Файл: Httpsoky m rublogorta gasyrdagy qazaqstan tarikhy zhajly derekter2016122564.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 04.02.2024
Просмотров: 259
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
.
Журналдың келесі шығарылымдары Түркісиб құрылысын (1929-1930 жж.),«Ембімұнай» мұнай өндірісін (1932ж.), Оңтүстік Қазақстан облысының «Мақтаралкеңшары аңыздардағы мақта жинауды (1930ж.), Қарағанды көмір алқабындағы көмір өндіруді (1931ж.) бейнелейді. «Союзкиножурналдың» көп санлы сюжеттері мен арнайы босатылымдары республикалың XV ыжлдық мерейтойына (1935 ж.) осы мерейтойлық салтанатқа БОАК(Бүкіл Одақтық Атқару Комитетінің) төрағасы М.И.Калининнің Алматыға келуі, осы оқиға құрметіне әскери парадпен еңбекшілер діңшеруіне, екпінді-колхозшылардың съезіне, колхозшыларға жерді мәңгі пайдалану актісын беруіне, оларға мал таратуға, Лениногорск полиметаллкомбинаты жұмыскерлердің мерейтой қарсаңындағы еңбегі және т.б. бейнелетін партияның «ұлттық саясаты жеңісін» паш етті.
Мұрағаттың алтын қорын Мәскеу, Ленинград, Алматы кинематографистерінің шығармашылық әріптестері күшімен құрылған, Орталық біріккен киностудия(ОБКС)түсірген екінші жүниежүзілік соғыс тарихын бейнелейтін «Союзкиножурнал» мерзімдік түсірілімдері құрайды.
1936 жылдан мұрағат қорларында «Кеңестік Қазақстан» журналының мерзімдік шығарылымдары сақталады. Олар жекелеген сюжеттерден тұрады және белсенділіктің осы бағыттағы, осы сала шегіндегі нақты ақпараты ретінде және біздің сан қырлы тарихи өткенімізді жеткілікті дәрежеде көрсете алады. Бұл құжаттардың мазмұны түрлі жобада болып келеді және онда партиялық ұйымдардың, экономика, ғылым, техника, денсаулық сақтау, халықтық білім, мәдениет пен өнер, спорт, республика өкілдерінің бұрыңғы Кеңес Одағының түрлі салаларындағы сияқты сол уақыттың киноқұжаты да идеология шеңберінде болған күмәнсіз, ендеше мұрағаттарда сақталған кинохабарлардың жұмысшы – шаруалардың ерен еңбегін паш еткеніне таң қалуға болмас.
Бүкілресейлік «Восточкино» акционерлік қоғамының Алматы өндіріс бөлімінде, көркем және хроникалық фильмдердің Алматы студиясында, кейінірек: «Қазақфильм», «Қазақтелефильм» киностудияларында түсірілген деректі фильмдер едәуір өзгеше сипата. Олар идеологияға бағығаынмен, «табыс пен жетістіктер» шеңберінде қалып қалмайды және олардың танымдық сипаты да басым болып келеді.
Азамат соғысының қатысушыларын, кеңес-герман соғысының батырларын, ғылым мен мәдениеттің белгілі қайраткерлерін, қоғамдық- саяси, мемлекеттік қайраткерлерді және қарапайым еңбек адамдарын бейнлейтін деректі фильмдер-портреттер ерекше назар аударды. Бұл фильмдердің арасында «Тұрар Рысқұлов», «Төңкеріс тудырған», «Қысқа ғұмыр»(Түркістан комсомолын ұйымдастырушылардың бірі Ғани Мұратбаевқа арналған), Сәкен Сейфуллин, «Академик Сәтбаев», «Әл - Фараби»,«Ыбырай Алтынсарин»,«Әлия», «Дана», «Дала бояулары» (мүсінші И.Иткинд шығармашылығы туралы), «Репетиция» (халық артисі, балетмейстер Б.Аюханов туралы) және басқа да көптеген туындылар бар. Республика киножылнамаларындағы алдыңғы орындардың бірі ақын – жазушылардың өмірі мен шығармашылығына аралған фильмдер алады. Олардың арасынан ұлы Абайдың шығармашылығына («Абай даңқы», «Абайдың өмірі мен қайтаркерлерлігі»); ақын Жамбыл Жабаевқа («Ақын», «Ленинградтық өренім», «Домбыра әуені аясында», «Айтыс» және т.б.) арналған фильмдер циклы; «Бейімбет Майлин», «Осылайша ерте батады» (Мұқағали Мақатаев туралы) және басқа да кинотаспалар ерекшеленеді.
Қазақстан аумағындағы желгі өркениет ошақтары туралы сыр шертер тамаша фильмдер қатарына мыналар жатады: Қазақстанның ежелгі мәдениеті, ежелгі көшпенділердің тастағы бедерлері, Пазырық қорғанының жиынтықтары, Қарғалы қазынасы, Маңқышлақтың ежелгі ғибадатханасы, Әл-Фараби, М.Қашқари, Қадырғали Көшімұлы сынды қазақ – түрік ғұламалардың мұралары жөнінде сыр қозғайтын «Тасты жазудан»; қабырғаларында ІХ-Хғғ. Суреттері бар ежелгі ғибадатханалар, жартастағы суреттер сынды аса көп ескерткіштер сақталған Маңғстау түбегі бейнелеу өнерінің тарихынан хабардар ететін «Ашық алақан құпиясы»; Орталық Қазақстандағы Алаша хан, Жошы сауи кесенелері, ХІХ ғасыр ұсталарының туындылары болып табылатын Омар мен Тұра Сүнде кесенелері сынды Х-Х1Х ғғ. Көне сәулет ескетркіштері жайлы ақпарат берер «Тастьар сөйлейді». Осылардың қатарында үй-тұрмыстық заттарды, зергерлік бұйымдарды, кілемдерді, киіздерді, қолданбалы өнер бұйымдарындағы өрнектердің қолданылуы сынды қазақ халқының өзідік өнері туралы сыр шертер «Қазақтардың халықтық қолөнері», «Тарихпен диолог» сияқты кинотаспаларды жатқызуға болады.
Қазақстанның хайуанаттармен өсімдіктер әлемі жөніндегі «Тіршліктанулар жолымен»,«Алтын бор»,«Көгілдір көлдер өлкесі», «Жоңғар кездесулері», «Қоқиғаз-қызғылтарман»,«Үстірт муфлоны»,«Қарақұр» және т.б. деректі фильмдерінің маңызы да ерекше орын алды.
Фотоқұжаттар қорының ақпараттық маңызы да ештеңеден кем соқпайды. Олардың ең көнесі ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басындағы уақыттарға жатады. Бұлар -түрлі әлеуметтік қатпарлардағы ел өмірінің тұрмыстық ахуалын бейнелейтін суреттердің қайта өңделген нұсқасы.Д.П.Багаев, П.Лейин, А.Л.Савин, А.Н.Ионов сынды фототілшілер соңына жанрлық және тұрмыстық, этнографиялық суреттер галереясын қалдырды.
Кеңестік дәуір фотоқұжаттарынан Қазақстанның саяси, экономикалық мәдени өмірі оқиғаларының бейнесі табылады. Олардың арасында Ә.Жангелдиннің, Ә.Әйтиевтің, О.Жандосовтың, В.Виноградовтың, Емелевтің, С.Меңдешевтың,Ғ.Мұратбаевтың,С.Сейфулиннің,А.Оразбаеваныңфотопортреттері, Кеңестік съезі делегаттарының, Қазақстан Компартиясы Орталық Комитет және үкімет мүшелерінің, КСРО, КазКСР Жоғары кеңесі депуттарының, өндіріс озататрының сурететрі бар.
Фотоқұжаттар Түркісіб құрылысын, Қарағанды көмір шахтларын, Орталық және Оңтүстік Қазақстандағы түсті металл кәсіпорындарын, зауыттарды, фабрикаларды, және т.б. ауыл шаруашлығының дамуын, ұжымшар, кеңшарлар құрылысын, тың игеру барысын бейнелейді.
Республиканың мәдени өміріндегі, түрлі мәдени форумдар(декадалар, гастрольдер) суреттерімен, академиктер-Сәтбаев, Сызғанов, Базонов; халық ақындары мен сазгерлері-Ж.Жабаев, К.Әзірбаев, Д.Нүрпейсова; әдебиет классиктері: С.Сейфуллин, Б.Майлин, І.Жансүгіров, М.Әуезов, С.Мұқанов және басқалары; халық артистері:К.Байсейітова, Қ.Қуанышбаев, Ш.Айманов және басқалары сынды ғылым мен мәдениет қайраткерлерінің көп санды портреттерін ұсынды.
Фотоқұжаттардың ерекше тобы Қазақстандық кеңес-герман соғысына қатысуы туралы сыр шертеді. Ресми дыбыстық жазбалар, құжаттық дыбыстық жазбалар қоры соңғы 1930-1940 жылды қамтиды. Олардың ішінде Қазақстан Компартиясы сиезі жұмысының толық жазбалары, мерейтойлық күндерге арналған республика қауымдастығының баяндамалары, Қазан төңкерісі, азамат соғысы, кеңес-герман соғысына қатысушыларының естеліктері, ғылым мен мәдениет қайраткерлерінің баяндамалары мен сөздері бар.
Көркем дыбыстық жазбалар қорында М.Төлебаевтың, «Біржан - Сара», А.Жұбанов пен Л.Хамидидің «Абай»; халық артистері К.Байсеитова, Е.Серкебаев, Б.Төлгенова және т.б. қатысқан Е.Брусиловскийдің «Дудар - ай» опералары, Қазақ және орыс драма театрлары артистерінің орындауындағы спектакльдер жазбалар бар.
Дыбыстық қорда халық ауыз әдебиетінің классикалық туындылары (күй, желдірме, терме, жырлар, жоқтаулар, аңыздар, сыңсу) ерекше орын алады.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі:
1. Атабаев Қ. Қазақстан тарихының деректанулық негіздері. Алматы,2002.
2. Бичурин Н.Я. Собрание сведений о народах, обитавших в Средней Азии в древние времена. Т.1. М., 1950.
3. Ирмуханов Б.Б.. Прошлое Казахстана в письменных источниках. Алматы, 1999.
4. Казахско-русские отношения XVI - XVIII вв. Алма-Ата, 1961.
5. Казахско-русские отношения в XVIII - XIX вв. Алма-Ата, 1964.
6. Кюнер Н.В. Китайские известия о народах южной Сибири, Центральной Азии и Дальнего Востока. М., 1961.
7. Малов С.Е. Памятники древнетюркской письменности. М.-Л., 1951.
8. Материалы по истории казахских ханств Х^-Х^ІП веков. Алама-Ата, 1969.
9. Материалы по истории Казахской ССР (1785-1828). т. IV. М.-Л.,1940.
10. Материалы по истории Казахской ССР. т. II. ч.2. Алма-Ата, 1948.
11. Прошлое Казахстана в источниках и материалах. Алма-Ата, 1935.
12. Родословное древо тюрков. Сочинение Абдуль-Гази, Хивинского хана. Казань, 1906.
13. Асфендияров С. История Казахстана с древнейших времен. – Алматы: Қазақ университеті, 1993.
14. Вопросы историографии и источниковедения Казахстана.- Алматы, 1998.
15. Вопросы историграфии Казахстана. – Алматы, 1989.
16. Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін).Очерктер Алматы., 1994.
17. Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). 5 томдық. 1-2 томдар.- Алматы, 1996, 1998.
18. Омарбеков Т.О., Омарбеков Ш.Т. Қазақстан тарихына және тарихнамасына ұлттық көзқарас. – Алматы, 2005
19. Қазақстан Республикасы дипломатиялық қызмет туралы: ҚР Заңы, 7 наурыз 2002 ж.// Егеменді Қазақстан, 2002, 13 наурыз. – 3 бет.
20. Қоғамдық-саяси терминдер мен атаулардың қазақ тілінде іс-қағаздарын жүргізудің және құжаттарды дұрыс толтырудың анықтама сөздігі. – Алматы: Қазақстан, 1992. – 288 бет.
21. Исиналиев М. Записки дипломата. – Алматы: Ата мұра, 1998. – 212 с. (Известный общ. И гос. Деятель МИД Каз ССР в 1981-89 гг. знакомить с историей становления липломатической службы в Казахстане).
22. Кушнаренко Н.Н. Документоведение: Учебник. – Киев, 2001. – С. 362-384.
23. Тоқаев К. Беласу. Дипломатиялық очерктер. – Алматы: Дәуір, 2003. – 656
https://www.uniface.kz/index.php?post=article§ion=3&id=371
26.07.2013
8564
Қазақстандағы ортағасырлық тайпалардың арасында негізгі екі тап: феодалдар табы мен шаруалар табы қалыптасады.
Түрік қағанаты (551–603 жж.)
«Түрік» деген ат алғаш рет 542 жылы аталады. Қытайлар түріктерді сюнну-ғұндар деп атаған, мұның өзі түріктердің ғұн тайпаларының жалғасы екенін көрсетеді. 546 жылы тирек (телэ) тайпалары Моңғолияның оңтүстік және орталық аудандарын мекендеген аварларға (жкань-жуань) қарсы жорық жасайды. Осы кезде күтпеген жерден түріктердің қағаны Тумынның (Бумын) басқаруымен түріктер телэ әскерлеріне шабуыл жасап, жеңіп, 50 мың әскерін тұтқынға алады. Осыдан кейін түріктер күшейіп, енді бұрын өздері тәуелді болып келген аварларға (жуань-жуань) қарсы шығады. 552 жылы көктемде түріктер аварлардың ордасына шабуыл жасап, оларды жеңеді, авардың қағаны Анағұй өзін-өзі өлтіреді. Осы кезден бастап Бумын түрік қаған деген атағын алады. Бумын 553 жылы қайтыс болады.
Бумын өлгеннен кейін, таққа оның інісі Қара-Еске отырады. Ол Орхонның жоғарғы жағында аварларды екінші рет жеңеді. Қара-Ескеден кейін, оның мұрагер інісі Еркінді-Мұқан деген атпен қаған болады. Оның ел билеген кезі 553–572 жылдар. Мұқанның тұсында аз уақыт ішінде (553–554 жж) түріктер шығыста қайлар, қидандар және оғыз-татар тайпаларын, солтүстікте Енесей қырғыздарын, Жетісу жеріндегі түргенттерді өздеріне қаратты. Бұл жылдары түріктердің батысқа қарай жасаған жорықтары күшті болды. Оларды Тумынның басқа бір інісі Естемі жүргізді. Кейін тарихи деректерде оны Батыс түріктерінің түпкі атасы және Батыс Түрік қағанатының негізін қалаушы деп атайды. 563 жылы Түрік қағаны Силзибул (Естемі) Эфталит мемлекетін басып алуға кіріседі.
571 жылы Естемі қаған Солтүстік Кавказды басып алды, сөйтіп Керчь түбегіне (Боспорға) шықты. Оның баласы Түріксан Керчті басып алып, 576 жылы Қырымға шабуыл жасады. Бірақ Естемі өлгеннен кейін, 582–593 жылдары Түрік қағанатында билік үшін қырқыс басталды. Өз ішіндегі алауыздық пен әлеуметтік қайшылықтар қағанатты қатты әлсіретті. Елде мал індеттері, жұттар мен ашаршылық орын алды. Түрік қағанаты шекараларына шығыстан Қытайдың Сүй әулетінің (581–618 жж.) шабуылы күшейді. Бұл жағдайлардың барлығы 603 жылы Түрік мемлекетінің екі дербес қағанатқа – Шығыс және Батыс қағанаттарына бөлінуімен аяқталды.
Журналдың келесі шығарылымдары Түркісиб құрылысын (1929-1930 жж.),«Ембімұнай» мұнай өндірісін (1932ж.), Оңтүстік Қазақстан облысының «Мақтаралкеңшары аңыздардағы мақта жинауды (1930ж.), Қарағанды көмір алқабындағы көмір өндіруді (1931ж.) бейнелейді. «Союзкиножурналдың» көп санлы сюжеттері мен арнайы босатылымдары республикалың XV ыжлдық мерейтойына (1935 ж.) осы мерейтойлық салтанатқа БОАК(Бүкіл Одақтық Атқару Комитетінің) төрағасы М.И.Калининнің Алматыға келуі, осы оқиға құрметіне әскери парадпен еңбекшілер діңшеруіне, екпінді-колхозшылардың съезіне, колхозшыларға жерді мәңгі пайдалану актісын беруіне, оларға мал таратуға, Лениногорск полиметаллкомбинаты жұмыскерлердің мерейтой қарсаңындағы еңбегі және т.б. бейнелетін партияның «ұлттық саясаты жеңісін» паш етті.
Мұрағаттың алтын қорын Мәскеу, Ленинград, Алматы кинематографистерінің шығармашылық әріптестері күшімен құрылған, Орталық біріккен киностудия(ОБКС)түсірген екінші жүниежүзілік соғыс тарихын бейнелейтін «Союзкиножурнал» мерзімдік түсірілімдері құрайды.
1936 жылдан мұрағат қорларында «Кеңестік Қазақстан» журналының мерзімдік шығарылымдары сақталады. Олар жекелеген сюжеттерден тұрады және белсенділіктің осы бағыттағы, осы сала шегіндегі нақты ақпараты ретінде және біздің сан қырлы тарихи өткенімізді жеткілікті дәрежеде көрсете алады. Бұл құжаттардың мазмұны түрлі жобада болып келеді және онда партиялық ұйымдардың, экономика, ғылым, техника, денсаулық сақтау, халықтық білім, мәдениет пен өнер, спорт, республика өкілдерінің бұрыңғы Кеңес Одағының түрлі салаларындағы сияқты сол уақыттың киноқұжаты да идеология шеңберінде болған күмәнсіз, ендеше мұрағаттарда сақталған кинохабарлардың жұмысшы – шаруалардың ерен еңбегін паш еткеніне таң қалуға болмас.
Бүкілресейлік «Восточкино» акционерлік қоғамының Алматы өндіріс бөлімінде, көркем және хроникалық фильмдердің Алматы студиясында, кейінірек: «Қазақфильм», «Қазақтелефильм» киностудияларында түсірілген деректі фильмдер едәуір өзгеше сипата. Олар идеологияға бағығаынмен, «табыс пен жетістіктер» шеңберінде қалып қалмайды және олардың танымдық сипаты да басым болып келеді.
Азамат соғысының қатысушыларын, кеңес-герман соғысының батырларын, ғылым мен мәдениеттің белгілі қайраткерлерін, қоғамдық- саяси, мемлекеттік қайраткерлерді және қарапайым еңбек адамдарын бейнлейтін деректі фильмдер-портреттер ерекше назар аударды. Бұл фильмдердің арасында «Тұрар Рысқұлов», «Төңкеріс тудырған», «Қысқа ғұмыр»(Түркістан комсомолын ұйымдастырушылардың бірі Ғани Мұратбаевқа арналған), Сәкен Сейфуллин, «Академик Сәтбаев», «Әл - Фараби»,«Ыбырай Алтынсарин»,«Әлия», «Дана», «Дала бояулары» (мүсінші И.Иткинд шығармашылығы туралы), «Репетиция» (халық артисі, балетмейстер Б.Аюханов туралы) және басқа да көптеген туындылар бар. Республика киножылнамаларындағы алдыңғы орындардың бірі ақын – жазушылардың өмірі мен шығармашылығына аралған фильмдер алады. Олардың арасынан ұлы Абайдың шығармашылығына («Абай даңқы», «Абайдың өмірі мен қайтаркерлерлігі»); ақын Жамбыл Жабаевқа («Ақын», «Ленинградтық өренім», «Домбыра әуені аясында», «Айтыс» және т.б.) арналған фильмдер циклы; «Бейімбет Майлин», «Осылайша ерте батады» (Мұқағали Мақатаев туралы) және басқа да кинотаспалар ерекшеленеді.
Қазақстан аумағындағы желгі өркениет ошақтары туралы сыр шертер тамаша фильмдер қатарына мыналар жатады: Қазақстанның ежелгі мәдениеті, ежелгі көшпенділердің тастағы бедерлері, Пазырық қорғанының жиынтықтары, Қарғалы қазынасы, Маңқышлақтың ежелгі ғибадатханасы, Әл-Фараби, М.Қашқари, Қадырғали Көшімұлы сынды қазақ – түрік ғұламалардың мұралары жөнінде сыр қозғайтын «Тасты жазудан»; қабырғаларында ІХ-Хғғ. Суреттері бар ежелгі ғибадатханалар, жартастағы суреттер сынды аса көп ескерткіштер сақталған Маңғстау түбегі бейнелеу өнерінің тарихынан хабардар ететін «Ашық алақан құпиясы»; Орталық Қазақстандағы Алаша хан, Жошы сауи кесенелері, ХІХ ғасыр ұсталарының туындылары болып табылатын Омар мен Тұра Сүнде кесенелері сынды Х-Х1Х ғғ. Көне сәулет ескетркіштері жайлы ақпарат берер «Тастьар сөйлейді». Осылардың қатарында үй-тұрмыстық заттарды, зергерлік бұйымдарды, кілемдерді, киіздерді, қолданбалы өнер бұйымдарындағы өрнектердің қолданылуы сынды қазақ халқының өзідік өнері туралы сыр шертер «Қазақтардың халықтық қолөнері», «Тарихпен диолог» сияқты кинотаспаларды жатқызуға болады.
Қазақстанның хайуанаттармен өсімдіктер әлемі жөніндегі «Тіршліктанулар жолымен»,«Алтын бор»,«Көгілдір көлдер өлкесі», «Жоңғар кездесулері», «Қоқиғаз-қызғылтарман»,«Үстірт муфлоны»,«Қарақұр» және т.б. деректі фильмдерінің маңызы да ерекше орын алды.
Фотоқұжаттар қорының ақпараттық маңызы да ештеңеден кем соқпайды. Олардың ең көнесі ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басындағы уақыттарға жатады. Бұлар -түрлі әлеуметтік қатпарлардағы ел өмірінің тұрмыстық ахуалын бейнелейтін суреттердің қайта өңделген нұсқасы.Д.П.Багаев, П.Лейин, А.Л.Савин, А.Н.Ионов сынды фототілшілер соңына жанрлық және тұрмыстық, этнографиялық суреттер галереясын қалдырды.
Кеңестік дәуір фотоқұжаттарынан Қазақстанның саяси, экономикалық мәдени өмірі оқиғаларының бейнесі табылады. Олардың арасында Ә.Жангелдиннің, Ә.Әйтиевтің, О.Жандосовтың, В.Виноградовтың, Емелевтің, С.Меңдешевтың,Ғ.Мұратбаевтың,С.Сейфулиннің,А.Оразбаеваныңфотопортреттері, Кеңестік съезі делегаттарының, Қазақстан Компартиясы Орталық Комитет және үкімет мүшелерінің, КСРО, КазКСР Жоғары кеңесі депуттарының, өндіріс озататрының сурететрі бар.
Фотоқұжаттар Түркісіб құрылысын, Қарағанды көмір шахтларын, Орталық және Оңтүстік Қазақстандағы түсті металл кәсіпорындарын, зауыттарды, фабрикаларды, және т.б. ауыл шаруашлығының дамуын, ұжымшар, кеңшарлар құрылысын, тың игеру барысын бейнелейді.
Республиканың мәдени өміріндегі, түрлі мәдени форумдар(декадалар, гастрольдер) суреттерімен, академиктер-Сәтбаев, Сызғанов, Базонов; халық ақындары мен сазгерлері-Ж.Жабаев, К.Әзірбаев, Д.Нүрпейсова; әдебиет классиктері: С.Сейфуллин, Б.Майлин, І.Жансүгіров, М.Әуезов, С.Мұқанов және басқалары; халық артистері:К.Байсейітова, Қ.Қуанышбаев, Ш.Айманов және басқалары сынды ғылым мен мәдениет қайраткерлерінің көп санды портреттерін ұсынды.
Фотоқұжаттардың ерекше тобы Қазақстандық кеңес-герман соғысына қатысуы туралы сыр шертеді. Ресми дыбыстық жазбалар, құжаттық дыбыстық жазбалар қоры соңғы 1930-1940 жылды қамтиды. Олардың ішінде Қазақстан Компартиясы сиезі жұмысының толық жазбалары, мерейтойлық күндерге арналған республика қауымдастығының баяндамалары, Қазан төңкерісі, азамат соғысы, кеңес-герман соғысына қатысушыларының естеліктері, ғылым мен мәдениет қайраткерлерінің баяндамалары мен сөздері бар.
Көркем дыбыстық жазбалар қорында М.Төлебаевтың, «Біржан - Сара», А.Жұбанов пен Л.Хамидидің «Абай»; халық артистері К.Байсеитова, Е.Серкебаев, Б.Төлгенова және т.б. қатысқан Е.Брусиловскийдің «Дудар - ай» опералары, Қазақ және орыс драма театрлары артистерінің орындауындағы спектакльдер жазбалар бар.
Дыбыстық қорда халық ауыз әдебиетінің классикалық туындылары (күй, желдірме, терме, жырлар, жоқтаулар, аңыздар, сыңсу) ерекше орын алады.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі:
1. Атабаев Қ. Қазақстан тарихының деректанулық негіздері. Алматы,2002.
2. Бичурин Н.Я. Собрание сведений о народах, обитавших в Средней Азии в древние времена. Т.1. М., 1950.
3. Ирмуханов Б.Б.. Прошлое Казахстана в письменных источниках. Алматы, 1999.
4. Казахско-русские отношения XVI - XVIII вв. Алма-Ата, 1961.
5. Казахско-русские отношения в XVIII - XIX вв. Алма-Ата, 1964.
6. Кюнер Н.В. Китайские известия о народах южной Сибири, Центральной Азии и Дальнего Востока. М., 1961.
7. Малов С.Е. Памятники древнетюркской письменности. М.-Л., 1951.
8. Материалы по истории казахских ханств Х^-Х^ІП веков. Алама-Ата, 1969.
9. Материалы по истории Казахской ССР (1785-1828). т. IV. М.-Л.,1940.
10. Материалы по истории Казахской ССР. т. II. ч.2. Алма-Ата, 1948.
11. Прошлое Казахстана в источниках и материалах. Алма-Ата, 1935.
12. Родословное древо тюрков. Сочинение Абдуль-Гази, Хивинского хана. Казань, 1906.
13. Асфендияров С. История Казахстана с древнейших времен. – Алматы: Қазақ университеті, 1993.
14. Вопросы историографии и источниковедения Казахстана.- Алматы, 1998.
15. Вопросы историграфии Казахстана. – Алматы, 1989.
16. Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін).Очерктер Алматы., 1994.
17. Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). 5 томдық. 1-2 томдар.- Алматы, 1996, 1998.
18. Омарбеков Т.О., Омарбеков Ш.Т. Қазақстан тарихына және тарихнамасына ұлттық көзқарас. – Алматы, 2005
19. Қазақстан Республикасы дипломатиялық қызмет туралы: ҚР Заңы, 7 наурыз 2002 ж.// Егеменді Қазақстан, 2002, 13 наурыз. – 3 бет.
20. Қоғамдық-саяси терминдер мен атаулардың қазақ тілінде іс-қағаздарын жүргізудің және құжаттарды дұрыс толтырудың анықтама сөздігі. – Алматы: Қазақстан, 1992. – 288 бет.
21. Исиналиев М. Записки дипломата. – Алматы: Ата мұра, 1998. – 212 с. (Известный общ. И гос. Деятель МИД Каз ССР в 1981-89 гг. знакомить с историей становления липломатической службы в Казахстане).
22. Кушнаренко Н.Н. Документоведение: Учебник. – Киев, 2001. – С. 362-384.
23. Тоқаев К. Беласу. Дипломатиялық очерктер. – Алматы: Дәуір, 2003. – 656
https://www.uniface.kz/index.php?post=article§ion=3&id=371
Орта ғасырдағы Қазақстан
26.07.2013
8564
Қазақстандағы ортағасырлық тайпалардың арасында негізгі екі тап: феодалдар табы мен шаруалар табы қалыптасады.
Түрік қағанаты (551–603 жж.)
«Түрік» деген ат алғаш рет 542 жылы аталады. Қытайлар түріктерді сюнну-ғұндар деп атаған, мұның өзі түріктердің ғұн тайпаларының жалғасы екенін көрсетеді. 546 жылы тирек (телэ) тайпалары Моңғолияның оңтүстік және орталық аудандарын мекендеген аварларға (жкань-жуань) қарсы жорық жасайды. Осы кезде күтпеген жерден түріктердің қағаны Тумынның (Бумын) басқаруымен түріктер телэ әскерлеріне шабуыл жасап, жеңіп, 50 мың әскерін тұтқынға алады. Осыдан кейін түріктер күшейіп, енді бұрын өздері тәуелді болып келген аварларға (жуань-жуань) қарсы шығады. 552 жылы көктемде түріктер аварлардың ордасына шабуыл жасап, оларды жеңеді, авардың қағаны Анағұй өзін-өзі өлтіреді. Осы кезден бастап Бумын түрік қаған деген атағын алады. Бумын 553 жылы қайтыс болады.
Бумын өлгеннен кейін, таққа оның інісі Қара-Еске отырады. Ол Орхонның жоғарғы жағында аварларды екінші рет жеңеді. Қара-Ескеден кейін, оның мұрагер інісі Еркінді-Мұқан деген атпен қаған болады. Оның ел билеген кезі 553–572 жылдар. Мұқанның тұсында аз уақыт ішінде (553–554 жж) түріктер шығыста қайлар, қидандар және оғыз-татар тайпаларын, солтүстікте Енесей қырғыздарын, Жетісу жеріндегі түргенттерді өздеріне қаратты. Бұл жылдары түріктердің батысқа қарай жасаған жорықтары күшті болды. Оларды Тумынның басқа бір інісі Естемі жүргізді. Кейін тарихи деректерде оны Батыс түріктерінің түпкі атасы және Батыс Түрік қағанатының негізін қалаушы деп атайды. 563 жылы Түрік қағаны Силзибул (Естемі) Эфталит мемлекетін басып алуға кіріседі.
571 жылы Естемі қаған Солтүстік Кавказды басып алды, сөйтіп Керчь түбегіне (Боспорға) шықты. Оның баласы Түріксан Керчті басып алып, 576 жылы Қырымға шабуыл жасады. Бірақ Естемі өлгеннен кейін, 582–593 жылдары Түрік қағанатында билік үшін қырқыс басталды. Өз ішіндегі алауыздық пен әлеуметтік қайшылықтар қағанатты қатты әлсіретті. Елде мал індеттері, жұттар мен ашаршылық орын алды. Түрік қағанаты шекараларына шығыстан Қытайдың Сүй әулетінің (581–618 жж.) шабуылы күшейді. Бұл жағдайлардың барлығы 603 жылы Түрік мемлекетінің екі дербес қағанатқа – Шығыс және Батыс қағанаттарына бөлінуімен аяқталды.