Файл: 1 дріс. Педагогикалы психология ылыми білімні пнаралы саласы ретінде (2 са).docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 11.12.2023
Просмотров: 239
Скачиваний: 2
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Педагогикалық психологияда қолданылатын негізгі ұғымдардың (жалпы базалық ұғымдар) философиялық, жалпы ғылыми және жеке – ғылыми сипаттары бар (1ші кесте).
1- кесте
Педагогикалық психологияның негізгі ұғымдары
(Айсмонтас Б.Б., 2002)
| Философиялық ұғымдар | Жалпы ғылыми ұғымдар | Смежный ғылымдардың жеке-ғылыми ұғымдары | Педагогикалық психологияның үзіндік (арнайы) ұғымдары |
| Жалпы және бірлік (единичное) | Жүйе | Білім | Оқу |
| Бар болу және құбылыс | Құрылым | Білім мазмұны | Оқу іс әрекеті |
| Қарама қайшылық | Қызмет | Оқыту | Тәжірибені жинау |
| Байланыс | Элемент | Тәрбие | Әлеуметтік тәжірибені меңгеру |
| Себеп-салдар | Мақсат | Әлеуметтену | Білім |
| Түр | Іс әрекет | Даралық | Білік |
| мазмұн | Тұлға | Бейімделу | Дағды |
| | | Әлеуметтік тәжірибе | Педагогикалық қабілеттер |
Педагогикалық психологияның осы лекцияларында біз оқыту психологиясы бүліміне қатысты ұғымдарға, мәселелер мен механизмдерге баса назар аударамыз. Осыған байланысты педагогикалық психологияның нагізгі ұғымдары ретінде келесідей ұғымдар қолданылады:
▪ білім – индивид санасында қоғамдық-тарихи тәжірибенің елес, ұғымдар мен пікірлер, теориялар ретінде адекватты бейнеленуі;
▪ білік – жинақталған білімдер мен дағдылардың жиынтығына сүйене отырып, әрекеттерді орындау тәсілдерін индивидтің меңгеруі;
▪ дағды –құрамындағы жеке операциялары мен олардың жүйелері жаттығу нәтижесінде автоматталған әрекеттер;
▪ меңгеру – қоғамдық-тарихи қалыптасқан білімдерді, білім, білік, әрекет тәсілдерін индивидтің күрсетуі және оларды жеке субъективті іс әрекет формасына айналдыру үрдісі;
▪ оқу – субъектінің саналы, мақсатты түрде интеллектуалды және әлеуметтік тәжірибені, әрекет ету жолымен білім, білік, дағдыны меңгеру үрдісі;
▪ оқу іс әрекеті – ғылыми ұғымдар сферасында әрекеттің жалпыланған тәсілдерін меңгеруге бағытталған іс әрекеттің арнайы түрі және олардың әр түрлі жағдайларда адекватты, шығармашылықпен қолданылуы.
Танымдық іс әрекеттің негізгі нәтижесі білім болып табылады. Олардың саны (күлемі) мен сапасына (параметр) байланысты танымдық іс әрекеттің эффективтілігі бағаланады.
Білімді психологиялық-педагогикалық талдау пәндік, логикалық және психологиялық үш құрылымын қарастырады.
Пәндік (арнайы) құрылымы – нақты ғылымның (білім салалары) заңдылықтары, фактілері мен әдістері.
Логикалық құрылымы– нақты ғылымға (пәндік аймағына) үте қатысы жоқ және әр түрлі міндеттерді шешуде бірдей болып табылатын логикалық ойлаудың логикалық операциялары мен тәсілдері.
Психологиялық құрылымы - үзінің іс әрекетін жоспарлап, оның барысын бақылай білу, оған түзетулер енгізе білу және қойылған міндетке сәйкес соңғы нәтижесін бағалай білу.
Сонымен қатар білімнің параметрлерін ажыратады (Айсмонтас Б.Б., 2002):
Тұтастығы – адамның ұғымдардың барлық белгілерін бүле біліп, олардың арасындағы байланысты таба білу қабілеті.
Оперативтілігі – бар білімді вариативті жағдайларда қолдана білу қабілеті.
Тереңдігі – қандай да бір ұғымның маңызды белгілерін бүліп, олардың арасындағы байланысты бүле білу қабілеті.
Икемділік (гибкость) – бір міндетті шешудің бірнеше жолдарын үзбетінше қолдану немесе ұқсас міндеттерді шешуге стандартты емес бағытты ойлап таба білу қабілеті.
Нақтылығы мен жалпылылығы – жалпыланған білімді бүле білу, нақты білімдерді жалпылап, жекені жалпыға үткізе білу қабілеті.
Жүйелілігі – ұғымдардың бірізділігінен, үзара байланысынан иерархиясын таба білу қабілеті.
Саналылығы – материалдарды топтастырып және қайта жасай білу, құбылыстар мен заңдарды және т. б. Шығармашылықпен қолдана білу қабілеті.
Сонымен қатар, білімнің сапасы оларды меңгеру деңгейімен сипатталады. В.П.Беспалько оқу мәліметтерін меңгерудің келесідей деңгейлерін бүліп күрсетіп, оларға сипаттама берген (В.П.Беспалько 1989):
тану – қандай да бір операцияны (іс әрекетті) білім базасында орындау, аналогиялық операцияларды, әрекеттерді, сүздерді, ымдауларды бейнелеу; мұндай әрекет репродуктивті болып табылады;
қайта жаңғырту – мәліметті алда қарастырылған жағдайларда үзбетімен восп. Және қолдану; оқушының бұл әрекеті репродуктивті болып табылады.
қолдану – типтік емес жағдайларда оқушылардың жинақталған білімдері мен біліктерін қолдана білулері, бұл жағдайда оның әрекеті продуктивті әрекет ретінде қарастырылады.
шығармашылық – іс әрекеттің таныс сферасында немесе белгісіз жағдайларда әрекеттің жаңа ережелері мен алгоритмдерін құра білу, яғни жаңа мәлімет ойлап табу, мұндай іс әрекет прдуктивті болып табылады.
Білімді тәжірибелік іс әрекетте қолдану үшін қажетті біліктер мен сәйкес дағдылар болу қажет. Дағдыны меңгеру бірнеше кезеңдермен жүреді.
Айсмонтас Б.Б. (2002) дағдыны қалыптастырудың келесідей кезеңдерін бөліп көрсетеді:
Дағдыны саналы түсіну – жету жолы түсініксіз жағдайда әрекеттің орындалу мақсатын анықтау.
Дағдыны меңгеру – мақсатқа жету жолы туралы ойдың жеткілікті болуы, бірақ, зейіннің шоғырлануына қарамастан (еріктік), әрекетті саналы өте баяу, қажетсіз әрекеттермен және қателермен орындау.
Дағдының автоматтануы – зейін мен еріктің аз мүлшерде шоғырлануымен әрекеттерді рационалды орындау.
Дағды автоматтануының жоғары деңгейі - әрекеттерді рационалды, нақты және сенімдірек орындау, жаңа, күрделі дағдылар жинақтау үшін алғышарт құру.
Пысықтау сұрақтары мен тапсырмалар:
Педагогикалық психологияның жас ерекшелік психологиясынан олардың зерттеу объектісінің ортақ болғаны немен айрықшаланады?
Педагогикалық тәжірибеде қандай зерттеу әдістері күнделікті қолданылады?
Нормативтік бағытталған тест жүргіз критериилері бағытталған тест жүргізуден немен айрықшылынады және осы екіншісінің педагогикалық тәжірибеде қолданылуының басымдылығы неде?
Тестерді қолдану педагогикалық психологияда неліктен этикалық сипатқа ие?
Педагогикалық психологияның міндеттері осы ғылымның қазіргі заманда дамуымен қандай ара қатынасты?
Әдебиеттер тізімі.
Выготский Л.С Педагогическая психология М.., 1991
Никольская А.А. Возрастная и педагогическая психология дореволюционной России М.., 1995
Давыдов В.В. Философско-психологические проблемы развития образования.М.., 1994
Габай Т.В. Педагогическая психология М.., 1995
Ильясова И.И. Структура процесса учения. М.., 1986
№ 2 дәріс.
2 дәріс. Педагогикалық психологияның пәні мен міндеттері (2 сағ)
1.Педагогикалық психологияның зерттеу пәні.
2.Педагогикалық психологияның негізгі міндеттері.
3.Педагогикалық психологияның құрылымы.
4.Педагогикалық психологияның зерттеу әдістері.
Дәріс мақсаты: Педагогикалық процесті ұғынуға ықпалын тигізетін психологиялық ағымдар мен теорияларды нақтырақ қарастыру және педагогикалық психологияның тарихи даму кезеңдеріне шолу жасау.
1. Педагогикалық психология — адамды оқыту мен тәрбиелеу барысында оның болмысының даму заңдылықтарын зерттейтін, танымдық қызметі мен қоғамдық қасиеттерін жүйелейтін психология саласы. Педагогикалық психология терминін орыс педагогі П.Ф.Каптерев (1849-1922) енгізді. Педагогикалық психологияның қалыптасуына 19ғ. Ортасындағы сараптау психологиясы тікелей ықпал етті. Педагогикалық психологияның құрылымы үш бүлімнен тұрады: оқыту психологиясы, мұғалім психологиясы, тәрбие психологиясы. Педагогикалық психологияның пәні-оқыту мен тәрбиелеудің психологиялық заңдылықтарын зерттеу. Педагогикалық психология оқыту процесін басқарудың психологиялық мәселелерін, танымдық процестерінің қалыптасуын зерттейді, ақыл-ой дамуының сенімді белгілерін іздеп тауып, оқыту процесіндегі ақыл-ойдың тиімді дамуының шарттарын анықтайды,педагог пен оқушылардың арасындағы қарым-қатынастарын, сондай-ақ оқушылардың үзара қарым-қатынасын қарастырады.Бұларамен қоса педагогикалық психология оқушыларға жеке-дара қатынас жасауға байланысты мәселелерді зерттейді. Ғылымның ықпалдастығын талдай келе Ж.Пиаже, Б.Г.Ананев пен Б.М.Кедров ғылыми білімнің ортасынында адам туралы ғылым-психология тұр деп күрсеткен. Ғылыми білім үшбұрышының Б.М.Кедров ұсынған түсіндірмесі (оның шыны- жаратылыстану ғылымдары, оның тағандарының бұрыштары- философия және қоғамдық ғылымдар, ал, оның ортасында осы ғылымдармен психология түйісіп тұр.) Ж.Пиаженің келесі пайымдауымен сәйкестендіріледі «психология барлық басқа ғылымдардың үнімі ретінде ғана маңызы орын алып, тұрған жоқ, ол сондай-ақ олардың қалыптасуымен дамуына түсініктеме бере алушы бастау ретінде де орталық орын алады». Адам проблемксының ғылым дамуындағы рүлін анығырақ Б.Г.Ананьев анықтайды, оның ойынша адамды тереңірек зерттеу, саралап жіктеу, сонымен бірге осы саладағы барлық зерттеулердің ықпалдасуы адам проблемасының жалпы ғылымдық сипатқа ие болуына ықпалын тигізді.Педагогикалық психология әр түрлі себептерге байланысты күптеген басқа ғылымдармен байланысты. Біріншіден, ол ғылыми білім үшбұрышының ортасында жалпы психологиялық білімнің нақты саласы болып табылады.Екіншіден, оның басқа ғылымдармен байланыста болуының себебі,білім беру процесі үз мақсаты мен мазмұнына сәйкес әлеуметтік мәдени тәжірибені беруші болып табылатынында және осындай мәдениетте бүкіл үркениеттік білімдердің таңбалық, тілдік формада шоғырландырғанына байланысты.‡шіншіден, оның зерттеу пәні үзі танып білуші және танып білуге үйретілуші, басқа да күптеген адамтанушы ғылымдармен зерттелінетін адам болып табылады. Педагогикалық психология, мысалға педагогика, физиология, философия, лингвистика, әлеументтану, т.б. ғылымдармен үздіксіз байланыста екені анық.Соның үзінде, педагогикалық психология — жалпы психологиялық білімнің саласы деген тұжырымдама оның осы білімдердің негізінде, яғни психикалық даму оның қозушы күшітері,адамның даралық және жыныстық жас ерекшеліктері, оның тұлға ретінде жетілуі мен дамуы жайлы білімдердің негізінде қалыптасатынын білдіреді. Сондықтан Педагогикалық психология психологиялық білімдердің (әлеуметтік, дифференциалды психологиямен,) т.б.басқа салаларымен, ең алдымен жас ерекшелік психологиясымен байланысты. Педагогикалық психологияны бір жағынан пәнаралық ретінде, ал екінші жағынан, ғылыми білімнің дербес саласы ретіндегі түсіндірмесі Б.Г.Ананьев позитциясымен теңестірілді. Б.Г.Ананьев бойынша, педагогикалық психология- шекаралық, кешендік білімдер саласы, ол «педагогика мен психологияның ортасынан белгілі орын алып, үсіп келе жатқан ұрпақты дамыту, оқыту, тәрбиелеу арасындағы үзара байланысты бірлесе зерттеу сферасына айналды». В.И. Гинецинский бойынша, педагогика оның теоретикалық және тәжірибелік жақтарында онымен тығыз байланысқан дербес ғылым болып табылыды. Ал, жалпы және жас ерекшелік психология онымен іштей тығыз, үздіксіз байланыста болатын жалпы психологиялық білім сапасы.
2. Педагогикалық психология адам туралы ғылыми түсініктердің жалпы контекстінде дамиды. Контекс (лат.конкектис- тығыз байланыс,қосылу).Олар әрбір нақты тарихи кезеңдерде педагогикалық ойларға үлкен әсерін тигізген негізі психологиялық ағымдарда жазылып күрсетілген. Педагогикалық процесті ұғынуға ықпалын тигізе алатын психологиялық ағымдар мен теорияларды нақтырақ қарастырайық.
Ассоциативтік психология (18 ғасырдың ортасынан бастап Д.Гартли және 19 ғасырдың аяғына дейін – В.Вундт), түп тамырында психикалық процестердің байланысы ретіндегі ассоциация механизмдері мен психика негіздері ретіндегі ассоциациялардың белгілі бір түрін анықтаған. Ассоциацияларды зерттеу материалдарында еске сақтау мен үйренудің ерекшеліктері зерттеліп қарастырылған. Осы жерде, психиканың ассоциативті баяндауының негізін Аристотель (384-322 жж біздің эрамызға дейін) салынған. «ассоциация» түсінігін, оның түрлерін енгізу, ақыл-парасатын екі түрін теоретикалық және прктикалық деп ажырату, қанағаттану сезімінүйрену факторы еңбектері тиесілі.
Г.Эббингауздың (1885) ұмыту процесін зерттеу бойынша эксперименттерінің эмперикалық мәліметтері және алынған ұмыту «қисығының» сипаттарын одан кейінгі зерттеушілер дағдыларды үндіруде, жаттығуларды ұйымдастыруда есепке алады.У.Джемс (19 ғ.аяғы-20 ғасырдың басы) және Дж.Дьюидің (20 ғасырдың бірінші жартысы) прагмативті функционалды теориясы- бейімделуші реакцияларға, ортаға бейімделуге, ағзаның белсенділігіне, дағдыларды үндіруге акцент қояды.
Э.Торндайктың (19ғ. Аяғы-20ғ басы) байқап күру және қателесу теориясы үйренудің негізгі заңдарын қалыптастырған жаттығу, әсер және дайындық заңдары, үйрету қисығын және осы мәліметтерге негізделген жетістіктер тестерін сипаттаған (1904).Дж.Уотсонның бихевиоризмі (1912-1920) және Э.Толмен,К.Халл, А.Газри және Б.Скиннердің (20 ғбірінші жартысы) необихевиоризмі. 20 ғасырдың ортасында-ақ Б.Скиннер оперантты мінез-құлық тұжырымдамасы мен бағдарламаланған оқыту тәжірибесін жетілдірген. Э.Торндайктің жұмыстарының бихевиоризмінің алдын алуы, Дж.Уотсонның ортодоксалды бихевиоризмінің және бүкіл необихевиористік бағыттардың еңбегі үйренудің тұтас тұжырымдамасын жетілдіруге болып табылды, бұл тұжырымдама оның заңдылықтарын,фактілерін, механизмдерін қамтиды.