ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 12.01.2024
Просмотров: 3054
Скачиваний: 102
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
нің мазмұны.Тұтас педагогиалық үдерісте тәрбие үрдісі маңызды орын алады. Ол сырттан ықпал ету арқылыда, оқушының өзінің белсене қатынасуы арқылы да қалыптастырылатын үдеріс. Тәрбие үдерісінің мазмұндық және әдістемелік құрамы бөлініп алынады.
Тәрбиенің мазмұнына алға қойылған мақсаттар мен міндеттерге сәйкес оқушылар меңгеруге тиіс білімдер, сенімдер, дағдылар, сапалар және тұлғаның ерекшеліктері деген ұғымдар енеді. Әлеумдік жаһан-дану көшіне ілесе алатын тұлғаны тәрбиелеуде Қазақстан Республика-сы Білім және ғылым министрлігі бекіткен «Тәрбиенің тұжырымдама-лық негіздерінде» анықталған мақсаттар мен міндеттерге қол жеткізу тәрбие жұмысының басым бағыттары Қазақстандық патриотизм және азаматтық тәрбие, құқықтық тәрбие, рухани-адамгершілік тәрбие, ұлт-тық тәрбие; отбасы тәрбиесі, еңбек, экономикалық және экологиялық тәрбие, зияткерлік тәрбие, ақпараттық мәдениет тәрбиесі, көпмәде-ниетті және көркем-эстетикалық тәрбие, дене тәрбиесі, салауатты өмір салты негізінде тәрбие жұмысын іске асыру тиімділігін өлшеуші ретінде критерийлер тұлғаның қоршаған әлемге, қандай да бір құн-дылықтарға және құбылыстарға қарым-қатынастары арқылы көрініс табады. Тәрбие тұтастай педагогикалық үдеріске қосылған жағдайда тәр-биенің басты мақсатына жетуге, тұлғаны жан-жақты және үйлесімді қалыптастыруға мүмкіндік туады.
И.П.Подласый тәрбиені мәдениет тұрғысынан қарастыра оты-рып, оны кешенді жүргізу технологиясы төмендегі талаптарды орындау барысында іске асу жолдарына тоқталады:
Қазіргімектептегіізгілендірумен демократияландыруидеясы мұға-лімменоқушығаоқу-тәрбиежұмысыныңтәсілдерін, бағыттарын, әртүрлідеңгейлердегібағдарламаларды, саралап білімберудітаңдапалуғаеркіндікқұқығынберіпотыр. Мұныңөзіүлкендерменба-лалардыңбірлесеотырыпеңбектенуіне, біртәрбиежүйесінекіншісі-менауыстырыпқолдануға жадай туғызады. Шығармашылық, еркіндікпеноқу-тәрбиеүдерісін ұйымдастырушыныңкәсібіменжалпымәде-ниетінежоғарыталапқойыпотыр.
Тәрбиежұмысы – бұлжекетұлғаныңнеғұрлымтолықдамуынабағытталғанересектерменбалалардыңөмірінұйымдастыруғабағытталғанмақсаттыіс-әрекет.
Қазіргі мектептің жалпы даму тенденциялары, тәрбие жүйесінің болуы, әр мектептегі тәрбие жұмысының атқаруда түрлі әлеуметтік институттардың қызметтердіөзара бөлісіп алуын, тәрбиешілер әрекетінің мақсаттары мен міндеттерінің өзгеріске ұшырауын, олардың қызметтерін қайта қарауды талап етеді.
Шындығында, оқушының іс-әрекетіненегізінен түрткі болуы қажет. Іс-әрекет құрылымының компоненттері материал-дық, экономикалық, гигиеналық, моральдық-психологиялық, уақытша жағдайлар негізінде іске асады. Бұл жағдайлар іс-әрекеттің құрылы-мына тікелей кірмесе де, оның іске асуына жағдай жасайды. Мектеп дамуында жаңашыл үрдістің, жаңашыл іс-әрекеттің субъектісі болып: мектеп-гимназия директоры, директордың орынбасары, мұға-лімдер, ғалымдар, оқушылар, ата-аналар, демеушілер, әдіскерлер, жо-ғарғы оқу орындарының оқытушылары, кеңесшілер, білім беру ұйымдарының қызметкерлері т.б. енеді.
«Мектеп-гимназиядағы тәрбие үдерісіндегі жаңашылдық неде?», - дегенге келетін болсақ, жеке тұлғаны қалыптастыруда, сабақ үрді-сінде, тәрбие беруде және сыныптан тыс уақытта тәрбие беру мәселе-лері негізгі орын алады, сыныптан тыс жүргізілетін іс-шараларының негізгі көздеген мақсаты, бүгінгі қоғамдық ағымға араласатын, өз ойларын еркін айта алатын белсенді, әлемдік прогресс көшіне ілесе алатын жеке тұлғаны қалыптастыру. Қазіргі тәрбиенің басты мақсаты тұлғаға бағдарланған тәрбие технологиясын іске асару.
Жаңа типті мектептегі тәрбие жұмысы, жаңашылдығымен айшықталуы керек. Яғни, жаңа типті мек-тептегі оқу-тәрбие үдерісіндегі жаңашылдық: білім берудің мазмұнын-да; оқу-тәрбие үдерісінде; әдістерінде; технологиясында; оқу-тәрбие үдерісін ұйымдастыруда; жаңа типті мектептің басқару жүйесінде, оқу-шыларды білімін және тәрбиелік деңгейлерін бағалауында көрініс та-буы керек. Қазір технологияның көптеген түрлері мектептің оқу - тәр-бие үдерісіне енгізіліп жатыр. Тәрбие технология-сын басқа педагогикалық технологиялармен (сыни тұрғыда ойлау тех.-нологиясы, миға шабуыл технологиясы, ақпараттық технология т.б. ) өзара байланыста жүргізу қарастырылуы қажет.
Гимназистердің танымдық белсенділігін дамыту сабақ барысын-да және сабақтан тыс уақыттағы жүргізілетін іс-шаралармен өзара байла-ныста іске асады. Яғни, сабақ үдерісінде өтілетін материал гимназис-тердің танымдық іс-әрекетін, белсенділігін дамытуға ықпал ету (гим-назистердің шығармашылық ізденуіне түрткі тудыру арқылы, ойын әрекеті: дискуссия, эксперименттік, зерттеушілік) арқылы іске асыры-лады.
Оқушы гимназистедің ұжымдық іс-әрекетінің ұйымдастырылуының түрінің әр түрлілігіне, олардың топтарының құрылымдық ерекшеліктеріне байланысты тәрбие жұмысы:
Бірінші бағыт – Қазақстандық патриотизм және азаматтық тәрбие, құқықтық тәрбие. Бұл бағыттың мақсаты: жаңа демократия-лық қоғамда өмір сүруге қабілетті азамат және патриот қалыптасты-руға, тұлғаның саяси мәдениетін дамытуға ықпал ету, балалар мен жастардың құқықтық мәдениетін, құқықтық санасын, балалар мен жастар ортасында қатыгездік пен зорлық-зомбылыққа қарсы тұру даярлығын қалыптастыру.
Екінші бағыт – рухани-адамгершілік тәрбие. Бұл бағыттың мақ-саты: Қазақстандық қоғам өмірінің нормалары және дәстүрлерімен, жалпыадамзаттық құндылықтармен келісілген, тұлғаның рухани-адам-гершілік және этикалық ұстанымдарын, адамгершілік қасиеттерін жә-не көзқарастарын қалыптастыру.
Үшінші бағыт – ұлттық тәрбие.Бұл бағыттың мақсаты: тұлға-ны ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтарға, ана тіліне және мемлекеттік тілге құрмет, қазақ халқының, Қазақстан Республикасын-дағы этностар мен этникалық топтардың мәдениетін құрметтеуге тәр-биелеу кеңістігін қалыптастыру.
Төртінші бағыт - отбасы тәрбиесі. Бұл бағыттың мақсаты:бала тұлғасын қалыптастыруда ата-аналарды оқыту, олардың рөлін кө-теру және психологиялық-педагогикалық құзыреттіліктерін арттыру.
Бесінші бағыт – еңбек, экономикалық және экологиялық тәр-бие. Бұл бағыттың мақсаты: тұлғаның еңбек дағдыларын, экономика-лық пікірі мен кәсіби өзін-өзі анықтауына саналы қарым-қатынасын қалыптастыру. Табиғатты сақтауда белсенді азаматтық ұстанымын тәрбиелеу; табиғатқа аялы қарым-қатынасын, оның байлығын еселеу ұмтылысын қалыптастыру; балалар мен жастарда экологиялық сауат-тылықтың «экологиялық санасының» жоғары деңгейін, табиғат пен қо-ғамның экоэволюциясын қабылдау қабілетін дамыту және күнделікті өмірде оларды басшылыққа алуы үшін жағдай туғызу.
Алтыншы бағыт -көпмәдениетті және көркем-эстетикалық тәрбие.Бұл бағыттың мақсаты: білім беру ұйымдарының білім беру кеңістігін тұлғаның өзін-өзі сәйкестендіруінің көпмәдениетті ортасы ретінде құру, тұлғаның қоғамдағы жалпымәдени мінез-құлық дағдыла-рын қалыптастыру, оның өнердегі және болмыстағы эстетикалық ны-сандарды қабылдау, меңгеру және бағалау әзірлігін дамыту.
Жетінші бағыт - зияткерлік тәрбие, ақпараттық мәдениет тәрбиесі. Бұл бағыттың мақсаты: әрбір тұлғаның зияткерлік мүмкінді-гін, көшбасшылық қасиеттерін және дарындылығын дамытуды қамта-масыз ететін уәждемелік кеңістік құру; балалар мен жастардың тұлға-лық ұстанымдарын жандандыру, ақпаратпен жұмыс жасауда функцио-налдық дағдыларын, ақпараттық өзара әрекеттесуде этикалық норма-лары мен құндылықты мақсаттарын қалыптастыру.
Сегізінші бағыт - дене тәрбиесі, салауатты өмір салты. Бұл бағыттың мақсаты: салауатты өмір салты, дене дамуы және психоло-гиялық денсаулық сақтау дағдыларын ойдағыдай қалыптастыру, ден-саулыққа зиян келтіретін факторларды анықтау біліктілігі үшін кеңіс-тік орнату.
Тұжырымдамада көрсетілген тәрбие бағыттары бойынша ғылы-ми - зерттеу жұмыстары ҚР, алыс және жақын шетел ғалымдары, еліміздегі зерттеулер, ғылыми еңбектерінде тәрбиенің негізгі бағытттарын, тәрбие үдерісінің өзіндік ұстанымдары мен тәрбиенің қоғамда атқара-тын қызметіне қарай, өзіндік ерекшеліктері жан-жақты зерттелген. Көптеген ғалымдардың еңбектерінде тәрбиені мәдениет тұрғысынан да қарастырылады.
Кесте 3- Тұжырымдамада көрсетілген тәрбие бағыттары бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстарының негізгі бағыттары
4.4.Тәрбиенің заңдылықтары.Заңдылық ретінде тәрбие үрдісіндегі тұрақты құбылысты қарастырады, оны іске асыру кезінде жеке тұлғаның дамуында және қалыптасуында әсерлі нәтижелерге қол жетеді. Тәрбие үдерісінің бірнеше ерекшеліктері педагогикалық заңдылық ретінде көрініс береді.
Заңдылық дегеніміз – қоғамның мақсаттары мен міндеттеріне сай келетін, заң аясындағы шықпайтын құқықтық әрекеттер мен құ-қықтың орындалуына саналы түрде жету.
Тәрбиенің педагогикалық заңдылығын объективтік, жеке адам-ның еркіне бағыныссыз, тәрбие үдерісінде өзіндік тұрақты қасиеті бар көрініс деп біледі.
Заңдылықты айқындау дегеніміз-педагогикалық үдерісті (идеал-дық) мүлтіксіз жоспарлау, сөйтіп тәрбиені бақылап, басқарудың ғылы-ми жүйесін тәжірибеге енгізуге байланысты атқарылатын іс-әрекет.
Тәрбие жұмысының заңдылықтарына баланың үнемі жетілуі, даму жағдайында болуы; тәрбие мен дамудың бірлігі және өзара бай-ланыстылығы; тәрбие мен өзін-өзі тәрбиелеудің бірлігі және өзара байланыстылығы т.б. жатады.
Тәрбие ісінің қоғамның әлеуметтік-экономикалық қажетін өтеуге сай келуі, оның демократиялық принципті іске асыруы, адам құқығын қорғау мәселелері мен тығыз байланыстылығы.
Заманауи тарихи жағдайларға байланысты халықаралық қауымдастық халықаралық стандарт болып та-былатын жалпыадамзаттық құндылықтар мен адамның негізгі құқығы, бостандығы ашылып көрсетілген ("БҰҰ адам құқығының жалпыға бірдей декларациясы", "Бала құқықтарының Конвенциясы") құжаттар-ды жасады. Олар тәрбиенің теориясы мен әдіснамасымен, тәрбиенің мұраттарымен рухани құндылықтарының үлгісін жасауға жаңаша бағыт белгіледі.
Тәрбие үдерісінің диалектикасы. Тәрбие үдерісі өзінің жараты-лысы жағынан диалектикалық болып келеді. Ол жеке тұлғаның үздік-сіз дамуда, өзгерісте, қозғалыста болуына байланысты. Тәрбие үдерісі-нің негізі өмірде кездесетін себептерге сондай-ақ ол баланың жас ерекшеліктеріне де байланысты дамуда, өзгерісте, өсуде болады. Тәрбие үдерісінің диалектикасы да-мудың ішкі және сыртқы заңдылықтарына бағынады. Даму-дың ішкі қайшылығының бірі – жеке тұлғаның даму үдерісінде білуге құмарлығы мен білмейтін жұмбақ істердің арақатынасынан туындай-ды. Ал сыртқы қарама-қайшылықтарды жеңу ісі де тәрбие үдерісінің қозғаушы күші болып саналады.
Оқушылардың жас және жеке басы ерекшеліктерінің ескеру негізіндегі тәрбиенің тұлғалық бағыттылығы. Педагогикалық қам-қорлықтың ең жоғарғы мақсаты мен мәні бағдарлама, іс-шаралар, түрі мен әдіске қол жеткізу емес, баланың, жасөспірімнің, жас жігіттің тұлғасы болуы керек. Олардың даралығын, өзіндік мінез-құлықтарын, өз бойындағы қасиеттерді сезінуін биік руханилыққа жетістіктерге дейін дамыту керек.
Тәрбиенің мазмұнына алға қойылған мақсаттар мен міндеттерге сәйкес оқушылар меңгеруге тиіс білімдер, сенімдер, дағдылар, сапалар және тұлғаның ерекшеліктері деген ұғымдар енеді. Әлеумдік жаһан-дану көшіне ілесе алатын тұлғаны тәрбиелеуде Қазақстан Республика-сы Білім және ғылым министрлігі бекіткен «Тәрбиенің тұжырымдама-лық негіздерінде» анықталған мақсаттар мен міндеттерге қол жеткізу тәрбие жұмысының басым бағыттары Қазақстандық патриотизм және азаматтық тәрбие, құқықтық тәрбие, рухани-адамгершілік тәрбие, ұлт-тық тәрбие; отбасы тәрбиесі, еңбек, экономикалық және экологиялық тәрбие, зияткерлік тәрбие, ақпараттық мәдениет тәрбиесі, көпмәде-ниетті және көркем-эстетикалық тәрбие, дене тәрбиесі, салауатты өмір салты негізінде тәрбие жұмысын іске асыру тиімділігін өлшеуші ретінде критерийлер тұлғаның қоршаған әлемге, қандай да бір құн-дылықтарға және құбылыстарға қарым-қатынастары арқылы көрініс табады. Тәрбие тұтастай педагогикалық үдеріске қосылған жағдайда тәр-биенің басты мақсатына жетуге, тұлғаны жан-жақты және үйлесімді қалыптастыруға мүмкіндік туады.
И.П.Подласый тәрбиені мәдениет тұрғысынан қарастыра оты-рып, оны кешенді жүргізу технологиясы төмендегі талаптарды орындау барысында іске асу жолдарына тоқталады:
-
Тәрбиеленушілердің төмендегі үш бағыт: олардың санасына, сезі-міне және тәртібіне әсер ету арқылы; -
жағымды нәтижеге тәрбиенің табиғи байланысы (ішкі педа-гогикалық әрекеттесу) және тұлғаның өзін-өзі тәрбиелеуі арқылы; -
тәрбиеге қатысы бар әлеуметтік институттар мен бірлестік-терді, жалпы баспасөз құралдарын, әдебиет, өнер, отбасы, мектеп, құ-қық қорғау органдары, т.б. кешенді ықпал ету жағдайларының бірлігі және оларды үйлестіру арқылы; -
тұлғаның сапалық қасиеті жүйелі нақты тәрбие ісі арқылы қалыптасады; -
кешенді ықпал тәрбие жүйесіне және оны басқаруға жүйелі ықпал ету арқылы табысты болады. Тәрбиені басқару ішкі және сырт-қы факторлардың өзара әректтестікте болғанда ғана жақсы нәтиже беретініне тоқталады.
Қазіргімектептегіізгілендірумен демократияландыруидеясы мұға-лімменоқушығаоқу-тәрбиежұмысыныңтәсілдерін, бағыттарын, әртүрлідеңгейлердегібағдарламаларды, саралап білімберудітаңдапалуғаеркіндікқұқығынберіпотыр. Мұныңөзіүлкендерменба-лалардыңбірлесеотырыпеңбектенуіне, біртәрбиежүйесінекіншісі-менауыстырыпқолдануға жадай туғызады. Шығармашылық, еркіндікпеноқу-тәрбиеүдерісін ұйымдастырушыныңкәсібіменжалпымәде-ниетінежоғарыталапқойыпотыр.
Тәрбиежұмысы – бұлжекетұлғаныңнеғұрлымтолықдамуынабағытталғанересектерменбалалардыңөмірінұйымдастыруғабағытталғанмақсаттыіс-әрекет.
Қазіргі мектептің жалпы даму тенденциялары, тәрбие жүйесінің болуы, әр мектептегі тәрбие жұмысының атқаруда түрлі әлеуметтік институттардың қызметтердіөзара бөлісіп алуын, тәрбиешілер әрекетінің мақсаттары мен міндеттерінің өзгеріске ұшырауын, олардың қызметтерін қайта қарауды талап етеді.
Шындығында, оқушының іс-әрекетіненегізінен түрткі болуы қажет. Іс-әрекет құрылымының компоненттері материал-дық, экономикалық, гигиеналық, моральдық-психологиялық, уақытша жағдайлар негізінде іске асады. Бұл жағдайлар іс-әрекеттің құрылы-мына тікелей кірмесе де, оның іске асуына жағдай жасайды. Мектеп дамуында жаңашыл үрдістің, жаңашыл іс-әрекеттің субъектісі болып: мектеп-гимназия директоры, директордың орынбасары, мұға-лімдер, ғалымдар, оқушылар, ата-аналар, демеушілер, әдіскерлер, жо-ғарғы оқу орындарының оқытушылары, кеңесшілер, білім беру ұйымдарының қызметкерлері т.б. енеді.
«Мектеп-гимназиядағы тәрбие үдерісіндегі жаңашылдық неде?», - дегенге келетін болсақ, жеке тұлғаны қалыптастыруда, сабақ үрді-сінде, тәрбие беруде және сыныптан тыс уақытта тәрбие беру мәселе-лері негізгі орын алады, сыныптан тыс жүргізілетін іс-шараларының негізгі көздеген мақсаты, бүгінгі қоғамдық ағымға араласатын, өз ойларын еркін айта алатын белсенді, әлемдік прогресс көшіне ілесе алатын жеке тұлғаны қалыптастыру. Қазіргі тәрбиенің басты мақсаты тұлғаға бағдарланған тәрбие технологиясын іске асару.
Жаңа типті мектептегі тәрбие жұмысы, жаңашылдығымен айшықталуы керек. Яғни, жаңа типті мек-тептегі оқу-тәрбие үдерісіндегі жаңашылдық: білім берудің мазмұнын-да; оқу-тәрбие үдерісінде; әдістерінде; технологиясында; оқу-тәрбие үдерісін ұйымдастыруда; жаңа типті мектептің басқару жүйесінде, оқу-шыларды білімін және тәрбиелік деңгейлерін бағалауында көрініс та-буы керек. Қазір технологияның көптеген түрлері мектептің оқу - тәр-бие үдерісіне енгізіліп жатыр. Тәрбие технология-сын басқа педагогикалық технологиялармен (сыни тұрғыда ойлау тех.-нологиясы, миға шабуыл технологиясы, ақпараттық технология т.б. ) өзара байланыста жүргізу қарастырылуы қажет.
Гимназистердің танымдық белсенділігін дамыту сабақ барысын-да және сабақтан тыс уақыттағы жүргізілетін іс-шаралармен өзара байла-ныста іске асады. Яғни, сабақ үдерісінде өтілетін материал гимназис-тердің танымдық іс-әрекетін, белсенділігін дамытуға ықпал ету (гим-назистердің шығармашылық ізденуіне түрткі тудыру арқылы, ойын әрекеті: дискуссия, эксперименттік, зерттеушілік) арқылы іске асыры-лады.
Оқушы гимназистедің ұжымдық іс-әрекетінің ұйымдастырылуының түрінің әр түрлілігіне, олардың топтарының құрылымдық ерекшеліктеріне байланысты тәрбие жұмысы:
-
сынып ішіндегі жүргізілетін тәрбие жұмыстары; -
сыныптан тыс уақытта жүргізілетін тәрбие жұмыстары: а) клуб, үйірмелерде; ә) сынып аралық тәрбие жұмысы; -
қоршаған ортағаізгілікқарым–қатынасынжәнежекетұлға-ныңадамгершілікқасиеттерінқалыптастыру; -
жекетұлғаныңбойындағы құндылықтарды қалыптастыруда руханисезім, адамгершіліксана, ерік, ойлауқабілетінжетілдіру; -
жекетұлғаныңішкіқажеттілігібойыншаөзін-өзіжетілдіруді, құзыреттілікті қалыптастыруды қамтиды.
-
Тәрбиенің түрлері.Қазақстан Республикасының Білім жә-не ғылым министрінің 2015 жылғы 22 сәуірдегі № 227 бұйрығымен бе-кітілген «Тәрбиенің тұжырымдамалық негіздерінде» анықталған мақ-саттар мен міндеттерге қол жеткізу үшін тәрбие жұмысының басым сегіз бағытын ұсынады. Тәрбие жұмысын іске асыру тиімділігін өлшеу-ші ретінде критерийлер ұсынылды.
Бірінші бағыт – Қазақстандық патриотизм және азаматтық тәрбие, құқықтық тәрбие. Бұл бағыттың мақсаты: жаңа демократия-лық қоғамда өмір сүруге қабілетті азамат және патриот қалыптасты-руға, тұлғаның саяси мәдениетін дамытуға ықпал ету, балалар мен жастардың құқықтық мәдениетін, құқықтық санасын, балалар мен жастар ортасында қатыгездік пен зорлық-зомбылыққа қарсы тұру даярлығын қалыптастыру.
Екінші бағыт – рухани-адамгершілік тәрбие. Бұл бағыттың мақ-саты: Қазақстандық қоғам өмірінің нормалары және дәстүрлерімен, жалпыадамзаттық құндылықтармен келісілген, тұлғаның рухани-адам-гершілік және этикалық ұстанымдарын, адамгершілік қасиеттерін жә-не көзқарастарын қалыптастыру.
Үшінші бағыт – ұлттық тәрбие.Бұл бағыттың мақсаты: тұлға-ны ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтарға, ана тіліне және мемлекеттік тілге құрмет, қазақ халқының, Қазақстан Республикасын-дағы этностар мен этникалық топтардың мәдениетін құрметтеуге тәр-биелеу кеңістігін қалыптастыру.
Төртінші бағыт - отбасы тәрбиесі. Бұл бағыттың мақсаты:бала тұлғасын қалыптастыруда ата-аналарды оқыту, олардың рөлін кө-теру және психологиялық-педагогикалық құзыреттіліктерін арттыру.
Бесінші бағыт – еңбек, экономикалық және экологиялық тәр-бие. Бұл бағыттың мақсаты: тұлғаның еңбек дағдыларын, экономика-лық пікірі мен кәсіби өзін-өзі анықтауына саналы қарым-қатынасын қалыптастыру. Табиғатты сақтауда белсенді азаматтық ұстанымын тәрбиелеу; табиғатқа аялы қарым-қатынасын, оның байлығын еселеу ұмтылысын қалыптастыру; балалар мен жастарда экологиялық сауат-тылықтың «экологиялық санасының» жоғары деңгейін, табиғат пен қо-ғамның экоэволюциясын қабылдау қабілетін дамыту және күнделікті өмірде оларды басшылыққа алуы үшін жағдай туғызу.
Алтыншы бағыт -көпмәдениетті және көркем-эстетикалық тәрбие.Бұл бағыттың мақсаты: білім беру ұйымдарының білім беру кеңістігін тұлғаның өзін-өзі сәйкестендіруінің көпмәдениетті ортасы ретінде құру, тұлғаның қоғамдағы жалпымәдени мінез-құлық дағдыла-рын қалыптастыру, оның өнердегі және болмыстағы эстетикалық ны-сандарды қабылдау, меңгеру және бағалау әзірлігін дамыту.
Жетінші бағыт - зияткерлік тәрбие, ақпараттық мәдениет тәрбиесі. Бұл бағыттың мақсаты: әрбір тұлғаның зияткерлік мүмкінді-гін, көшбасшылық қасиеттерін және дарындылығын дамытуды қамта-масыз ететін уәждемелік кеңістік құру; балалар мен жастардың тұлға-лық ұстанымдарын жандандыру, ақпаратпен жұмыс жасауда функцио-налдық дағдыларын, ақпараттық өзара әрекеттесуде этикалық норма-лары мен құндылықты мақсаттарын қалыптастыру.
Сегізінші бағыт - дене тәрбиесі, салауатты өмір салты. Бұл бағыттың мақсаты: салауатты өмір салты, дене дамуы және психоло-гиялық денсаулық сақтау дағдыларын ойдағыдай қалыптастыру, ден-саулыққа зиян келтіретін факторларды анықтау біліктілігі үшін кеңіс-тік орнату.
Тұжырымдамада көрсетілген тәрбие бағыттары бойынша ғылы-ми - зерттеу жұмыстары ҚР, алыс және жақын шетел ғалымдары, еліміздегі зерттеулер, ғылыми еңбектерінде тәрбиенің негізгі бағытттарын, тәрбие үдерісінің өзіндік ұстанымдары мен тәрбиенің қоғамда атқара-тын қызметіне қарай, өзіндік ерекшеліктері жан-жақты зерттелген. Көптеген ғалымдардың еңбектерінде тәрбиені мәдениет тұрғысынан да қарастырылады.
Кесте 3- Тұжырымдамада көрсетілген тәрбие бағыттары бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстарының негізгі бағыттары
| № | Бағыттары | Зерттеуші ғалымдар |
| 1 | Қазақстандық патриотизм және азаматтық тәрбие, құқықтық тәрбие бойынша | К.Құнантаева, И.Б.Мадин, С.Ешімханов,И.Р. Халитова, С.Ғаббасов, Ә.Жұмаханов,Е.Ө Жұматаева, К.К.Жампеисова, Е.З.Батталханов, С.Т.Иманбаева, А.Бейсембаева, Р.Мұратханова, Н.Ә.Мұхамединова,Р.А.Жанабаева, С.Ешiмханов, М.В. Зима, Д.Құсайынова, И.И.Валеев, Г.Н.Волков, Н.Ромашов, С.Нұрмұқашева, В.Г.Храпченков, Е.О. Омар т.б. |
| 2 | Рухани-адамгершілік тәрбие мәселесіне байланысты | Қ.Б. Бержанов,С.Мусин , Қ.Б.Сейталиев,Э.А.Орынбасарова ,А.А.Калюжный, А.Н.Ильясова,Р.К.Төлеубекова,Е.Жұматаева, Ш. Майғаранова,А.А.Бейсенбаева,А.Ким, Б.І.Иманбекова, Н.С.Алқожаева, А.Е.Дайрабаева,Ж.Б.Қоянбаев,Р.М. Қоянбаев т.б. |
| 3 | Ұлттық тәрбие | А.Э.Измайлов, Г.Н.Волков, А.Ш.Гашимов,К.Пирлиев, С.Қалиев, Қ.Жарықбаев, Қ.Бөлеев, С.Ғаббасов, С.Кенжеахметұлы, С.Қ.Абілдина, К.Қожахметова, Ә.Табылдиев, С.Т.Иманбаева, Г.Қ.Шолпанқұлова, Д.А.Нұрғалиеват.б. |
| 4 | Отбасы тәрбиесі | Г.Байдельдинова, Н.Тригубова, Б.Мұқанова, С.Қоңырбаева, А.Капенова, А.Шумебаева, Г.Сейдалиева, К.Құмаржанова, Ж.Торыбаева т.б. |
| 5 | Еңбек, экономикалық және экологиялық тәрбие | Ә.С.Бейсенова, А.С.Иманғалиев, Л.Х.Мажитова, О.У.Мұсабеков, Б.А.Абдыкаримов, Г.А.Уманов, Г.Т.Хайруллин, М.А.Құдайқұлов, К.Ә.Дүйсенбаев, К.Өстеміров, Р.А.Дәрменова, С.А.Жолдасбекова, Н.Б.Рахметова, Х.Қ. Шалғынбаева т.б. |
| 6 | Көпмәдениетті және көркем-эстетикалық тәрбие | Ж.Ж.Наурызбай,С.А.Ұзақбаева, Р.Қ.Дүйсембінова, Б.А.Жетпісбаева, М.Қ.Қаламқалиев, М.С.Юнусова, М.Р.Балтабаев, С.Қ.Абильдина, З.Б.Қабылбекова, Г.К.Тлеужанова, Абсаттова М.М., Т.Ш.Оралбекова , Қ.Базарбаева т.б. |
| 7 | Зияткерлік тәрбие,ақпараттық мәдениет тәрбиесі | Г.Қ.Нұрғалиева,Ф.Ш.Оразбаева,С.Т.Иманбаева,А.Е.Берікханова,Г.К.Шолпанқұлова, Т.Қ.Ауелғазина, К.З.Халыкова, Д.А.Нұрғалиева, С.Махмутов, т.б. |
| 8 | Дене тәрбиесі, са-лауатты өмір сал-ты | М.Тәнікеев, Б.Төтенаев, Ж. Бөжиг т.б. |
4.4.Тәрбиенің заңдылықтары.Заңдылық ретінде тәрбие үрдісіндегі тұрақты құбылысты қарастырады, оны іске асыру кезінде жеке тұлғаның дамуында және қалыптасуында әсерлі нәтижелерге қол жетеді. Тәрбие үдерісінің бірнеше ерекшеліктері педагогикалық заңдылық ретінде көрініс береді.
Заңдылық дегеніміз – қоғамның мақсаттары мен міндеттеріне сай келетін, заң аясындағы шықпайтын құқықтық әрекеттер мен құ-қықтың орындалуына саналы түрде жету.
Тәрбиенің педагогикалық заңдылығын объективтік, жеке адам-ның еркіне бағыныссыз, тәрбие үдерісінде өзіндік тұрақты қасиеті бар көрініс деп біледі.
Заңдылықты айқындау дегеніміз-педагогикалық үдерісті (идеал-дық) мүлтіксіз жоспарлау, сөйтіп тәрбиені бақылап, басқарудың ғылы-ми жүйесін тәжірибеге енгізуге байланысты атқарылатын іс-әрекет.
Тәрбие жұмысының заңдылықтарына баланың үнемі жетілуі, даму жағдайында болуы; тәрбие мен дамудың бірлігі және өзара бай-ланыстылығы; тәрбие мен өзін-өзі тәрбиелеудің бірлігі және өзара байланыстылығы т.б. жатады.
Тәрбие ісінің қоғамның әлеуметтік-экономикалық қажетін өтеуге сай келуі, оның демократиялық принципті іске асыруы, адам құқығын қорғау мәселелері мен тығыз байланыстылығы.
Заманауи тарихи жағдайларға байланысты халықаралық қауымдастық халықаралық стандарт болып та-былатын жалпыадамзаттық құндылықтар мен адамның негізгі құқығы, бостандығы ашылып көрсетілген ("БҰҰ адам құқығының жалпыға бірдей декларациясы", "Бала құқықтарының Конвенциясы") құжаттар-ды жасады. Олар тәрбиенің теориясы мен әдіснамасымен, тәрбиенің мұраттарымен рухани құндылықтарының үлгісін жасауға жаңаша бағыт белгіледі.
Тәрбие үдерісінің диалектикасы. Тәрбие үдерісі өзінің жараты-лысы жағынан диалектикалық болып келеді. Ол жеке тұлғаның үздік-сіз дамуда, өзгерісте, қозғалыста болуына байланысты. Тәрбие үдерісі-нің негізі өмірде кездесетін себептерге сондай-ақ ол баланың жас ерекшеліктеріне де байланысты дамуда, өзгерісте, өсуде болады. Тәрбие үдерісінің диалектикасы да-мудың ішкі және сыртқы заңдылықтарына бағынады. Даму-дың ішкі қайшылығының бірі – жеке тұлғаның даму үдерісінде білуге құмарлығы мен білмейтін жұмбақ істердің арақатынасынан туындай-ды. Ал сыртқы қарама-қайшылықтарды жеңу ісі де тәрбие үдерісінің қозғаушы күші болып саналады.
Оқушылардың жас және жеке басы ерекшеліктерінің ескеру негізіндегі тәрбиенің тұлғалық бағыттылығы. Педагогикалық қам-қорлықтың ең жоғарғы мақсаты мен мәні бағдарлама, іс-шаралар, түрі мен әдіске қол жеткізу емес, баланың, жасөспірімнің, жас жігіттің тұлғасы болуы керек. Олардың даралығын, өзіндік мінез-құлықтарын, өз бойындағы қасиеттерді сезінуін биік руханилыққа жетістіктерге дейін дамыту керек.