3) спантаннасць (непадрыхтаванасць) маўлення: у адрозненне ад кніжных стыляў размоўнае выказванне, як правіла, будуецца без папярэдняй падрыхтоўкі, фактычна фарміраванне думкі і прамовы адбываецца адначасова;

4) адсутнасць строгай лагічнасці: гэта адметная рыса вынікае з папярэдняй – спантаннасці маўлення. Менавіта непадрыхтаванасць часцей за ўсё з’яўляецца прычынай непаслядоўнага выкладу інфармацыі, пераскоквання з адной тэмы на другую;

5) суб’ектыўнасць ацэнак: прамоўца можа выказваць свае думкі аб прадмеце маўлення, выяўляць свае адносіны да інфармацыі, якую ён паведамляе.

Моўныя сродкі гутарковага стылю таксама вызначаюцца пэўнымі асаблівасцямі.

На лексічным узроўні:

– вельмі часта выкарыстоўваецца размоўна-бытавая лексікіа (велізарны, чысцюткі, шкандыбаць);

– характэрным з’яўляецца ўжыванне дыялектных, прастамоўных слоў, жарганізмаў, прафесійнага слэнгу;

– семантычныя сцяжэнні: тушанае мяса – тушонка, нацыянальная бібліятэка – нацыяналка, заліковая кніжка – залікоўка.

Сустракаюцца адхіленні ад літаратурнай нормы ў пастаноўцы націску, у вымаўленні, ва ўтварэнні формаў слова. Сінтаксіс гутарковага стылю вызначаецца шырокім ужываннем аднасастаўных, няпоўных, эліптычных сказаў. Рэдка выкарыстоўваюцца дзеепрыметныя звароты.

34.Мастацкі стыль.

Мастацкі стыль выяўляецца ў першую чаргу ў мастацкай літаратуры, а таксама з гэтым стылем цесна звязаныя і многія іншыя сферы культурнага жыцця: тэатры, кіно, музеі, выставы, экскурсіі. Нярэдка ў гэтых выпадках ён мяжуе з публіцыстычным стылем. Вылучаюцца тры разнавіднасці стылю: 1) вершаваная мова; 2) мова драматургіі;
3) мастацкая проза.

Мастацкі стыль вылучаецца асаблівасцю адзінства камунікатыўнай і эстэтычнай функцыі. У ім ствараецца славесны малюнак, які не толькі нясе нейкую інфармацыю, але і выконвае задачу эмацыянальна-вобразнага ўздзеяння на думкі і пачуцці чытача .

Прыкметы гэтага стылю:

эмацыянальнасць;

экспрэсіўнасць;

вобразнасць;

стылістычная незамкнёнасць;

індывідуальнасць аўтара.

Моўныя сродкі мастацкага стылю – гэта ў першую чаргу тропы (метафара, метанімія, сінекдаха, алегорыя, гіпербала, літота, параўнанне, увасабленне, эпітэт і інш.) і фігуры маўлення (анафара, антытэза, градацыя, інверсія, паралелізм, рытарычнае пытанне і інш.).

35.Публіцыстычны стыль.

Публіцыстычны стыль адлюстроўваецца ў мове грамадска-публі-цыстычнай літаратуры, сродках масавай інфармацыі, сходах, мітынгах і пад.

Яго задача – паведамляць грамадскую інфармацыю, уздзейні-чаць на свядомасць і эмоцыі мас, фарміраваць грамадскую думку.

Вылучаюць разнавіднасці гэтага стылю: 1) прамоўніцкі, 2) радыё-журналісцкі, 3) газетна-публіцыстычны.

Стылявыя рысы:

лагічнасць выкладу;

эмацыянальнасць;

ацэначнасць;

сумяшчэнне экспрэсіі і стандарту;

закліковасць;

---

вобразнасць.

Моўныя сродкі публіцыстычнага стылю

На лексічным узроўні:

– грамадска-палітычная, эканамічная, агульнакультурная лексіка;

– спалучэнне ўрачыстай лексікі з размоўнай;

– умеранае ўжыванне вобразных сродкаў, характэрных для мастацкага стылю;

– газетная вобразнасць, фразеалагізмы, «крылатыя выразы», моўная гульня, каламбуры.

На марфалагічным узроўні:

– шырокае выкарыстанне дзеясловаў у форме 1-й і 2-й асобы з займеннікамі;

– форма загаднага ладу дзеяслова выкарыстоўваецца як сродак прыцягнення ўвагі суразмоўцы (чытача): паглядзіце, успомніце, давайце падумаем, звярніце ўвагу;

– цяперашні час дзеяслова выкарыстоўваецца для паведамлення аб падзеях, запланаваных на будучы час: На наступным тыдні адкрываецца кніжны кірмаш;

– формы адзіночнага ліку часта выкарыстоўваюцца ў значэнні множнага: наш чалавек заўсёды адрозніваецца кемлівасцю (слова ‘чалавек’ ужыта ў значэнні ’людзі’).

На сінтаксічным узроўні:

– актыўнае выкарыстанне эмацыянальна- і экспрэсіўна-афарбаваных канструкцый: клічных, пытальных і пабуджальных сказаў, звароткаў, рытарычных пытанняў, лексічных і сінтаксічных паўтораў і інш.;

– імкненне да экспрэсіі абумоўлівае ўжыванне канструкцый з гутарковай афарбоўкай: інверсій, бяззлучнікавых сказаў, эліптычных сказаў (сказаў з прапушчанымі членамі);

– абмежаванае выкарыстанне дзеепрыметных і дзеепрыслоўных зваротаў.

36.Навуковы стыль.

Навуковы стыль выкарыстоўваецца ў сферах навукі, адукацыі, вытворчасці, тэхнікі і інш. Ён рэалізуецца ў кніжных спецыялізаваных тэкстах розных жанраў, вусных выступленнях на навуковыя тэмы.

Задача навуковага стылю – паведаміць навуковую інфармацыю, растлумачыць яе, прадставіўшы сістэму навуковай аргументацыі.

Навуковы стыль мае наступныя разнавіднасці: уласна навуковы, навукова-вучэбны, навукова-папулярны, навукова-тэхнічны, навуко-ва-даведачны.

Разнавіднасці навуковага стылю

уласна навуковы

навукова-вучэбны

навукова-даведачны

навукова-тэхнічны

навукова-папулярны

Для яго характэрны наступныя стылявыя рысы:

– абстрактнасць;

– дакладнасць;

– маналагічнае маўленне;

– аб’ектыўнасць;

– аргументаванасць;

– абдуманасць выказванняў;

– лагічнасць;

– імкненне да нармаванай мовы.

Моўныя сродкі навуковага стылю

На лексічным узроўні:

– насычанасць тэрмінамі;

– абстрактныя назоўнікі (закон, лік, уласцівасць), аддзеяслоўныя назоўнікі са значэннем дзеяння (перапрацоўка, выкарыстанне);

– выкарыстанне слоў у прамым значэнні, адсутнасць вобразнасці;

– частае выкарыстанне лексічных сродкаў, якія ўказваюць на сувязь і паслядоўнасць думак (спачатку, перш за ўсё, па-першае, наадварот, таму і пад.).

На марфалагічным узроўні:

– рэдкае выкарыстанне ўласных займеннікаў я і ты, а таксама дзеясловаў у форме 1-й і 2-й асоб адзіночнага ліку;

---

– спецыяльныя прыёмы аўтарызацыі; аўтарскае «мы» (так званае «мы-сціпласці»), няпэўна-асабовыя і безасабовыя канструкцыі (Лічаць, што..; Вядома, што ...);

– шырокае выкарыстанне назоўнікаў з абстрактным значэннем з суфіксамі -нн-, -енн- (-энн), -анн-: абнародаванне, дазнанне, адкліканне, адчужэнне, акрэдытаванне, апазнанне, звальванне, накрыванне, забяганне, разгінанне і інш., а таксама з суфіксам -цыj-: асацыяцыя, датацыя, дэкларацыя і пад.;

– частае «нанізванне» роднага склону назоўнікаў: Дэвальвацыя адбываецца шляхам афіцыйнага паніжэння курса нацыянальнай валюты ў адносінах да золата, серабра, якой-небудзь замежнай валюты ў адпаведнасці з абясцэньваннем грашовых знакаў, якое адбылося, пры гэтым ранейшыя грашовыя знакі застаюцца ў абароце (скрытая дэвальвацыя);

– шырокае ўжыванне дзеясловаў у 3-й асобе цяперашняга часу, паколькі навуковы выклад грунтуецца на ісцінах, аксіёмах аб’ектыўнага асяроддзя, ён абстрагаваны ад канкрэтнага, актыўнага дзеяння ці руху: Адзыўная грамата падпісваецца кіраўніком і замацоўваецца подпісам міністра замежных спраў дзяржавы, якая прызначыла дыпламатычнага прадстаўніка, і накіроўваецца кіраўніку той дзяржавы, пры якой ён акрэдытаваны;

– прыметнікі ў навуковых тэкстах уваходзяць у асноўным у склад тэрміналагічных словазлучэнняў і выконваюць інфармацыйную ці класіфікацыйную функцыю. Напрыклад: Кадастр – сістэматызаваны збор звестак; цана – грашовае выяўленне кошту адзінкі тавару (прадукцыі вырабаў, паслуг і інш.). Асноўныя віды цэн: адпускныя, закупачныя, рознічныя цэны. Цана можа быць свабодная, фіксаваная, дагаворная. Адрозніваюць таксама цэны: прэйскурантныя, намінальныя, пакупніка або прадаўца, зменныя, даўгачасныя, эластычныя і інш.

На сінтаксічным узроўні:

– ужыванне складаных сказаў з выкарыстаннем злучнікаў, якія ўказваюць на суадноснасць з’яў;

– адсутнасць клічных сказаў, рэдкае выкарыстанне пытальных сказаў;

– частае выкарыстанне цытат, спасылак;

– выкарыстанне дзеепрыметных і дзеепрыслоўных зваротаў;

38.Афіцыйна-справавы стыль.

Афіцыйна-справавы стыль выкарыстоўваецца ў афіцыйных зносі-нах паміж людзьмі, арганізацыямі, краінамі.

Афіцыйна-справавы стыль дапамагае выконваць наступныя задачы: паведамляць афіцыйную дзелавую інфармацыю, пабуджаць да нейкіх дзеянняў у галіне вытворчасці, палітыкі і т.п., рэгуляваць афіцыйныя зносіны паміж людзьмі, арганізацыямі, краінамі.

Вылучаюць тры разнавіднасці гэтага стылю:

1 Афіцыйна-канцылярскі. Сфера яго выкарыстання – разнастай-ныя адміністрацыйна-ведамасныя, вытворчыя зносіны. Віды дакументаў: уставы, дамовы (дагаворы), загады, распараджэнні, заявы, характарыстыкі, даверанасці, распіскі. Віды дакументаў гэтага падстылю ў найбольшай ступені адрозніваюцца паміж сабой у кампазіцыйных, стылістычных і моўных адносінах. Вусныя формы: даклады, выступленні, службовая тэлефонная размова, вуснае распараджэнне.

---

2 Уласна заканадаўчы. Выкарыстоўваецца ў юрыдычнай сферы. Віды дакументаў: законы, указы, цывільныя (грамадзянскія), угалоўныя і іншыя акты дзяржаўнага значэння. Асноўная вусная форма – судовая прамова. Юрыдычныя дакументы вылучаюцца большай стылістычнай і моўнай аднароднасцю, чым дакументы іншых падстыляў.

3 Дыпламатычны. Выкарыстоўваецца ў галіне міжнародных зносін, таму цесна звязаны з палітычным жыццём грамадства. Віды дакументаў: міжнародныя дамовы, пагадненні, канвенцыі, мемарандумы, ноты, камюніке і інш. Вусныя формы малаўжывальныя.

Да стылявых рыс афіцыйна-справавога стылю можна аднесці наступныя:

1) доказнасць – праяўляецца перш за ўсё ў наяўнасці дакладных, бясспрэчных фактаў, лічбавых паказчыкаў, у выкарыстанні стандартных фармулёвак, пазбаўленых двухсэнсоўнасці, паралельных сінтаксічных канструкцый, якія аблягчаюць успрыняцце тэксту;

2) аб’ектыўнасць ацэнак і нейтральнасць выкладу фактаў (паколькі звязаны з прававымі нормамі жыцця грамадства);

3) інфармацыйнасць і ў той жа час кароткасць, якія падмацоўваюцца наяўнасцю дадатковых неабходных звестак, што ідуць, напрыклад, як дадатак да афіцыйнага пісьма;

4) лагічнасць і паслядоўнасць выкладу, яснасць, адсутнасць двухсэнсоўнасці, пераканаўчасць;

5) адназначнасць чытання (адсутнасць двухсэнсавасці);

6) сцісласць, кампактнасць выкладу, эканомнае выкарыстанне моўных сродкаў;

7) адсутнасць эмоцый, наяўнасць своеасаблівага этыкету, што мае надзвычай важнае значэнне для афіцыйнай карэспандэнцыі, якая з’яўляецца асноўным сродкам сувязі прадпрыемства, установы і г.д. з навакольным светам. Напрыклад, клічнік пасля звароту падкрэслівае значнасць і афіцыйнасць пісьма: Паважаныя калегі! Выкарыстанне пабочных канструкцый са значэннем эмоцый пазбаўляе выклад катэгарычнасці. Параўн.: Мы вымушаны Вам адказаць. – На жаль, мы вымушаны Вам адказаць. У адпаведнасці з этыкетам замест займенніка я выкарыстоўваюцца пасіўныя канструкцыі: я выканаў – мною выканана. Рэдка ўжываецца займеннік ён. Параўн.: Да нас прыехаў прафесар Іваноў. Прафесар зараз прачытае нам лекцыю.... Займеннік Вы заўсёды выкарыстоўваецца са значэннем пашаны, павышанай увагі: Як Вам ужо вядома, мы вельмі зацікаўлены ў Вашай прадукцыі;

8) стандартнае размяшчэнне матэрыялу, нярэдка па абавязко-вай форме. Адметнай рысай стылю з'яўляецца высокая ступень стандартызацыі, якая закранае як форму дакумента, так і моўныя сродкі. У афіцыйна-справавым стылі шырока выкарыстоўваюцца так званыя канцылярскія штампы. Штамп – моўны зварот, які шматразова паўтараецца, шаблонны, трафарэтны, зацяганы выраз з цьмянай экспрэсіўнасцю: дагаворныя бакі, узяць на кантроль і г.д.;

9) слабая індывідуалізацыя стылю;

10) абмежаванасць тэм.

39.Моўныя асаблівасці афіцыйна-справавога стылю.

---

На лексічным узроўні:

– ужыванне поўных найменняў, дакладных дат;

– шырокае выкарыстанне кніжнай лексікі;

– назвы людзей даюцца па іх спецыяльнасці або пасадзе: майстар фармавальнага цэха, кліент, арандатар, кватэранаймальнік, ісцец, сведка, падрадчык, усынавіцель, спажывец, пацыент, аўтар, наведвальнік, грамадзянін, пакупнік, слухач, глядач, чытач;

– выкарыстанне слоў у прамым значэнні;

– адсутнасць экспрэсіўнай і ацэначнай лексікі;

– наяўнасць стандартных зваротаў, моўных штампаў;

– абмежаваныя магчымасці сінанімічнай замены, частыя лексічныя паўторы, якія дапамагаюць пазбегнуць няправільных тлумачэнняў: Устанаўленне, замена і перагляд нормаў працы ажыццяўляюцца наймаль-нікам з удзелам прафсаюзаў. Аб устанаўленні, замене і пераглядзе нормаў працы работнікі павінны быць азнаёмлены не пазней чым за адзін месяц;

– выкарыстанне абрэвіятур, складанаскарочаных найменняў дзяржаў-ных устаноў, арганізацый, таварыстваў, партый, абумоўленае імкненнем да сцісласці: Мінфін, Мінюст, АТН, АДСС (адзіная дзяржаўная сістэма справаводства). У пісьмовай форме выкарыстоўваюцца шматлікія графічныя скарачэнні: нам. (намеснік), др. арк. (друкаваны аркуш), ф-ка (фабрыка);

– ужыванне слоў, не прынятых у іншых стылях: вышэйпамянёны, вышэйадзначаны, паскаральнасць, неліквіднасць і г.д. Да іх належаць таксама ўстойлівыя словазлучэнні: касацыйная скарга, акт непадпарадкавання, падпіска аб нявыездзе, мець значэнне, займаць пасаду і інш.

На марфалагічным узроўні:

– рэдкае выкарыстанне асабовых займеннікаў;

– шырокае ўжыванне інфінітываў (упаўнаважыць, забяспечыць, зацвердзіць, прыняць). Даволі часта пры інфінітывах ужываюцца словы неабходна, абавязаны, мае права і пад.: Фінансаванне названага мерапрыемства неабходна здзейсніць за кошт сродкаў...;

– замест дзеясловаў ужыванне сінанімічных спалучэнняў назоўніка з дзеясловам: дапамагчы – аказаць дапамогу, праверыць – правесці праверку, адрамантаваць – выканаць рамонт;

– частае выкарыстанне дзеясловаў цяперашняга часу ў значэнні па-стаяннага дзеяння, якое неабходна выконваць (Суб’екты прадпрымаль-ніцкай дзейнасці, якія ўчынілі эканамічныя правапарушэнні, нясуць (= па-вінны несці) адказнасць на падставе актаў заканадаўства);

– нанізванне формаў роднага склону назоўнікаў: парушэнне пункта 1 Указа парадку афармлення дагавора...;

– складаныя злучнікі і адыменныя прыназоўнікі: у выніку таго што, дзякуючы таму што; на працягу; за выключэннем; разам з тым; з мэтай; па лініі; у адпаведнасці з; пры дапамозе; шляхам; згодна з; у святле;

– распаўсюджаны аддзеяслоўныя назоўнікі на -нне, -ццё, -ка з прэфіксам не (ня) і інш.: выкананне, павелічэнне, парушэнне, выкрыццё, развіццё, непастаўка, недагляд;

– ужыванне складаных слоў, утвораных спосабамі аснова- і словаскладання: правапарушэнне, падаткаабкладанне, землекарыстанне, непрацаздольнасць, матэрыяльна-тэхнічны, малазабяспечаны.

---

Смотрите также файлы

• ЭТ.doc

• история.doc

• беларусский язык-лексика.doc

• Шпоры по КИТ.doc

• Bel.mova.dapamozhnik.doc