нейроциттер денелері бет және тіл-жұтқыншақ ми жүйкелері бойындағы жүйке ганглийлерінде топтасқан сезімтал нейроциттер дендриттеріне өткізеді. Дәм сезімі мүшесі көпқабатты эпителиймен қапталған тілдің кілегейлі кабығындағы дәм сезгіш: саңырауқұлақша, қорғанша және жапырақша татым емізікшелерінің (бүртіктерінің) бүйір қабырғаларында орналасады. Оның пішіні бадана тәріздес болғандықтан, оны татым баданасы деп атайды. Татым баданалары аздап қатты тандайда, бадамша бездерде, жұтқыншақта, бөбешікте де кездеседі. Дәм сезімі мүшесі екі түрлі бастамадан: сезгіш, тіректік және базальды эпителиоциттер эктодермадан, сезімтал нейроциттер хордалы жүйке түтігінен дамиды. Татым баданаларының пішіні пияз баданасына ұқсас сопақша (күйісті жануарларда жұмыртқа тәрізді, жыртқыштарда шар тәрізді, шошқада ұршық тәрізді) келіп, татым емізікшелерінің көпқабатты жалпақ эпителий қабатында, негіздік жарғақта орналасады.

Тері сезімі мүшесі эпителиосенсорлы сезім мүшелеріне жатады. Оның рецепторлары тері эпидермисінде орналасады. Тітіркеністерді сезімтал эпителиоциттер қабылдап, денелері жұлын жүйкелері мен үшкіл ми жүйкесінің дорсальды түбіршіктері бойында жатқан жүйке ганглийлері нейроциттерінің дендриттеріне өткізеді. Жүйке толқындары жұлын ганглийлерінен жұлынға, одан әрі аралық мидың сезімтал қыртысасты, содан соң, үлкен ми қыртысындағы тері сезімі талдағышының орталықтарына, ал үшкіл ми жүйкесі ганглийінен тікелей ми орталықтарына жеткізіледі.

Бақылау сұрақтары:

1. Талдағыштар (анализаторлар) дегеніміз не?

2. Талдағыштар қандай бөлімдерден тұрады?

3. Көру мүшесінің құрылысы және орталыктары.

4. Талдағыштар деген не және олар қандай бөлімдерден тұрады?

5. Рецепторлардың қандай түрлерін білесіз? Олар тітіркеністерді дененің қандай бөліктерінен қабылдайды?

6. Қандай экстерорецепторларды білесіз?

7. Есту-тепетеңдік мушесінің құрылысы және орталықтары.

8. Иіс, дәм, тері сезімі мүшелерінін құрылысы және орталықтары.

Әдебиеттер:

1. 
   Акаевский А.И. и др. Анатомия домашних животных.// М.: Колос, 1984.-543с.
   
2. 
   Жаңабеков К., Жаңабекова Г.К. Жануарлар морфологиясы және латын терминологиясы.// Алматы, «Сөздік-Словарь», 2005.- 597б.
   
3. 
   Ғазизова А.І., Тожыбаева А.С. Латынша-орысша-қазақша морфологиялық терминдердің сөздігі.// Астана, 2008.- 77б.
   
4. 
   Боранова Т.Ы. Жануарлар анатомиясының практикумы.// Астана, 2018.
   
5. 
   А.І.Ғазизова, Тожыбаева А.С., Ахметжанова Морфология пәніне арналған практикум.// Нұр-Сұлтан 2019
   

---

---

Смотрите также файлы

• Экологии в художественной литературе.ppt

• Оытушы Сырымбетова Жанна Калиевна.docx

• Задача Мурманская областная Дума обратилась в Конституционный Суд рф, оспаривая конституционность следующих положений ЗК рф, регулирующих представление земельных участков в собственность иностранным гражданам, лицам без гражданства и иностранным юридическ.docx

• Слова антонимы.docx

• Средства физической культуры в совершенствовании функциональных возможностей организма means of physical culture.pdf