Файл: Джт сессия билет ежелгі Египет, кезедері мен ерте патшалыты алыптасуы.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 29.11.2023
Просмотров: 203
Скачиваний: 3
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
ДЖТ СЕССИЯ БИЛЕТ
-
Ежелгі Египет, кезеңдері мен ерте патшалықтың қалыптасуы.
Египет екі жағынан тау жоталары қоршап жатқан Ніл өзенінен Жерорта теңізіне дейін сұғынып жатқан ел. Африканың солтүстік-шығыс бөлігінде орналасқан. Египеттіктер өздерінің қоныстанған жерлерінің құнарлығын білдіру үшін өз елін “Қара жер”-“Та-Кемет” деп атаған. Ежелгі Египеттіктердің өмірінде өзендер, әсіресе Ніл (ұзынд.6500км) басты орын алады. Ол ылғалдың басты көзі болуымен қатар Египеттің барлық облыстарымен байланысты қамтамасыз етуші болды және сонымен қатар егіншілікпен айналысу үшінде қолайлы жағдай туғызды. Сондықтанда египеттіктер жер,су,өсімдік құдайы Озиристі-Ніл өлкесінің жарылқаушысы деп есептеген. Египеттің тарихи дамуының ерекшелігі оның географиялық жағынан екі облысқа Жоғарғы және Төменгі немесе Солтүстік және Оңтүстік болып бөлінуіне байланысты болды. Төменгі Египет формасы жағынан үшбұрышқа ұқсас болғандықтан ол Дельта деген атқа ие болған.
Ежелгі Египет тарихшысы Манефон бүкіл билеушілер тізімін 31 династияға тіркеп, оны 3 декадаға бөлген, онда бірінші декадаға 1-11, екіншіге 12-19, үшіншіге 20-31 династиялары енгізілген. Манефонның бұл декадаға бөлу ісін Лепсиус жалғастырып, Египет тарихын 3 кезеңге бөледі:
1.Ежелгі патшалық-б.з.д 3000- 2250 жылдарға дейінгі аралық. 3-6 династиялар кезеңі
2.Орта патшалық-б.з.д 2050-1700 жж.11-12 династиялар билігі
3.Жаңа патшалық-б.з.д 1580-1251 жж.-18-20 династиялар.
Негізінен Египетте алғашқы мемлекеттік құрылымдар храмдардың төңірегінде біріккен қауымдар болды, оны “номдар” деп атады. Бұл кезеңде Египетте 42 ном болды. Әлеуметтік-эконмикалық және саяси қажеттіліктерге орай бұл номдар өзара біріге бастайды. Яғни үнемі суландыру жүйесін ұйымдастыру мен сыртқы жаудан қорғану үшін күш біріктіру қажеттігі номдардың Жоғарғы және Төменгі Египет аймағындағы бірігу процесі әкелді. Сөйтіп б.з.д 4 мыңж орт. Жоғарғы және Төменгі Египет патшалығы қалыптасты. Ж.Египет астанасы-Энхаб(Нехен), Т-Буто болды. Сөйтіп бұл екі патшалық ұзақ уақыт бойы екі мемлекет болып өмір сүрді. Тек б.з.д 3 мыңж басында басында Т.Египет патшалығының билеушісі Мина елді біріктіру ісін жүзеге асырды. Ол бірікккен елдің жалпы египеттік бірінші династияның негізін салды.
2. Спартадағы «теңдестер қауымы», оның ерекшелігі
Спартадағы спартандықтар “тең адамдар қауымы” дегенді құрды. Бұл үстем топтың илогтар мен периэктерді басып жаншуға бағытталған әскери бірлестігі болды. Күшті де мықты жакынгерлер тәрбиелеу үшін Спартада арнаулы тәрбие жүйесі қалыптастырылды. Әрбір жаңа туған нәрестені Спартаның жоғары мекемесі-Герусияға, яғни ақсақалдар кеңесіне апаратын. Мұнда арнауля комиссия нәрестені өмір сүруге қалдыру керек пе, не оны өлтіру керекпе деген мәселені шешкен. Егер бала әлсіз, аурушаң болып туылса, оны шатқалдан лақтыратын. Денсаулығы дұрыс және мықты нәрестені қалдыратында, ол жеті жасқа дейін анасында тәрбиеленетін. Заң әрбір спартандыққа жеті
жастан бастап баласын арнаулы лагерьлерге, қоғамдық мектепке апаруға міндеттеді. Онда бала ер жеткенше, яғни 18 жасқа дейін тұрып, оқыған. Балаларды шыдамдылыққа, қаталдыққа тәрбиелеу мақсатындағы мектептің тәртібі өте қатаң болды. Балалар қатты жеке төсеніште жастықсыз ұйықтаған, қысы-жазы жалаң аяқ, жалаң бас жүрген, аштық пен ыстықта сусын ішпеуге, жараның ауырғанына шыдауға үйретті.
Спартандар әскери бөлімдер бойынша тамақтанған, оны фидития деп атаған. Фидитияның мүшесі ортақ тамақ үшін заттай үлес қосқан. Егер спартандық кедейленіп, осы заттай үлесті қоса алмаса, онда ол фидитияданда, “тең адамдар қауымынанда” шығарылып, құқығын жоғалтқан.
3. Орта Египет патшалығындағы қоғамдық-саяси өмірдегі өзгерістер
Б.з.д 2005-1715жж.
Орта патшалық кезіндегі египет экономикасының ерекшелігі орташа шаруашылықты дамыту болды. 11 және 12 династиялар перғауындарының билігі кезінде жалпыегипеттік ирригациялық жүйе қалпына келтіріледі, фаюм қазаншұңқырындағы батпақты жерлер игеріледі.
Өндіргіш күштердің өсуі мен айырбастың кеңеюіне орай мүліктік жүктеліс тереңдей түседі. Бұл кезеңде Египет қоғамы 4 әлеуметтік топқа бөлінді. Олар:
1.Шонжарлар
2.Қарапайым адамдар тобы “Күшті неджестер” деп аталды. “Неджес”-кіші деген египет сөзі, бұлар дербес шаруашылығы бар, кейде құлдар сатып алатын байыған егіншілер мен қолөнершілер
3.Кедейленген, толық қайыршылыққа ұшыраған егіншілер тобы. Олардың патшаға жалданғандары “Хаму-несут” деп аталды(патша құлы). Бірақ олардың кәдімгі құлдардан айырмашылығы олардың еңбегі реттеліп отырды. Еңбегі үшін заттай салық алып отырды. Кейде әскер қатарына да қосылып отырды.
4.Құлдар-ең ауыр, қиын жұмыстарды атқарды. Мысалы, әйел құлдар тізерлеп тұрып қол тиірменмен ұн тартқан, ер құлдар пирамидалар салуда ауыр тастарды қолдан тасыған.
18ғасырдың басында елдегі ішкі(халықтың байларға шабуылы) тұрақсыз жағдайды пайдаланған гиксостар бірлестігі Дельта мен Жоғарғы Египетті қоршап алды. “Гиксос-шөл өлкенің билеп төстеушілері” деген египет сөзі. Шамамен б.з.д 1675-1554жж. Египетте гиксостар үстемдігі орнады.Олардың кезінде Египетке дөңгелек арбалар, соғыс күймелері енгізілді. Гиксостар үстемдігі формальды болды, шынайы билік номархтарға тиесілі болды.
4. Афины құл иеленушілік қоғамының қалыптасуы. Солон.
Аттиканың селолық жерлерінің жағдайы 8-6ғғ. өте ауыр болды. Мұнда халықты жаныштаудың негізгі құралы ақша мен өсімқорлық болды, ақсүйектер қарызға жер береді де және сол жерге кепілдеме тастар орнатып, оған учаскенің кімге берілгені қанша сом ақшаға кепілдікке салынғаны жазылған. Егер борышкер қарызын өтемесе, жер кредитордың өзіне қайтарылды, бірақ борышқор адам арендатор ретінде еңбек етіп, өнімнің бір бөлігін қожасына берген. Егер борышты өтей алмаса борышқор өз баласын жат елге сатуға тиіс болды, кейде оның өзін құлдыққа сатты. Осы кезеңдегі мемлекеттік өмірдің ең ауыр кезі құлдық жағдай еді. Сондықтан биліктен Драконаттан кейін, Б.з.д 594 жылы саяси аренаға Солон келеді.
Солон евиатридтердің Кодрид руынан шыққан, көрнекті саяси қайраткер, ойшыл және көп жерді аралаған, философиялық ойлауы терең ақын болған. Солонның реформасы афина қоғамынының барлық жағын: экон. қатынастарды, әлеум. құрылымды, әскери басқаруды қамтыды. Экон. салада ол Афинаның шаруаш. өмірін тұтастай ынталандыру мақсатын көздеді. Құрғақшылық террит. жерлерді сумен қамтамасыз етуді реттеу шараларын, зәйтүн шаруаш. көңіл бөлінді. Солон заманынан кейін алған жерлерді өсімқорлықпен пайд. шек қойылды, сауда, құлдар еңбегіне негізделген қолөнер үстем кәсіпке айналды. Адамның білімі арта түсті, бұрынғыша өз елінің азаматтарын қатал қанаудың орнына енді құлдарды немесе Афиныдан тысқары жерлерде Афина тауарларын сатып алушыларды қанай бастады.
5. Жаңа патшалық кезіндегі Египет перғауындарының саясаты
Египеттегі гиксостар үстемдігі б.з.д 1554 жылға дейін созылды. Осы кезде шетжерліктерге қарсы Египет мемлекетінің тәуелсіздігін қалпына келтіруге ұмтылып жергілікті халық көтеріліске шығады. Бұл күресті бастаған Жоғарғы Египеттік Фивыда билік құрған 15Династия перғауындары болды. Әсіресе перғауын Камесу тұсында бұл күрес азаттық соғысына айналып египет әскерлері гиксостарды Палестинаның оңтүстік шекараларына дейін ығыстырып апарады. 18Династияның негізін салушы 1Яхмос тұсында дельтадағы гиксостардың соңғы тірек пункті Аварис қаласы қоршауға алынып, талқандалып гиксостар Египеттен толық шығарылады. Сөйтіп Египет тарихында жаңа сәтті кезең-Жаңа патшалық кезеңі(Б.з.д 1554-1071(75) жж.) басталады. Гиксостарды талқандап, ығыстырып шығару әскери және саяси белсенділіктің өрлеуімен қатар жүрді. Египеттен тыс жерлерде басқыншылық саясаты жүргізу үшін Египет армиясы құрылады:
-дөңгелектер отряды енгізіледі
-жылқы шаруашылығы игеріледі
-қару-жарақтың жаңа түрлері пайда болады
-оқыту мен жаттығулар жүргізіледі
-әскери-теңіз флоты құрылады
-армияның саны өсіріледі
-әскерге алудың жаңа жүйесі пайда болады
Мұндай жаңалықтар шекараның кеңеюіне және египет экономикасының көтерілуіне ықпал етеді. Басып алынған территорияларды жүйелі түрде қанау ұйымдастырылады, материалдық ресурстар мен жұмыс күшінің саны өседі,өндірістің техникалық базасы мен технологиясы жетілдіріледі:
-қола кеңінен қолданылады, вертикальды тоқыма станогы ойлап табылады
-құйма әйнек өндірісі жеке сала ретінде орын алады
-ауылшаруашылық техникасы жетілдіріледі
-жаңа дақылдар мен малдың жаңа түрлері пайда болады
-жылқы шаруашылығы ерекше сала ретінде жетілдіріледі
Жаңа патшалық кезіндегі Египет мемлекетінің ерекше сипаты соғыстық сипат болды. Египет перғауындарының бірнеше жүз жыл бойы жүргізілген басқыншылық саясаты мемлекеттің басқару жүйесінде орын алды, мемлекеттік тәртіп әскери тәртіпке бағынды.
6. Афиныдағы Писистрат тираниясы
Писистрат-афин руының ішіндегі ең бай ру өкілі болды. Б.з.д 560ж. ол Афины билігін қолына алып, оның билігі 33жыдға созылады. Билікті басып алған Писистрат оны нығайту шараларын жүргізді. Оның негізгі міндеті Солон сияқты халықтың әртүрлі топтарының әлеуметтік-экономикалық жағдайын жақсартуға бағытталған реформалар жүргізу емес, өз билігінің беріктігін қамтамасыз ету мен өзін қолдайтын әлеуметтік топтар мен ақсүйек руларды қолдау болды. Писистрат өз режимінің халықтың әртүрлі топтарын: егіншілерді, сауда-қолөнер тобын, ақсүйектердңң бір бөлігін қанағаттандырушы ретінде болуын қалады. Сондықтан Писистрат кедейлерге егіншілік жұмыстарды жүргізу үшін жеңілдік қарыздар беріп отырды. Писистраттың сыртқы саясаты өте кең көлемде және сәтті жүзеге асырылды. Оның мақсаты бұғаздарға және одан әрі Қаратеңізге баратын теңіз жолдары бақылайтын тірек пункттерді иелену болды. Ол сыртқы саясатының барысында Фракия жағалауындағы Павгейдегі бай рудниктерді иеленді, афиндықтар Лемнос және Имброс аралдарына жолығады. Б.з.д 527 жылы Писистрат өлген соң оның ұлдары Гиппий мен Гипарх әкесінің саясатын жалғастырғанымен, билікті өз қолдарында ұстап тұра алмайды.
7 Қосөзендегі ежелгі қала мемлекеттер
Азияның оңтустік батысындағы қатарласа ағатын 2 өзен бар-Ефрат пен Тигр Кавказ тауларының оңтустік сілемдерінен бастап -Парсы шығанағына құяды .оны Қосөзен немесе Месопатамия деп атайды.
Қосөзен шығысын Шумерліктер
Қосөзенніе оңтустік батыс өлкесін -Аккад мекендеді.
Бзб -4 мыңжылдықта алғашқы кала мемлекеттер пайда болды.Ур Урук Нипур Лагаш.Ең гулденгені -Лагаш.Лагаш -Урнанше патша тұсында күшейе түсті.
Энату патша ур урукты өзіне қосты.
Өзінің жеңісін тас бағанға жаздырып -Нипур діни орталыққа орнатты.
Аккад бзб -24 ғасырда гулденді.
Ең алғаш патшасы -Саргон (Шаруккин )
Кумістаулар -(Сирияға )жорық жасады.
Өзін әлемнің төрт құбыласының билеушісімін деп жариялаған.
Нарамсин патша батысындағы Сирияны басып алып жерорта теңізіне жетті.
Солтустікте урарту жеріне әскерін бастап апарып тигр бойын тұтастай бағындырды.
Оңтүстік Арабияға жетіп Египетке жол ашты.Шығысында Эламмен соғысты.
Бзб -2200 ж Аккад мемлекетіне шығыс жағынан шумерліктер тау аждаһарлары деп атаған тау халықтары -Гутейліктер шабул жасайды.
Гутейліктер 100 жылдан соң ғана азат етілген Қосөзенді бзб -2109 ж біріктірген -Ур қаласы билеушілерінің үшінші әулеті билік ете бастады.Бұрынғы қала мемлекеттің билеушілері патесилер енді патшаның аймақтық әкімдеріне айналды.Урдың 3 әулетінің патшалары Қосөзеннің батысы мен шығысына жорықтар жасады.Солтустігінде ассирия жерінеде шабулға шықты.Бұл саясат өзінің жоғары шыңына Шульги атты патша тұсында көтерілді.ол таулық тайпаларға 9 рет жорық жасады.
Бзб 21 ғ Қосөзенге батыстан көшпелі тайпалар шығыстан эламдықтар шабул жасар Ур 3 әулеті тақтан түсті.
Шумерліктер басқару жүйесі
Нубанда -Шумер басшысы.
Машки- Салық жинаушы
Дуггур -қоймашы
Галуку -Әскербасы
Дамкар -сауда саттық басшысы.
8 Афинадағы Клисфен реформасы
Клисфен -Алкмеонид руынан шыққан.Реформасы - бзд -508-500ж аралығында жүрді.Клисфен тұсында азаматтардың қай ру одақтарына жататыны емес.олардық қайда тұратыны манызды болды. Клисфен - 4 рулық ескі филаны жойып.Афины территориясын 3 территориялық округтерге ( триттий ) бөлінді.
1 Афина төңірегіндегі қалалар
2 Аттика ішкі орталық бөліктері
3 Теңіз жағалық бөліктері
Әрбір округ -әртүрлі бөліктен тұратын -10 облыстан тұрды.Триттий демаға бөлінді.Аттикада -100 дем болды.Демде тұратын халық -Демос.Ал басшысы -Демархы деп атады.Дау жанжалды шешетін -30 судья сайлады.
Полистік органдарының құрылымын енгізді.400 кеңесті таратып -500 адамнан тұратын -