ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 23.11.2023
Просмотров: 84
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе................................................................................................................... 3
І. Тарау Оқушылардың жазбаша сөйлеу тілін дамыту
ойлау жүйесіндегі ұстаным................................................................ 4
-
К. Жақсылиқова қазақ тілін модуль арқылы оқытудың
мынадай ұстанымы........................................................................................ 9
1.2 Қатысымдық бағыттылығы ұстаным ережелері........................................ 12
ІІ. Тарау Теңбе-теңдік ұстаным модулі.......................................................... 14
-
Құрмалас сөйлемдерді оқытуда шығармашылықпен жұмыс
істеуде тірек ететін ұстаным....................................................................... 16
2.2 Құрмалас сөйлемдерді оқытудағы шығармашылық жұмыстардың
тәрбиелік ұстанымы...................................................................................... 19
2.3 Дидактикалық ғылыми ұстанымы және оның түрлері............................. 21
Қорытынды.......................................................................................................... 25
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі......................................................................27
Кіріспе
Ана тілімізді өзге ұлт оқыту әдістемесі жалпы дидактиканың теориясына негізделеді. Дидактика оқытудың міндеттері мен мазмұнын ашатын, білімді, іскерлікті және дағдыны меңгеру процесін суреттейтін, оқытуды ұйымдастыру ұстанымдарын, әдістерін және формаларын сипаттайтын, оқыту мен білім беру мәселелерін жасайтын педагогиканың құрамдас бөлігін құрайды. Осыған байланысты Н. Оралбаева мен К. Жақсылықова былай дейді: «Дидактика – білім мазмұнының ғылыми негізін, оқыту әдістерін, ұйымдастыру формаларын, яғни нені оқыту, қалай оқыту жайын зерттейді. Демек, білім мазмұнын анықтау, оқыту процесінің заңдылықтарын ашу, оқытудың тиімді әдістері мен ұйымдастыру формаларын табу проблемаларын шешіп отырады».
Оқыту процесі қоғам дамуының әлеуметтік-экономикалық және саяси жағдайлармен, адамдардың әрекеттері және тіршілік қажеттіліктерімен, қазіргі таңдағы ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктерімен және күн сайын артып отырған оқушы тұлғасына қойылатын талаптармен детерминделеді.
Оқыту процесі терең, берік және дәл білім алуға ұмтылған студенттердің таным жолындағы қимылына байланысты. Оқыту процесі – бұл оқытушы мен студенттердің мақсатқа бағытталған өзара әрекеттесуінің барысында студенттерге білім беру міндеттерін шешу. Оқыту процесі – тұтас педагогикалық процестің бір бөлігі.
Оқыту екі жақты процесс, онда оқытушы мен студенттердің ынтымақтастық іс-әрекеттері жүзеге асырылады.
Оқыту процесінің өзіне тән компоненттері: оқытудың мақсаты, мазмұны, формалары мен әдістері, нәтижесі. Бұл компоненттер бір-бірімен тікелей байланысты түрде іске асырылады.
Сонымен бірге, оқыту процесі білім беру, тәрбие және даму процестерімен байланысты. Сондықтан оқыту жеке адамның жан-жақты дамуына көмектесе отырып, білім беру, тәрбие және даму функцияларының бірлікте іске асуына мүмкіндік туғызады.
І. Тарау Оқушылардың жазбаша сөйлеу тілін дамыту
ойлау жүйесіндегі ұстаным
Оқушылардың жазбаша сөйлеу тілін дамыту ойлау жүйесіне негізделеді. Ойды жазбаша жеткізу – ауызша сөйлеу тіліне қарағанда өте күрделі, көп салалы процесс. Психологтар тіл үйретуші тіл үйренушілерді үйреніп отырған тілінде ойлай білуге үйренгенде ғана ауызша және жазбаша сөйлеуді қиындықсыз меңгеретіндігін зерттеу еңбектерінде дәйектейді.
Жазбаша сөйлеу тілін дамытуда қабылдау процесінің орны ерекше. Психологтар қабылдаудың көру, сезу және есту түрлеріне тоқтала отырып, жазбаша сөйлеу тілін дамытуда көру және есту үрдістерін ерекше атап көрсетеді. Жазба жұмыстарын меңгертудің алғашқы кезеңінде орындалатын жаттығу жұмыстары көру үрдісіне бағытталады, оқушыларды оқулықтан немесе тақтадан қатесіз көшіріп жазуға дағдыландырады. Екінші кезеңінде диктант жұмысының өзі көру диктантынан басталады, содан соң сатылай күрделенеді. Үшінші кезеңде мазмұндама, шығарма түрлері алдын-ала сұрыпталған материалдар бойынша жеңілден күрделіге ұстанымы негізінде жүргізілді.
Жазылым әрекетінің сыртқы дыбыстық құрылымы мен байланысы жөнінде психолог А.Р.Лурия: «Жазудың психологиялық-физиологиялық очерктері» еңбегінде теориялық тұрғыдан зерттеп, жазу үдерісінің көру түсініктері мен тиісті қозғалғыш факторлардың байланысынан ғана құралатын «идеомоторлық акт» ретінде қарастырады. Осы үдерістің құрамына қозғалыс пен көру салаларынан тыс мынадай компоненттер енетіндігін атап көрсетеді: міндеттің туындауы (бастапқы ой), ойдың алдын-ала құрылуы, есте сақтау және оны ішкі тілдің көмегімен жадыда сақтау, пайда болған ойды фразаның немесе біртұтас мәтіннің тиісті құрылымына енгізу.
Ал соңғы ылдары оқытудың модульдік технологиясы мен В.М. Монаховтың, Дьяченконың оқытудың ұжымдық тәсілі, сондай-ақ , профессор Ж.Қараевтың оқытуды дербестендіру мен ізгілендіру ұстанымдарына негізделгенжаңа педагогикалық компьютерлік технологиясы мектептерде қолданып отыр. Егер осы жұмыстарда қарастырылған оқытудың педагогикалық технологиясыноқу- тәрбие үрдісіне оқытудың жаңартылған жүйесінің жобасы ретінде енгізетін болсақ , онда білімді демократияландыруға және ізгілендіруге оқыту сапасын арттыруға; басқару сапасын жетілдіруге; оқушылардың дамуына бақылау жасауға; соған сәйкес бағалауға болатыны ғылыми негізде дәлелденіп отырғаны ақиқат. Мектептерде жүргізіліпжатқан қазіргі тәжірибелік жатқан қазіргі тәжірибелік – сынақ жұмыстардың басты міндеті жаңаша оқытудың педагогикалық технологиясын оқыту үрдісіне енгізу болып табылады. Мәселен, Л.В. Занков, Д. Б. Элконин, В.В Давыдовтың бірлесе жасаған «Дамыта оқыту жүйесі» бір- бірімен тығыз байланысты әрі мынадай ұстанымдардан құралады.
-
Жоғары деңгейдегі қиындықты оқыту. -
Теориялық білімнің жетекші ролі. -
Оқу материалын жетелдете оқыту. -
Оқу үрдісін оқушының сезінуі. -
Барлық оқушылардың дамуы үшін жүйелі жұмыс істеу. -
Л.В. Занковтың оқыту жүйесінде оқушы өзін емін- еркін сезінеді, оның әлеуметтік мүмкіндігі мен дербестігініңдамуына жағдай жасалады. Осы жүйеде оқушы мен мұғалімнің арасындағы жаңаша қарым-қатынастың іргетасы қаланады. Мұғалім түсіндіруші, оқытушы тұрғысында емес, оқушының оқу әрекетін ұйымдастырушы, бағыттаушы ретінде көрінеді.
Д. Б. Элконин мен В.В. Давыдовтың зерттеулері оқу әрекеті және оның субъектісін қалыптастыруға бағытталған. Оның құрылымы мынадай: оқу-танымдық мотивтер, оқу тапсырмалары, оқу амалдары, оқу операциялары.
Педагогика ғылымында баланы оқыту мен тәрбиелеудің міндеті жан-жақты дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру болғандықтан, жаңа технология бойынша әдістемелік жүйенің басты бөлігі оқыту мақсаты болып қалады. Сондықтан танымдылық іс-әрекеті белгілі бір дәрежеде белсендірілуі қажет. Бұл әдістемелік жүйенің басқа бөліктерінің де (мазмұн, әдіс, оқыту түрі мен құралдарының) өзара байланысы қалпында өзгертілуін талап етеді. Мұны орындау үшін мына ұстанымдар жүзеге асуы тиіс.
-
Оқушылардың өзіндік іздену іс- әрекетінің әдістерін меңгеру талап етіледі. Өйткені бұл әдістердің күнделікті пайдаланып жүрген оқыту әдістерінен айырмашылығы бар. Яғни, жаңа жағдайдағы «оқыту әдістемесі» деп отырғанымыз: «оқушы- мұғалім» ұстанымының өзара тығыз байланыстығы. Демек, мұнда бірінші орында оқушы тұрады және оның өз бетімен білім алудағы белсенділігіне баса назар аударылады. -
Жаңаша оқытудың негізгі түрлері: оқытудың дербес және топтық түрлері табылады. Бұл жерде алға қойылатын басты мақсат – оқушыға деген сенім, оның өз ісіне жауап беру мүмкіндігіне сүйеніп беделі мен қадір- қасиет сезімін дамыту. Ал оқытудың фронталды түрі, көбінесе , бағыт беру, талқылау және түзету енгізуде ғана пайдаланылады. -
Жаңа технологияның мақсаты бойынша «оқытуды ізгілендіру» қажет. Бұл үшін оқу құралдары оқушылардың өздігінен танымдық іс-әрекетін жүргізе алатындай болуы керек. Бұрынғы дәстүрлі оқулықтар мұндай талапты қанағаттандыра алмайды, сондықтан оқушылардың өз бетімен білім алуына аса бейімделген жаңа типтегі оқулықтар керек – ақ.
Жаңа технологияның тағы бір психологиялық негізі болып табылатын теория – Л. С. Выйготскийдің «оқыту үрдісінде оқушының ақыл-ойының дамуы «актуальды даму аймағынан «жақын арадағы даму» аймағына ауысуы» туралы теориясы. Ендеше оқушылардың білім, білік, дағдыларын жетілдіру үшін оқытудың жаңа технологиясы негізінде дифференциалдық және дербес деңгейлік ұстанымдарының талаптарына сәйкес өткізілетін әр түрлі сабаққа арналған жаңа тұрпаттағы оқулықтар мен оқу құралдары қажет.
Бұлар -әнгімелесуші-оқулық бойынша оқушылар жаңа тақырыпты өз бетімен меңгеріп, анықтама мен ережелерін өзі шығарады. Қарапайым жаттығу – мысылдармен оларды бекіткеннен кейін жұмыс дәптерлеріндегі деңгейлік тапсырмаларды орындауға көшеді. Дегенмен, оқушылардың өз бетімен білім алу үрдісі «басқаруға ыңғайсыз» делініп, сыналып жүр. Сондағы айтантындары: «оқушы осы кезеңде өз білгенін істейді, оның іс- әрекеті, көбінесе, қате болады» дейді.
Біздіңше, оқытудың жаңа технологиясы жағдайындағы оқушылардың өздігінен жүргізетін танымдық іс- әрекеті үшін тапсырмалар күрделілігі төрт деңгей бойынша құрастырылып, ондағы барлық деңгейдегі тапсырмалар қызғылықтымазмұндалған болса оқушыларда ынталану пайда болады. Мұндай жаңа технология бойынша сабақ беріп жүрген мұғалімдер үзіліс кезінде де оқушылардың сабақтан бас алмайтындығын айтады. Өйткені оқушылар өзара бәсекелесе отрып жұмбақ, сөзжұмбақ, ребус, математикалық басқатырғыштар сияқты әр деңгейдегі тапсырмаларды шешуге ұмтлатыны даусыз. Бұл жерде «үлгерімі кейіндеп қалып, өз құрбыларын белгілі бір себептермен қуып жете алмайтын оқушылармен қалай жұмыс істеуіміз қажет?» деген сұрақ туады. Бұл мәселенің де оңды шешуі қарастырылған. Олар мыналар:
-
барлық тапсырмаларды мезгілінде орындаған оқушылар үлгірмеушілерге көмектеседі; -
сыныптың басқа оқушылары өздігінен жұмыс істеп жатқан кезде мұғалімнің үлгерімі төмен оқушыларға дербес көмек көрсетуіне уақыты болады.
Бұл қалайша жүзеге асырылады? Енді аз- кем соған тоқталып өтейік .
Денгейлік тапсырмаларды енгізудегі басты мақсат- сынып оқушыларын «қабілетті» және «қабілетсіз» деп жасанды әр түрлі жіктерге бөлуді болдырмау. Осы арқылы деңгейлік және дербес оқыту, сонымен қатар барлық оқушыға қатысты ізгілендіру ұстанымдары сақталады. Сондай-ақ деңгейлеп оқыту барысында оқушының бірінші деңгейдегі тапсырмаларды дұрыс орындағаны есепке алынып отырады. Демек, қандай оқушы болсын , өзінің жақсы оқитындығына қарамастан «оқушылық міндетті», яғни бірінші деңгейдің жұмысын орындаудан бастайды. Нәтижеде бұл барлық оқушыларды тірек білімімен қамтамасыз етеді және Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы талаптарына сай міндетті бірінші деңгейді толық игеруін жүзеге асырады.
1.1 К. Жақсылиқова қазақ тілін модуль арқылы оқытудың мынадай ұстанымы
Оқытуды іске асыру адам баласына белгілі заңдылықтарды, білімді меңгеру негізінде ғана игі әсер етеді. Егер студент оқуды өзімнің міндетім деп санамаса, өзінің жауапкершілігін сезінбесе, онда оқытуды да жақсы ұйымдастыруға болмайды.
Оқытудың ұстанымдары оқыту процесінің заңдылықтарынан дамиды.
Ұстаным – бұл педагогтың өзінің тәжірибелік іс-әрекетінде және мінез-құлқында басшылыққа алатын негізгі, бастапқы қағидалар.
Оқыту ұстанымдары – оқытудың мазмұнына, ұйымдастырылуына және әдістемесіне қойылатын талаптар жүйесін анықтайтын алғышарт болып табылады. Оқыту процесінде оқытушы оқыту ұстанымдарына сүйенуге міндетті.
Жалпы дидактикалық ұстанымдарға мыналар жатады: ғылымилық ұстанымы; жүйелілік ұстанымы; тәжірибенің теориямен байланысы; саналылық пен белсенділік ұстанымы; жекелік және ұжымдық біртұтастық ұстанымы; нақтылық және абстрактылық бірлігі ұстанымы; түсініктілік ұстанымы; білімнің беріктігі ұстанымы.
Қазір қазақ тілі әдістемесінде білім сапасын жоғарылату үшін әр түрлі жаңа технологияларды тәжірибеге кіргізіп, жан-жақты қолданылуда. Сол жаңа технологиялардың бірі қазақ тілін модуль арқылы оқыту технологиясы.
Қазақ тілін модуль арқылы оқыту – қоғам қажеттілігінен, өмір талабынан туып отырған жаңа әдістемелік жүйе. Модуль арқылы оқыту – толық немесе жекелей түрде модульге негізделген оқыту. Модуль арқылы оқыту – бұл ең алдымен оқытушы мен студенттердің екі жақты біртұтас белсенді әрекетінен тұратын және модуль арқылы оқыту тәжірибесінде қолданылған басқа оқыту жүйелерімен тығыз байланысқан, оқытудың жаңа технологиясына бейімделген оқытудың ұтымды аралас жүйесі. Оның негізгі құралы – оқытуда оқытушы мен студенттердің арасындағы субъект-субъектілік қатынасты жүзеге асыруға қажет, белгілі білім, білік көлемін өзіндік және белсенді түрде меңгеруге мүмкіндік беретін модуль. Сол себепті модуль арқылы оқыту теориясы өзіне ғана тән ұстанымдар жүйесіне негізделеді. Жалпы ұстанымдар жиынтығы өзара әрекеттесе отырып, үрдістің барлық атаулы қайшылықтарын шешеді. Қазақ тілін модуль арқылы оқыту ұстанымдары лингводидактика және онымен туыстас психология, лингвистика, пәлсапа, әлеуметтану және тағы басқа ғылым салаларының жалпы қағидаларына сүйенбек. Яғни, қазақ тілін модуль арқылы оқыту ұстанымдары – тілдерді оқыту теориясының туындылары.
Зерттеу жұмысында ғалым К. Жақсылиқова қазақ тілін модуль арқылы оқытудың мынадай ұстанымдарын ұсынады:
-
модульділік ұстанымы; -
оқыту мазмұнының жекелеген бөліктерден құрылуы; -
қатысымдық бағыттылығы ұстанымы; -
саралай оқыту және кірістіре оқыту ұстанымы; -
оңтайлылығы ұстанымы; -
екі жақты біртұтас белсенді әрекет ұстанымы; -
мақсаттың нақтылығы ұстанымы; -
әдістемелік кеңестің кешенділігі; -
оралымдылығы, икемділігі; -
әр жеке бөлік бойынша жұмыс әрекеті нәтижесін түйіндеу ұстанымы; -
оқытушы мен оқушының кері байланысы ұстанымы; -
оқытушы мен оқушы әрекетінің теңбе-теңдігі ұстанымы; -
оқу тілінің ерекшелігін ескеру ұстанымы.