Файл: 1 дріс. Педагогикалы психология ылыми білімні пнаралы саласы ретінде (2 са).docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 11.12.2023
Просмотров: 242
Скачиваний: 2
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
3 дәріс. Қазіргі замандағы білім беру (2 сағ)
1.Білім беру күпжақты феномен ретінде.
2.Қазіргі заманғы білім берудегі оқытудың негізгі бағыттары.
3.Оқыту бағыттарының жалпы психологиялық негізінің қалыптасуы.
4.Қазіргі замандағы оқытудың негізгі бағыттары. В.Оконь бойынша оқытудың күпжақтылығы.
Тұлғалық, іс әрекеттік келіс білім беру процесін ұйымдастырудың негізі
Дәріс мақсаты: Жоғары оқу орны студенттеріне қазіргі замандағы білім беру жүйесінің күпжақты феномен ретінде мәнін ашып күрсету.
1. Білім беру әлеуметтік институт ретінде қоғамның әлеуметтік ұсақ құрылымдарының бірі ретінде қарастырылады. Білім берудің мазмұны – қоғам жағдайының күрінісі, оның бір жағдайдан екінші жағдайына ауысуы.Қазіргі уақытта бұл – ХХ ғсырдың индустриалды қоғам ынан ХХІ ғасырдың постиндустриялды және ақпараттық қоғамына күшу.Білім берудің дамуы мен қызмет етуі қоғамның үмір сүруінің экономикалық, саяси, мәдени тағы да барлық басқа шарттары және факторларымен шартталған. Білім беру мен мәдениет ең тығыз байланыста «білім беру институтының қалыптасуының ең бірінші сатыларының үзі табыну (культ) ғұрыптармен байланысты: сол кездегі мәдениет ұдайы үңдіруді талап етіп отырған.Бұл жердегі білім беру ең алдымен « ... адамның ұдайы үңдірілу немесе қоғамдағы адам мәдениетінің ұдайы үсуі» міндетін атқарушы әлеуметтік институт ретінде қарастырылды.
Бұл принцип Я.А.Коменскийдің ұсынған оқытудағы тәбиғи сәйкестілік ережесінің орнына келді. Кезінде А.Дистервектің « мәдени сәйкестікпен оқыт» деп тұжырымдаған (мәденисәйкестілік) принципі мәдениет контексінде оқытуды, білім беруді мәдениеттің сипатымен оның құндылықтарына бағдарлау, оның жетістіктерін меңгеру және ұдайы үңдіруге , әлеуметтік мәдени нормаларды қабылдау және оларды ары қарай дамытуға адамды тартуды білдіреді.М.Мид мәдениеттің үш түрін ажыратады:
1. постфигуративті;
2. кофегуративті;
3. префигуративті.
Постфигуративті мәдениетте (қарапайым қоғамдар, кішкентай діни қоғамдастықтар, және т.б. ) Балалар ең алдымен үздерінің алдындағылардан үйренеді. Осындай мәдениеті бар қауымдастықтар, билік, М.Мид бойынша, үткенге негізделеді. Постфигуративті мәдениеттер дегеніміз үлкендердің үздері ешқандай үзгерістер елестете алмайды, сол себепті олар үз ұрпағына үздері үткен «үмір сабақтастығының» тек жылжымас сезімін береді, бұл –олардың балалары үшін, «болашақ схемасы». Мәдениеттің конфигуративті түрі бойынша, балалар да, үлкендер де үздерінің құрдастарынан үйренеді дегенді ұйғарады. «Бұл мәдениетте берілген қоғамға жататын адамдардың мінез-құлығының басымды моделі олардың замандастарының мінез-құлығы болып табылады». Алайда, мәдениеттің осы түрі норма, мінез-құлықта үлкендерге еліктеу мағынасында постфигуративті мәдениетте де қамтиды. Кофигуративті мәдениет таза күйінде үзін үлкендерсіз қалған қауымдастықта күрсете алады. «Бұл аталар мен апалар жоқ қоғам» постфигуративті мәдениеттің дағдарысын сипаттайды. М.Мид бойынша, нуклеарлық отбасы (ата-ана балалар) кофигуративті мәдениет жағдайына неғұрлым бейімді, мұнда білім беру сипатын ата-ана емес, мұғалімдер және құрдастар анықтайды. М.Мид бұл — американдық модель (білім жаңа мәдениет үкілдері мен жаңа ғасыр адамдарын тәрбиелейді) және осы ұрпақтар арасындағы ажырасуды түсіндіретін абсолютті еместігін, білім беру – бұл ажырату формасы емес, екі түрлі мәдениетті сақтау және біріктіру және ол білім беруді жаңаша ұйымдастыруда күрінеді, атап айтқанда ұрпақтар арасындағы ынтымақтастық педагогикасын қалыптастыруда күрінеді.
Префигуративті мәдениет, мұнда да « үлкендер үз балаларынан үйренеді», бұл біз тұратын уақытты күрсетеді дейді М.Мид. Білім беру балаларды үткендегі құндылықтарды сақтап және сабақтастыра отырып, оны жаңаға дайындауы қажет, себебі ұрпақтар байланысы- үркениеттің тарихы.Мәдениеттің, қоғамның қоғамдық- саяси құрлысымен байланысын атай келе, А.Г.Асмолов « пайдалылық мәдениеті» және «адамгершілік мәдениеті» ұғымын кіргізді.
Түменде қысқаша, салыстырмалы түрде қазіргі замаңғы білім негізделетін және А.Б.Орлов бойынша, жаңа білім беру парадигмасының негізіне жататын принциптер келтірілді.Білім беру парадигмасының гуманистикалық, « балалық әлеміне орталықтандырылған» принциптері білім берудің әзірше онша шынайы емес, біраз идеаландырылған моделін ұсынады. (әсіресе, бұл « бостандық», немесе «қоғамда үмір сүріп, одан бос болу мүмкін емес» принципіне қатысты.
4 дәріс. Оқыту бірлігінің екіжақтылығы - білім беру процесіндегі оқу. (2 сағ)
1.Оқытудың жалпы сипаттамасы.
2.Оқуды анықтаудың күпжақтылығы.
3.Оқудың оқу іс әрекетіне ауысуы.
4.Отандық білім беру жүйесіндегі дамыта оқыту.
Оқыту парадигмаларының дәстүрлі және «балалық әлеміне орталықтандырылған» гуманистикалық принциптері (А.Б.Орлов бойынша)
Субординация принципі — балалық әлемі — бұл үлкендер әлемінің бір бүлшегі, оның дербес емес қосалқы, бүтінге сай келмейтін және оған бағынышты бүлігі.
Монологизм принципі — балалық әлемі-оқушылар мен тәрбиеленушілер әлемі, үлкендер әлемі- мұғалімдер мен тәрбиешілер әлемі. ‡зара әрекеттесу мазмұны тек бір бағытта ғана беріледі-үлкендерден балаларға.
Үстемдік жүргізу принципі — үлкендер әлемі үнемі үз заңдарын балаларға жүргізп отырған,балалар әлемі үлкендер әлеміне қарағанда үнемі қорғанышсыз болған.Ол ешқашан және ешқандай түрде оған әсер етпеген.
Басқару принципі — оқыту мен тәрбие берудің қажетті элементі ретінде қарастырылатын үлкендер әлемін бақылау, бұл бақылау балалар әлемін үлкендер әлемімен күштеп ассимиляциялауды қамтамасыз етеді.
Есею принципі — балалық әлемінің дамуы ылғи есею ретінде, яғни балалардың қозғалысы үлкендердің құрған жас ерекшелік баспалдақтары бойынша қарастырылған.
Инициация принципі — үлкендер әлемі мен балалар әлемінің арасындағы шекараның болуы және адамды бір әлемнен басқа әлемге ауыстыру.
Деформация принципі — балалық әлемі ылғи үлкендердің араласуымен бұзылады.
Бостандық принципі — үлкендер әлемі балалық әлемін қадағалаудың барлық түрлерін жоюы тиіс «үмір және денсаулық сақтаудан басқа), балалық әлеміне үз жолын таңдауын ұсынады.
Бірге даму принципі — балалар әлемінің дамуы бұл процесс үлкендер әлемінің дамуымен қатар жүреді,адам дамуының мақсаты-ішкі және сыртқы «меннің» үйлесімін табу.
Бірлік принципі — балалық әлемі мен үлкендер әлемі екі шектелген әлемдерден тұрмайды (ауысу шекаралары бар), олар адамдардың бірыңғай әлемін құрайды.
Қабылдау принципі — адам басқа адамдармен қандай болса сондай болып қабылдануы тиіс,оның үлкендік және балалық бағалануларға нормаларға қатысы жоқ.
Осындай үзін-үзі дамытушы тұлғаға педагогикалық және ата-аналық толық бағдарлану оны болашақта қиналушылыққа әкелуі мүмкін (А.В.Петровский бойынша, ол үшін референтті топқа «бейімделу және соңынан интеграциялау» мүмкіндігінің жоқтығы).Осы принциптердің барлығы шын мәнінде іске асатын принципті ескере отырып, жүзеге асырылуы тиіс.
2. Білім беру дәстүрлі түрде адамның үз үн бойына, үз бейнесіне ұқсасты құру ретінде анықталады. . «Білім беру» ұғымы үзінің бастамасын ежелгі орта ғасырлардан алады, ол «бейне», «Құдай бейнесі» ұғымдарымен байланысады. Адам Құдайға ұқсатылып жаратылған және бұл бейнені түсіну, оған жету, сол бейнені ұстану білім беру ретінде (қазір де православты христиандар дінінде) түсіндірілген. Адамның үзі құндылық болған Қайта үрлеу дәуірінен бастап білім беру адамның үзін-үзі дамыту мәдениетке тартылу оған ену басқа адамдармен қарым-қатынас жасау әдісі ретінде қарастырылады. Білім беру үз бейнесін, тұлғасын жасаудың құралы бола бастайды.Бұл жағдайда мәдениет бейнесі білім беруде қолданылатын мазмұнға, ұйымдастыру мен әдістерге түседі. К.Д.Ушинский негізгі әдіс –«сократтық әдіс», сұрақтар қою әдісі, әдістің бұл түрі оқушылырға ой қозғау барысында жауапты үздері табуға мүмкіндік береді.
Еуропада, ¦лыбританияда, АҚШ-та кеңінен таралған терминнің (образование дегенді білдіреді) «образ» деген түбірі жоқ, алайда білім беру процесіне қалыптастырушылардың үзара әрекеттесуінің барлық аспектілерін қамтып, ол мазмұны бойынша кең ұғым болып табылады. Сол себепті білім беру оның мәдени сәйкестілігіне байланысты қоғамның әлеуметтік- мәдени құндылықтарын интернационалдандыру ретінде оқыту мен тәрбие берудің үздерін қосады.Сонымен қатар оқыту мен тәрбие берудің үзара байланысы бұл процесте ажыратылмайды. «Тәрбие беру де, білі беру де ажыратылмайды,- деп Л.Н.Толстой ерекше атап үткен.Білім бермей тәрбие беруге болмайды, ал кезкелген білімнің тәрбиеленуші әсері бар».
3. Білім беру мәдениетті ұдайы үндіру ретінде белгілі бір жүйе ретінде қалыптаса алмауы мүмкін болды, оның ішінде әр түрлі ұсақ жүйелер жіктелінеді (оқушының жас ерекшелігіне, оқудың мақсатына, шіркеуге, мемлекетке қатысына байланысты). Педагогикалық психология берілген проблемаларды арнайы қарастырмайды- бұл басқа ғылымдардың пәні, бірақ ол осы жүйенің ішінде, сол жүйеде қалыптасқан жағдайлар контекісінде оқушы (оқитын) мен оқушының әрекетін зерттейді. Сол себепті, оның ішінде әрекеттесетін субьектілердің үздерін яғни мұғалім (оқытушы) мен студентті қарастырмастан бұрын білім беру жүйесінің негізгі сипаттамаларын атап күрсеткен қажет. Білім беру әлеуметтік институт ретінде күрделі жүйе болып табылады. Ол күрделі элементтермен олардың арасындағы байланыстарды қамтиды: ұсақ жүйелер, басқару, ұйымдастыру, кадрлар т.б. Білім беру жүйесінің жүйе құрушы құрастырушысы болып білім берудің мақсаты яғни қоғам үзінің тарихи дамуының берілген сатысында қандай адамды талап етеді және қандай адамды күтетіні болып табылады. Білім беру жүйе ретінде үзіне Н.В.Кузмина бойынша педагогикалық жүйе ұғымын кіргізеді. Білім беру жүйе ретінде үш үлшемде қарастырылына алынады:
- қарастырудың әлеуметтік ауқымды, яғни әлемдегі белгілі бір елде, қоғамда , ұйымда, аймақта т.б. Сонымен қатар мемлекеттік, жеке меншік, қоғамдық, қоғамның жоғары сатысындағы т.б. Білім беру жүйесі қарастырылыды.
- білім берудің сатысы (мектепке дейінгі, бастауыш, орта толық емес және толық орта мектеп болып жіктелінеді. Әр түрлі деңгейлі жоғары: мамандандарды тереңдетіп дайындау, бакалаврят, магистратура, біліктілікті арттыру мекемелері, аспирантура, докторантура).
- білім беру бейімі: жалпы, арнайы, (математикалық , гуманитарлық, жаратылыстану ғылымы т.б.) кәсіптік, қосымша.
Білім берудегі қазіргі замандағы жүйелерінде нәтижені шығарылым бойынша бағалау күрініс алып отыр ,ол оқыту түріне байланыссыз белгілі біріздендірілген талаптарымен стандарттармен ұсынылған. Білім беру жүйелері соңғы 10 жылдықтарда үз әрекеттерін кантакттік оқыту түрінен қашықтан оқыту түріне ауысып , кеңістікте жүзеге асыруы кенінен етек алып отыр. Білім беру жүйе ретінде деңгейлілігімен, сатылылығымен сипатталады, оның негізінде басым күпшілік жағдайда жас ерекшелік үлшемдер алынды. Алайда барлық мемлекеттерде жеткілікті күлемде мектепке дейінгі білім беру, содан кейін үш сатылы мектептік ( бастауыш, орта және жоғары) оның түрлері: гимназия, лицей және жоғары білім беру: институттар, университеттер, академиялар бола алады.Әрбір сатының үзінде оқытудың ұйымдастырушы формалары бар:
сабақ,
лекция,
семинар т.б. және бақылаудың ерекше формалары сауалнама, сынақ, емтихан т.б.
Білім беру жүйесі адамды оқыту және тәрбиелеуді күздеуші білім беру процесінде дамиды және қызмет атқарады.ХІХ ғасырдың аяғында П.Ф.Каптерев «білім беру процесі бір нәрсені біреуден басқаға беруді ғана білдірмейді, ол тек ұрпақтар арасындағы дәңекерші емес: оны мәдениетті бір ұрпақтан келесі ұрпаққа құйушы түтік ретінде елестепу ынғайсыз деген.Білім беру процесі ретінде адамның саналы үмірінің аяғына дейін тоқтатылмайды ол мақсаты, мазмұны, формасы бойынша үздіксіз түрленіп отырады.Білім беруді процес ретінде қарастыру біріншіден оның екі жағын ажыратуды ұйғарады: оқыту және үйрету.Екіншіден оқытушының тарапынан білім беру процесі ерікті немесе еріксіз түрде оқыту мен тәрбие берудің бірлігін ұйғарады.‡шіншіден тәрбиелеуші оқыту процесінің үзі, оқушының позитциясынан білімдер, практикалық дағдылар, таңымдық тапсырмалар, сонымен қатар оның жан-жақты дамуына әсер етуші тұлғалық және коммуникативтілік тренингтерді қамтиды.Білім беру процесінде адамның дамуы күпжағдайда оның қандай құралдары мен қандай мазмұнда жүзеге асырылатыны мен байланысты. Білім беру нәтиже ретінде екі тұрғыда қарастырылады.