ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 12.12.2023
Просмотров: 236
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
галоген туындылары, кейбір антибиотиктер, цианидтер, СО, тироксин, прогестерондар) дәлелдеуге болады.
БТ мен ТФ ның ажыратқыштарын 4 түрге бөлуге болады:
1) митохондрияның өткізгіштігін сутек немесе ОН- иондарына таңдамалы үлкейтетін заттар (протонофоралар – нитрофенолдар, БМҚ және басқалары);
2) митохондрияның өткізгіштігін сілтілік және сілтілік жер металдар катиондарына арттыратын заттар;
3) алкилдеуші заттар – ТФ(АДФ, АТФ) ның компоненттерімен ковалентті байланысады;
4) митохондрияның мембранасын бұзатын факторлар – детергенттар, ультрадыбыс және басқалары. БТ мен ТФ ның ажыратылуы кезінде, БТ да түзілетін энергия жылу түрінде шашырап кетеді , ал АТФ синтезі кенет төмендейді.
Термогенин – ажыратқыш физиологиялқ фактор (нәруыз). Ол жиырылмайтын термогенезге жауапты қоңыр майлы тіндерде болады. Ажыратушы нәруыздар UCP (uncoupling proteins) — митохондрия мембраналарының ішкі нәруыздары, олар өз бойынан АТФ синтезінсіз протондарды өткізеді, протондық градиенттен түзілген энергияны жылуға айналдыру арқылы. Сонымен, жинақталған энергия АТФ ке айналмай жылуға айналады.Бұл нәруыздар жинақталған энергия процесін «ажыратады» (тотығу мен фосфорлану процестерін ажыратады), оны олар жылу түрінде бөлінуге мүмкіндік туғызады.
Адамда бес түрлі ажыратқыш нәруыздар бар екендігі белгілі, олардың негізгісіне UCP1 (термогенин), UCP2, UCP3. UCP-1жатады, олар тіндердің қоңыр майларында, UCP-2 – қоңыр және ақ , UCP-3 – қаңқа бұлшық еттерінде болады.
Мида ерекше рөл атқаратын ажыратқыш нәруыздар бар.
Адамның бұлшық еттерінде және бауырында UCP2 және UСР3 нәруыздары бар, олар метаболикалық триггерлер сияқты әсер етеді, митахондриядан пируватты шығару арқылы көмірсулар метаболизмін май метаболизміне ауыстырып қосуға қабілетті. Жалпы, UCP2 мен UCP3 құрылыстары жағынан өте ұқсас. Олар май қышқылдарын тасымалдауға қатысады, глюкоза гомеостазасын қолдайды, липид-индуцирлік оксидативті стресс тудыратын және митохондрияны бұзатын оттектің реактивті формаларын бейтараптайды.
Бұдан басқа , оттектің активті формаларын реттеу арқылы UCP метаболизмді реттеудің сигналы ретінде қатысады.
1. UCP-1 тіннің қоңыр майы салмақты қалыпты ұстауға көмектеседі (инсулин мен лептинге сезімталдығын жақсарту, май қышқылдарының тотығуын арттыру және т.б.)
2. UCP-2 гиппокампта нейрогенез бен нейропластикалықты жақсартады, ал гипоталамуста– метаболизмнің жалпы деңгейіне әсер етеді .
3. UCP-2 оттектің артық мөлшердегі активті формасынан қорғайды, ал UCP-3 физикалық жұмыс істегенде бұлшық еттердегі май қышқылдарының тотығуын жақсартады.
4. Қабыну цитокиндерінің деңгейі төмендейді, қалқанша безінің жұмысы жақсарады, репродуктивтік белсенділік жоғарылайды, ишемиялық бұзылыстан миды қорғайды және т.б.
БТ ның ажыратқыштарынан басқа ингибиторлары да болады. НАДН2 коферменті ФМН (НАДН-Q-оксидоредуктаза) болатын флавопротеинмен тотығады. Бұл комплекс амитал және ротенонмен ингибирленуі мүмкін. Тынысалу комплексі, тотықсызданған убихинонды тотықтырған уақытта антимицин А мен ингибирленеді. Цитохромоксидаза цианидтермен, натрий азидімен, иісті газбен ингибирленеді.
Сонымен БТ ингибиторлары бөлінеді:
I ингибиторлар тобы; тынысалуды тынысалу мен фосфорлану қабысуының 1ші сатысында ингибирлейді. Бұған жататын заттарға ротенон («балық уы»), амобарбитал (барбитур қатарындағы у препараты ). Бұл уақытта НАД-қа тәуелді дегидрогеназалар арқылы тотығатын субстраттан сутектің бөлінуі тоқталады. Фосфорланудың үш бөлімінің біріншісі де тоқтап қалады. Ингибирлеуші бұл топ ФАД-қа тәуелді дегидрогеназалармен тотығатын субстраттарға әсер етпейді.
II ингибиторлар тобы; оған жататын антимицин А ( стрептомицет- терден бөлінген антибиотик) тынысалу мен фосфорлану қабысуының 2 ші сатысын тежейді және блокқа дейінгі тізбектің жұмысын тоқтатады.
Тынысалу тек аскорбин қышқылының қатысымен ғана жүреді, ол дегидроаскорбин қышқылына айналып, сутекті тікелей цитохром с ға береді. Бұл уақытта тек цитохромоксидаза деңгейінде бір молекула АТФ ғана түзіледі.
III ингибиторлар тобы; бұларға цианидтер (мысалы, NaCN, KCN), күкіртті сутек (H2S), көміртек оксиді (II)- (СО, иісті газ) жатады және олар цитохромоксидазаны қайтымсыз ингибирлейді, яғни тынысалу мен фосфорлану қабысуының 3 ші сатысының жұмысын тоқтатады.
Атрактилозид адениннуклеотидті тасымалдаушыны ингибирлейді (АДФ ті митохондрияға, ал АТФ митохондриядан тасымалдауды іске асыратын нәруыз), яғни ТФ ны ингибирлейді.
Бұл тіндік тынысалуды толық тоқтатуға және энергияның жетіспеушілігінен жасушалардың тез өліміне әкеледі. Сондықтан цитохром- оксидазаның ингибиторлары күшті уландырушы заттарға жатады. Көміртек оксиді(II), сонымен қатар, гемоглобинмен әрекеттесіп мықты қосылыс – карбоксигемоглобинді түзеді де, оттектің қанмен тасымалдануын бұзады.
Шылым түтіні цианидтердің негізгі көзі болады. Цианидтер ЦХО ны қоршап алып, аэробты метаболизмді анаэробтыға қарай өзгертеді. Бұл уақытта ми мен жүрек азап шегеді – олар оттекпен қамтамасыз етуді ең керек ететін органдар. Анаэробты гликолиздің артуы лактатттың артық мөлшерде түзілуіне әкеледі. Құрамында цианидтері бар тағамды ұзақ пайдалану атаксия мен оптикалық нейропатияны тудырады. Цианидпен уланғанда қанның газдарын зерттеу керек ( метаболикалық ацидоз байқалады, респираторлық ацидозбен бірге жүруі мүмкін), қандағы лактат деңгейі артады ( лактат деңгейінің кенет артуы), эритроциттердегі және қан плазмасындағы цианидтердің концентрациясын, карбоксигемоглобин мен көміртек монооксиді деңгейін (темекі тартушыларда көбейеді) зерттеу керек.
Көміртек монооксидімен улану (иістіі газбен) пеш жаққанда көмірдіі пайдаланған уақытта, оның толық жанбауынан болуы мүмкін. Иісті газбен уланғанда қанда карбоксигемоглобиннің деңгейі артады. Көміртек монооксиді гемоглобинмен оттекке қарағанда 250 есе қарқынды байланысады. Бұл уақытта гемоглобиннің оттекті тіндерге тасымалдауы бұзылады. Сол уақытта оттек иісті газбен алмастырылады да, оксигемогло- биннің диссоциациялану қисығы солға қарай ығыстырылады (яғни, оксигемоглобиннің тіндерге оттекті тасымалдану қабілеті төмендейді). Сонымен қатар, иісті газбен уланғанда биологиялық тотығу тежеледі (тіндік тынысалу) және СО ми тіндеріне тікелей улы әсер етеді.
Тынысалуды реттеулің химиялық механизмдері (орталық және перифериялық хеморецепторлар).
Тынысалуды реттеулің химиялық механизмдері хеморецепторлар арқылы іске асады. Хеморецептолар – ол сенсорлық жүйке талшықтарының соңы, қандағы химиялық заттар мен газдардың деңгейлерінің өзгерістеріне жауап береді . Олар жауап береді:
Олар орталық және перифериялық хеморецепторларға бөлінеді.
Орталық хеморецепторлар
Олар сопақша мида орналасқан (хемосезімтал бөлімінде). Бұл хеморецепторлар қанмен және цереброспинді сұйықтықпен байланысады.
Әсер ету механизмі :
Орталық хеморецепторлар тынысалу орталығымен байланысқан.. Орталық хеморецепторлар химиялық жолмен вентиляцияның 70-80% ға жоғарылауына жауапты. Орталық хеморецепторлардың негізгі ынталандырушысы сутек иондарының концентрациясы болып табылады. Бірақ, егер сутек иондарының концентрациясы қанда жоғарыласа, бұл орталық хеморецепторларға жағдай жасай алмайды, себебі сутек иондары қан арқылы гематоэнцефаликалық кедергіден өте алмайды (ГЭК). Басқа жағынан, егер СО2 қанда жоғарыласа, ол ГЭК ден жеңіл өте алады. СО2 сумен әрекеттеседі де көмір қышқылын түзеді. Ал көмір қышқылы әлсіз тұрақсыз қышқыл болғандықтан, ол бірден сутек иондары мен бикарбонат аниондарына диссоцияцияланады. Сутек иондары орталық хеморецепторларын ынталандырады . Хеморецепторлардан импульстер дорзальды респираторлық нейрондарға беріледі, ол өкпенің вентиляциясының жоғарылауын тудырады. Сонымен, СО2 нің артық мөлшері шығарылады да , тынысалу тұрақтандырылады. Оттектің жетіспеушілігі орталық хеморецепторларға әсерін тигізбейлі, тек мидың жұмысына қысым көрсетеді.
Перифериялық хеморецепторлар
Олар каротидты аймақта және аортада болады.
Әсер ету механизмі:
Гипоксия перифериялық хеморецепторларды белсендіреді. Бұл оттекке сезімтал, осы рецепторларда калий каналдарының болуымен байланысты (гломусты жасушалар). Гипоксия оттекке сезімтал калий каналдарының жабылуын тудырады және калийдің шығуын қорғап қалады. Бұл гломусты жасушалардың деполяризациясына әкеледі және жүйке жүйесі талшықтарының аяғында әсер ету потенциалын туғызады. Осы импульстер тек аортаның нервтерінен және Геринг нервісінен ғана өте алады және нейрондардың дорзальды топтарын қоздырады. Нейрондардың дорзальды тобы, өз кезегінде, тынысалу бұлшық еттеріне импульсты жібереді, ол тынысалудың ұлғаюына әкеледі. Осыдан басқа, перифериялық хеморецепторлар гиперкапниямен және сутек иондарының концентрациясының көбеюінен де белсендіріледі. Бірақ перифериялық хеморецепторлардың гиперкапния мен сутек иондарының концентра- циясының көбеюінен сезімталдығының артуы орташа болады.
Пульмонарлы қанағысын реттейтін химиялық факторлар
СО2 нің артық, ал оттектің жетіспеушілігі вазоконстрикцияны туғызады. Егер өкпенің бір бөлігі гипоксияға шалдықса, онда өкпенің бұл бөлігінде капиллярлардың тарылуы болады. Сонымен, қан газ алмасуы жүретін альвеолалардың көрші бөлігіне қайта жіберіледі.
АУАҒА ДЕМ ШЫҒАРУ КЕЗІНДЕГІ АУРУЛАРДЫҢ МАРКЕРЛЕРІ
Өкпенің респираторлық қызметінен басқа метаболикалық және дем шығару қызметтері болатындығы белгілі. Өкпеде әсіресе серотонин, ацетилхолин және аздаған мөлшерде норадреналин сияқты заттар ферменттердің әсеріне ұшырайды. Өкпе ең қуатты ферментативті жүйеге ие, олар брадикининді жояды (қанның бір айналымында өкпеге кіретін 80 % брадикининді активсіздендіреді). Өкпе тамырларының эндотелияларында тромбоксан В2 мен простагландиндер синтезделеді, ал простагландиндердің Е және Fа 90—95 % өкпеде активсізденеді.Өкпе капиллярларының ішкі жағында көп мөлшерде ангиотензин-конверсиялаушы ферменттер бар, олар ангиотензин I ді ангиотензин II ге айналдыруды катализдейді. Өкпе қанды ұйытатын және ұйытпайтын факторларды синтездеу қабілеті арқылы (тромбопластин, ф VII, VIII факторлары, гепарин), қанның агрегаттық күйін реттеуде маңызды рөл атқарады.Өкпе арқылы зат алмасуы кезінде жалпы ағзада және өкпе тіндерінде түзілген ұшқыш заттар бөлінеді. Мысалы ацетон майлардың тотығу реакциялары кезінде бөлінеді, аммиак пен күкіртті сутек — амин қышқылдарының алмасуында, қаныққан көмірсулар — көп қанықпаған бос май қышқылдарының пероксидтік тотығуы кезінде бөлінеді. Дем шығару кезінде заттардың сандық және сапалық мөлшерлеріне қарай заттар алмасуының өзгерістері және ауру белгілері туралы қорытынды жасауға болады.
Ерте заманнан адамның демінен немесе терісінен шыққан ароматты ұшқыш заттардың құрамына қарап(пациенттен шыққан иіс) ауруға диагноз қоя білген. Осы ерте заманның жолын ары қарай дамыта келіп, ХХ ғасырдың басында атақты клиницист М.Я. Мудров былай деп жазады: « Иісті сезіну тек өзіңіздің киіміңізден шыққан ароматқа бағытталмау керек, ауруды қоршаған жаман иіске және оның демінен және терінен шыққан барлық иісті сезінуге бағытталыну керек». Ауру адамнан шыққан Анализ выделяемых человеком ароматты химиялық заттарды анализдеу диагностика қою үшін өте маңызды, себебі көптеген иіс паталогияның белгілері бола алады: мысалы,бауыр комасындағы тәтті бауыр иісі (метиониннің метаболиті— метилмеркаптанның бөлінуі ), кето-ацидоздық комада аурудан ацетон иісінің байқалуы немесе уремияда аммиактың иісі.
БТ мен ТФ ның ажыратқыштарын 4 түрге бөлуге болады:
1) митохондрияның өткізгіштігін сутек немесе ОН- иондарына таңдамалы үлкейтетін заттар (протонофоралар – нитрофенолдар, БМҚ және басқалары);
2) митохондрияның өткізгіштігін сілтілік және сілтілік жер металдар катиондарына арттыратын заттар;
3) алкилдеуші заттар – ТФ(АДФ, АТФ) ның компоненттерімен ковалентті байланысады;
4) митохондрияның мембранасын бұзатын факторлар – детергенттар, ультрадыбыс және басқалары. БТ мен ТФ ның ажыратылуы кезінде, БТ да түзілетін энергия жылу түрінде шашырап кетеді , ал АТФ синтезі кенет төмендейді.
Термогенин – ажыратқыш физиологиялқ фактор (нәруыз). Ол жиырылмайтын термогенезге жауапты қоңыр майлы тіндерде болады. Ажыратушы нәруыздар UCP (uncoupling proteins) — митохондрия мембраналарының ішкі нәруыздары, олар өз бойынан АТФ синтезінсіз протондарды өткізеді, протондық градиенттен түзілген энергияны жылуға айналдыру арқылы. Сонымен, жинақталған энергия АТФ ке айналмай жылуға айналады.Бұл нәруыздар жинақталған энергия процесін «ажыратады» (тотығу мен фосфорлану процестерін ажыратады), оны олар жылу түрінде бөлінуге мүмкіндік туғызады.
Адамда бес түрлі ажыратқыш нәруыздар бар екендігі белгілі, олардың негізгісіне UCP1 (термогенин), UCP2, UCP3. UCP-1жатады, олар тіндердің қоңыр майларында, UCP-2 – қоңыр және ақ , UCP-3 – қаңқа бұлшық еттерінде болады.
Мида ерекше рөл атқаратын ажыратқыш нәруыздар бар.
Адамның бұлшық еттерінде және бауырында UCP2 және UСР3 нәруыздары бар, олар метаболикалық триггерлер сияқты әсер етеді, митахондриядан пируватты шығару арқылы көмірсулар метаболизмін май метаболизміне ауыстырып қосуға қабілетті. Жалпы, UCP2 мен UCP3 құрылыстары жағынан өте ұқсас. Олар май қышқылдарын тасымалдауға қатысады, глюкоза гомеостазасын қолдайды, липид-индуцирлік оксидативті стресс тудыратын және митохондрияны бұзатын оттектің реактивті формаларын бейтараптайды.
Бұдан басқа , оттектің активті формаларын реттеу арқылы UCP метаболизмді реттеудің сигналы ретінде қатысады.
1. UCP-1 тіннің қоңыр майы салмақты қалыпты ұстауға көмектеседі (инсулин мен лептинге сезімталдығын жақсарту, май қышқылдарының тотығуын арттыру және т.б.)
2. UCP-2 гиппокампта нейрогенез бен нейропластикалықты жақсартады, ал гипоталамуста– метаболизмнің жалпы деңгейіне әсер етеді .
3. UCP-2 оттектің артық мөлшердегі активті формасынан қорғайды, ал UCP-3 физикалық жұмыс істегенде бұлшық еттердегі май қышқылдарының тотығуын жақсартады.
4. Қабыну цитокиндерінің деңгейі төмендейді, қалқанша безінің жұмысы жақсарады, репродуктивтік белсенділік жоғарылайды, ишемиялық бұзылыстан миды қорғайды және т.б.
БТ ның ажыратқыштарынан басқа ингибиторлары да болады. НАДН2 коферменті ФМН (НАДН-Q-оксидоредуктаза) болатын флавопротеинмен тотығады. Бұл комплекс амитал және ротенонмен ингибирленуі мүмкін. Тынысалу комплексі, тотықсызданған убихинонды тотықтырған уақытта антимицин А мен ингибирленеді. Цитохромоксидаза цианидтермен, натрий азидімен, иісті газбен ингибирленеді.
Сонымен БТ ингибиторлары бөлінеді:
I ингибиторлар тобы; тынысалуды тынысалу мен фосфорлану қабысуының 1ші сатысында ингибирлейді. Бұған жататын заттарға ротенон («балық уы»), амобарбитал (барбитур қатарындағы у препараты ). Бұл уақытта НАД-қа тәуелді дегидрогеназалар арқылы тотығатын субстраттан сутектің бөлінуі тоқталады. Фосфорланудың үш бөлімінің біріншісі де тоқтап қалады. Ингибирлеуші бұл топ ФАД-қа тәуелді дегидрогеназалармен тотығатын субстраттарға әсер етпейді.
II ингибиторлар тобы; оған жататын антимицин А ( стрептомицет- терден бөлінген антибиотик) тынысалу мен фосфорлану қабысуының 2 ші сатысын тежейді және блокқа дейінгі тізбектің жұмысын тоқтатады.
Тынысалу тек аскорбин қышқылының қатысымен ғана жүреді, ол дегидроаскорбин қышқылына айналып, сутекті тікелей цитохром с ға береді. Бұл уақытта тек цитохромоксидаза деңгейінде бір молекула АТФ ғана түзіледі.
III ингибиторлар тобы; бұларға цианидтер (мысалы, NaCN, KCN), күкіртті сутек (H2S), көміртек оксиді (II)- (СО, иісті газ) жатады және олар цитохромоксидазаны қайтымсыз ингибирлейді, яғни тынысалу мен фосфорлану қабысуының 3 ші сатысының жұмысын тоқтатады.
Атрактилозид адениннуклеотидті тасымалдаушыны ингибирлейді (АДФ ті митохондрияға, ал АТФ митохондриядан тасымалдауды іске асыратын нәруыз), яғни ТФ ны ингибирлейді.
Бұл тіндік тынысалуды толық тоқтатуға және энергияның жетіспеушілігінен жасушалардың тез өліміне әкеледі. Сондықтан цитохром- оксидазаның ингибиторлары күшті уландырушы заттарға жатады. Көміртек оксиді(II), сонымен қатар, гемоглобинмен әрекеттесіп мықты қосылыс – карбоксигемоглобинді түзеді де, оттектің қанмен тасымалдануын бұзады.
Шылым түтіні цианидтердің негізгі көзі болады. Цианидтер ЦХО ны қоршап алып, аэробты метаболизмді анаэробтыға қарай өзгертеді. Бұл уақытта ми мен жүрек азап шегеді – олар оттекпен қамтамасыз етуді ең керек ететін органдар. Анаэробты гликолиздің артуы лактатттың артық мөлшерде түзілуіне әкеледі. Құрамында цианидтері бар тағамды ұзақ пайдалану атаксия мен оптикалық нейропатияны тудырады. Цианидпен уланғанда қанның газдарын зерттеу керек ( метаболикалық ацидоз байқалады, респираторлық ацидозбен бірге жүруі мүмкін), қандағы лактат деңгейі артады ( лактат деңгейінің кенет артуы), эритроциттердегі және қан плазмасындағы цианидтердің концентрациясын, карбоксигемоглобин мен көміртек монооксиді деңгейін (темекі тартушыларда көбейеді) зерттеу керек.
Көміртек монооксидімен улану (иістіі газбен) пеш жаққанда көмірдіі пайдаланған уақытта, оның толық жанбауынан болуы мүмкін. Иісті газбен уланғанда қанда карбоксигемоглобиннің деңгейі артады. Көміртек монооксиді гемоглобинмен оттекке қарағанда 250 есе қарқынды байланысады. Бұл уақытта гемоглобиннің оттекті тіндерге тасымалдауы бұзылады. Сол уақытта оттек иісті газбен алмастырылады да, оксигемогло- биннің диссоциациялану қисығы солға қарай ығыстырылады (яғни, оксигемоглобиннің тіндерге оттекті тасымалдану қабілеті төмендейді). Сонымен қатар, иісті газбен уланғанда биологиялық тотығу тежеледі (тіндік тынысалу) және СО ми тіндеріне тікелей улы әсер етеді.
Тынысалуды реттеулің химиялық механизмдері (орталық және перифериялық хеморецепторлар).
Тынысалуды реттеулің химиялық механизмдері хеморецепторлар арқылы іске асады. Хеморецептолар – ол сенсорлық жүйке талшықтарының соңы, қандағы химиялық заттар мен газдардың деңгейлерінің өзгерістеріне жауап береді . Олар жауап береді:
-
Гипоксияға( рО2 нің төмендеуі) -
Гиперкапнияға (рСО2 нің жоғарылауы) -
Сутек иондары концентрациясының жоғарылауына
Олар орталық және перифериялық хеморецепторларға бөлінеді.
Орталық хеморецепторлар
Олар сопақша мида орналасқан (хемосезімтал бөлімінде). Бұл хеморецепторлар қанмен және цереброспинді сұйықтықпен байланысады.
Әсер ету механизмі :
Орталық хеморецепторлар тынысалу орталығымен байланысқан.. Орталық хеморецепторлар химиялық жолмен вентиляцияның 70-80% ға жоғарылауына жауапты. Орталық хеморецепторлардың негізгі ынталандырушысы сутек иондарының концентрациясы болып табылады. Бірақ, егер сутек иондарының концентрациясы қанда жоғарыласа, бұл орталық хеморецепторларға жағдай жасай алмайды, себебі сутек иондары қан арқылы гематоэнцефаликалық кедергіден өте алмайды (ГЭК). Басқа жағынан, егер СО2 қанда жоғарыласа, ол ГЭК ден жеңіл өте алады. СО2 сумен әрекеттеседі де көмір қышқылын түзеді. Ал көмір қышқылы әлсіз тұрақсыз қышқыл болғандықтан, ол бірден сутек иондары мен бикарбонат аниондарына диссоцияцияланады. Сутек иондары орталық хеморецепторларын ынталандырады . Хеморецепторлардан импульстер дорзальды респираторлық нейрондарға беріледі, ол өкпенің вентиляциясының жоғарылауын тудырады. Сонымен, СО2 нің артық мөлшері шығарылады да , тынысалу тұрақтандырылады. Оттектің жетіспеушілігі орталық хеморецепторларға әсерін тигізбейлі, тек мидың жұмысына қысым көрсетеді.
Перифериялық хеморецепторлар
Олар каротидты аймақта және аортада болады.
Әсер ету механизмі:
Гипоксия перифериялық хеморецепторларды белсендіреді. Бұл оттекке сезімтал, осы рецепторларда калий каналдарының болуымен байланысты (гломусты жасушалар). Гипоксия оттекке сезімтал калий каналдарының жабылуын тудырады және калийдің шығуын қорғап қалады. Бұл гломусты жасушалардың деполяризациясына әкеледі және жүйке жүйесі талшықтарының аяғында әсер ету потенциалын туғызады. Осы импульстер тек аортаның нервтерінен және Геринг нервісінен ғана өте алады және нейрондардың дорзальды топтарын қоздырады. Нейрондардың дорзальды тобы, өз кезегінде, тынысалу бұлшық еттеріне импульсты жібереді, ол тынысалудың ұлғаюына әкеледі. Осыдан басқа, перифериялық хеморецепторлар гиперкапниямен және сутек иондарының концентрациясының көбеюінен де белсендіріледі. Бірақ перифериялық хеморецепторлардың гиперкапния мен сутек иондарының концентра- циясының көбеюінен сезімталдығының артуы орташа болады.
Пульмонарлы қанағысын реттейтін химиялық факторлар
СО2 нің артық, ал оттектің жетіспеушілігі вазоконстрикцияны туғызады. Егер өкпенің бір бөлігі гипоксияға шалдықса, онда өкпенің бұл бөлігінде капиллярлардың тарылуы болады. Сонымен, қан газ алмасуы жүретін альвеолалардың көрші бөлігіне қайта жіберіледі.
АУАҒА ДЕМ ШЫҒАРУ КЕЗІНДЕГІ АУРУЛАРДЫҢ МАРКЕРЛЕРІ
Өкпенің респираторлық қызметінен басқа метаболикалық және дем шығару қызметтері болатындығы белгілі. Өкпеде әсіресе серотонин, ацетилхолин және аздаған мөлшерде норадреналин сияқты заттар ферменттердің әсеріне ұшырайды. Өкпе ең қуатты ферментативті жүйеге ие, олар брадикининді жояды (қанның бір айналымында өкпеге кіретін 80 % брадикининді активсіздендіреді). Өкпе тамырларының эндотелияларында тромбоксан В2 мен простагландиндер синтезделеді, ал простагландиндердің Е және Fа 90—95 % өкпеде активсізденеді.Өкпе капиллярларының ішкі жағында көп мөлшерде ангиотензин-конверсиялаушы ферменттер бар, олар ангиотензин I ді ангиотензин II ге айналдыруды катализдейді. Өкпе қанды ұйытатын және ұйытпайтын факторларды синтездеу қабілеті арқылы (тромбопластин, ф VII, VIII факторлары, гепарин), қанның агрегаттық күйін реттеуде маңызды рөл атқарады.Өкпе арқылы зат алмасуы кезінде жалпы ағзада және өкпе тіндерінде түзілген ұшқыш заттар бөлінеді. Мысалы ацетон майлардың тотығу реакциялары кезінде бөлінеді, аммиак пен күкіртті сутек — амин қышқылдарының алмасуында, қаныққан көмірсулар — көп қанықпаған бос май қышқылдарының пероксидтік тотығуы кезінде бөлінеді. Дем шығару кезінде заттардың сандық және сапалық мөлшерлеріне қарай заттар алмасуының өзгерістері және ауру белгілері туралы қорытынды жасауға болады.
Ерте заманнан адамның демінен немесе терісінен шыққан ароматты ұшқыш заттардың құрамына қарап(пациенттен шыққан иіс) ауруға диагноз қоя білген. Осы ерте заманның жолын ары қарай дамыта келіп, ХХ ғасырдың басында атақты клиницист М.Я. Мудров былай деп жазады: « Иісті сезіну тек өзіңіздің киіміңізден шыққан ароматқа бағытталмау керек, ауруды қоршаған жаман иіске және оның демінен және терінен шыққан барлық иісті сезінуге бағытталыну керек». Ауру адамнан шыққан Анализ выделяемых человеком ароматты химиялық заттарды анализдеу диагностика қою үшін өте маңызды, себебі көптеген иіс паталогияның белгілері бола алады: мысалы,бауыр комасындағы тәтті бауыр иісі (метиониннің метаболиті— метилмеркаптанның бөлінуі ), кето-ацидоздық комада аурудан ацетон иісінің байқалуы немесе уремияда аммиактың иісі.