«М.Х. Дулати атындағы Тараз өңірлік университеті» КЕ АҚ

Ұстаз институты
Қазақ тілі мен әдебиет пәнінің мұғалімдерін даярлау кафедрасы

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Ежелгі және хандық дәуір әдебиеті пәні бойынша
Тақырыбы XV ғасырдағы тарихи-әлеуметтік жағдайдың әдебиетке тигізген ықпалы
Білімгер Уразбаева Аружан ___ Тобы__КЯ 21-3 ___________________

/аты-жөні/ /қолы/

Жетекші_ Әбдімомынов Е.Б __________________________
/қызметі/ /аты-жөні/

Қорғауға жіберілді «_____»_______________20____ж. _______________________

/қолы/
Жұмыс қорғалды «_______»___________20__ж. бағасы ____________________

/жазбаша/

Комиссия мүшелері: _ Саламатова Р.М ______________________

/аты-жөні/ /қолы/

_ Шормақова С.М ______________________

/аты-жөні/ /қолы/
______________________

______________________

/аты-жөні/ /қолы/
Тараз 20___
«М.Х. Дулати атындағы Тараз өңірлік университеті» КЕ АҚ

Қазақ тілі мен әдебиет пәнінің мұғалімдерін даярлау кафедрасы

Кя 21-3тобының білімгеріне Оразхан А ___курстық жоба(жұмыс)

/аты-жөні/

Ежелгі және хандық дәуір әдебиеті пәні бойынша

1. ТАПСЫРМА

1.ТақырыбыXV ғасырдағы тарихи-әлеуметтік жағдайдың әдебиетке тигізген ықпалы

2. Тапсырманың арнайы нұсқауы Бұл курстық жұмыста XV ғасырдағы тарихи-әлеуметтік жағдайын ғылыми-танымдық тұрғыда жан-жақты зерделеніп, әдебиетке тигізген ықпалын жаңаша жан-жақты көзқараста сараланды.

3. Есепке-түсініктеме жазбаларының негізгі тараула­ры (жұмыстары)	Орындау кестесі
	Көлемі, %	Орындау уақыты
Қорытынды	25%	25.01.2023
Жаңа мемлекеттіліктің қалыптасу кезеңіндегі әдеби-қоғамдық ой	25%	05.02.2023
«Құтты білік» дастанының елді тәнті еткен ерекшелігі	25%	01.03.2023
Қорытынды	25%	01.04.2023
Пайдаланылған әдебиеттер
5. Жобаның (жұмысты) жинақтау мерзімі
6. Қорғау

---

Кафедра мәжілісінде бекітілген «______»_____________20___ ж. хаттама № ______

Жетекшісі:

_____________________ _____________________ ___________________________

/қызметі/ /қолы/ /аты-жөні/

Мазмұны

Кіріспе.....................................................................................................4

I. ЖАҢА МЕМЛЕКЕТТІЛІКТІҢ ҚАЛЫПТАСУ КЕЗЕҢІНДЕГІ ӘДЕБИ-ҚОҒАМДЫҚ ОЙ

1.1. XIV-XV ғасырлардағы мәдениет. Фольклор және әдебиет.........................5

1.2 XV ғасырдағы жыраулардың әдебиетке әсері..............................................7

II. «ҚҰТТЫ БІЛІК» ДАСТАНЫНЫҢ ЕЛДІ ТӘНТІ ЕТКЕН ЕРЕКШЕЛІГІ

2.1 Ақындар шығармашылығы...........................................................................11

2.2 . "Қорқыт Ата" және "Оғызнаме" эпостары.................................................22

Қорытынды............................................................................................................23

Пайдаланылған әдебиеттер..................................................................................25

Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі: жалпы, тарих өткен минуттық іс-әрекет, бір кездері адаммен, халықпен, жалпы қоғаммен болған нәрсе туралы ғылым ретінде анықталады. Осылайша, тарих "жазда"қандай да бір түрде болған оқиғаларды, процестерді, күйлерді қарапайым талдауға дейін азаяды. Тарихты мұндай түсіну дәл емес және толық емес, сонымен қатар іштей қарама - қайшы. Шындығында, тарих адамдарға "бұрынғы өмірін"ұмытуға мүмкіндік бермейді. Тарих өткенді, минутты, қайта ашуды және оны қазіргі уақытқа қайта құруды қайта тірілтеді. Тарихқа, өткен тарихи білімге ризашылық білдіру өлмейді, бірақ қазіргі уақытта өмір сүруді жалғастырады, қазіргі заманға қызмет етеді.Әдебиет оқиғаларды үлкен ағынмен сүйемелдейді, оның өкшесінен кейін жүреді. Іс пен ол туралы алғашқы әдеби шығарманың арасында сирек кездеседі. Соңғы әзірлемелер өзгереді және біріктіріледі бірінші, бірақ сирек оқиғалардың мүлдем жаңа қасиеттілігін жасайды. Өтіріктен қорқып, жазушылар өз тұжырымдарын құжаттарға негіздейді және құжаттар алдыңғы хаттың барлығын қалай қайталайды

XI-XVII ғасырлардағы орыс әдебиеті. өз жағдайында дамыды. Ол толығымен қолжазба болды. XVI ғасырдың ортасында Мәскеуде пайда болған кітап., әдеби шығармалардың сипаттамасы мен таралу ерекшеліктері өте әлсіз өзгерді. Әдеби шығармалар бұрынғыдай хат алмасу жолымен ыдырай берді. Қайта жазу кезінде хатшылар өздерінің түзетулерін, өзгерістерін, қысқартуларын енгізді немесе керісінше мәтінді дамытып, кеңейтті. Нәтижесінде ежелгі орыс әдебиетінің ескерткіштері негізінен тұрақты мәтінге ие болмады. Жаңа басылымдар мен жаңа түрлер өмірдің жаңа талаптарына жауап ретінде шығарылды немесе әдеби талғамның әсерінен көтерілді.

---

Әдеби және әлеуметтік процестердің объективі арқылы тарихты білу кез-келген тарихи кезеңде өзекті болып қала береді. Қазіргі заманның нормалары бойынша өткен, қалыптасқан және бүлік шығарған, қазіргі кездегі адамдардың өмірінің құндылықтары мен мұраттарына назар аудара отырып, біз үшін қазіргі және оған бата арқылы.

Жұмыстың мақсаты-XIV-XVI ғасырларда әдебиет пен қоғамдық ой құру.
Тапсырмалар:
* әдеби дереккөздерді оқыңыз;
* қоғамдық ойға әдеби шығармалар санын көбейту;
* XIV-XVI ғасырлардағы әдебиет пен иелік арасындағы өзара әрекеттесуді соңғы ғасырлардағы әдеби-қоғамдық ойға келтіру.

1. ЖАҢА МЕМЛЕКЕТТІЛІКТІҢ ҚАЛЫПТАСУ КЕЗЕҢІНДЕГІ ӘДЕБИ-ҚОҒАМДЫҚ ОЙ
1.1 XIV-XV ғасырлардағы мәдениет. Фольклор және әдебиет
Орталықтандыру барысында бүкіл саяси жүйе өзгерді. Көптеген тәуелсіз князьдіктердің орнында біртұтас мемлекет құрылады. Сюзерн-вассалдық қатынастардың бүкіл жүйесі өзгеруде: бұрынғы Ұлы князьдердің өздері Мәскеу Ұлы герцогінің вассалына айналады, феодалдық қатарлардың күрделі иерархиясы қалыптасады. XV ғасырға қарай.феодалдық артықшылықтар мен иммунитеттердің күрт төмендеуі байқалады. Қызмет үшін шағымданатын сот шендерінің иерархиясы қалыптасады: бояр, сақшы, Батлер, қазынашы, дума дворяндарының, дума диктерінің шендері және т. б. Мемлекеттік лауазымдарға орналасу мүмкіндіктерін кандидаттың шығу тегімен, оның тууымен байланыстыратын локализм принципі қалыптасады. Бұл шежіре мәселелерін, жеке феодалдық отбасылар мен отбасылардың "ата-бабаларын" мұқият және егжей-тегжейлі дамытуға әкелді.Нығайтылған қызмет дворяндары ұлы князь (патша) үшін тәуелсіздікке қол жеткізгісі келмейтін феодалдық ақсүйектермен күресте тірек болады. Экономикалық салада патриоттық (боярлық, феодалдық) және жер иеленудің жергілікті (дворяндық) түрлері арасындағы күрес өрбіді.

Шіркеу елеулі саяси күшке айналады, ол өзінің қолында айтарлықтай жер иеліктері мен құндылықтарын шоғырландырды және негізінен қалыптасып келе жатқан автократиялық мемлекеттің идеологиясын анықтады ("Мәскеу - "үшінші Рим", "православие патшалығы", "Құдайдың майланған патшасы"идеясы).Қала халқының шыңы феодалдық ақсүйектермен (жерлер, жұмысшы қолдар, зұлымдық пен тонауға қарсы) үздіксіз күрес жүргізді және орталықтандыру саясатын белсенді қолдады. Ол өзінің корпоративтік органдарын (жүздеген) құрды, ауыр салық салудан (тартудан) босатуды және қалалардағы артықшылықты феодалдық кәсіптер мен сауда-саттықтарды ("ақ слободтар") жоюды талап етті.Қалыптасқан саяси жағдайда барлық үш әлеуметтік күш - феодалдық (зайырлы және рухани) ақсүйектер, қызмет еткен дворяндар және посадтың шыңы-басқарудың таптық-өкілдік жүйесінің негізін құрады".Моңғол-татар шапқыншылығы ежелгі Ресейдің Кітап мәдениетіне, ағартушылыққа қатты әсер етті: қалаларды талқандау кезінде кітап байлығы жойылып, халық арасында сауаттылық деңгейі төмендеді. XIV ғасырда. ағартушылыққа деген ұмтылыс арта бастайды, кітап жазу қызметі қайта жандана бастайды, бұл XIV ғасырдың ортасынан бастап пайда болады.арзан жазу материалы - қағаз. Қайта жанданған ескі және жаңа қалалар, көптеген монастырлар кітаптың орталықтарына айналады.[1]

---

Ауызша халық шығармашылығының дамуы моңғолдарға қарсы күреспен байланысты. Эпоста жаңа сюжеттер әрең пайда болды, бірақ ол қайта ойластырылды. Печенегтер мен ескі орыс эпостарының половцы енді татарлармен анықтала бастады, ал орыс батырлары Ресейдің ақылды, батыл, "сыпайы" қорғаушылары ретінде бейнеленді.

XIV ғасырда.жаңа фольклорлық жанр пайда болады - Тарихи ән. Мысалы, 1327 жылы Тверь тұрғындарының Ордаға қарсы көтерілісіне қатысты "Щелкан Дудентевич туралы ән".Әдебиетте моңғолдардың шапқыншылығы және оларға қарсылық туралы баяндайтын шығармалар да ерекшеленеді. Бұл тақырыптар Рязань батыры Евпатий Коловраттың подігі туралы баяндайтын "Калка шайқасы туралы" және "Рязань Батудың күйреуі туралы ертегі" тарихи әңгімелеріне арналған. Александр Невскийдің жеңістері оның "өмірінде"баяндалады. Куликовский циклінің әдеби ескерткіштеріне Рязань Софония шайқастан кейін көп ұзамай жасаған "Задонщина" поэмасы және XV ғасырдың бірінші жартысында пайда болған "Мамаев шайқасы туралы аңыз" жатады.және аңызға айналған мәліметтерге толы.

"Күнделікті" жанрдың дамуы жалғасты. XIV-XV ғасырларда. Пахомий логофет және данышпан Эпифаний Орыс шіркеуінің аскетиктерінің "өмірін" құрайды: Митрополит Петр, онда Митрополит Мәскеуге көшірілді, Радонеждің Сергиусы, орыс әскерлерін Куликово шайқасына шабыттандырды және Троица-Сергиус монастырын құрды, Стефан Пермь, шомылдыру рәсімін жасаушы және шеткі орыс жерлерінің бірінің ағартушысы.XIV ғасырдың басында. басқа елдерге және шет елдердің көрікті жерлерін сипаттауға деген қызығушылық тағы да оянады. Орыс қажылары қасиетті жерлерге барады (Константинополь, Иерусалим) және олардың саяхаттарының сипаттамаларын жасайды. 20 жж XIV ғ.Новгород архиепископы Василийдің авторы болып саналатын "Костянтинеград туралы қасиетті жерлер туралы аңыз" жазылған. Ежелгі Ресейде танымал "серуендеу" жанрын жандандырды. XV ғасырда Тверь саудагері Афанасий Никитин "үш теңізге серуендеу"деп жазды. Осылайша, ежелгі "серуендеу" жанры - басқа жерлерге саяхаттардың сипаттамалары қайта жанданды. "Жүру", басқа әдеби шығармалардан айырмашылығы, қарапайым, көркем емес тілде жазылған. Онда алыс Үндістанның өмірі мен өмірі туралы қызықты бақылаулар бар, бірақ сонымен бірге Отан туралы ойлар бар: "ал Құдай орыс жерін сақтасын!. Бұл дүниеде оған ұқсайтын ел Жоқ".[2]

Шежірелік дәстүрлер сақталып, көбейтілді. XIV ғасырда. Мәскеуде Бүкілресейлік шежіре қоймасы құрылды. Шежіренің басталуы князь Иван Данилович Калита мен Митрополит Петрмен байланысты. 1340 жылдан басталған алғашқы Мәскеу шежіресі шежіреші Иван Калитаның (осы шежірешінің алғашқы жазбасы - 1317 жылы Калита Семеннің ұлының дүниеге келуі туралы) және шежіреші Митрополит Петрдің Мәскеуге көшуімен Мәскеуге көшті. Мәскеуде Митрополиттік шежіреші 1326 жылы Петрдің бастамасымен қаланған және өз еркімен жерленген Успен соборында жүргізіле берді. 1328 жылы Иван Калита Владимирдің ұлы герцогтігін алған кезде, М. д. Приселков, ол Тверьден алып кетті Ұлы Герцог шежіреші 1327 жылғы редакцияда, ол қысқартылып, Мәскеу режиміне өзгертіліп, отбасылық шежіреші Иван Калита мен митрополит шежірешісінің мәліметтерімен толықтырылды, ал екінші жағынан, осы ұлы герцогті жалғастыру үшін шежірелік материал дайындау қолға алынды, қазір 1327 жылғы Мәскеу шежірелік қоймасының талғамына сай өңделді. олар 1340 жылға дейінгі кезеңді қамтыды, бұл Мәскеу шежіресінің бастапқы кезеңі. Мәскеу шежіресі 1442 жылы XIV ғасырдың аяғы мен XV ғасырдың бірінші жартысында Бүкілресейлік сипатқа ие болады. дүниежүзілік тарихтың тұсаукесері болып табылатын "Хронограф" құрастырылады.

---

1.2 XV ғасырдағы жыраулардың әдебиетке әсері

Жырау

Қазақ әдебиеті тарихында қазақ поэзиясының дамуы үш кезеңге бөлінеді:сҚырғауыл кезеңі (XV ғасыр — XVIII ғасырдың бірінші жартысы).

Поэтикалық кезең(XVIII ғасырдың екінші жартысы-XIX ғасырдың бірінші жартысы). Айтыс кезеңі (ХІХ ғасырдың екінші жартысы — ХХ ғасырдың басы). Грототтар мектебінің белгілі өкілдері — Қазтұған, Асан Қайғы (1465 ғасыр), Доспамбет Жырау (XVI ғасыр), Шалкөз Жырау (1560-1675), Жимбет Жырау, Маркаска Жырау (XVII ғасыр), Ақтамберді жырау (1768-1706), Татықара ақын (XVII ғасыр), Үмбетей жырау ( 1778-1693 жж.), Бұқар жырау (1787-1748), Шал ақын (1778-1770), Дулат Бабатайұлы, Жаңақ ақын (1856 -<> ақсақалдар кеңесінің өкілдері.

Жырау шығармашылығының поэтикалық поэзиядан басты ерекшелігі ұлы эпостардың дәріханасымен ғана емес, сонымен қатар ел негіздері үшін пайымдау, пайымдау, даналық сипатымен де тікелей байланысты. Біздің еліміздің тарихы XVIII-XIX ғасырлардағы киіз үйлер поэзиясында көрініс тапқан. Ауызша әдебиет туындыларын Тарихи деректер ретінде қарастырған кезде ғана біз ең алдымен әрбір тарихи материалдың дәлдігімен бірге тарихи оқиғалар желісін іздейміз.[3]

Қорқыт ата

Қорқыт-бүкіл түркі өркениетіне Ортақ орта таптың бірегей халқы. Қорқыт Әулие, ақын, жырау, композитор, қобыз болған. Қорқыт туралы аңыздар барлық түркі халықтарында кездеседі. Ол оғыз, баят тайпасы, әкесінің аты-Қарақожа. Анасы - қыпшақ. Қорқыт VIII-IX ғасырларда Жанкент қаласында, Сырдың ортасында, қазіргі Қызылорда облысы Қармақшы ауданының аумағында дүниеге келген. Бұл ОГИЗ тайпалары ірімшіктің ортаңғы және төменгі бұрыштарында өмір сүрген уақыт. Қорқыттың сегіз қырлы күмбезді қазақ лабиринті Сырдария өзенінің жағасында Қызылорда облысы Қармақшы ауданы теміржол станциясының жанында орналасқан. Оны 1898 жылы Қазақ фольклоры мен этнографиясының мұрасын жинаушы А.Диваев түсірген. 1978 ғасырдың аяғында лабиринттің қалдықтары ірімшік суымен жуылды. 1980 - <> жылдары бұл аймақта Қорқытқа арналған ескерткіш орнатылды. Бұл ескерткіш қылқаламға ұқсайтындай етіп жасалған, бұл желде қобыз мен қобыз. Ескерткіштің авторы-белгілі сәулетші, этнограф Бек Ибраев.

Қорқыт ата кітап.

Қорқыт туралы жазба 9-10 ғасырларда пайда болды және 15 ғасырда хатқа енгізілді. "Қорқыт ата" кітабын қазақ ғалымдары Қорқыт туралы — А.Марғұлан, М. Әуезов, А. Қоңыратбаев және басқалар зерттеді."Қорқыт ата" кітабын түркітілдес халықтардың ортақ игілігі болып табылатын әлемдік әдеби-тарихи алтын қорына жатқызуға болады. 95 жыл жасаған Қорқыттың Османлы-Қыпшақ дәуіріндегі төрт-бес хандығы болғандығы және олардың барлығы басты себеп болғандығы туралы мәліметтер бар. Қорқыт туралы қазақ аңыздарында ол қасиетті, әкесі қобыз күйі, мәңгілік өмірді іздеген адам. Бірінші және бірінші болып қобыз Қорқыт өртенді. Қорқыт ы қобыз келесі ингредиенттермен және оны дайындау тәсілімен безендірілген:

---

Смотрите также файлы

• Курсты жмыс н 3 342022.docx

• Курсты жмыс н 3 342022.docx

• Курсты жмыс н 3 342022.docx

• Курсты жмыс н 3 342022.docx

• Студентті зіндік жмысы н 3 372022.docx