Татулықтың белгісі______________________________________________________

_________________________________________________________________________

7. Мұны «төр» сөзi Орхон-Енисей жазбаларында мемлекет мағынасында қолданылғанынан байқауға болады.

Орхон-Енисей жазбаларында _____________________________________________

_________________________________________________________________________

8. Киіз үй жер сілкінісінде де ыңғайлы, өйткені ол оңайлықпен бұзылмайды.

Жер сілкінісінде ________________________________________________________

_________________________________________________________________________

9. 
   Қазақстан жер сілкінісінен зардап шеккен елдерге шатырдың орнына киіз үйлер апарып жүр.
   

Жер сілкінісінен________________________________________________________

________________________________________________________________________

9. 
   Көшпенділердің киіз үйі- ғасырлар бойы өз құндылығын жоймай келе жатқан құнды мәдени жәдігер.
   

Ғасырлар бойы_________________________________________________________

_________________________________________________________________________

3-тапсырма. Төмендегі сұрақтарға жауап беріңіз. Мүмкіндігінше, өз сөзіңізбен жауап беруге тырысыңыз.

1.Қандай қасиетіне қарап киіз үйді көшпелі мәдениет үлгісіне жатқызуға болады?

_________________________________________________________________________

2.Неге шаңырақ бүкiл ғалам мен адам арасын байланыстырушы? Кем дегенде

2 әсерін көрсетіңіз.

________________________________________________________________________

3. 
   Киіз үй неліктен бүгінгі күнге дейін өз құндылығын жоймай келе жатыр? 2 дәлелді жазыңыз.
   

________________________________________________________________________

31

9-сынып емтихан тапсырмалары Қазақ тілі мен әдебиеті

Жалпы білім беретін мектептерге. ІІІ нұсқа

1-тапсырма. Төменде берілген мәтінді оқыңыз.



Наурыз және әлем халықтарының оны қарсы алу ерекшеліктері

Наурыз мерекесі әлемнің ең көне мерекелерінің бірі болып саналады. Бұл мереке

Орта	Азия	халықтарында	мыңдаған		жылдар	бойы	тойланып			келеді.
Ал	2010	жылдың 10 мамырынан			бастап	Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас
Ассамблеясының 64-қарарына			сәйкес 21	наурыз «Халықаралық Наурыз күні» болып
белгіленді. Бас Ассамблея өзінің берген				түсініктемесінде «Наурызды					көктем		мерекесі
ретінде	3000	жылдан бері Балқан түбегінде, Қара теңіз аймағында,							Кавказда, Орта
Азияда және Таяу Шығыста 300			миллион адам тойлайтындығын»

---

мәлімдеді. Ал UNESCO болса, 2009 жылдың 30 қыркүйегінде Наурыз мерекесін мәдени мұра тізіміне кіргізді.

«Наурыз» сөзі парсы тілінен аударғанда «Жаңа күн» деген мағынаны береді.

Парсының «нау» сөзі әр түрлі өзгерістерге ұшыраса да, мағынасы көп халықтың тілінде

сақталған. Шығыс жыл санағы бойынша, бұл мереке ирандықтардың жаңа жылы —

Наврузға жақын. Наурыз мерекесін түркі тілдес халықтар тойлайды. Тәжік халқы бұл

мерекені «Бәйшешек» не «Гүлнавруз», татарлар «Нардуган», бирмалық-

тар «Су мерекесі», хорезмдіктер «Наусарджи», буряттар «Сагаан сара», армяндар «Навасарди», чуваштар «Норис ояхе» деп атаған. Қазақтардың Наурызды тойлау тарихын ұлы ақын Абай өзінің «Біраз сөз қазақтың қайдан шыққаны туралы» жазбасында көшпелі халықтардың тарихымен ұштастырады. Бұл Әбу Райхан Бируни, Омар Һайям тәрізді әлем таныған тарихи тұлғалардың еңбектерінде де кездеседі. Шығыс халықтарының Наурыз мерекесін қалай тойлағаны туралы деректер көп. Парсы тілдес халықтар Наурызды бірнеше күн тойлаған. Яғни, олар Наурыз күндерінде мынадай салт-дәстүр, ырымдар жасаған: әр жерде үлкен от жағып, отқа май құйған. Жаңа өнген жеті дәнге қарап болашақты болжаған. Жеті ақ кесемен дәстүрлі ұлттық көже «сумалық» ұсынған. Көне киімдерін тастаған. Бір-біріне гүл сыйлаған. Үйлерінің қабырғасына дөңгелек ою – «күн символын» салған. Жамбы ату тәрізді түрлі жарыстар өткізген. Бұл күні кәрі-жас қуанады.Адамдар бір-біріне жақсы тілектерді айтады, татуласады.

Наурыздың дәстүрлі тағамы «Наурыз көже» туралы деректер өте көп. Ол жеті түрлі азықтық заттан тұрады. Жеті деген сан аптаның жеті күнін бейнелейді, бұл санның мағынасы терең. Өзбекстанда «Сумалақ» — наурыз көжеге ұқсас дәстүрлі тағам.

Қазақстанда Наурыз мерекесі 1988 жылдан бері қайта жаңғырып, халық болып тойлау дәстүрі өз жалғасын тапты.Ал 1991 жылы 15 наурызда Қазақстан Президенті Жарлығының негізінде мемлекеттік мәртебеге ие болды. 2009 жылдың 24 сәуірінде Елбасы наурыз айының 21, 22, 23 күндерін «Наурыз мерекесі» деп жариялады.

Наурыз — көктем мен еңбектің, достық пен бірліктің мерекесі. Сан ғасырлық парасат пен еңбектің нәтижесінде қалыптасқан Наурыз мерекесі халықтың жарқын болашағының кепілі болып қала береді.

(346 сөз)

Мәтіннен мына сөздердің сәйкес мағыналарын табыңыз.

Ежелгі - ____________________________________________________________

Мерекелейді – _______________________________________________________

Елдер – _____________________________________________________________

Мәлімет – __________________________________________________________

Сайыс – ___________________________________________________________

---

32

9-сынып емтихан тапсырмалары Қазақ тілі мен әдебиеті

---

2-тапсырма. Төменде берілген әр сөйлемді өз сөзіңізбен қайта жазыңыз. Сөйлемдерді берілген сөздермен бастаңыз.

Мысалы:Наурыз мерекесі әлемнің ең көне мерекелерінің бірі болып саналады.Көне мерекелердің бірі _______________________________

Жауабы:Көне мерекелердің бірідүниежүзі бойынша Наурыз мерекесі екен.

1. 
   Бұл мереке Орта Азия халықтарында мыңдаған жылдар бойы тойланып келеді. Орта Азия халықтарында ______________________________________________
   

_________________________________________________________________________

2. 
   Парсының «нау» сөзі әр түрлі өзгерістерге ұшыраса да, мағынасы көп халықтың тілінде сақталған.
   

Әр түрлі өзгерістерге ____________________________________________________

_________________________________________________________________________

3. 
   Шығыс жыл санағы бойынша, бұл мереке ирандықтардың жаңа жылы- Наврузға жақын. Бұл мереке ____________________________________________________________
   

________________________________________________________________________

4. Қазақтардың Наурызды тойлау тарихын ұлы ақын Абай өзінің «Біраз сөз қазақтың қайдан шыққаны туралы» жазбасында көшпелі халықтардың тарихымен ұштастырады «Біраз сөз қазақтың қайдан шыққаны туралы» жазбасында ____________________

_________________________________________________________________________

5. 
   Шығыс халықтарының Наурыз мерекесін қалай тойлағаны туралы деректер көп Наурыз мерекесін ______________________________________________________
   

_________________________________________________________________________

5. 
   Жаңа өнген жеті дәнге қарап болашақты болжаған.
   

Болашақты ____________________________________________________________

_________________________________________________________________________

7. Үйлерінің қабырғасына дөңгелек ою – «күн символын» салған.

Күн символын _________________________________________________________

_________________________________________________________________________

8. Наурыздың дәстүрлі тағамы «Наурыз көже» туралы деректер өте көп.

Наурыз көже ___________________________________________________________

_________________________________________________________________________

9. 
   Қазақстанда Наурыз мерекесі 1988 жылдан бері қайта жаңғырып,халық болып тойлау дәстүрі өз жалғасын тапты.
   

Наурыз мерекесі _______________________________________________________

_________________________________________________________________________

9. 
   Сан ғасырлық парасат пен еңбектің нәтижесінде қалыптасқан Наурыз мерекесі халықтың жарқын болашағының кепілі болып қала береді.
   

Наурыз мерекесі _______________________________________________________

_________________________________________________________________________

3-тапсырма.

---

Төмендегі сұрақтарға жауап беріңіз. Мүмкіндігінше, өз сөзіңізбен жауап беруге тырысыңыз.

1. 
   Біріккен Ұлттар Ұйымының шешімімен 21 наурыз «Халықаралық Наурыз күні» болып белгіленуінің қандай себебі бар?
   

_________________________________________________________________________

2. 
   Шығыс халықтарының Наурыз мерекесін қалай тойлайды? 2 дерек келтіріңіз.
   

_________________________________________________________________________

3. 
   Наурыз мерекесі халықтың жарқын болашағының кепілі болу себебі қандай ? 2 дәлелмен көрсетіңіз.
   

_________________________________________________________________________

33

9-сынып емтихан тапсырмалары Қазақ тілі мен әдебиеті

Инновациялық мектептерге. І нұсқа

1-тапсырма. Төменде берілген мәтінді оқыңыз.



Алаш идеясы мен қайраткерлері

Алаш —ежелгі түрік сөзі. Ол — бауырластар, қандастар, туыстар дегенді білдіреді. Алаш аты тарихта кездесетін ең көне атаулардың қатарына жатады. Ескі шежіре

деректерінде Алаш атауы қазақ халқының синонимі ретінде келтіріледі. Мысалы, Қадырғали Жалаиридің өзі деректерінде қазақтың орнына Алаш атауын

қолданады. “Атамыз — Алаш, керегеміз — ағаш” деген қазақ халқы ұлттық тәуелсіздік жолындағы күресінде ежелгі Алаш ұғымына қайта оралып, оны бостандық пен бірліктің ұраны етіп алды.

«Алаш идеясы» — қазақтың мемлекеттік, елдің ұлттық идеясы. Өйткені Алаш — халқымыздың бойына күш-қуат және сенім берген ұлттық идея. Алаш — ұлттың өзін бөлінбес тұтас жер, яғни территория ретінде сезінуі. Алаш — ұлттың аспан асты, жер үстінде өз орны бар ел ретінде өз еншісі мен үлесін анықтау әрекеті.

Қазақ тарихында Алаш арыстарының орны ерекше. Олар Қазақ елінің сан ғасырлық даму тәжірибесін, салт-дәстүрін сақтай отырып, одан әрі дамытуды, білім алып, өр-кениетті елдердің өмір тәжірибесінен үйренуді көздеді. Елге демократия, білім-білік алып келу үдерісінің бастауында тұрғандар да осы зиялы қауым өкілдері болды. Алаш зиялылары Отанға адал қызмет етуді мақсат етті. Алаш қайраткерлері қазақ халқын азат ел ету бағытындағы мақсатты ойларын бес тұғырға негіздеді. Бірінші — жер мәселесі. Жерсіз Отан жоқ. Қазақтың байырғы жерін қашан қазақтар өз бетінше ғылым мен техникаға сүйеніп толық игермейінше, жер жеке меншікке де, қоныстанушыларға да берілмейді. Екінш і— жердің астындағы, үстіндегі, аспанындағы барлық игілік Қазақ мемлекетіне қызмет етуі керек. Үшінші — толықтай экономикалық тәуелсіздікке қол жеткізуге ұмтылуы тиіс еді. Төртінші – қазақ мемлекетінде мемлекет құрушы ұлттың тіл, дін, діл үстемдігі болуы керек. Бесінші, түпкі мақсатымыз – ғылым мен ұлттық салт-дәстүрге негізделген заңға сүйене отырып, ұлттық-демократиялық мемлекет құру

---

Смотрите также файлы

• Урок за 400 секунд Концертная программа От первого слова до первых побед.docx

• Министерство образования и науки российской федерации федеральное агенство по образованию государственное образовательное учреждение.doc

• Страхование.docx

• Руководство двигательной активностью детей на прогулке.docx

• Технология проблемного обучения Подготовили Никулина Алена Таукчи Рита Понятие.pptx