Файл: Диссертация цифрлы білімдік ортада болаша педагогпсихологтарды коммуникативтік мдениетін алыптастыру.doc
Добавлен: 29.10.2023
Просмотров: 313
Скачиваний: 3
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
«Ал және бер» жаттығуы.
Мақсаты: эмоционалды экспрессивті қол қимылдары туралы дұрыс түсінікті дамыту.
Орындау: Қатысушылар шеңбер бойымен орналасқан орындықтарға отырады және бір-біріне қиялдағы заттарды береді. Қатысушылардың қолдарына бүйірден қарап, олар нақты заттармен әрекет етіп жатқандай әсер қалдыруы керек. Мысалы: штанга, гүл, мұз айдыны, көбелек.
«Сана аймағы» жаттығуы. Сана тәжірибесін үш аймаққа бөлуге болады: сыртқы әлем, дененің ішкі әлемі және ойлар мен қиялдар әлемі. Серіктесіңізді таңдап, бір-біріне қарама-қарсы отырыңыз, терең демалып, денеңізді босаңсытыңыз. Сыртқы әлем туралы қандай да бір ақпаратпен кезекпен бөлісіңіз. Сөйлемдер «Мен мұны енді түсіндім...» деп бастаңыз және оларды сыртқы әлемдегі заттардың әсерінен туындайтын сезімдер туралы тікелей хабардар екендігіңіз туралы тұжырымдармен аяқтаңыз, мысалы, кондиционердің гуілдеуі, хош иістің әсері және т.б. 1-2 минут ішінде осы мәлімдемелерді қайталаңыз және сыртқы әлем туралы хабардар болуды жалғастырыңыз. Бір нәрсені түсіндіруден, бағалаудан немесе бекітуден аулақ болуға тырысыңыз, тек сыртқы әлеммен байланыста болыңыз.
Содан кейін рөлдерді ауыстырып, енді серіктесіңіздің хабардарлығы туралы әңгімесін тыңдаңыз. Егер серіктесіңіздің түсіндіріп жатқанын немесе бағалай бағалай бастағанын естісеңіз, кері байланыс беріңіз және оның сыртқы әлемге оралуына көмектесіңіз. Енді сіздің ішіңіздегі болып жатқан әлемге - ішкі әлемге назар аударыңыз. Сөйлемдеріңіз «Енді мен білемін...» деп басталуы керек және оларды іштің қысылуы, ауыздың құрғауы, қолдың қышуы және т.б. сияқты ішкі сезімдер туралы хабардар екендігіңіз туралы хабарламалармен аяқтаңыз. Осы мәлімдемелерді қайталаңыз және шамамен бір минут бойы хабардар болыңыз. Содан кейін серіктесіңіздің ішкі әлемі туралы тыңдаңыз.
Жаттығу барсында сезіну, түйсік, болжау, қиялдау сияқты сана әлемінің айырмашылықтарын сезінуге мүмкіндік береді. Талқылау. Аймақ санасының процестері арасында жиі шатасулар болып жатады. Егер сіз өзіңіздің сезіміңізді түйсікпен, болжаммен, сеніммен, оларға қатысты пікірмен алмастырып алсаңыз, онда қателік орын алады. Жаттығу барысында серіктесіңіз аймақтарды ажыратуды үйренуге көмектеседі. Ойыңыздың шынайылылығы, дәлдігі туралы кері байланыс алыңыз. Содан кейін серіктесіңіздің бұл жаттығуды қалай орындағанын тыңдап, кері байланыс беріңіз. Өз тәжірибеңізді топтың қалған мүшелерімен талқылаңыз.
№7 тренинг сабақ.
«Пікірталас» жаттығуы.
Өткізуге нұсқаулық. Жүргізуші қатысушыларға бірнеше қарама-қарсы тұжырым ұсынады. Мысалы, «Өлім жазасын алып тастау керек» - «Өлім жазасы қажет». Талқылау және сөз сөйлеу уақытын қадағалайтын төраға сайланады. Талқылаудың негізгі мақсаты – осы мәселе бойынша мүмкін болатын барлық пікірлерді ұсыну. Талқылау төрт-бес қатысушы арасында жүргізіледі, қалғандары бақылайды. Топтың әрбір мүшесі талқылауға қатысуы керек. Жүргізуші талқылау кезінде өзін қалай ұстау туралы айтып өтеді, ал бақылаушы талқылаушының іс-әрекетіне сипаттама береді, мысалы қандай ұстанымда болды: қолдау, мақұлдау, қарсы тұру, үстемдік ету, қорлау, сөйлеушінің пікірін елемеу, немқұрайлылық таныту және т.б.
Талқылау. Қандай талқылау әдістері қолданылды? Кім белсенді болды? Пікірталастағы өз рөліңізді қалай бағалайсыз?
«Бас тарту» ойыны
Өткізуге арналған нұсқаулық: қатысушылар жас жігітке немесе бойжеткенге қарым-қатынас барысында сыпайы бас тартуы керек. Әркім өзіне ұнаған рөл таңдай алады: ертегі кейіпкері немесе әдеби кейіпкер таңдап, соңың атынан ойнайды. Қатысушылар екі топқа бөлінеді: біріншісі екіншісінің барынша назарын аудартуға тырысады, қарым-қатынас жасауда белсенділік танытады, бірақ екінші топқа бұл қарым-қатынас керек емес. Бұл жағдайдан қалай шығу керектігін көмексіз әркім өзі шешеді. Әр түрлі сипаттағы 2-3 түрлі жағдай ойнатылады (жағдай жұпта келісіледі, содан кейін көрермендер алдында ойнатылады).
Талқылау. Қатысушылар қарым-қатынас процесінде қандай сезімдерді бастан өткерді? Қандай сезімдерді тудыру «тиімдірек» және қай сезім жағымсыз көрініске әкелуі мүмкін?
«Қарым-қатынас жасау түрлері» ойыны.
Өткізуге арналған нұсқаулық: үш адам әр қарым-қатынас стилін отбасылық ерекшелікке байланысты таңдайды.
-
Тыныштандырушы-жағымды және бәріне келісетін адам, үнемі кешірім сұрайды және кез-келген жағдайда конфликт тудырмауға тырысады. -
Айыптаушы - тыныштандырушыға қарама-қарсы, кінәлайды, арандатады, үнемі басқаларды кінәлі деп санайды, өзін маңғаз, тәкаппар ұстайды және өзінің кемшіліктерін объективті себептермен түсіндіреді. -
Робот адам - сезімдерді білдіруден, эмоция көрсетуден, бастама жасаудан аулақ, өте сабырлы, суықтау және бірсарынды адам, сенімсіз сөйлейді, икемсіз және қысылып, ұялып тұрғандай көрінеді. -
Көзге түсуден аулақ жүретін адам, аз сөйлейді және түсініксіз пікірлер айтады, денесін қимылдатқаны ыңғайсыз болып көрінеді, сөйлеу интонациясы сөздердің мағынасына сәйкес келмеуі мүмкін.
Белгілі бір коммуникативті түрін көрсететін «кейіпкерлер» бір-бірімен пікірталасқа қосылады. Топтың қалған мүшелері талқылауды бақылайды және түсініктеме береді. Содан кейін «кейіпкерлер» өз әсерлермен топпен бөліседі.
Осындай әрекет үш жаңа қатысушының қатысуымен қайталанады. Топтың әрбір мүшесі кем дегенде бір рет кейіпкер рөлінде болуы керек. Топ лидері бір қатысушыдан өзіне тікелей қарама-қарсы позицияны қорғауды өтіне алады; екіншісі – пікірталастағы басым мүшені қолдау; үшіншісі – талқылау тақыры-бын өзгертуге тырысу; төртіншісі – басым қатысушының идеяларын жоққа шығару. Талқылауға болатын рөлдердің саны тек қатысушылардың қиялына байланысты.
Талқылау. Сізге қандай қарым-қатынас стилі ұнайды? Әрбір стильдің артықшылықтары мен шектеулері қандай? Егер қарым-қатынас жасау барысын бейнекамераға түсіріп, кейін талқыласаңыз, ойынның әсері күштірек болады.
«Позициялар» жаттығуы
Ойынның мақсаты – Э.Берннің транзакциялық талдау теориясына сәйкес, «бала-ата-ана-ересек» қарым – қатынасының әртүрлі позицияларын түсіну. Өткізуге арналған нұсқаулық: қатысушылар жұптарға бөлінеді. Жүргізуші оларға кез-келген тақырып бойынша әңгімелесуді бастауды ұсынады, содан кейін қатысушылар бір-біріне қарама-қарсы немесе жақын жерде тұрып, кез келген тақырыптағы әңгімені шамамен 1 минут жалғастырады. Қатысушының біреуі орындыққа отырады, ал екіншісі оның жанындағы орындыққа отырады. Әңгіме шамамен 1 минутқа созылады, содан кейін жүргізушінің сигналы бойынша қатысушылар орындарын ауыстырады. Әңгіме тағы 1 минутқа созылады, содан кейін жүргізуші әңгімені аяқтауға сигнал береді, барлығы жалпы рефлексия жасау үшін шеңберге отырады: пікір алмасады және сұрақтарға жауап береді.
Талқылау. Жаттығуды орындағаннан кейін қандай сезімде болдыңыз? Қандай позицияда өзіңізді жайлы сезінесіз және неге? Қандай қорытынды жасадыңыз? Сіз қандай да бір тәжірибе алдыңыз ба? Бұл нақты өмірде жұмыс істей ме? Сізде бір нәрсе өзгерді ме? Екі қатысушының тұрып (отырғанда) сөйлесуі бір деңгейлі позиция («ересек – ересек») деп аталады. мұнда, байланыс орнату оңайырақ, - себебі бұл серіктестік ұстанымы. Екінші және үшінші позициялар көп деңгейлі («бала – ата-ана»). Ересектердің қарым-қатынасындағы мұндай ұстаным көбінесе байланыстар мен өзара түсіністікті қиындатады.
№8 тренинг сабақ.
«Қарым-қатынастан шығу» жаттығуы. Өткізуге арналған нұсқаулық: топ мүшелері бір-бірімен сөйлесуді аяқтау тәжірибесімен бөліседі. Содан кейін олар әңгіме ұзаққа созылған нақты жағдайларды еске түсіреді,
неге олай болды, әңгімелесудің аяқталуы неге қиындады деген болжамдарын айтады. Талқылау. Сондай жағдайға тап болған кезде қандай сезімде болдыңыз? Қарым-қатынас процесін аяқтағысы келетіндерге не кедергі болды? Оның сұхбаттасушысына не көмектесті? Мұндай жағдайдан қалай жеңіл шығуға болады?
«Шеңберден шығару» жаттығуы
Бұл жаттығу сендіру дағдыларын дамытуға ықпал етеді; қатысушыларды ынталандыруға, топта жағымды атмосфера құруға көмектеседі. Өткізуге арналған нұсқаулық: еденге бормен немесе жабысқақ қағаз таспаның көмегімен диаметрі шамамен 1 м шеңбер сызылады, жүргізуші бір адамнан сол шеңберде тұруды сұрайды. Топқа тапсырма: қатысушыны шеңберден шығуға сендіру керек. Итеру немесе тарту сияқты физикалық күш пайдалануға болмайды. Қатысушыны шеңберден шығару үшін бірдеңе ұсынуға, саудаласуға, неге шығу керектігін түсіндіруге, бірдеңе уәде етуге және т.б. әдістер қолдануға болады. Талқылау: қандай әсер ету әдістері мен тәсілдері қолданылды? Жаттығуды бейнекамераға түсіріп алып, артынан қайтаап көруге және қолданылған сендіру әдістерін талқылауға болады.
«Келісу» жаттығуы
Бұл жаттығу үшін сізге өрнегі бар қалың қағаздардан құралған 4 құрастырғыш пазл қажет (кез-келген басқатырғыштар, жинауға арналған балалар ойыншықтары болады) Жаттығуды өткізуге арналған нұсқаулық. Барлық басқатырғыштар бөліктерге бөлініп, жақсылап араластырылады. Қатысушылар 3-4 адамнан тұратын шағын топтарға бөлінеді және барлық басқатырғыштардың бір бөлігін алады. Әр команда кез-келген басқатырғышты толық жинауы керек. Ол үшін тиісті келіссөздер жүргізу керек, мысалы: кейбір элементтерін басқаларына ауыстыра аласыз, ақша, кейбір қосымша қызметтер, заттар ұсына аласыз, бірдеңені уәде ете аласыз, бастысы - басқатырғыштың қажетті элементтерін алып, оны жинау керек. Топтарға жинау стратегиясын ойластыруға уақыт беріледі, мысалы қандай басқатырғышты жинайды және қажетті элементтерді қалай алады? Топтар жүргізуші белгілеген уақытқа дейін (3-тен 10 минутқа дейін) басқатырғыштарды жинауда бірлесе жұмыс жасайды және мәселені шешуде келісімге келудің қаншалықты маңызды екендігі туралы талқылау жұмыстары жүргізіледі.
Талқылау. Ең жақсы стратегия қандай болды? Күш біріктіруге және элементтерді топтарға бөлуге не кедергі болды?
«Өтініш» жаттығуы
Өткізуге арналған нұсқаулық: әр қатысушыға серіктесіне қандай да бір өтінішпен жүгінуге шақырылады. Өтініш мағыналы, нақты және орындау оңай болмауы керек. Басты мақсат - өтінішті серіктес оны орындағысы келетіндей етіп, бас тарта алмайтындай етіп қандай да бір өтініш білдіру.
Талқылау. Өтініштің бұйрықтан айырмашылығы неде? Неліктен кей жағдайда өтініш бұйрық ретінде қабылданады? Өтініш айту қиын ба әлде орынсыз өтініштен бас тарту қиын ба?
«Ескерту» жаттығуы.
Бұл жаттығу барысында қатысушы қарым-қатынас кезінде серіктестерінің шын мәнінде не айтатынына және не сезінетініне назар аударады. Үзіліссіз мұқият тыңдауға тырысу және кері байланыс беру, жаттығу кезінде не болғанын түсіну маңызды. Өткізуге арналған нұсқаулық: топ жұптарға бөлінеді. Әңгімелесушілер кезек-кезек бір-біріне киім, қарым-қатынас, мінез-құлық және т.б. туралы бірнеше ескертулер айтады. Талқылау: ескертулер алған кезде қандай сезімдер туады? Байланыстың үзілуіне не кедергі? Қандай жағдайларда байланыс үзіледі? Қарым-қатынасты жалғастыруға көмектесетін немесе кедергі келтіретін қандай әдістер таңдалады? Ескерту адамның «Жеке шекарасына кіру» ма? Әлде «Серіктесінің көзқарасы» ма?
«Шағым» жаттығуы
Өткізуге арналған нұсқаулық: жаттығу босаңсу (релакс) жағдайында жүзеге асырылады. Қатысушыларға босаңсыпотыруға және демалуға ыңғайлы жағдай жасалуы керек. Қатысушыларға шағым жасауға тура келетіндей етіп бірнеше жағдайлар ұсынылады: дөрекі сөйлеу, қорлау, тәкаппар, мазақтау және кекету, тыныштығын бұзу т.б. «Шағым» жасау қандай сезімдерді тудыратынын анықтауға тырысуы керек. Талқылау: Қандай қарым-қатынас шағым тудырады? Жаттығуды орындау кезінде қандай күтпеген жағдай болды?
«Байланыстардың жүгіруі» жаттығуы
Сипаттамасы. Қатысушыларға түрлі сөздерге байланыстар ойлап табу ұсынылады. Мысалы, жел сүйкімді, нәзік, дауылды, жексұрын және т.б. Тапсырманың орындалу уақыты белгіленеді. Талқылау. Бірегей байланыстарды кім таңдады? Қандай қиындықтар болды?
"Мінездеме" жаттығуы
Сипаттамасы.
1-Нұсқа. 10-12 сөзден тұратын белгілі адамға мінездеме жасаңыз. Өз таңдауыңызды түсіндіріңіз.
2-нұсқа. Спикерлер байқауына, шығармашылық жастар жобасына және т.б. қатысу үшін топ мүшесіне мінездеме – ұсыныс жасаңыз. Қандай қасиеттерді сипаттау оңай? Қиындыққа не себеп болды? «Шығарма» жаттығуы Сипаттама. Еркін тақырыпқа (1 беттен аспайтын) 20 минут ішінде қысқа шығарма жазу керек, Шығармаға қол қоюдың қажеті жоқ. Шығармалар жиналады, араластырылады және қатысушыларға қайта таратылады. Әркім алынған мәтінді оқиды және оның авторы кім екенін болжап табады. Содан кейін топ өз пікірін білдіреді. Авторлығы болжанбаған адам жеңімпаз болып саналады.
Талқылау. Неліктен сіздің авторлығыңыз болжалды? Немесе тапқан жоқ.