, тереңдетуді және бос уақытта жалғастыруды мотивтендіреді. Осыған сәйкес, мұғалім ұйымдастыратын және оқушының оқу жұмысы оқу пәнін игеру бойынша үзіне берілген, үз бетінше іс-әрекетінің бағдарламасы ретінде болуы керек. ‡зіндік жұмыс-ұй жұымына қарағанда неғұрлым кең түсінік, яғни, мұғалімнің келесі сабаққа дайындауы. Сыныпта, үйге берген тапсырмаларын орындауы. ‡зіндік жұмыс үйренушінің оқу іс-әрекетінің үзгеше түрі ретінде қарастырылуы тиіс, ол оның жоғарыда аталған барлық ерекшеліктерімен сипатталады. ‡зіндік жұмыс-оқушының сыныпта және сыныптан тыс сабаққа дайындалу кезіндегі алған білімдерін толықтыратын, содан кейін кеңітетін және тереңдететін даралық жоспар бойынша жұмыс формасы деп ұйғаруға болады.
Пысықтау сұрақтары мен тапсырмалар:
1. Оқу іс-әрекетінің дербестігі нені анықтайды (критерийлері)?
2. ‡зіндік жұмысқа қандай талаптар қойылады?
3. ‡зіндік жұмыстың даралық – психологиялық детерминанттары ретінде не бола алады?
4. Мотивациялық бағдарлардың (үрдіске, нәтижеге, нәтижеге, сыйға, келеңсіздіктерді туғызбауға) қайсысы мотивацияның үлкен тұрақтылығын анықтайды?
5. А.Маслоудың мотивациялық үшбұрышының қандай қажеттіліктері оқу іс-әрекетінің табыстылығына байланысты болуы мүмкін?
Әдебиет тізімі:
1. Марков А.К.Матис Т.А..,Орлов А.Б. Формирование мотивации учения .М.,1990
2. Вербицкий А.А.Самостоятельная работа студентов младших курсов\\ Высш. Шк.России 19953
3. Осницкийй А.К.Психология самостоятельности. М., Нальчик, 1996.
4. Якунин В.А.Психология учебной деятельности студентов.М., 1994.
№ 10Дәріс. Түрлі білім беру жүйелеріндегі педагогикалық іс-әрекет
Педагогикалық іс-әрекеттің жалпы сипаттамасы, формалары
Педагогикалық іс-әрекет стилі
Педагог іс-әрекетіндегі сабақтың психологиялық талдауы.
Педагогикалық іс-әрекет дегеніміз оқушының тұлғалық, интеллектуалдық, іс-әрекеттік дамуына бағытталған және сонымен бірге оның үзін-үзі дамытуы мен үзін-үзі жетілдіруінің негізі болып табылатын мұғалімнің тәрбиелеуші және оқытушы ықпалы болып табылады. Бұл іс-әрекет үркениет тарихында мәдениеттің пайда болуымен бірге, «үндірістік іскерліктер үлгілері мен әлеуметтік мінез-құлық нормаларын жасау, сақтау және үсіп келе жатқан ұрпаққа беру» міндеті қоғамдық даму үшін маңыздылардың бірі болған кезде пайда болған. Педагогикалық іс-әрекет адамзат іс-әрекетінің кез-келген түріне тән сипаттамаларға ие. Бұл ең алдымен, мақсаттылық, түртілік, пәнділік. Педагогикалық іс-әрекеттің үзгеше сипаттамасы, Н.В.Кузьмина бойынша, оның үнімділігі болып табылады. Педагогикалық іс-әрекет, іс-әрекеттің басқа түрлері сияқты, психологиялық мазмұнмен анықталады, оған мотивация, мақсат, пән, құралдар, тәсілдер, үнім мен нәтиже жатады. ‡зінің құрылымдық ұйымдастыруына педагогикалық іс-әрекет әрекеттердің жиынтығымен сипатталады, олар ары қарай қарастырылады. Педагогикалық іс-әрекет пән ретінде, дамудың шарты мен негізі ретінде, оқытушылардың пәндік, әлеуметтік мәдени тәжірибені игерулеріне бағытталған оқу іс-әрекетінің ұйымдастырылуы болып табылады. Педагогикалық іс-әрекет құралдары ғылыми білімдер болып солардың күмегімен және солардың негізінде оқытушылардың тез аурусы қалыптасады.Педагогикалық іс-әрекет белгілі бір педагогикалық жағдайларда түрлі әрекеттердің жиынтығы- перцпективті, мнемимикалық, коммуникативтік, заттық- қайта түрлендірші, зерттеушілік, бақылаушы, бағалаушы және т.б. Педагогикалық іскерліктер мұғалімнің түрлі әрекеттерінің жиынтығы болып табылады, олар ең алдымен педагогикалық іс-әрекет функцияларымен теңестіріледі, елеулі мүлшерде мұғалімнің даралық психологиялық ерекшеліктерін айқындап, оның пәндік- кәсіби құзырлығы жүнінде куәландырады. Педагогикалық іс-әрекетте мұғалімнің ақпарат субьекті, пән жүргізуші, әдіскер, зерттеуші, оқушылардың іс-әрекетін ұйымдастырушы сияқты түрлі позициялары күрінеді. Қарым-қатынаста мұғалім осы процесті ұйымдастырушы, серіктес және фасилитатор позитциясынан шығады. Кәсіби бағдарланған әрекеттер жүйесімен жүзеге асырыла отырып, педагогикалық іс-әрекет күрделі функционалды- операционалды құрылым болып табылады, мұнда мұғалімнің белгілі бір позициясын бейнелеуші функциялармен педагогикалық әрекеттердің (іскерліктер) арасында бір-бірінен үзгеше және бір текті емес байланыстар орын алады.
Мұғалімнің (оқытушының) педагогикалық іс-әрекеті, кез-келген басқа іс-әрекет сияқты, белгілі бір стильмен сипатталады. Кең мағынада іс-әрекет (мысалы, басқару, үндірістік, педагогикалық) стилі — оны орындаудың түрлі жағдайларда күрінетін тәсілдердің, әдістердің тұрақты жүйесі. Ол іс-әрекеттің үзінің үзгешелігімен, субьектінің даралық-психологиялық ерекшеліктерімен сипатталады (В.С.Мерлин, Е.А.Климов және т.б.). Іс-әрекет стилі үзін-үзі реттеу стилімен байланысты екеуі де адамның тұтас даралық белсенділік стилінің, іс-әрекетінің екі үзара байланысты жақтары ретінде қарастырылады. Соңғы онжылдықта бұл құрылымға танымдық іс-әрекеттің ерекшелігін анықтаушы және тәуелсіздігімен саралып, жіктелінуімен, талдамалығымен сипатталатын стиль түсінігі қосылады. Қазіргі кезде “стиль” түсінігі үте кең контексте мінез-құлық стилі, іс-әрекет стилі, басқару стилі (лидерлік), қарым-қатынас стилі, когнитивті стил, т.б. ретінде айтылады.
Г.М.Андреева атап күрсеткендей, К.Левин анықтаған мінез-құлық стилдері ең алдымен, жетекшілердің шешім қабылдау түріне жатқызылады. Жетекшілік етудің үктемшілдік, демократиялық және бетімен жіберуші үш стилі белгіленеді. Стилдің екі жағы бүлінеді: мазмұндық және техникалық, яғни формалдық (адал, тәсілдер). Түменде, Г.М.Андреева бойынша, үш стилдің формалдық және мазмұндық жақтарының толық сипаттамасы
келтірілген
.
| Формалдық жағы | Мазмұндық жағы |
| Өктемшілдік стиль | Өктемшілдік стиль |
| Іскерлік, қысқа әмірлер. Аяусыз, қоқан-лоқылы тыйым салулар. Нақты сүз, салқын үн. Мақтау мен сүгу субьектісі, эмоциялар есепке алынбайды, тәсілдерді күрсету жүйелі емес, лидер позициясы топтан тыс. | Топтағы іскер алдын-ала жоспарланады. Тек тікелей мақсаттар ғана анықталады, алыстары белгісіз. Жектекшінің сүзі шешуші. |
| Демократиялық стиль | Демократиялық стиль |
| Нұсқаулар ұсыныс түрінде. Құрғақ сүз емес жолдастық үн. Мақтау мен сүгу — кеңес арқылы. Әзілдер мен тыйымдар — пікірталаспен. Лидер позициясы топ ішінде. | Шаралар алдын-ала емес топ ішінде жоспараланды. ¦сыныстардың іске асуына бәрі жауап береді. Жұмыстың барлық бүлімдері тек қана ұсынылмай талқыланады. |
| Бетімен жіберу стилі | Бетімен жіберу стилі |
| Өз мақсаты мен сөйлеудің болмауы ешқандай ынтымақтастық жоқ. Лидер позициясы елеусіз топ жағында. | Топтағы істер үзінен жүреді. Лидер нұсқаулар бермейді. |