Файл: ан айналымы биохимиясы модулі бойынша апаратты топтама.docx

Скачать файл
Заказать решение

ВУЗ: Не указан

Категория: Не указан

Дисциплина: Не указана

Добавлен: 12.12.2023

Просмотров: 344

Скачиваний: 1

ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.

СОДЕРЖАНИЕ

«ҚАН АЙНАЛЫМЫ БИОХИМИЯСЫ» МОДУЛІ БОЙЫНШААҚПАРАТТЫҚ ТОПТАМА№1 САБАҚТақырыбы: Анаэробты және аэробты жағдайлардағы метаболизм. Анаэробты және аэробты жағдайларда тіндер мен мүшелерді энергиямен қамтамасыз ету. Жүрек биохимиясы және кардиомаркерлері Анаэробты тіндерге жатады: -бүйректің милы заты тіні, - аталық без,- қол-аяқ тіндері (қаңқа бұлшықеттері, шеткі жүйкелер), - эритроциттер (өйткені оларда оттегі бар болса да, тотығудан фосфорлану үшін пайдаланылмайды, эритроциттер оттегінсіз өмір сүре алады).Аэробты тіндерге жатады: - ми,- жүрек, - бауыр, - бүйрек қыртысы, - ащы ішек, -көздің тор қабығы.Барлық аэробты тіндер қандағы оттегінің жетіспеушілігіне және қан айналымының бұзылуына шыдамайды, өйткені бұл тіндер тотыға фосфорлану арқылы АТФ-ң көп мөлшерін өндіру үшін оттегін қажет етеді. Қан ағымы бұзылғанда немесе оттегі жетіспегенде аэробты тіндер зақымдалады. Сондықтан да қанда оттегісі бар қалыпты қан ағымын сақтау қажет.Қан ағымының бұзылу себептерінің мысалдары: қан ұйығымен (тромбпен) бітеліп қалу, атеросклероз, бұрау салу, тіндерді қатты немесе ауыр затпен басу, күретамырлық (артериялық) қысымның түсуі, жүрек-қан тамыр қызметінің жеткіліксіздігі. Қанда оттегінің жетіспеу себептерінің мысалдары: анемия, ыс газымен (СО) улану, гемоглобиннің тотығуы кезінде оның қызметінің бұзылуы, өкпенің зақымдануы (мысалы, шылым шегетіндерде өкпе эмфиземасы), респираторлық аурулар. АнаэробиозГликолиз – бұл цитозольда глюкозаның ыдырау процесі. Гликолиз – оттегінің қатысуымен де (пируват -> ацетил-КоА) және қатысуынсыз да (пируват - > лактат) жүретіндігімен ерекшеленеді. Гликолиздің энергия көзі ретіндегі маңыздылығы әртүрлі тіндердерде әр түрлі (мысалы, жүректе төмен және ми мен эритроциттерде жоғары). Қаңқа бұлшықеттерінде аэробты алмасу жеткіліксіз болған кезде гликолиз қарқынды жүреді. Қаңқа бұлшықеттерінің демалу кезінде үшкарбон қышқылдарының циклінде қолданылатын ацетил КоА-ның жартысына жуығы гликолиз нәтижесінде пайда болады. Бұл процесте алты көміртекті глюкоза үш көміртекті пируватқа, содан кейін ацетил КоА-ға дейін ыдырайды, нәтижесінде 2 НАДН және 2 АТФ шығарылады. Гликолиз кезінде пайда болған НАДН митохондрияға малатты шөрнек арқылы тасымалданады және тыныс алу тізбегінде НАДН-ң 1 молекуласынан 2 АТФ түзіледі. Осылайша, аэробты жағдайда 1 моль глюкозаның толық тотығуында гликолизде 8 АТФ және үшкарбон қышқылы циклінде 30 АТФ түзіледі.Қаңқа бұлшықеттері анаэробиозға оңай ұшырайды. Бұл қасиет оларға аэробты жағдайға қарағанда әлдеқайда қарқынды қысқа мерзімді әрекет етуге мүмкіндік береді. АТФ-ң қайта синтезінің үш механизмінің екеуі анаэробты алмасу (яғни оттегі жоқ жағдайда) кезінде жүреді. Анаэробты гликолиз деп те аталатын анаэробты энергия алмасуында көмірсулар сүт қышқылына дейін толық ыдырамайды. Анаэробты гликолиз қысқа уақытқа, яғни бірнеше минутқа созылатын бұлшықет белсенділігіне қатысады, көп энергияны қажет ететін бұл процеске аэробты алмасу қолайсыздау болып табылады. Бұл процесс цитоплазмада жүреді және АТФ-ң тез түзілуіне қарамастан, анаэробты гликолиз аэробты гликолизге қарағанда тиімділігі төмен. Анаэробты энергия алмасуының соңғы өнімі сүт қышқылы

Лактат деңгейі бойынша анаэробты шекті анықтау Дені сау адамның тыныштық кезінде лактаттың концентрациясы 1-2 ммоль/л болады. Лактаттың концентрациясы 2-4 ммоль/л деңгейінде аэробты-анаэробты транзиттік зонаға сәйкес келеді. Біртіндеп өсіп келе жатқан тесті орындау кезінде 4 ммоль/л деңгейінен асып кету, әдетте, анаэробты шекке қол жеткізуді көрсетеді. Лактат концентрациясының күрт артуы, әдетте, желдетудің және оттегі бойынша желдету эквивалентінің күрт артуы үшін анаэробты шекті анықтаудың инвазивті емес әдістерімен корреляцияланады. Сүт қышқылының концентрациясын және газоанализ графигін талдау негізінде энергиямен қамтамасыз етудің аэробты және анаэробты механизмдерінің арақатынасын зерттеу және жаттығу жүктемелерінің одан әрі жоспары бойынша ұсыныстар жасау үшін анаэробты шектің мынадай сипаттамалары анықталады: анаэробты шек - мин уақыты; анаэробты шек қуаты - Вт; анаэробты шек - уд/мин импульсі; анаэробты шек қарқындылығы – анаэробты шек деңгейінде П02 МПК қатынасы -%. Аанаэробты шек көрсеткіші бойынша жаттығу процесінің бағытын анықтау Анаэробты шек анықтамасы жаттығу жүктемелерінің қарқындылық аймақтарын мақсатты түрде анықтауға мүмкіндік береді. Жүктеме қарқындылық аймағын анықтау үшін ең жақсы бағыт болып табылады. Яғни спортшының жеке анаэробты шегі – анаэробты шек деңгейінде ЖЖЖ, лактаттың концентрациясы 4 ммоль/л-ге жақындайды және оның жетістіктерінің басқа белгілері айқындалады. Анаэробты шек жүктеме қарқындылығы болып табылатындықтан, оның үстіне энергиямен қамтамасыз етудің анаэробты механизмдері басым болады, ал бұлшықеттерде сүт қышқылының концентрациясы жоғарылайды, содан кейін осы деңгейден төмен немесе одан жоғары мақсатты түрде жаттығулар жасай отырып, дененің аэробты немесе анаэробты өнімділігін арттыруға болады. Егер анаэробты шектен жоғары қарқындылықпен жаттығу негізсіз болса, дененің аэробты қабілеті нашарлауы мүмкін. Бұдан басқа, анаэробты шек дегеніміз – жоғары жылдамдықта жүгіру, велосипедпен жүру, шаңғымен жүру немесе суда жүзу, бұл жағдайда спортшы уақытынан бұрын шаршамай ұзақ уақытқа шыдай алады. Бұл жылдамдық шегі деп аталады. Спортшының ұзақ қашықтықтағы нәтижесі жылдамдық шегіне байланысты. Анаэробты шекті деңгейдегі жаттығулар шекті жылдамдықтың жоғарылауына ықпал ететіні дәлелденген. Барлық спортшылар үшін анаэробты шектің мәні максималды жүрек соғу жиілігінің 90% құрайды. Алайда, шын мәнінде, анаэробты шек деңгейі олардың мамандануы мен жаттығу деңгейіне байланысты әртүрлі спортшылар арасында әртүрлі болуы мүмкін. Әуесқой спортшының анаэробты шекті деңгейі жүрек соғу жиілігінің 75%, ал жоғары білікті спортшының жүрек соғу жиілігінің 95% құрайды. Шыдамдылыққа машықтанатын спортшының жаттығу бағдарламасының негізгі бөлігі спироэргометрия (лактат концентрациясы 2-4 ммоль/л) кезінде анықталатын, яғни анаэробты шектен жоғары болмайтын, анаэробты шек импульсі деңгейінде орындалуы тиіс. Қалпына келтіру жаттығулары кезінде ұсынылған жүрек соғу жиілігі анаэробты шек пульсінен 60-80% болуы керек, ал лактат деңгейі 2 ммоль/л-ден аспауы керек.Тестілеу нәтижелері бойынша қорытынды жасалады, жаттығу жүктемесін (аэробты немесе анаэробты бағыттарда) түзету бойынша ұсыныстар беріледі, қажет болған жағдайда қалпына келтіру рәсімдері мен қажетті фармакологиялық қолдау тағайындалады. Тақырыбы: Миокард метаболизмі. Қан электролиттері өзгеруі эффектілерінің миокардқа әсері. Клиникалық маңызды миокард ферменттері және басқа кардиомаркерлер. Липопротеиндердің метаболизмі және оның бұзылуы.МИОКАРД МЕТАБОЛИЗМІ Жүрек бұлшықеті қаңқа бұлшықетінің және бірыңғай салалы бұлшықеттің кейбір сипаттамаларына ие. Қанның тұтқырлығына байланысты жүрек бұлшықетінің жиырылуы жүрек камераларын босату үшін жеткілікті ұзақ болуы керек. Энергия тамырлардың серпімді қабырғаларында сақталады, соның арқасында қан тамырлары арқылы үнемі қозғалады. Қаңқа бұлшықетінің ырғақты жиырылуы қан айналымы үшін де маңызды екенін есте ұстаған жөн. Жүрек бұлшықетіне уникалды аэробты алмасу тән. Бұл ұлпада анаэробты гликолиз арқылы энергия алу мүмкіндігі шектеулі. Демалу кезінде жүрек бұлшықетінің 1 грамм оттегін қабылдауы ауыр физикалық жүктеме кезіндегі қаңқа бұлшықетінің оттегін тұтынуға қарағанда көп. Дене жаттығулары кезінде жүректегі қан айналымы 4 есеге дейін артады, ал жүрек бұлшықеті қаннан оттегін шығарудың ерекше қабілетіне ие.Жүрек ауқымды жұмыс атқарады. Қалыпты жұмыс істейтін қарыншадағы энергияның шамамен 20% - ы жиырылуға байланысты емес жұмыстарға жұмсалады деген болжам бар. Энергияның шамамен 70% - ы сол жақ қарыншаның механикалық жұмысына жұмсалады. Ол автоматты түрде жұмыс істейді және секундына бір рет (ауыр жаттығулар кезінде үш рет) қысқарады. Осылайша, оның оттегі шығыны, тіпті демалу кезінде де, қаңқа бұлшықетіне қарағанда 4-5 есе көп. Оттегі қысымының артериовеноздық айырмашылығы да жоғары. Жасуша көлемінің негізгі бөлігі (20-30%) - митохондрия, ал қалған бұлшықеттерде олар көлемнің 10% - дан азын алады.Жүрек бұлшықеті үздіксіз жұмыс істейтіндіктен, оның әртүрлі заттарды тұтыну қабілеті өзгереді. Жүрек бұлшықеті уникалды метаболиттік сипаттамаларға ие. Демалу жағдайында зат алмасу кезінде жүрек бұлшықетінің энергияға деген қажеттілігінің 70% май қышқылдарынан келеді. Бос май қышқылдары, сондай-ақ ацетосірке қышқылы және бета-гидроксимай қышқылы секілді олардың өзгерген өнімдері, ашығу кезінде бауырдан көп мөлшерде шығарылады. Алайда, мысалы, карнитинпальмитоилтрансферазасының белсенділігіне байланысты май қышқылдары арасында тұтынудың ыңғайлылығында айырмашылықтар бар.Ыңғайлы заттар бауырда қан липидтерінен пайда болған триацилглицериндер, сондай-ақ ішек шырышты қабатында синтезделген хиломикрондар болып табылады. Глюкозаның энергия қоры ретіндегі рөлі аз, ал айналымдағы май қышқылдарының көп мөлшері жүрек бұлшықетіндегі глюкоза алмасуын баяулатады. Инсулин мен глюкоза гликолизді ынталандырады және май қышқылдарының тотығуын тежейді. Алайда, диабет жағдайында, лактат тотығуының кенеттен төмендеуі жоқ дегенде егеуқұйрықтарда байқалады. Үшкарбон қышқылдарының циклінің баяулауы жиырылудың жылдам аяқталуына әкеледі. Адениннің митохондриялық тасымалдаушысы - жүрек бұлшықетіндегі тыныс алуды бақылайтын реттеуші сайттардың бірі болып табылады.Жүрек қуыс мүше және қанды қайта айдау үшін қажет болғандықтан әртүрлі жасушалардың бір-бірімен өзара әрекеттесуі (кардиомиоциттердің желісі) қажет, кардиоциттер бір-бірімен әлсіз қарсыласқан көпірлер арқылы байланысады, бұл жиырылу толқынын жылжытуға мүмкіндік береді. Үздіксіз жиырылу циклдеріне байланысты демалыс кезеңдері қысқа болады. Әр циклде абсолютті рефракторлы кезеңнің болуы жүрек бұлшықетін әлсіреуден қорғайды.Осы кезеңде жиырылу тоқтатылмау қажет. Кальций иондарының сорылуы бірнеше механизм бойынша жүреді. Кальций жиырылу үшін қажет болғандықтан, ол жүрек жасушаларына плазмалық мембрана арқылы цитоплазмаға да, саркоплазмалық ретикулумға да енеді. Қалыпты жұмыс істейтін сол жақ қарыншадағы энергияның 10% - дан астамы қозу және электромеханикалық түйіндесу процестерінде Na+/K+ және Сa++ АТФ-азаларының жұмысы кезінде тұтынылатындығы есептелінген. Кальций иондары жиырылу қабілетінен басқа тотыға фосфорлануды да ынталандырады. Кальцийдің цитозолды тасымалдануының бұзылуы жүрек соғуындағы жанамалы жиырылу дисфункциясында маңызды рөл атқарады. Жүрек аурулары өте жиі кездеседі, ал жүректің тәждік жеткіліксіздігі батыс елдерінде өлімнің жиі кездесетін себептерінің бірі болып табылады. Жүрек бұлшықетінің метаболизмі аэробты болғанымен, жүрек бұлшықеттерінде оттегі болмаған анаэробты және ишемиялық жағдайда, бұлшықет энергияны анаэробты гликолизден алады. Ишемия кезінде гликолиздің едәуір жоғары болуы глюкозаны көп мөлшерде тұтынылуымен және сүт қышқылының көп түзілуімен байланысты. Бұл ишемия кезінде кеудедегі ауырсыну себептері болып табылады. Алайда, қайталама орташа ишемия глюкозаның аэробты метаболизмінің жоғарылауын, жүрек гендерінің экспрессиясының өзгеруін және бағдарламалы жасушалардың өмір сүруі үшін арнайы механизмдердің дамуын (дайындық, "кептелу" және "ұйқтау") қоса, жасушалық реакцияға әкелуі мүмкін. Жүрек бұлшықеттерінде жұмсалған энергияның шамамен 95%-ы митохондриядағы АТФ синтезі үшін қолданылады. Ауыр ишемия кезінде АТФ-ң ыдырауы нәтижесінде АДФ, АМФ және аденозин түзіледі. Аденозин жүрек бұлшықетінің мембранасына ене алады, ал ишемияда оның шығарылуы оның толық жойылуына әкеледі. 30 минутқа созылған ишемия жүрек бұлшықет жасушаларында аденозин қорын 50%-ға төмендетеді. Аденозинді сақтау

Эндотелий арқылы секрецияның бұзылу механизмдері




ЛИПОПРОТЕИНДЕР ЖӘНЕ ЛИПИДТЕРДІҢ ТАСЫМАЛДАНУЫ

(см. электив «Кардиомаркеры»)

А. Структура и функции липопротеинов (см. табл.1).
Липидтер әртүрлі функцияларды орындайды. Олар жасуша мембраналарының құрамына кіреді, стероидты гормондардың, өт қышқылдарының, простагландиндердің және фосфоинозитидтердің бастамалары ретінде қызмет етеді. Қанда липидтердің жеке компоненттері (қаныққан, моно-және полиқанықпаған май қышқылдары), триглицеридтер, холестерин, холестерин эфирлері және фосфолипидтер бар. Барлық осы заттар суда ерімейді, сондықтан ағзада липидтерді тасымалдаудың күрделі жүйесі бар. Бос (этерификацияланбаған) май қышқылдары альбуминмен кешендер түрінде қанға тасымалданады. Триглицеридтер, холестерин, холестерин эфирлері және фосфолипидтер суда еритін липопротеидтер түрінде тасымалданады. Липопротеиндер – бұл гидрофобты өзек пен гидрофильді қабықтан тұратын сфералық бөлшектер. Өзек құрамында полярлы емес липидтер – триглицеридтер және холестерин эфирлері бар. Қабық полярлы липидтерден – холестериннен және фосфолипидтерден тұрады, осы молекулалардың зарядталған ұштары сыртқа қарайды. Сонымен қатар, қабықтың құрамына фосфолипидтер мен холестеринмен ковалентті емес байланысқан белоктар – апопротеиндер кіреді. Апопротеиндер липопротеидті бөлшектердің құрылымын сақтайды және олардың липопротеидті рецепторлармен әрекеттесуін қамтамасыз етеді. Қан айналымында липопротеидті бөлшектер бір-бірімен үстіңгі липидтер мен апопротеиндер алмасады. Апопротеиндер липопротеиндердің "визит карточкасы" ретінде қызмет етеді, өйткені әртүрлі жасушалардағы липопротеиндердің рецепторлары тек белгілі бір апопротеиндерді таниды.

Липопротеидті бөлшектердің тығыздығы апопротеин / липидтердің қатынасы арқылы анықталады: бұл қатынас неғұрлым үлкен болса, тығыздық соғұрлым жоғары болады. Электрофорезде жылжуы апопротеиндер мен полярлы липидтердің мөлшерінен тәуелді.

Липопротеиндерді олардың тығыздығына (ультрацентрифугалау арқылы бағаланады) және электрофорез кезінде жылжуына байланысты бірнеше кластарға бөледі. Қан плазмасының липопротеин спектрін анықтау медицинада атеросклерозды диагностикалау үшін қолданылады.

Қандағы әртүрлі тығыздықтағы липопротеиндердің құрамын анықтау кезінде оларды әдетте электрофорез әдісімен бөледі. Бұл жағдайда ХМ стартта қалады (γ-глобулиндерге ұқсас), β-ЛП, пре-β-ЛП және α-ЛП, сәйкесінше β-, α1 және α2 глобулиндердің орнын алады. Егер қанда β-глобулиндердің (ТТЛП) мөлшері жоғары болса, бұл холестериннің тіндерге жиналуын білдіреді (атеросклероз дамиды).

Аш қарынға алынған қанда тек ТӨТЛП, ТТЛП және ТЖЛП болады, ал басқа липопротеиндер (хиломикрондар, хиломикрондардың қалдық компоненттері, сондай-ақ ТАЛП) тамақтан кейін немесе липидтер алмасуының бұзылуында ғана анықталады.
ХМ және ТӨТЛП-ң түзілуі

Хиломикрон (от «chyle» - сүт шырыны, лимфа; «micros» - кішкентай).

Хиломикрондар – экзогенді липидтердің (триглицеридтер мен холестериндердің) негізгі тасымалдаушы формасы.

Бұл кішкентай май тамшысы: оның ортасында триацилглицериндер болады, олар бөлшектің басым бөлігі болып табылады және хиломикрон массасының 80% құрайды. Шеткі жағында фосфолипидтер қабаттары (массаның 8%) және апобелоктар қабаттары (массаның 2%) орналасқан, олардың екеуі - А және В48 энтероцит рибосомаларында синтезделеді. Қалған 10% массасы холестерин мен оның эфирлеріне тиесілі. Хиломикронның беті гидрофильді: ақуыздар мен фосфолипидтердің гидрофильді бөліктері бөлшек бетінде орналасқан.

Майлы тағамдарды пайдаланғаннан кейін қанда хиломикрондар мөлшерінің жоғарылайтындығы байқалады.

Ұзын тізбекті МҚ бар ТАГ ағзаға тамақпен бірге түскен кезде ХМ пайда болады. Егер құрамында көміртегі атомдарының саны 12-ден аз МҚ бар ТАГ тағам арқылы ағзаға түсетін болса (олар әсіресе сүттің ТАГ-не бай), онда ішек қабырғасында ХМ түзілмейді, өйткені мұндай МҚ ішек қабырғасында сіңгеннен кейін лимфа жүйесін айналып өтіп, тікелей бауырға қақпа венасы арқылы енеді.

Хиломикрондар шырышты ішектің эпителий жасушаларында түзіледі.

Хиломикрондар көлемі үлкен болғандықтан экзоцитоз жолымен қан жүретін капиллярлар қабырғаларында болатын саңылаулар арқылы өте алмайды (диаметрі 100 ден 1000 нм дейін). Сондықтан да хиломикрондар экзоцитоз жолымен лимфаға түседі.

Оң жақ жүрек пен өкпеге, содан соң қан айналымының үлкен айналымына ауысады. Лимфа хиломикрондарында B48 апопротеині және А апопротеинінің бірнеше түр тармақтары бар. Қанда хиломикрондар С апопротеині мен Е апопротеинінің бірнеше түр тармақтары бар ТЖЛП-мен кездеседі. Хилимикрондар ТЖЛП-ң апопротеиндерімен алмасады: А апопротеиндерінің бір бөлігін беріп С және Е апопротеиндерін алады. Май тіндері, миокард, қаңқа бұлшықеттері, сүт бездерінің қан жүретін капиллярларында хиломикрондар эндотелий беткейінде орналасқан липопротеидлипазамен ыдырайды. Липопротеидлипазаның кофакторы СII апопротеині болып табылады. Липопротеинлипаза хиломикронның триацилглицериндерін гидролиздейді. Сонымен қатар, олардың барлығы тамырішілік липолиздің есебінен айтарлықтай мөлшерде ТАГ жоғалтады және олардың гидрофобты ядросы айтарлықтай "салмағын жоғалтады". ХМ фосфолипидті қалдық бөліктерге айналады, ХС және апопротеидтер салыстырмалы түрде артық болады.


Қабықтың компоненттері ТЖЛП бөлшектерімен ұсталады, ал қаннан хиломикрондардың қалдық компоненттері бауырға шығарылады. Бауырда E апопротеин рецепторлары бар.

Хиломикрондардың өздері атерогендік қасиетке ие емес, бірақ хиломикрондардың қалдық компоненттері атерогенді болып табылады.

Ферменттердің дисфункциясы

ХМ – үлкен бөлшектер, жарықты шашыратады, сондықтан қандағы ХМ жоғары концентрациясында плазма бұлдыр (сүт түсті) болады.

Қан ағымынан ХМ-ң жойылу жылдамдығы төмендегілерге тәуелді:

  • ТЖЛП және С-II және Е құрылымдарының болуы;

  • С-II және Е апопротеиндердің ТЖЛП арқылы ХМ-ға тасымалдану жылдамдығы;

  • Липопротеинлпаза белсенділігі;

Осы ауысуларға қатысатын кез-келген белок құрылымының бұзылуы отбасылық гиперхиломикронемияға және I типті гипертриацилглицеролемияға әкеледі.

Липопротеидлипазаның шын жетіспеушілігі әдетте балалық шақта әртүрлі органдар мен тіндерде майлардың жиналуын көрсететін белгілермен анықталады: теріде (бөртпе ксантоматозымен бірге); бауырда (гепатомегалия); көздің тор қабығының қан тамырларында (ретинальды липемия); іштің ауыруы (гиперхиломикронемиямен бірге жүретінбелгі). Тамыр саңылауларының тарылуы, есте сақтау қабілетінің, ұйқы безі функцияларының бұзылуы байқалады.

С-II апопротеинінің жетіспеушілігіне негізделген хиломикронемия ересектерде жиі байқалады.

2. ТӨТЛП негізінен бауырда түзіледі. Бұл бауырда синтезделген эндогендік триглицеридтердің негізгі тасымалдаушы түрі. ТӨТЛП – қаңқа бұлшықеттері мен миокард, май тіндері үшін негізгі триглицеридтерді жеткізушісі. ТӨТЛП құрамына C, E және B100 апопротеиндері кіреді. Хиломикрондармен салыстырғанда ТӨТЛП құрамында триглицеридтер аз, бірақ холестерин мен холестерин эфирлері көп.

Триглицеридтер бауырда май тіндерінен түсетін БМҚ-нан синтезделеді. Рационда көмірсулардың жоғары деңгейі кезінде глюкозаның артық болуынан да БМҚ-ң тікелей синтезі болуы мүмкін. Бұл триглицеридтер, сондай-ақ, бауырда синтезделген немесе хиломикрондардың қалдықтарынан түскен холестерин В, Е және С апопротеиндерімен қосылып, ТӨТЛП түзеді. Бұл липопротеиндердің одан әрі метаболизмі жетілу кезеңін қамтиды, ол ТЖЛП-ден С-II және Е 2 апопротеиндердің ТӨТЛП-ге ауысуынан тұрады. Апо-С-II капиллярлардың қабырғаларында липопротеинлипазасын белсендіреді, ал хиломикрондардың экзогендік триглицеридтері секілді триглицеридтері гидролизге ұшырайды және ТОЛП қалатын қан плазмасынан жойылады. ТОЛП-ң кейбір бөлігі бауыр рецепторларымен өзара әрекеттеседі, ал қалғандары холестериннен және апопротеиннен тұратын ТТЛП-ге айналады. Бұл ауысу процесінің механизмі мен жиналуы белгісіз.


3. ТОЛП (ТАЛП) – тығыздығы орташа немесе аралық тығыздықты липопротеиндер. Қаңқа бұлшықеттерінің, миокардтың және май тіндерінің капиллярларында ТӨТЛП липопротеинлипазамен ыдырап, ТОЛП түзеді. ТОЛП құрамында E және B100 апопротеиндері бар. Бауырда ТОЛП-ң жартысы триацилглицеролипазаның әсерінен ТТЛП-ге айналады, ал қалған ТТЛП гепатоциттердің рецепторларымен байланысып, эндоцитозға ұшырайды және жойылады. IIB фенотипі бар отбасылық гиперхолестеринемия кезінде III типті гиперлипопротеинемия және майлы тағамдарды қолдану кезінде ТОЛП деңгейі жоғарылайды, бұл атеросклероз қаупін арттырады.

4. ТТЛП – тығыздығы төмен липопротеиндер.

ТТЛП-ң көп бөлігі, жоғарыда сипатталғандай, ТӨТЛП-ден түзіледі, LDL-нің бір бөлігі тікелей бауырда синтезделеді. ТӨТЛП мен ТОЛП ыдырауының соңғы өнімі ТТЛП болып табылады. ТТЛП - бұл ең атерогенді липопротеиндер. ТТЛП құрамында барлық плазмалық холестериннің үштен екісі, негізінен холестерин эфирлері түрінде болады.

Басқа липопротеиндерден айырмашылығы, ТТЛП-де тек B100 апопротеині бар.

ТТЛП-ң қызметі: бауырдан тіндерге холестеролдың тасымалдануы.

ТТЛП құрамындағы ХС-ң жасушаға рецепторлы-жанамаланған эндоцитоз арқылы тасымалдау механизмі 1985 жылы Нобель сыйлығымен марапатталған американдық ғалымдар M. Brown және J. Goldstein-дің керемет жұмыстарының арқасында белгілі.

Плазмадан ТТЛП-ді шығарудың 2 жолы бар.

ТТЛП-ң шамамен 70%-ы қаннан бауырға жоғары спецификалық ТТЛП рецепторлары – B, E - апопротеин рецепторлары арқылы шығарылады. Сурет 1.

Біріншісіне сәйкес, ТТЛП көптеген жасушалардың мембраналарының бетінде болатын арнайы рецепторлармен байланысқаннан кейін рецептор-тәуелді эндоцитоз арқылы жасушалармен ұсталынады. ТТЛП-рецептор кешені эндосомаға қосылады және лизосомамен бірігеді. Эндосомалардағы қышқыл орта ТТЛП-рецептор кешендерінің диссоциациясына ықпал етеді. Босатылған рецептор плазмалық мембранаға оралады. Лизосомалық ферменттер холестеролдан басқа ТТЛП-ң барлық компоненттерін гидролиздейді. Бұл жағдайда ЛП ақуызы аминқышқылдарына, ал ХСЭ – бос XС мен БМҚ дейін ыдырайды. ТАГ мен ФЛ де ыдырайды.

Сурет 1.

Лизосомадан босап шыққан холестерол қабілетті:

  1. Биомембрана құрамына кіреді;

  2. Басқа стероидтар мен өт қышқылдарын синтездеу үшін пайдаланылады;

  3. Жасушалардағы холестериннің биосинтезін, сондай-ақ жасуша бетіндегі ТТЛП-ң В,Е- апопротеин рецепторларының биосинтезін тежейді, жасушаішілік холестерин деңгейін реттейді. ТТЛП рецепторларының синтезін реттеуге инсулин және Т3 гормондар, жыныс гормондары қатысады. Олар ТТЛП рецепторларының түзілуін арттырады, ал кортизол азайтады.

  4. Соңында, бос ХС микросомальді энзим – ацетил-КоА-холестерин-ацил-трансферазаны (АХАТ), эстерифициялаушы ХС-ді белсендіреді, осылайша цитоплазмада ХСЭ депонизациясына ықпал етеді. Осындай күрделі жолмен бір жағынан, жасушадағы XС синтезі, екінші жағынан, ТТЛП-ң жасушаға енуін және олармен XС жеткізілуі бақыланады.

  5. ТТЛП-ның қалған 30% аз спецификалық бейтараптандырушы рецепторлардың көмегімен ретикулоэндотелиалдық жүйе жасушалары ұстап алады. Бауырдағы B, E-апопротеин-рецепторлардың синтезі ТТЛП концентрациясы жоғарылағанда басылады. Керісінше, ретикулоэндотелий жүйесінің жасушаларында бейтараптандыратын рецепторлардың саны ТТЛП деңгейіне тәуелді емес.

Смотрите также файлы