ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 28.02.2019
Просмотров: 2067
Скачиваний: 1
1. Прадмет і задачы курса “Абслугоўванне карыстальнікаў”. Эвалюцыя яго праблематыкі і тэрміналогіі.
Асноўная задача і змест вучэбнай дысцыпліны «Абслугоўванне карыстальнікаў бібліятэк»:
Абслугоўванне карыстальнікаў бібліятэк разглядаецца не толькі ў кантэксце айчыннай рэчаіснасці, але і як глабальны прафесійны працэс ва ўмовах інфарматызацыі.
Асноўнай мэтай вучэбнай дысцыпліны з’яўляецца фарміраванне ў студэнта шырокіх прафесійных поглядаў, сучаснага прафесійнага мыслення, разумення сваёй прафесійнай місіі, глыбокай павагі да карыстальніка, адказнасці перад ім.
Вучэбная дысцыпліна абапіраецца на веды, назапашаныя айчыннымі і замежнымі спецыялістамі за ўвесь перыяд існавання курса «Абслугоўванне карыстальнікаў бібліятэк».
Абслугоўванне карыстальнікаў з’яўляецца тым ключавым, канчатковым працэсам бібліятэчна-інфармацыйнай дзейнасці, у якім праяўляюцца вынікі ўсіх іншых працэсаў і рэалізуюцца ўсе веды, навыкі і ўменні, асобасныя якасці бібліятэкара.
Падрыхтаваць спецыяліста, здольнага на высокім узроўні ажыццяўляць і ўдасканальваць гэты працэс – асноўная задача вучэбнай дысцыпліны.
У ёй разглядаюцца гістарычныя, тэарэтычныя, метадычныя, тэхналагічныя і арганізацыйныя аспекты абслугоўвання карыстальнікаў бібліятэк.
Эвалюцыю праблематыкі курса можна прасачыць на прыкладзе змен у яго назве і змесце падручнікаў
Сістэма бібліятэчнай адукацыі ў Беларусі бярэ свій пачатак з 1930-х гадоў. Аднак першыя навучальныя ўстановы сталі рыхтаваць бібліятэкараў у пасляваенныя гады. У 1944 годзе пры Мінскім педагагічным інстытуце імя М. Горкага быў створаны бібліятэчны факультэт.
Сярод іншых спецыяльных дысцыплін тут выкладаўся курс: «Работа з чытачамі». Стабільнага падручніка ў той перыяд яшчэ не існавала.
Першы падручнік быў створаны выкладчкамі Маскоўскага і Ленінградскага бібліятэчных інстытутаў толькі ў 1961 годзе.
У яго змесце знайшлі адлюстраванне працэсы, якія адбываліся ў тагочасным грамадстве:
-
ідэалагізацыя ўсіх бакоў жыцця грамадства,
-
падпарадкаванасць моцнаму адміністрацыйнаму і палітычнаму дыктату,
-
імкненне актыўна ўплываць на чытача і чытанне з мэтаю камуністычнага выхавання,
-
супрацьпастаўленне айчыннага і замежнага вопыту.
Але ўжо ў трэцім выданні падручніка «Работа с читателями» (1981 г.) былі значна пашыраны межы вувучаемага прадмета:
-
Павялічыўся раздзел, прысвечаны гісторыі вывучэння чытачоў.
-
Больш глыбока і дасканала разгледжаны метады вывучэння чытача.
-
Значная ўвага надавалася тэорыі чытацкай псіхалогіі.
-
Уключаны раздзел, у якім разглядаліся прафесійныя якасці бібліятэкара.
-
Упершыню гаварылася аб інфармацыйным абслугоўванні.
-
Мэтаю абслугоўвання было названа не камуністычнае выхаванне, а максімальнае задавальненне чытацкага попыту.
Усё гэта было абумоўлена значнымі зменамі ў грамадстве і прафесійным асяроддзі:
-
некаторым змягчэннем ідэалагічнага дыктату;
-
ажыўленнем міжнародных кантактаў;
-
развіццём сацыялогіі чытання, якая дала больш аб’ектыўнае ўяўленне аб чытачы;
-
узнікненнем першых прыкмет фарміравання інфармацыйнага грамадства;
-
усведамленнем значнасці і каштоўнасці інфармацыі.
Уплыў «перабудовы» і распаду СССР на змест і характар выкладання вучэбнай дысцыпліны.
Кардынальныя змены ў жыцці грамадства, якія адбыліся напрыканцы 1980-х – пачатку 1990-х гг., вымусілі асэнсаваць новую рэчаіснасць і адлюстраваць яе ў падручніках і іншых вучэбных матэрыялах для студэнтаў.
Адной з першых спроб увасаблення вынікаў такога асэнсавання стаў вучэбны дапаможнік, створаны выкладчыкамі кафедры бібліятэказнаўства нашага ўніверсітэта ў 1993 годзе.
Дзямешка, Л.А. Бібліятэчнае абслугоўванне: вучэбны дапаможнік / Л.А. Дзямешка, Н.У. Клімянкова, С.А. Паўлава. – Ч. 1–3. – Мінск: БДУ культуры і мастацтваў, 1993.
-
Перагледжана пытанне аб статусе бібліятэкі і бібліятэкара ў грамадстве;
-
Па-новаму сфармуляваны задачы, прынцыпы і функцыі абслугоўвання:
-
Падкрэсліваўся прыярытэт асобы чытача, яго права на свабодны доступ да інфармацыі;
-
Грунтоўна адлюстравана прафесіяграма бібліятэкара аддзела абслугоўвання;
-
Вывучэнне чытача і чытання пададзена з пункту гледжання сацыялогіі;
-
Узаемадзеянне бібліятэкара з чытачом разгледжана з пазіцый бібліятэчных зносін.
Библиотечное обслуживание: теория и методика: учебник / под. ред. А.Я.Айзенберга. – М.: Изд-во МГУК, 1996. – 200 с.
-
Па-новаму асэнсаваны прынцыпы ўзаемаадносін паміж чытачом і бібліятэкарам, падкрэслены дыялангічны характар іх зносін;
-
Падрабязна раскрыта роля бібліятэкі ў развіцці асобы;
-
Бібліятэчнае абслугоўванне разглядалась у кантэксце тэорыі сацыялізацыі;
-
Падкрэслівалась неабходнасць забеспячэння роўных магчымасцей доступу да інфармацыі;
-
Важнае месца займалі пытанні тэхнілогіі бібліятэчнага абслугоўвання
Бородина, В.А. Библиотечное обслуживание: учебно-методическое пособие / В.А. Бородина. – М. : ЛИБЕРЕЯ, 2004. – 168 с.
-
Адлюстроўваецца аўтарскі падаход да інтэрпрэтацыі тэорыі і методыкі абслугоўвання карыстальнікаў.
-
Перспектывы развіцця бібліятэчнага абслугоўвання вызначаюцца патрабаваннямі праектнай дзейнасці.
-
Аналізуюцца тэарэтыка-метадалагічныя асновы бібліятэчнага абслугоўвання: вызначэнне яго паняцця, функцый, прынцыпаў.
-
Разглядаюцца змены ў канцэптуальных падыходах да абслугоўвання карыстальнікаў.
-
Прыводзяцца разнастайныя структурна-лагічныя схемы, заданні, практыкумы.
-
У тэрмінасістэму курса ўводзяцца паняцці «кваліталогія» і «кваліметрыя».
Мелентьева, Ю.П. Библиотечное обслуживание: учебник / Ю.П. Мелентьева. – М.: «Изд-во ФАИР», 2006. – 256 с. – (Специальный издательский проект для библиотек).
-
Абслугоўванне падаецца як глабальны працэс з улікам міжнароднага вопыту.
-
Прыводзяцца дакументы, якія забяспечваюць прававое рэгуляванне абслугоўвання карыстальнікаў.
-
Распрацаваны канцэптуальныя асновы абслугоўвання на падставе канцэпцый чытача.
-
Прыярытэтныя накірункі абслугоўвання вызначаны з улікам міжнародных нормаў і сучасных тэндэнцый.
-
Узаемадзеянне бібліятэкара з карыстальнікам разглядаецца з улікам спецыфікі бібліятэчных зносін.
-
Абслугоўванне карыстальнікаў разумеецца як сацыякультурны працэс.
Дзямешка, Л. А. Абслугоўванне карыстальнікаў бібліятэк: вучэбны дапаможнік / Л.А.Дзямешка, С.А.Паўлава. – Мінск : БДУКМ, 2007. – 111 с.
-
Адлюстроўвае тэндэнцыі абслугоўвання карыстальнікаў у РБ.
-
Абапіраецца на айчынны, расійскі і сусветны вопыт абслугоўвання карыстальнікаў.
-
Разглядае змены, што адбыліся ў абслугоўванні карыстальнікаў ва ўмовах інфарматызацыі.
-
Утрымлівае не толькі тэарэтычную, але і метадычную частку: распрацоўку семінарскіх і практычных заняткаў.
-
Новае ў тэрмінасістэме курса
-
Побач з тэрмінам «чытач» сталі ўжывацца такія паняцці, як «карыстальнік», «абанент», «спажывец інфармацыі».
-
З’явіліся паняцці: «бібліятэчная паслуга», «бібліятэчна-інфармацыйнае асяроддзе».
-
Вызначыліся такія аспекты бібліятэчнага абслугоўвання, як «бібліятэчная канфлікталогія», «бібліятэчная этыка», «бібліятэрапія», «электронная дастаўка дакументаў», «віртуальная даведка», «віртуальная чытальная зала», «удалены доступ» і г.д.
2. Канцэпцыі чытання і іх уплыў на абслугоўванне карыстальнікаў бібліятэк.
У аснове той ці іншай канцэпцыі абслугоўвання карыстальнікаў бібліятэк, прынятай грамадствам у адпаведны перыяд яго развіцця, ляжаць адносіны да чытача, альбо тая ці іншая канцэпцыя чытача
Аскарова, В.А. Динамика концепции российского читателя (конец Х – начало XXI вв.). – СПб., 2003. – С.364
На протяжении всего времени развития России, как читающего государства «бытовали и сложно, часто конфликтно взаимодействовали четыре концепции читателя: консервативно-охранительная, либеральная, революционно-радикальная и коммерческая».
Кансерватыўна-ахоўваючая канцэпцыя чытача
Адносіны да чытача як да суб’екта выхавання; падзяленне кніг на карысныя і шкодныя; супрацьпастаўленне ведаў і веры, маральнасці; адносіны да чытання як да кантралюемай дзейнасці.
Ліберальная канцэпцыя чытача
Права чытача на свабоду доступа да ведаў. Прызнанне разнастайнасці чытацкіх патрэбнасцей, разуменне чытання як сродка развіцця асобы.
Рэвалюцыйна-радыкальная канцэпцыя чытача
Чытанне разглядалась як рэсурс радыкальнага пераўтварэння грамадства, сродак фарміравання рэвалюцыйнай ідэалогіі і радыкалізацыі народных мас.
Камерцыйная канцэпцыя чытача
Арыентацыя на чытацкі інтарэс, попыт, як на крыніцу камерцыйнай выгады. Кніга разглядаецца як спецыфічны тавар. Яе каштоўнасць вызначчаецца даходам ад продаж.
3. Канцэпцыі бібліятэчнага абслугоўвання, іх трансфармацыя на розных этапах развіцця бібліятэк.
Абапіраючыся на веданне канцэпцый чытача, можна вызначыць асноўныя канцэпцыі бібліятэчнага абслугоўвання: ідэялагічную, педагагічную, асветніцкую, сацыялізуючую і інфармацыйную. Кожная з іх панавала ў пэўны перыяд развіцця грамадства і атрымлівала рэалізацыю ў бібліятэках.
Лічыцца, што у аснове ідэялагічнай канцэпцыі бібліятэчнага абслугоўвання ляжыць, галоўным чынам, кансерватыўна-ахоўваючая канцэпцыя чытача. Ю.П.Меленц’ева адзначае, што ў ёй знаходзяць месца і некторыя палажэнні рэвалюцыйна-радыкальнай канцэпцыі. У аснове ідэалагічнай канцэпцыі абслугоўвання знаходзяцца адносіны да чытача як да суб’екта ўздзеяння, падзяленне кніг на карысныя і шкодныя, арганізацыя мэтанакіраванага кіраўніцтва чытаннем, фарміраванне праз кнігу і чытанне пэўнага светапогляду. Нельга пагадзіцца з Ю.П.Меленц’евай, што ідэалагічная канцэпцыя была характэрна толькі для савецкіх бібліятэк. Кожнае грамадства не мож існаваць без ідэалогіі. Неабходнасць ідэалагічнай работы зараз прызнаецца не толькі беларускімі, але і расійскімі палітыкамі і навукоўцамі. Іншая справа, што бібліятэка не павінна служыць толькі адной ідэалогіі, адной дактрыне, адной партыі. Яна інфармацыйна забяспечвае існаванне ўсіх сацыяльна карысных ідэалогій, найбольш актыўна даводзячы да карыстальнікаў ідэалогію сваёй дзяржавы. Дадзены падыход не супярэчыць нават самай ліберальнай канцэпцыі, бо прадугледжвае свабоду выбара твораў друку самай рознай ідэалагічнай афарбоўкі.
Педагагічная, выхаваўчая канцэпцыя абслугоўвання карыстальнікаў ставіць сваёю мэтаю фарміраванне шматбакова развітай асобы. Тут яна стасуецца з ліберальнай канцэпцыяй чытача ў частцы гуманістычных поглядаў на выхаванне. Але пэўны ўплыў на яе аказвае і кансерватыўна-ахоўваючая канцэпцыя, якая абгрунтоўвае неабходнасць мэтанакіраванага ўплыву на чытанне для захавання трывалых, устойлівых агульначалавечых каштоўнасцей. У сучасны момант набывае развіццё сацыяльна-педагагічны падыход да бібліятэчнага абслугоўвання і ў гэтым бачыцца найбольш значная перспектыва развіцця педагагічнай канцэпцыі.
У асветніцкай канцэпцыі абслугоўвання карыстальнікаў прысутнічае ўяўленне аб чытачы як поўнапраўным удзельніку працэса абслугоўвання, яго праве на свабоду і канфедэнцыяльнасць чытання. Усе гэтыя пастулаты ўласцівыя менавіта ліберальнай канцэпцыі чытача. Бібліятэка разглядаецца як сацыякультурны інстытут, асноўнай функцыяй якога з’яўляецца асветніцкая. Мэта бібліятэчнага абслугоўвання разглядаецца як узвышэнне чытацкіх патрэбнасцяў і максімальна поўнае іх задавальненне. Разам з тым, дадзеная канцэпцыя абслугоўвання не можа абыйсціся і без элементаў кансерватыўна-ахоўваючай канцэпцыі з яе імкненнем падзяліць кнігі на добрыя і дрэнныя, шкодныя і карысныя.
Сацыялізуючая канцэпцыя бібліятэчнага абслугоўвання грунтуецца на тэорыі сацыялізацыі асобы, якая была сфармулявана ў ХХ стагоддзі як альтэрнатыва тэорыі выхавання. Сутнасць тэорыі сацыялізацыі заключаецці ў тым, што фарміраванне асобы адбываецца не толькі ў педагагічна арганізаванай прасторы, напрыклад, у школе, але і ў шырокім і слаба кантралюемым сацыяльным асяроддзі. Адным з сацыялізуючых інстытутаў можа стаць бібліятэка, аказваючы інфармацыйную і маральную дапамогу асобе на ўсіх стадыях яе ўваходжання ў грамадства. Сацыялізуючая канцэпцыя разглядае карыстальніка як актыўнага ўдзельніка працэса абслугоўвання. Бібліятэкар паважае яго права на свабоднае, індывідуальнае развіццё, на атрыманне поўнай і даступнай інфармацыі, арганізуе зносіны з ім на падставе правілаў бібліятэчнай этыкі. Адбываецца ўзмацненне асобы за кошт авалодання ведамі, інфармацыяй па важнейшых праблемах сацыялізацыі: фарміраванні светапогляду, выбары прафесіі і прафесійным росце, стварэнні сям’і, выхадзе на пенсію і г.д. Сацыялізуючая канцэпцыя абапіраецца на ліберальную канцэпцыю чытача і ўзаемадзейнічае з асветніцкай, педагагічнай і інфармацыйнай канцэпцыяй абслугоўвання.
Інфармацыйная канцэпцыя абслугоўвання карыстальнікаў таксама абапіраецца на ліберальныя каштоўнасці: свабоду доступу да інфармацыі, самакаштоўнасць ведаў і асобы. Можна сказаць, што ў інфармацыйнай канцэпцыі абслугоўвання ліберальная канцэпцыя чытання ўзмацнаяцца сучаснымі інфармацыйнымі тэхналогіямі, якія здольны забяспечыць сапраўды неабмежаваны доступ да інфармацыі ўсіх колаў насельніцтва. Рэалізацыя гэтай канцэпцыі накіравана на скасаванне ўсіх барьераў і абмежаванняў, стварэнне камфортнага інфармацыйнага асяроддя і ліквідацыю інфармацыйнай няроўнасці розных сацыяльных груп. Адной з асноўных задач у межах канцэпцыі бачыцца фарміраванне інфармацыйнай культуры карыстальнікаў бібліятэк, што спрыяе іх больш актыўнаму ўваходжанню ў інфармацыйнае грамадства.
У розных тыпах бібліятэк найбольш поўна рэалізуецца тая ці іншая канцэпцыя абслугоўвання:
У навуковых – інфармацыйная
У дзіцячых – педагагічная, асветніцкая
У юнацкіх – сацыялізуючая і асветніцкая
У публічных – педагагічная, асветніцкая, інфармацыйная, сацыялізуючая
У вучэбных – інфармацыйная, педагагічная, сацыялізуючая
Але ва ўсіх тыпах бібліятэк так, альбо інакш прысутнічаюць яны ўсе разам.
Трансфармацыя канцэпцый
У сваім даследаванні «Дынаміка канцэпцый расійскага чытача (канец X – пачатак XXI ст.)» (СПб., 2003) В.Я.Аскарава вызначае чатыры канцэпцыі чытача: кансерватыўна-ахоўваючую, ліберальную, рэвалюцыйна-радыкальную і камерцыйную. Кожная з іх прайшла адпаведны шлях развіцця, і ў розныя гістарычныя перыяды галоўнай станавілася тая канцэпцыя, якая найбольш поўна адпавядала сацыяльнай і культурнай сітуацыі ў грамадстве. Так, у перыяд ліберальных рэформ панавала ліберальная канцэпцыя чытача, у перыяд рэакцыі і падаўлення вольнадумства ўмацоўвала свае пазіцыі кансерватыўна-ахоўваючая канцэпцыя, у часы станаўлення і развіцця рынкавых адносін развівалась камерцыйная канцэпцыя, напярэданні і падчас рэвалюцыйнай сітуацыі яскрава праяўлялась рэвалюцыйна-радыкальная канцэпцыя. Але ўсё гэта не перашкаджала ім існаваць побач, канфліктаваць і ўзаемадзейнічаць.