ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 30.11.2023
Просмотров: 108
Скачиваний: 2
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
3-класс
Дайын әңгіме бойынша мазмұндама жазу.
Егін жинау.
Колхозшылар егінді орып бітірді. Орылған егін қырманға жиналды. Қырман басы қайнаған еңбек. Колхозшылар бидайды машинаға, арбаға тиеп, қамбаға тасуда.
Күн салқындай түскен сайын, колхозшылар егінді жинап, тасып үлгере алмай қалудан қауіптенетіндей. Оларға көмекке оқушылар келді. Бірлесіп жұмыла жасаған еңбектің арқасында астық тез жиналды. Колхозшылар оқушыларға алғыс айтып, оларға бір қаптан астық берді.
(53сөз)
Мазмұндау жоспары
-
Колхозшылар не қылды? Орып бітірді. -
Егінді қайда тасыды? Қамбаға. -
Көмекке кімдер келді? Оқушылар. -
Колхозшылар оларға не айтты? Алғыс.
Қарлығаш
Сейтен сымда тізіліп отырған қарлығаштарға жақындап келді. Рагаткасына жұп-жұмыр тас салды. Қарлығаштарға бағыттап тартып жіберді.
Бейқам отырған құстар дүр көтерілді. Біреуі Сейтеннің аяғы астына томп ете қалды. Сүйріктей тұмсығынан қызыл қан ағып жатты. Сейтен құсты аяп кетті. Жылап жібере жаздады.
Ұстазының құстар жөніндегі әңгімесін еске түсірді. Өзінің істегеніне қатты өкінді. Кенет тістенді де рагаткасының айыр ағашын ортасынан қақ бөлді. (58сөз)
Мазмұндау жоспары
-
Сейтен рагаткасымен нені Қаз-қатар тізіліп отырған
атпақшы болды? қарлығаштарды.
2.Қарлығаштар не істерді? Дүр көтеріліп, томп етті.
3.Тұсығынан қан аққан құсты Аяп кетті, жылап жібере
көргенде Сейтен қандай күйде жаздады, құстар жөніндегі
болды? еске түсті.
4.Сейтен не істеді? Айыр ағашын қақ бөлді.
Құдық басында
Досжан атын суармақшы болды. Құдыққа беттеді. Құдық басына кісі көп екен.Қалтай қария бүкшеңдеп су тартып жатыр. Бір-екі бала қасында состиып қарап тұр. Досжан оларға жақтырмай бір қарады. Ол шалдан шелекті сұрап алды. Қарт ентігіп қалыпты. Досжан ақсақалдың атын суғарып берді.
Бір кезде Бағила әжей суға келді. Досжан су құйып берді. Екі шелек суды әжейдің үйіне жеткізді. Кемпір Досжанға алғыс айтты. (62 сөз)
Мазмұндау жоспары
-
Досжан қайда келді? Құдыққа, басында. -
Құдықтың басында кімдерді көрді? Қария,бүкшеңдеп,состиып,
жақтырмай.
-
Ол не істеді? Ентігіп, ақсақалдың. -
Досжан Бағила әжейге қалай Үйіне жеткізді, алғыс.
көмектесті?
Талғаттың ерлігі
Таңертең ұшқыштар тапсырма алды.Бұйрық біреу-ақ. Бүгін жауды көктен де, жерден де атқылау. Жаудың бекіністерін қирату. Әскерімен
жол ашу.
Талғаттың ұшағы көкке көтерілді. Оның қимылын командир жерден бақылап тұр. Ол Талғаттың жауға шабуына өте риза болды. Ұшқыш жаудың бекіністерін бомбалады. Күлін көкке ұшырды. Одан соң жердегі әскерлер шабуылға шықты. Жау бекіністі тастап қашты. (52сөз)
Мазмұндау жоспары
1.Ұшқыштар қандай тапсырма алды? Көктен де, жерден де атқылау.
2. Командир Талғаттың шабуылына Бомбалады, күлін көкке
неге істеді? ұшырды.
Кірпі мен жылан
Дарханның құлағына жат дыбыс естілді. Ол төсектен басын көтерді. Есеннің кереуетіне жанында алысып жатқан жылан мен кірпіні көрді. Ол Есенді тез оятты.Жылан айыр тілі мен кірпіні шақпақ болады. Бірақ шаға алмады. Кірпі тікенектерін үрпитіп алған. Ол жыланның құйрығын кеміріп жатыр.
Бұл қызықты көруге Дархан әжесін де шақырды. Әжесі келгенде жылан әлсіреген еді. Әжесі Есенді кірпінің жыланнан құтқарып қалғанын айтты.
(59сөз)
Мазмұндау жоспары
-
Дархан ерте қандай дыбыс естіді? Жат дыбыс. -
Ол оянғанда не көрді? Кереуетті, алысып. -
Жылан не істеп тұр? Айыр тілімен шақпақ. -
Ал кірпі не істеп тұр? Тікенектерін үрпейтіп, кеміріп. -
Әжесі балаларға не туралы айтты? Әлсіреген, құтқарған.
Әкесі мен баласы.
Ертеде бір дана қарт өмір сүріпті. Оның бес баласы болыпты. Қарт өлер шағында балаларын жинап алыпты. Оларға бір- бірден тобылғы берген де, балалары оңай сындырыпты. Шал бес тобылғыдан біріктіріп байлады. Енді сындыруын талап етті. Мұны ұлдарының біреуіде сындыра алмапты. Сонда дана қарт мұның мән-мағынасын былай түсіндіріпті:
-Мен өлгеннен кейін де ұйымшыл болыңдар. Бірігіп тірлік жасаңдар. Алауыз болмаңдар. Мына тобылғылар сияқты сендерді ешкім сындыра алмайды,-депті.
«Бірлік бар жерде, тірлік бар» деген осы. (70сөз)
(«Халық ертегілер» кітабынан)
Мазмұндау жоспары:
-
Дана қарт балаларын қалай сынады? Өлер шағында,бір-бірден,
тобылғы.
-
Мұнымен қарт балаларына Біріліп тірлік,ұйымшыл,
не айтпақшы болады? алауыз болыңдар.
-
Әңгіменің мазмұнынан қандай «Бірлік бар жерде, тірлік бар»
қорытынды жасауға болады?
Көбелектер
Жаз. Шабындықта түрлі гүлдер жайнайды. Иісі жұпар аңқиды. Көбелектер гүлден-гүлге ұшып-қонып жүр.
Бір кезде көкте қарлығаш көрінді. Ақ көбелек гүлге қонды. Ал көк көбелек көк гүлге қонды. Қарлығаш көбелектерді таба алмады. Өйткені көбелектердің түрі гүлдердің түсімен бірдей. Көбелектер өзін жаудан осылай қорғайды. (44сөз)
Мазмұндау жоспары:
1.Көбелектер жылдың қай мезгілінде Жаз, шабындықта,жұпар,
тіршілік етеді? гүлден-гүлге.
2.Көкте не көрінеді? Қарлығаш.
3. Көбелектер қайда қонды? Сарғалдаққа, түсі.
4.Оның мәнісін түсіндіріңдер? Жаудан қорғайды.
Көктем
Көктем келді. Айнала жап-жасыл. Теректерге де жасыл жапырақтар шыға бастаған.
Нұрлан құстарға арнап ұя жасап, оны ағаш басына бекітіп қойған болатын.
Бір күні әлгі ұяның қасынан жерге түсіп қалған торғайдың балапанын көрді. Анасы шырылдап жүр екен. Нұрлан балапанды алып ұясына қайта салды. Қос балапан мен анасы шиқылдай бастады. Нұрланға алғыс айтып тұрған сияқты.(54 сөз)
Мазмұндау жоспары:
-
Көктемнің басталуы. -
Нұрлан құстарға не жасады? -
Ол нені көрді? -
Нұрлан балапанды қайда салды? -
Торғай Нұрланға алғысын қалай жеткізді?
Құлын, қозы, лақ
Жаз кезі еді. Өрісте лақ, құлын, қозы кездесе кетті. Іші пысқан олар бірігіп ойнамақ болды. Әуелі қандай ойын қызық екенін айтып, талқыға сала бастады.
Сөзді лақ бастады.
- Ойынның қызығы - тауға шығу, тастан тасқа секіру. Әрі қан тарайды, әрі етті боласың.
Қошақан ақ лақтың сөзін жаратпай, өз ойын айтты.
- Секіріп, атылып ойнау - ойын емес. Дүниедегі ойынның ең қызығы - қошқарлар сиякты сарт-сұрт сүзісу. Соның арқасында күшің толады. Әрі бұлшық етің қатаяды.
- Сендердің ойындарың көңілге қонбайды. Ойнаған соң, шапқылап жарысайық. Тұра қалып, тебісейік, - деді құлын екеуінің ойындарын жақтырмай.
Үшеуі қызыл кеңірдек болып ұзақ керісті. Ақыры ешнәрсеге келісе алмай, әрқайсысы өз жөніне кетті. (М. Төрежанов, 90 сөз).
Сөздік: көңілге қонбау, қызыл кеңірдек болу.
Мазмұндау жоспары:
-
Өрістегі кездесу. -
Ойынды талқылау. -
Лақтың ойыны. -
Қошақанға ұнайтын ойын. -
Құлынның пікірі. -
Ойналмаған ойын.
Ақ кептер
Еркін үйден сыртқа шықты. Аулада бір нәрсе ұмар-жұмар болды да
кетті. Ол мұның не екенін алғашқыда аңдамай қалды. Сөйтсе көршінің мысығы ақ кептерді жұлмалап жатыр екен.
Еркін құсты ажал тырнағынан арашалап алды. Жұдырықтай құс дір-дір етеді. Бір-екі жеріне тырнағын да батырып үлгеріпті. Шып-шып қан шығып тұр.
Еркін үйге келіп, жаралы жерге йод жақты. Кептерді қағаз қорапқа салып, алдына дән шашты. Екі күннен кейін ақ кептер оңалды.
Әбден жазылып, Еркін оны ұшырып жіберді. (68сөз)
Мазмұндау жоспары:
1Еркін ауладан нені көрді? Бір нәрсе ұмар-жұмар, көршінің
мысығы, ақ кептер.
2.Ол не істеді? Ажал тырнағынан.
3.Еркін ақ кептерге қандай қамқорлық Йод жақты, дән шашты.
көрсетті?
Күз
Күз басталды. Ағаштардың жапырақтары сарғайып жерге түсе бастады. Балалар күздік киім киінген.Олар мектеп ауласын тазартуға шықты. Балалар ағаштардың түскен жапырақтарын, қоқыс қағаздарды жинады. Ал Зәуре мен Зухра қоқыстардың бәрін жерді қазып, соған салып жатыр. Қоқыстарды жағуға болмайды. Ауа ластанады.Оларды тек жерді қазып, көміп тастау керек. (47сөз)
Мазмұндау жоспары:
1.Жылдың қай мезгілі? Күз.
2. Балалар қайда шықты? Аула.
3. Олар не істеді? Тазартты.
4.Зәуре мен Зухра қоқысты қайда жинады? Шұңқырға.
Өзі кінәлі
Сабақтан келісімен, Оспан сөмкесін лақтырып тастады да, үстел үстінде тұрған тамақта апыл-ғұпыл ішіп, ойнауға кетті. Ол кешке дейін доп қуды. Үйдегі інісі Мұрат Оспанның сөмкесін мысықтың мойнына байлап, біраз сүйретті. Содан соң ішін ақтарды. Қарындаштарын өзінің қобдишасына салды. Кітаптардан үй жасады.Ішіндегі суреттерін қарады. Қып-қызыл алмалар оған ұнап кетті. Оны жыртып алып, түкіріп-түкіріп төсегінің тұсына жапсырып қойды. Сөйтіп жүріп былғап алды, дәптердің бір-екі парағын жұлып алып, сүртемін дегенде үсті-басын, бет-аузын да былғады.
Осы сәтте ойына Оспан түсті де, дереу кітап, қағаздарды сөмкеге салды.
Оспан сабаққа дайындалған жоқ, сөмкесін ертеңгі сабақ үстінде бір-ақ ашты. Кітап былғанған, дәптер жыртылған, қарындаш жоқ. Мұны көргенде ол бақырып жылап жіберді. Үй тапсырмасын орындамағаны сол кезде есіне түсті. (С.Сарғасқаев, 90 сөз).
Сөздік: апыл-ғұпыл, дереу.
Мазмұндау жоспары:
1. Оспанның сабақтан кейінгі тіршілігі.
2. Оспанның сумкасы және Мұрат.
3. Жыртылған,былғанған дәптер.
4. Оспан сабақта.
5. Оспанның бақыруы.
6. Оспанның ойына не түсті.
Тапсырма: Мәтінді оқып шығып, мазмұнын ықшамдап жазу
Жұрттың бәрі жұмыста
Бүгін Мұқанның сабаққа барғысы келмеді. Мұқан әуелі құмырсқамен кездесті. Баланың онымен ойнағысы келмеді. Бірақ ол көнбеді. Өйткені оның істейтін жұмысы көп еді.
Мұқан бал арасына барды. Ол да ойнамады. Өйткені ол гүлдерден бал теру тиіс еді. Мұқан қарлығашқа барып жалынды. Ол да келіспеді. Өйткені қарлығаш балапандарына жем беріп жүр еді. Ақыры Мұқан мектепке келді. Өйткені жұрттың бәрі жұмыста екен. Мұқанмен ешкімнің ойнағысы келмеді.
(59 сөз)
Мазмұндау жоспары:
1.Мұқанның қайда барғысы келмеді? Сабаққа.
2. Ол әуелі кіммен кездесті? Құмырсқамен.
3. Бала құмырсқадан соң кімге барды? Бал арасына, бал.
4. Мұқан бал арасынан кейін кімге барды? Қарлығашқа жалынды.
5. Ақыры Мұқан қайда келді? Мектепке.
Мәтіннің ықшамдап жазылған түрі: «Жұрттың бәрі жұмыста»
Бүгін Мұқан сабаққа барғысы келмеді. Ол ат, бал арасы және қарлығаш-
пен ойнамақ болды. Бірақ олар қызу жұмыста болатын. Ойнайтын жан болмағандықтан ақыры ол мектепке кетті.
Түлкінің айласы
Қыс. Қалың қар, жәндіктерді інінен шығармай тастады. Ашыққан түлкі кенет тоқтай қалды. Танауын желге тосты. Мынау оқшау қорадан тауық иісі аңқып тұр.
Тауық қорасының есігі мен қабырғасы биік екен. Түлкі жолға үйілген пішенмен өрмелеп қораның төбесіне шықты. Төбеге жабылған жұқа топырақты өткір тырнақтарымен қаза бастады. Өзі сиятын саңылау жасады. Ол қораның ішіне оп-оңай секіріп түсті.
Үш-төрт тауықтың жылы етіне тойды. Ол қорадан шықпақшы болып төбедегі саңылауға бір-екі секірді. Бірақ бойы жетпеді.
Таң атты. Айша шешей сиыр саууға шықты. Тауықтардың мазасызданған дауысын естіп, қора есігін ашады. Өліп жатқан түлкіні байқады. «Болатжанға тымақ тіктіріп беретін болдым,» -деп ойлады Айша шешей.
Ол немересін шақырып келмекші болып кері бұрылды. Осы кезде қу түлкі далаға зып берді. (90сөз)
Мазмұндау жоспары
-
Ашыққан түлкі не аулауға шықты? Торуылдап, тауық, әтеш. -
Түлкі тауық қораға қалай түсті? Пішенмен өрмелеп, өткір
тырнағымен қазды.
-
Ол қорадан шығу үшін қандай
амал ойлап тапты? Өтірік өлген болды.
Ағаштың көз жасы
Самат бірде ашатаяқ жасап, онымен торғай атқысы келді. Ойға алған ниетін іске асыруға кірісті. Бір ағаш кесіндісінен аққан бірнәрсе қолына тамды. Артынан және бір тамды. Бұл не болды екен? Самат ойланып қалды.
Кешкі ас үстінде бұл жағдайды атасына айтты:
-Балам-ау соны да білмегенің қалай?! Ол-ағаштың көз жасы ғой, жаны ауырған болар. Ал сен болсаң өзіңнен әлсізге әлімжеттік жасағаныңды сезбепсің де. Енді, міне, онымен қоймай, ашатаяқпен құс атпақсың. Ал оның жазығы не?- деді атасы.