Файл: Дрісті мазмны Геоморфология туралы тсінік.doc

Практикалық сабақ мазмұны

Орографиялық картаны және атласты пайдаланып дүние жүзілік контур картаға төменде берілген номенклатура бойынша дүние жүзі мұхит түбінің рельеф формаларын шартты белгілермен сал.

Атлант мұхиты.

Жоталар Қазан шұңқырлар Шұңғымалар

Африкандық- Антарктикалық Ангола Пуэрто-Рико

Кит Аргентина Романш

Рейкъянес Африкандық-Антарктикалық Солтүстік-Сандвичев

Солтүстік-Атлант Бразилия

Оңтүстік –Атлант Гвиана Үстірттер

Оңтүстік- Антиль Кап Бермуд

Солтүстік-Американдық Гвиней

Солтүстік-Африкандық Риу-Гранди

Үнді мұхиты.

Жоталар ,көтерілу Қазан шұңқырлар Үстірт

Араб- Үнді Австралия-Антарктикалық Крозе

Шығыс-Үнді Батыс-Австралия Шұңғыма

Батыс-Үнді Корозе Ява

Кергелен Мадагаскар

Орталық Үнді Сомали

Автралия-Антарктика Орталық Үнді

көтерілуі

Тынық мұхиты.

Жоталар,көтерілулер Қазан шұңқырлар Шұңғымалар

Шығыс-Тынық мұхиты Беллинсгаузен Алеут

көтерілуі Перуан Бугенвиль

Гавай Солтүстік-Шығыс Кермадек

Император таулары Солтүстік-Батыс Курил-Камчатка

Лайн Филиппин Мариан

Туамоту Орталық Перуан-Чили

Оңтүстік- Тынық мұхит Чили Тонга

көтерілуі Оңтүстік Филиппин

Жапон

Солтүстік Мұзды мұхиты.

Жоталар Үстірт Шұңғымалар

Гаккель Норвег Бофорт

Ломоносов Макаров

Менделеев Нансен.

Әдістемелік нұсқау:Контур картаға тапсырмада берілген мұхит түбі рельефінің номенклатурасын пайдаланып, атластан тауып шартты белгі бойынша салынады.

Әдебиет:

Г.Ж.Абдушева Жертану практикумы. Орал, 2004. 38 бет.
№ 8 практикалық сабақ

Тақырып: Флювиальды рельеф.

Мақсаты:Меандр, жайылма, терраса, өзен аңғарының құрлысымен танысу.

Практикалық сабақ мазмұны

1.Дәптерлеріңе меандрланатын өзеннің арна бөлігіннің схемасын сал. Осы схемаға шартты белгі арқылы мына элементтерді көрсет: иірім, сумен шайылатын жаға, арна маңы қайраңы, вал, стержендік ағыс, иірім түбіндегі ағыс, өзен ағысының бағыты.

---

3. 
   24- суретті пайдаланып жайылманың типін анықта, қалыптасуын түсіндір.(опырылған, сегменттік, қатар-жалды)
   

3.Дәптерлеріңе өзен аңғарының көлденең қима схемаларын сал және оларға қысқаша сипаттама бер. Террасалардың типін анықта (аккумклятивті, цокальды, эрозионды).

Карст рельефінің таралу аудандары.

Европа Азия

1.Альпы 16.Дунай ойпаты 1.Алтай 11.Становой үст.

2.Апенин 17.Донецк бұйраты 2.Аравия түбегі(бат) 12.Сихотэ-Алинь

3.Балкан түбегі 18.Кавказ 3. Гималай 13.Минусинк

4.Британ аралдары 19.Прибалтика 4. Гиссар жотасы қазан шұңқыры

5.Валдай қыраты 20.Волга маңы қыраты 5. Загрос тауы 14.Шань таулы

6.Готланд аралы 21.Орта орыс қыраты 6.Үндіқытай түбегі үстірті

7.Карпат 22. Урал 7.Копетдаг 15. Оңтүстік Қытай

8.Қырым таулары 23.Уфа үстірті 8. ҮлкенЗонд аралдары

9.Кама-Чусовая өз. аңғ. 24.Орталық массив 9.Лена –Алдан үстірті

10.Онега- Солт.Двина өз. аңғ. 25.Оңтүстік Швеция 10.Кіші Балхаш

11.Пеннин таулары 26Эланд аралы.

12.Пиреней түбегі

13.Подольск қыраты

14.Москва маңы

15.Польесе

Солтүстік және Орталық Америка Африка

1.Аппалач тауы 1.Атласс тауы 4.Оңт.Африка

2.АҚШ:Кентукки, Индиана, 2. Ливия шөлі (солт.) 5.Занзабар,

Миссури штаттары. 3. Сомали түбегі Мадагаскар ар.-ры

Флорида, Юкатан,Теннесси, Австралия

Нью-Мехико аралдары. 1.Голубые тауы

3. Багам, Бермуд, Куба, 2.Нулларбор жазығы

Ямайка аралдары 3. Жаңа Зеландия, Тасмания аралдары.

Оңтүстік Америка

Анды тауы.
Тақырып: Көшкін рельеф.

Мақсаты:Көшкіннің құрлысымен танысу.



Әдістемелік нұсқау:Дәптерге тапсырмада берілген суреті салып, көшкін құрылысмен танысып, қысқаша сипаттама беріледі.
Солтүстік Америка.

Мұздану орталықтары:Кордильер, Киватин (62ºс.е. 98ºб.б.), Лабрадор (59ºс.е. 69ºб.б).

Мұзданудың максимальдық оңтүстік шекарасы: Флаттери мүйісінен шығысқа қарай Грейт-Фолскқа--- Миссури өзенімен Миссисипи өзенінің оң жақ жағалауымен Огайо өзенінің сағасына---Уилингке----Онтарио көлінің оңтүстік бөлігімен---Хорнелге----Хорнелден Нью-Йорктің солтүстігінен өтеді.(Алясканың солтүстік бөлігі мұзбен жабылған жоқ).

---

Евразия.

Мұздану орталықтары: Британ, Скандинавия, Солтүстік- Урал, Жаңа жер, Таймыр, Норильск.

Мұзданудың максимальдық оңтүстік шекарасы:Бристоль шығынағынан---Темза өзенімен---Орта –Герман таулары(Рейн сланец тауы, Гарц, Тюринген орманы, Руда тауы,Судет)---Карпат етгімен---Луцк---Сарны---Словечна---Житомир---Днепр өзенімен---Орели өзені сағасы---шұғыл солтүстікке қарай Орта орыс қыратының батыс бөлігімен Брянскге дейін,оңтүстікке қарай Козельск---Белева---Тула---Орта орыс қыратының шығыс бөлімен (Епифань, Елец) Хопра және Медведица өзендерінің құяр сағасына дейін---Волга маңы қыратының батыс бөлігімен солтүстікке қарай Пенза арқылы Волганы кесіп өтіпСура өзеніне---Киров қаласы---Урал тауы 62ºс.е. ---солтүстікке қарай Конда өзені---Демьянки өзені сағасы(Ертіс салассы)---Үлкен Юган өзенінің жоғарғы бөлігі—Кішкене Юган өзенінің жоғарғы бөлігі---Обь өзені Ваха өзені сағасы---оңтүстікке қарайСым өзені бастауы---Енисей өзені---Тунгуска өзені бастауынан жоғары---Марха және Оленек өзендерінің жоғарғы бөліктерімен өтеді.

Әдістемелік нұсқау:Тапсырмада берілген номенклатура бойынша контур картаға Солтүстік Америка және Евразия материгінде тараған төрттік дәуірдегі мұз басу кезеңінің оңтүстік шекарасын түсіріледі, сұрақтарға жауап беріледі.

Әдебиет:

Г.Ж.Абдушева Жертану практикумы. Орал, 2004. 44-45 бет 1 тапсырма.
№13 практикалық сабақ

Тақырып: Тоң рельефі.



35 сурет. Жердің мәңгі тоң облыстары.

1-мұз жабыны және мәңгі тоң облысы, 2-жер қабығының маусымдық қату облысы,3-жер қабығының қысқа мерзімді қату облысы.

Тақырып: Эолды рельеф.





Әдістемелік нұсқау:Дәптерге тапсырмада берілген эолды рельеф формаларының типтерін көрсеткен суретті салып, олардың дамуына қысқаша сипаттама беріледі.



37 сурет .Жағалар типтері.

Сарқырамалар	Құлау биіктігі, м	Орналасқан жері
Евразия Бьельвефосс Гаварни Штаубах Герсоппа Илья Муромец	886 422 298 252 141	Бьельвефосс өз.(Норвегия) Гав-де-Гаварни өз. (Франция) Вейсе-Лючине өз. (Швейцария) Шаравати өз.( Индия) Итуруп аралы (Россия)
Африка Тугела Каламбо Ауграбис Виктория Мерчисон	933 427 146 120 120	Тугела өз.(ЮАР) Каламбо өз (Танзания-Замбия Оранжевая өз.(ЮАР) Замбези өз. Виктория- Нил (Уганда)
Солтүстік Америка Йосемит Рибсон Аппер- Йосемит	727,5 484 43,5	Мерсед өз.(АҚШ) “ “ Йосемите өз. (АҚШ)
Оңтүстік Америка Анхель Рорайма Текандама	1054 457 137	Чурун өз.(Венесуэла) Потаро өз.(Гайана) Богота өз. (Колумбия)
Австралия- Мұхит Сатерленд Уолломомби	580 519	Артур өз.(Жаңа Зеландия) Маклей өз.(Австралия Одағы)

---

Жер шарында қазіргі заманғы мұздықтардың таралуы.

Ауданы Мұздық ауданы, км² Ауданы Мұздық ауданы, км²

Арктика Азия

Гренландия 1 802 600 Кавказ 1 800

Канада архипелагы 155 000 Сибирь(Таймыр, Становой,

Шпицберген 58 000 Верхоянск,Черск жоталары) 477

Ян-Майен 117 Коряк таулы үстірті 180

Исландия 11 785 Камчатка 866

Жаңа Жер 23 900 Алтай-Саян 914

Франц-Иосиф жері 14 360 Иран-Кіші –Азия 100

Солтүстік Жер 16 908 Тянь-Шань, Памир 20 375

Арктиканың т.б. арлдары 768 Гиндукуш,Каракорум,Гималай 57 285

------------------------------------------------ Тибет таулы үстірті 32 150

2 083 438 -------------------------------------------------------

114 147

Европа Мұхит

Пиренеи 30 Жаңа Гвинея 15

Альпы 3 600 Жаңа Зеландия 1 000

Скандинавия 5 000

Урал 25

8 655 1 015

Солтүстік Америка Африка

Аляска 52 000 Кения, Килиманджаро,

Канаданың континентальды бөлігі 15 000 Рувензори таулары. 23

АҚШ және Мексика 661

------------------------------------------------------------

67 661

Солтүстік Америка 25 000

Жер шарында мұздықтардың таралуының жалпы ауданы 15 503 939
31кесте.Мұздықтардың көлемі.

Мұздық орталықтары	Максимальды	Қазіргі заманғы
	Мұздық, км²	Мұздық, км²
Солтүстік Америка Европа Азия Оңтүстік Америка Африка Австралия және Жаңа Зеландия Антарктида	17 895 000 6 349 890 7 714 315 940 000 515 66 500 13 210 000	67 661 8 655 114 147 25 000 23 1 015 10 204 000

Дүние жүзінің ірі шөлдері.

Атауы.	Орналасқан жері.	Термиялық типі.	Литологиялық сипаты.
1.Қарақұм 2.Қызылқұм 3.Үстірт-Маңғышылақ 4.Алашань 5.Гоби 6.Такла-Макан 7.Дешти-Маркох 8.Дешти-Лут 9.Дешти-Кевир 10.Регистан 11.Үлкен Нефуд 12.Кіші Нефуд 13.Руб-эль-Хали 14.Сирия 15.Тар.(Тхар) 16.Сахара 17.Ливия 18.Нубия 19.Аравия 20.Намиб 21.Карру 22.Мохаве 23.Сонора 24.Атакама 26.Үлкен Құмды шөл 27.Үлкен Виктория шөлі 28.Симпсон	Түркіменстан Өзбекстан-Қазақстан Қазақстан Қытай Монгол-Қытай Қытай Ауғанстан Иран Иран Ауғанстан Сауд Аравиясы Сауд Аравиясы Оман, Сауд Аравиясы Сирия, Ирак, Иордания, Сауд Аравиясы Үндістан,Пакистан Марокко,Алжир,Ливия, Мавритания,Нигер,Чад, Мали,Египет,Тунис, Судан. Ливия,Египет,Судан Судан Египет Намибия ОАР АҚШ Мексика Чили Австралия Австралия Австралия	Қоңыржай Қоңыржай Қоңыржай Қоңыржай Қоңыржай Қоңыржай, субтропикке өтпелі субтропиктік субтропиктік субтропиктік субтропиктік тропикалық тропикалық тропикалық тропикалық тропикалық тропикалық тропикалық тропикалық тропикалық тропикалық тропикалық субтропиктік тропикалық тропикалық тропикалық тропикалық тропикалық	құмды, сазды құмды, сазды, тасты гипсты, тасты құмды, сазды тасты, сазды құмды тасты, құмды, сазды сазды, тасты сазды, құмды құмды құмды, тасты құмды құмды құмды құмды тасты, құмды, сазды құмды, тасты тасты,құмды тасты солтүстігі-құмды, оңтүстігі-тасты тасты тасты, сазды тасты құмды, тасты тасты, сазды құмды солтүстігі-тасты,ортасы-құмды, оңтүстігі-сазды.

---

---