Файл: Диссертация цифрлы білімдік ортада болаша педагогпсихологтарды коммуникативтік мдениетін алыптастыру.doc
Добавлен: 29.10.2023
Просмотров: 306
Скачиваний: 3
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
«Хабарландыру» жаттығуы
Сипаттамасы. 3-5 мин бұрын әркім өз қызметтерін ұсыну туралы хабарландыру (репетиторлық, консультация беру, дамытушы жұмыс, оқыту және т.б.) жасауы тиіс, ол басқа маман ұсына алмайтын бір нәрсенің сипаттамасын қамтуы тиіс. Содан кейін бір минут ішінде хабарландыру дауыстап оқылады. Топ үміткердің мәлімделген қасиеттері бар-жоғына көз жеткізу үшін хабарландырудың мазмұны бойынша кез келген сұрақтарды қоя алады.
Талқылау. Қандай хабарландыру назар аудартты? Ең ерекше және бірегейі қандай еді? Қандай қиындықтар болды?
«Бастысын бөліп ал» жаттығуы тапсырма. Баяндамадан, сөзден үзінді оқу. Басты ойды, сөз сөйлеу мақсатын атап өту. Талқылау. Не қиын болды? «Редактор» жаттығуы Тапсырма. Үзіндіні нақтылығы мен қысқалығы тұрғысынан редакциялауды жүргізу.
Талқылау. Қиындыққа не себеп болды? «Тіл күші» жаттығуы Сипаттама. Жаттығу жұптармен орындалады. Әрқайсысы «мен міндеттімін» деген сөзбен басталатын үш сөз тіркесін бір-біріңізге оқыңыз. «Мен міндеттімін» дегенді «мен қалаймын» дегенге ауыстырыңыз. Сөз тіркестерін қайта оқыңыз. Серіктестің өзгертілген сөздерін тыңдаңыз.
Пікір алмасыңыз. Жаттығуды қайталаңыз, алдымен «мен істей алмаймын» деген сөздерді пайдаланыңыз, содан кейін «мен қаламаймын» деген сөздерді ауыстырыңыз. Не өзгерді? «Маған керек» деген сөзден басталатын үш сөз тіркесін айтыңыз. Содан кейін осы сөздерді «мен қалаймын» деп ауыстырыңыз. Қажеттілікті ауыстыру еркіндікті сезінуге немесе жеңілдетуге деген ықыласпен келе ме? Жаттығуды қайталаңыз, алдымен «мен қорқамын», содан кейін «мен қалар едім» деген сөздерді пайдаланыңыз. Қорқыныш маңызды мақсаттарға қол жеткізуге және қызықтыратын тәжірибе алуға кедергі бола ма?
Талқылау. Сіз айтқан нәрсе сіз үшін шын мәнінде өмірлік қажетті нәрсе ме, әлде сіз қалаған нәрсе ме, бірақ сіз онсыз өмір сүре аласыз ба? «Мен міндеттімін», «Мен істей алмаймын», «Маған керек» және «Мен қорқамын» деген сөз тіркестері біздің жауапты болу қабілетімізді жоққа шығарады. Тілді өзгерте отырып, өз ниетіңіз бен іс-әрекетіңізді жақсы түсінуге, басқа адамдарды түсінуге болады.
Пікірталас жүргізу дағдыларын дамытуға арналған жаттығулар. Төменде ұсынылған жаттығулар мен ойын өз көзқарасын дәлелдеу, қорғау дағдыларын дамытуға бағытталған; әңгімелесушілерге ықпал ету, өзара тиімді негізде шешімдер қабылдау, топтың өкілі ретінде келіссөздер жүргізу іскерліктерін анықтау және жаттықтыру; әртүрлі факторларды, басқа адамдардың сезімдерін есепке алудың маңыздылығын түсіну.
№9 тренинг сабақ. «Пікірталас» жаттығуы
Сипаттамасы. Жүргізуші қатысушыларға қарама-қарсы пікірлер ұсынады. Мысалы, «Өлім жазасын алып тастау керек» - «Өлім жазасы қажет». Талқылауды және сөз сөйлеу регламентін қадағалайтын төрағаны таңдайды.
Пікірталастың негізгі мақсаты - аталған мәселе бойынша барлық ықтимал пікірлерді ұсыну. Пікірталас төрт немесе бес қатысушы арасында өткізіледі, қалғандары бақылайды. Топтың әрбір мүшесі пікірталасқа қатысады және бақылаушы болуға тиіс. Бақылаушы пікірталас кезіндегі мінез-құлық ерекшеліктерін: қолдау, мақұлдау, қарама-қайшылық, үстемдік ету, қорлау, елемеу және т.б. атап өтеді.
Талқылау. Пікірталас жүргізудің қандай тәсілдері қолданылды? Кім белсенділік танытты? Пікірталастағы рөліңізді қалай бағалайсыз? Тапсырма. тер тобы, ток-шоу, жоғары сынып оқушыларымен сабақтар сияқты түрлі аудиторияларда өткізуге болатын пікірталастар үшін бес тақырып ойлап табыңыз.
«Көзқарас» іскерлік ойыны
Сипаттамасы. Қатысушылар екі топқа бөлінеді. Олардың әрқайсысының бір мәселеге қатысты өз көзқарасы бар (олар қарсылас командалар) және пікірталас барысында оның дұрыстығын дәлелдеуге тырысады. Бақылаушылар - жаттықтырушы (жетекші) және оның көмекшілері. Ойын алдында командалар өз көзқарастарын дәлелдеу үшін қажетті дәйектерді, сыни әдебиеттерді және т.б. таңдайды. Сіз ойын барысында қандай тәжірибе алдыңыз? Қандай қорытынды шығардыңыз? Ойында түрлі әлеуметтік топтардың, қарсы партиялардың, түрлі дәуірлердегі ғалымдардың пікірлерінің қақтығысы зерттеуделуі мүмкін.
«Ұялшақтық күнделігі» жаттығуы
Сипаттамасы. Күнделік ашып, ұялшақтық танытқан кездегі барлық жағдайды сипаттаңыз. «Уақыт», «Не болды», «Менің реакциям», «Салдары» бағандарын ресімдеуге болады. Күнделікті бір апта бойы жүргізіңіз.
Талқылау. Қандай жағдайлар қайталанады? Сіз қаншалықты жиі ұяласыз? Сіз қандай жағдайлардан аулақсыз? Сіз күнделікті жүргізе бастағаннан кейін коммуникацияда неғұрлым ашық болдыңыз ба?
«Ұялу кедергілері» жаттығуы
Сипаттамасы. Адам мен оның мақсаттары арасында осы мақсаттарға жетуге кедергі келтіретін ұялшақтық тосқауылдары бар. Ең қалаған мақсатты таңдап, оны қағаз бетіне жазыңыз. Мақсатқа баратын жолды және осы жолдағы кедергілерді сызыңыз. Кедергілерді еңсеру стратегиясын дайындап көріңіз: айналып өту, бір нәрседен бас тарту, күту, уақытша шығынға ұшырау. Талқылау. Мәселені көзбен шолудан не өзгерді? Кедергілерді еңсерудің қандай тәсілдері неғұрлым тиімді?
№10 тренинг сабақ. Әңгіме жүргізе білу тренингі
Сипаттамасы. Топ жұптарға бөлінеді. Жұмыстың бірінші кезеңінде әріптестердің бірі екіншісіне ашық жауап беруді талап ететін ашық сұрақтар қояды. («Сен жатақханада тұрасың ба?» деген жабық сұрақ, ал «Сен қайда тұрасың?» деген ашық сұрақ болып табылады.) Жауап беруші өз жауабына өзі туралы кез келген ақпаратты қосады. Мысалы, «Сен қайда тұрсың?» деген сұраққа «Жатақханада» деп жауап берсе, бұл онша ақпаратсыз болады. «Мен осы жатақханалардың бірінде тер қалашығында тұрып жатырмын, менімен бірге бөлмеде тағы үш адам тұрады». Содан кейін олар ашық сұрақтар қоюға және оларға жауап бере білуге жаттығу үшін рөлдерін өзгертеді.
Жұмыстың екінші кезеңінде әрбір жұптың қатысушыларының бірі өздері туралы бірнәрсе айтып немесе өзінің қандай да бір жеке тәжірибесін сипаттаудан бастайды. Екіншісі әңгімені қолдауға тырысады. Содан кейін диалогқа қатысушылар қайтадан рөлдерді өзгертеді.
Талқылау. Тренингтен қандай әсерлер қалды? Не қиын болды? Не қызық? Жұмыстың екі кезеңі арасында қатысушылар өзара әсер алмасып, бір-біріне туындаған қиындықтар туралы айтып беруі үшін уақыт қарастырылуы керек.
«Пікір айту» жаттығуы сипаттама
Қатысушылар бәріне ортақ бір сөзді, бірақ әрқайсысы өзінің, белгіленген қарқынмен: өте баяу (тасбақа жорғалағандай), жылдам және эмоционалды (кішкентай бала сияқты), орташа қарқынмен және монотонды (робот сияқты), өте жылдам (пулемет жаудырғандай) және т.б. айтуы тиіс.
Талқылау. Сөйлесу кезінде қандай сөйлеу қарқыны ең тиімді болып табылады? Бұл нақты жағдаймен қалай байланысты? Сөйлеу қарқыны өзгерген кезде қандай эмоциялар сезінесіз?.
«Әңгімелесу» жаттығуы
Сипаттамасы. Қатысушылар үш адамнан тұратын топтарға бөлінеді. Екеуі әңгімелесушілер, ал үшіншісі қарым-қатынас процесінің бақылаушысы болады. Сұхбаттасушылар өздеріне қызықты кез келген тақырып бойынша пікір алмасуы керек. Талқылау. Контакт қалай жүреді? Кім көбірек тыңдайды, ал кім сөйлейді? Сұхбаттасушылар қандай тәсілдерді пайдаланады? «Өзіңізді сипаттаңыз» жаттығуы
Нұсқаулық. Сізді сипаттайтын он сөз немесе сөз тіркесін жазыңыз. Әрбір сипаттаманы маңыздылық дәрежесі бойынша бағалаңыз (1 - өте маңызды, 10 - ең төмен маңызды). Қанша сипаттама жағымды, жағымсыз, бейтарап болып табылады? Топтан біреуден сізді он сөзбен немесе сөз тіркесімен сипаттауды сұраңыз.
Талқылау. Сіз жазған анықтамалардың қайсысын досыңыз сізді неғұрлым аз сипаттайтын еді деп ойлайсыз? Кері байланыс жаттығуы Сипаттама. Жүргізуші ауа райы, оқу, телехабар, саясат, көңіл-күй және т.б. туралы бірнеше сөйлем айтады, әрбір қатысушыға оның не естігенін айту ұсынылады. Одан әрі әркім кез келген тақырыпта бірнеше сөз сөйлейді және қатысушылар өз пікірлерін білдіреді. Одан әрі әрбір қатысушының алдында кезектесіп отырып, оның көзіне қараңыз, оған жақындауға болады. Оны қалай қабылдайтыныңызды, оның мінез-құлқы қандай сезім тудыратынын қысқаша айтып беріңіз.
Талқылау. Түрлі пікірлер немен байланысты? Талқылау нәтижесінде пікірлерді түсінудегі кейбір алшақтықтар және мұқият тыңдау қажеттілігі айқын көрінеді. Кері байланыстың ең қиыны не? «Соңғы кездесу» жаттығуы Сипаттама. Көзіңізді жұмып, топта сабақ аяқталғанын елестетіңіз. Сіз үйге барасыз. Топқа не айтпағаныңызды, бірақ айтқыңыз келген туралы ойлаңыз. Бірнеше минуттан кейін көзіңізді ашып, оны айтыңыз. Талқылау. Әрқашан қоштасу, маңызды сөздерді айтып үлгеру мүмкін бе? Жағдайды қалай аяқтау керек?
Білім алушыларға осы өткен тренингтерге шағын қорытынды ретінде үй тапсырмалары берілді. Сторителлинг технологиясын пайдалана отырып осы зерттеу контекстінде қосымша білім беру және оқытуды даралау және жекелендіру технологияларын енгізу арқылы білім алушылардың коммуникативті мәдениетін дамыту мұғалімдер мен білім алушылардың цифрлық құзыреттілігін арттыру мақсатында жасалды.
Storytelling (ағылш. storytelling – «әңгімелеу») корпоративтік білім беру технологиясын пайдалана отырып, орта буын терін кәсіби оқыту үдерісінде коммуникативтік дағдыларды қалыптастыру әдісі қарастырылады. Storytelling, қызметкерлерді оқытудың бейресми әдісін Армстронг Интернешнл компаниясының бас директоры Дэвид Армстронг ойлап тауып, тәжірибе жүзінде қолданды. Әдістемені әзірлеу кезінде Дэвид Армстронг белгілі психологиялық факторды ескерді: әңгімелер ережелерге немесе нұсқауларға қарағанда мәнерлі, қызықтыжәне жеке тәжірибемен оңай байланысты. Олар есте жақсы сақталады, оларға мән беріледі, адамдардың мінез-құлқына ықпалы күштірек болады.
Білім алушылардың тапсырмасы өздерінің инстаграмм парақшаларында стористарына шығып немесе өз сөзімен коммуникативті мәдениет, ойлау мәдениеті, сезім мәдениеті, ойлау мәдениеті және сөйлеу мәдениеті туралы қысқаша өз ойларын білдірді (7-қосымша).
Білім алушылардың жауаптары келесідей болды:
1. Коммуникативті мәдениет – тұлғада болуы керек мәдениеттің негізгісі. Мәдениеттің негізгі құрамдас бөлігі ретінде ол адамды ізденімпаздыққа, өзін-өзі дамытуға және өзін-өзі көрсетуге, потенциалын ашуға жағдай жасайды.
2. Коммуникативті мәдениет – жеке тұлғаның ішкі дүниетанымының сыртқы көрінісі, ол алдымен өзіне деген қарым-қатынасы және қоршаған әлеммен үйлесімді қбайланыс жасаудың кілті. Коммуникативті мәдениет арқылы адамның құндылықтары мен адамгершілік игілігін, адамның шығармашылық пен өзін-өзі дамытуға деген ұмтылысын білдіреді.
3. Ойлау мәдениеті – адамның өз қызметінің барлық салаларындағы ақыл-ой еңбегінің нәтижелілігіне жауап беретін ойлау мүмкіндігінің сапасы. Ойлау мәдениеті ойдың жүйелілігі мен ықшамдылығы, сенімділігі мен нақтылығы, сондай-ақ жүйелілік сияқты қасиеттерге жауап беруі керек.
4. Сезім мәдениеті – адамның әлеуметтік дамуының, сезімдерінің шынайылылығының, эмоционалдық руханилығының көрсеткіші. Сезім адамның өмірлік және қоғамдық тәжірибесінің нәтижесі, сезімін басқару білу - тәрбие және қарым-қатынас барысында жинаған тәжірибесінің жемісі.
5. Сөйлеу мәдениеті - бұл ең алдымен сауатты ойлауға байланысты, содан кейін ойын ауызша және жазбаша сауатты білдіре алуы, қарым-қатынас шарты мен мақсатына, мақсатты аудиторияға байланысты тілдік құралдарды таңдай алу мүмкіндігі.
6. Коммуникация (communicatio латын сөзі, хабарлама, байланыс деген мағынаны білдіреді) – ақпараттық хабарлама немесе хабарлама мазмұнын тіл арқылы беру, адамдардың еңбек және танымдық іс-әрекеті барысындағы тәжірибе алмасудың ерекше түрі. «Қарым-қатынас – адам өмірінің негізі. Еркін қарым-қатынассыз әлеуметтену, толық тұлға болу, эмоционалдық және интеллектуалды даму мүмкін емес». Адам өз ойын, сезімін, қалауын қол жетімді, түсінікті және нақты жеткізе білуі керек.
7. Коммуникативті мәдениет - қарым-қатынастың түрлі әдістерін, түрлі тәсілдерін, құралдары мен түрлерін меңгеру дағдысы.
8. Коммуникативтік мәдениет - алға қойған мақсаттарға қол жеткізуге бағытталған тиімді қарым-қатынас құра білу дағдысы.
9. Коммуникативті мәдениет – қарым-қатынас кезінде тек жеке өз мүддесін ғана емес, сонымен бірге серіктестер мен жалпы қоғамның мүддесін де ескеру мәдеинеті;
10. Коммуникативті мәдениет – қарым-қатынас процесіне жауапкершілік таныту, қарым-қаиынастың ұтымды ұйымдастырылуына және шеберлігіне ескере білу қабілеті.
-
Коммуникативті мәдениет – бұл қарым-қатынас жасау барысында, яғни қарым-қатынас кезінде қолданылатын мәдени нормалардың, мәдени білімнің, құндылықтар мен ұстанымдардың жиынтығы. -
Коммуникативті мәдениет – қарым-қатынас жаудағы әдеп ережелері. Ол өтініш айту, пікір білдіру және өз ойын ұсыну тәртібін, өзгелердің пікірімен санасу, сауатты жауап бере алу т.б. мүмкіндігін көрсетеді. Этикет ережелерінің қарым-қатынасың тиімді болуымен тікелей байланысы жоқ, бірақ өзгенің сөзін тыңдай алмау немесе өз ойын ұтымды жетуізе алмау сияқты кемшіліктер адамды қарым-қатынас жасаудан, араласудан алшақтатады.
2.3 ЦИФРЛЫҚ БІЛІМДІК ОРТАДА БОЛАШАҚ ПЕДАГОГ-ПСИХОЛОГ-ТАРДЫҢ КОММУНИКАТИВТІК МӘДЕНИЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТӘЖІРИБЕЛІК-ЭКСПЕРИМЕНТТІК ЖҰМЫС НӘТИЖЕЛЕРІ
Барлық жүргізілген тренинг сабақтарының нәтижесін көру үшін, цифрлық білімдік ортада болашақ педагог-психологтардың тәжірбиелік-эксперименттік жұмыстың бақылау кезеңін жүргіземіз. Сауалнама жүргізу үшін келесі әдістер пайдаланылды: